Jugoslovenska akcija
Jugoslovenska akcija | |
|---|---|
 Grafička rekonstrukcija amblema Jugoslovenske akcije | |
| Skraćenica | JA |
| Osnovana | 7. januar 1930. |
| Raspuštena | 1935 |
| Spojena sa | Jugoslovenski narodni pokret Zbor |
| Sedište | Beograd Zagreb Kraljevina Jugoslavija |
| Novine | Jugoslovenska reč |
| Ideologija | Integralno jugoslovenstvo Korporativizam Jugoslovenski iredentizam Monarhizam antikomunizam Antikapitalizam |
| Politička pozicija | Krajnja desnica |
| Himna | Vojska smene |
Jugoslovenska akcija bila je jugoslovenski nacionalistički, konzervativni i monarhistički pokret osnovan u Beogradu 1930. godine. Stajala je na pozicijama integralnog jugoslovenstva, nacionalizma, autoritarnosti, monarhizma, antikomunizma, antikapitalizma, antidemokratskih stavova, staleškog i korporativnog uređenja države. Jugoslovenska akcija bila je jedna od organizacija čijim je udruživanjem 1935. osnovan Jugoslovenski narodni pokret Zbor.
Osnivanje[uredi | uredi izvor]
Jugoslovenska akcija osnovana je kao nacionalističko udruženje na sastanku u Beogradu 7. januara 1930. godine. Njen cilj je bio da okuplja „mlađe prosvećene ljude i omladinu” za zajednički rad na „jačanju jugoslovenske nacionalne svesti” i „učvršćivanju narodnog jedinstva”. Udruženje u početku nije nastupalo u javnosti, niti je imalo nekog uočljivijeg političkog uticaja. Samo vođstvo pokreta pravdalo je neaktivnost razmimoilaženjem među njegovim članovima oko pitanja metoda rada. Jugoslovenska akcija predstavljala se kao zatvoreno društvo koje čini jedan manji skup intelektualaca nepovezanih nekim zajedničkim programom. Među malobrojnim pristalicama postojale su dve grupe: „idealistička”, koja je u početku preovladavala i zalagala se da udruženje i dalje ostane „zatvoren krug prijatelja” bez nekog utvrđenog programa, i „aktivistička” koja je tražila da udruženje donese svoj program, da ga otvoreno zastupa u javnosti i da Jugoslovenska akcija preraste u u opšti jugoslovenski pokret. Tokom vremena aktivisti su odneli prevagu. Već na parlamentarnim izborima 1931. godine neki članovi Jugoslovenske akcije kandidovani su na jedinstvenoj vladinoj listi i izabrani za poslanike.[1]
Načela i delovanje pokreta[uredi | uredi izvor]
Oktroisanje novog Ustava 3. septembra 1931. godine i rad na obrazovanju režimske stranke Jugoslovenske radikalne seljačke demokratije podstakli su vođstvo Jugoslovenske akcije na donošenje svog programa. Jugoslovenska akcija usvojila je program rada u tekstu jedne rezolucije na prvom javnom skupu delegata 22. maja 1932. godine u Zagrebu.[2] Programska načela zasnivala su se na buržoaskoj takozvanoj univerzalističkoj teoriji o prevazilaženju nacionalnih i socijalnih suprotnosti uvođenjem korporativnog, staleškog uređenja.[1] Ideolozi pokreta zastupali su teoriju integralnog jugoslovenstva i zagovarali stvaranje Velike Jugoslavije. Po ugledu na ORJUNU i Jugoslovenska akcija je zagovarala upotrebu fizičke sile svog članstva kao metod u političkoj borbi. I pored agresivne retorike koju je vođstvo Jugoslovenske akcije koristilo u svojim javnim nastupima i zagovaranja ekspanzionizma u spoljnoj politici, u izvorima nije zabeležen nijedan nasilni istup njenog članstva.[3]
Jugoslovenska akcija je delovala kao neka vrsta organizovanog političkog pokreta, naročito pred kraj 1932. i početkom 1933. godine. Održala je protestne skupove u Sarajevu decembra 1932. i u Beogradu januara 1933. godine, protiveći se stavovima Seljačko-demokratske koalicije, formulisanim u dokumentu poznatom kao Zagrebačke punktacije, kojim se tražilo, pored ostalog, i federativno uređenje jugoslovenske države.[1]
U prvi Direktorijum Jugoslovenske akcije izabrani su Danilo Vulović, Velibor Jonić, Aleksandar Štulhofer, Juraj Korenić i Ilija Čavlina. Jonić je izabran za generalnog sekretara, a Luka Kostrenčić za šefa propagande. Primetan je izvestan broj bivših funkcionera i članova pokreta ORJUNE raspuštenog 1929.
