Ariš
| Ariš (Larix) Vremenski raspon: sredina eocena — danas
| |
|---|---|
| |
Naučna klasifikacija 
| |
| Carstvo: | Plantae |
| Divizija: | Pinophyta |
| Klasa: | Pinopsida |
| Red: | Pinales |
| Porodica: | Pinaceae |
| Potporodica: | Laricoideae |
| Rod: | Larix Miller |
| Vrste | |
|
Oko 10–11; vidi tekst | |
Ariš (lat. Larix) je jedna vrsta četinarskog drveća,[1] rod drveta iz porodice Pinaceae. U ovom rodu postoji 10—14 vrsta[2] biljaka od kojih se u Evropi i severnoj Aziji nalazi oko sedam. Fosilna istorija roda je veoma bogata i kazuje da su ariši bili veoma rasprostranjeni tokom čitavog tercijara. Najstariji fosilni nalaz roda je vrsta Larix altoborealis LePage & Basinger}-, česta od sredine eocena[3].
Najpoznatiji predstavnik ovog roda je evropski ariš (Larix europaea). Ariši se javljaju u hladnom i umerenom pojasu severne polulopte.[1]Najrasprostranjenije su u Rusiji (tajge) i Kanadi. Ariši su interesantni jer su, iako četinari, listopadne biljke.
Osobine[uredi | uredi izvor]
Biljke iz ovog roda imaju pravo i visoko stablo, visine od 15 do 50 metara, a izuzetno i do 80 metara. Glavna osovina nosi nepravilno, pršenasto raspoređene grane. Biljke iz ovog roda imaju dve vrste izdanaka: kratke i duge. Lišće je igličasto i opada svake jeseni. Na dugorastima četine su spiralno raspoređene, a na kratkorastima su u čupercima.[1]
Klasifikacija i vrste[uredi | uredi izvor]
Ranije se rod ariša delio na dve sekcije na osnovu dužine zaštitnih ljuspi (brakteja) u šišarkama: sect. Larix je sadržala vrste sa malim i slabo primetnim zažtitnim ljuspama, dok su u sect. Multiserialis bile vrste sa dugačkim zaštitnim ljuspama[4][5]. Genetička istraživanja (Gernandt & Liston 1999)[6] nisu podržala ovu podelu, već ukazuju na razlike između vrsta Starog sveta i vrsta Novog sveta. Prema njihovim rezultatima, dužine šišarke i zaštitnih ljuspi u njima su prosto adaptacije na klimatske uslove. Po još novijim istraživanjima (Wei and Wang 2003, 2004)[7] prisutne su tri monofiletske klade unutar roda Larix: jedna koja obuhvata severnoameričke vrste, jedna koja obuhvata evroazijske vrste sa kratkim zaštitnim ljuspama, i jedna koja obuhvata evroazijske vrste sa dugačkim zaštitnim ljuspama (izuzetak je vrsta Larix sibirica koja ima kratke ljuspe a nalazi se u kladi sa vrstama dugih ljuspi).
Postoji 10-14 vrsta ariša. One obeležene asteriskom (*) u donjem spisku nisu prihvaćene od svih autora kao posebne vrste.
- evroazijske vrste sa kratkim zaštitnim ljuspama u šišarkama
- Evropski ariš (lat. L. europaea). Planine centralne Evrope.
- L. dahurica, L. olgensis. Šume istočnog Sibira.
- Japanski ariš (lat. L. leptolepis). Planine centralnog Japana.
- Larix principis-rupprechtii*. Planine severne Kine.
- evroazijske vrste sa dugačkim zaštitnim ljuspama u šišarkama
- Kineski ariš (lat. Larix potaninii). Planine jugozapadne Kine.
- Larix himalaica*. Centralni Himalaji.
- Larix mastersiana. Planine zapadne Kine.
- Larix speciosa*. Planine jugozapadne Kine.
- Himalajski ariš (lat. L. griffithiana). Istočni Himalaji.
- Sibirski ariš (lat. L. sibirica). Zapadni Sibir.
- Larix laricina. Šume Severne Amerike.
- Larix lyallii. Visoke planine na severozapadu SAD i jugozapadu Kanade.
- Larix occidentalis. Niže planine na severozapadu SAD i jugozapadu Kanade.
Većina ovih vrsti može se ukrštati u uzgoju; najpoznatiji hibrid je Larix × marschlinsii, koji je nastao u Švajcarskoj i Škotskoj ukrštanjem ariša koji su uzgajani zajedno.
Gljive u šumi Ariša[uredi | uredi izvor]
U simbiozi sa arišom rastu mnoge vrste gljiva, kao što su prstenjak (Suillus gravillei), arišova mlečnica (Lactairus porninsis), smeđi šupljikavac koji se javlja u žutoj formi (Boletinus cavipes), siva slinavka (Suillus aeruginascens) i mnoge druge gljive koje se mogu pronaći jedino ispod ariša kome preko zime opadaju četine.
Galerija[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Mišić, Milan, ur. (2005). Enciklopedija Britanika. A-B. Beograd: Narodna knjiga : Politika. str. 68. ISBN 86-331-2075-5.
- ^ Mala enciklopedija Prosveta - Opšta Enciklopedija (A-Lj). Izdavačko preduzeće „Prosveta“, Beograd 1959.
- ^ Jagels, R., LePage, B.A., Jiang, M. Eocene Larix from arctic Canada. IAWA Journal, Vol. 22 (1), 2001: 73–83
- ^ Bobrov, E. G. 1972. Kratkiy obzor vidov Listvennits - Synopsis specierum generis Larix Miller. Novit. Syst. Pl. Vasc. 9: 4-15.
- ^ -{LePage, Ben A. and James F. Basinger. 1995. The evolutionary history of the genus Larix (Pinaceae). pp. 19-29 in Schmidt, W.C. and K.J. McDonald (compilers). Ecology and management of Larix forests: a look ahead; proceedings of an international symposium; Whitefish, Montana, U.S.A., October 5-9, 1992. Ogden, UT: U.S.D.A. Forest Service General Technical Report GTR-INT-319.
- ^ Gernandt, D. S., & Liston, A. 1999. Internal transcribed spacer region evolution in Larix and Pseudotsgua (Pinaceae). Amer. J. Bot. 86: 711-723. dostupno u .pdf formatu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (27. septembar 2009).
- ^ Wei, X-X and X-Q Wang. 2003. Phylogenetic split of Larix: evidence from paternally inherited cpDNA trnT-trnF region. Plant Systematics and Evolution. 239: 67–77. dostupno u .pdf formatu[mrtva veza]
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