Jugoslovenska akcija kritikovala je liberalnu demokratiju i propagirala novi autoritativni i korporativni sistem sa staleškim uređenjem države:[1]
Svaki stalež, odnosno radna grupa, mora biti organizovana u svom staleškom udruženju (sindikatu). Cilj staleških udruženja je da, štiteći svoje interese, dovede u sklad interese svoga staleža sa interesima ostalih privrednih grupa, i da delegiraju svoje predstavnike u staleško narodno predstavništvo. Država će organizovati međustaleške sudove kojima će biti zadatak da rešavaju sporove među radnim grupama, da dovedu u sklad odnose između rada i kapitala i da osiguraju minimum egzistencije svakom radnom pojedincu.
Simboli pokreta[uredi | uredi izvor]
U pokretu Jugoslovenske akcije korišćeni su posebni znaci kao amblemi. Prema Statutu je kao znak pokreta usvojen plavi krst uskrsnuća, odnosno kosovski krst, a kao zastava državna zastava sa umetnutim znakom krsta na belom polju. Ovi znakovi isticani su na manifestacijama, a pozdravi su vršeni podizanjem desne ruke. Za himnu Jugoslovenske akcije izabrana je koračnica Vojska smene, koju će kasnije preuzeti i koristiti omladina Zbora. Tokom Drugog svetskog rata ova koračnica je postala himna Srpskog dobrovoljačkog korpusa, vojne formacije vlade Narodnog spasa generala Milana Nedića.[3] Jugoslovenska akcija imala je i svoje glasilo, Jugoslovensku reč koja je štampana u Zagrebu.[4]
Utapanje Jugoslovenske akcije u Jugoslovenski narodni pokret Zbor[uredi | uredi izvor]
Posle dužih međusobnih pregovora, delegati Jugoslovenske akcije, grupe oko lista Zbor, slovenačke organizacije Boj i grupe oko lista Otadžbina januara 1935. u Ljubljani potpisali su dokument o stvaranju Jugoslovenskog narodnog pokreta Zbor.[5]
Krajem 1937. godine u Zboru se javila grupa protivnika Dimitrija Ljotića, a ta „opozicija” uglavnom je dolazila iz redova Jugoslovenske akcije. Najznačajniji u ovoj opozicionoj frakciji bili su dr Danilo Gregorić, vodeća ličnost omladine Zbora, Velibor Jonić, generalni sekretar Zbora i Đorđe Perić, ugledni član Savetodavnog odbora Zbora i šef Odseka za štampu. Izbačeni su iz pokreta i uskoro su postali saradnici Milana Stojadinovića.[6]
Istaknuti članovi[uredi | uredi izvor]
- Vladimir Velmar Janković
- Danilo Vulović
- Danilo Gregorić
- Vojislav Voja Đorđević
- Velibor Jonić
- Čedomilj Medini
- Đorđe Perić
- Ilija Čavlina
- Aleksandar Štulhofer
- Damjan Kovačević
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g Stefanović, Mladen (1984). Zbor Dimitrija Ljotića, 1934-1945. Narodna knjiga. str. 12—15.
- ^ „Sastanak članova Jugoslovenske akcije u Zagrebu”. Pravda: 2. 23. maj 1932.
- ^ a b Dragosavljević, Vasilije (2017). Ideološki uticaji evropskog fašizma na jugoslovenske integralističke pokrete radikalne desnice u međuratnom periodu (1921—1941); doktorska disertacija. UNIVERZITET U BEOGRADU, FILOZOFSKI FAKULTET. str. 264—271.
- ^ „Novi nedeljni list Jugoslovenske akcije”. Vreme: 5. 29. jul 1932.
- ^ Milovanović, Nikola (1960). Vojni puč i 27. mart 1941. Prosveta Beograd. str. 224.
- ^ Tintor, Miloš (2020). Dimitrije Ljotić - život i politika; master rad. UNIVERZITET U NOVOM SADU, FILOZOFSKI FAKULTET. str. 80—83.