Arhipelaški pašaluk
| Arhipelaški pašaluk Eyālet-i Cezāyir-i Baḥr-i Sefīd | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1533.—1864. | |||||||||||||||||
 | |||||||||||||||||
_Kopie.png) Arhipelaški pašaluk 1609. godine | |||||||||||||||||
| Glavni grad | Gelibolu | ||||||||||||||||
| Regija | Južna Evropa | ||||||||||||||||
| Zemlja |  Osmansko carstvo | ||||||||||||||||
| Događaji | |||||||||||||||||
| Status | Bivša pokrajina | ||||||||||||||||
| Vladavina | |||||||||||||||||
| • Oblik | Pašaluk | ||||||||||||||||
| Istorija | |||||||||||||||||
• Uspostavljeno | 1533. | ||||||||||||||||
• Ukinuto | 1864. | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Arhipelaški pašaluk (osm. tur. ایالت جزایر بحر سفید, Eyālet-i Cezāyir-i Baḥr-i Sefīd, doslovno "Pašaluk ostrva Belog mora")[1] je bio pašaluk Osmanskog carstva. Od osnivanja do početka Tanzimatske reforme sredinom 19. veka, bio je pod kontrolom Kapudanpaše, vrhovnog komandanta Osmanske mornarice.
Istorija[uredi | uredi izvor]
U ranom periodu Osmanskog carstva, komandant osmanske mornarice (Derya Begi, "Morski beg") takođe je bio i upravnik Galipoljskog sandžaka, gde se nalazila glavna pomorska baza osmanskog carstva do izgradnje CArskog arsenala pod sultanom Selimom I (vladao 1512–1520). Njegova pokrajina je obuhvatala i izolovane kaze Galatu i Izmit.[2][3]
Tokom 1533-1534, gusarski kapetan Hajrudin Barbarosa, koji je zauzeo Alžir, priznao je vlast sultana Sulejmana I (vladao 1520–1566). Njegovoj pokrajini su pripojeni sandžaci: Kodžaeli, Smirna, i Čanakale od teritorije Anatolijskog pašaluka, i sandžaci: Inebahti (Nafpaktos), Agriboc (Evbeja), Karli-eli (Etolija-Akarnanija), Mezistre (Mistra), i Midilji (Lezbos) od teritorije Rumelijskog pašaluka, čime je formiran Arhipelaški pašaluk.[2][3] Nakon Hajrudinove smrti, pašaluk je ostao pod upravom Kapudanpaše, nove titule za glavnog komandanta osmanske mornarice, što je pozicija velike moći i prestiža: bio je nosilac titule vezira sa tri tuga i član carskog Divana.[2][3] Zbog toga, titule upravnika sandžaka Arhipelaškog pašaluka nisu bile sandžakbeg već derijabeg.[2] Iako je kapudanpaša boravio u Carskom arsenalu, Galipolje je ostalo prestonica do 18. veka.[2][3][4]
Nakon Hajrudinove smrti 1546. godine, Rodoski sandžak takođe postaje deo Arhipelaškog pašaluka, a tokom 1617-1618 pripojeni su i sandžaci: Hios, Naksos i Andros.[2] Alžir je postao defakto nezavistan od osmanske kontrole nakon 1642. godine. 1670. godine Kipar je pripojen pašaluku, a od 1703. bio je lični feudalni posed velikog vezira, ali je vraćen pod upravu pašaluka 1784. Pod Kara Mustafa-pašom, sandžaci: Mezistre i Karli-eli bili su odvojeni od pašaluka i pripojeni Morejskom pašaluku.[2] Najveći među Egejskim ostrvima, Krit, iako osvojen od strane Mletačke republike u periodu 1645–1669, nikada nije bio podređen Arhipelaškom pašaluku.[2]
Početkom 19. veka, pašaluk je smanjen i obuhvatao je sandžake: Biga, Rodos, Sakic, Midili, Limnos i Kipar.[2] U sklopu sa Tanzimatskim reformama, kapudanpaša je izgubio vlast nad pašalukom 1849. godine,[2][4] a pašaluk je reorganizovan u Arhipelaški vilajet nakon 1867. godine.[4] Ostrvo Samos, bilo je proglašeno za autonomnu kneževinu početkom 1832. godine, a smatralo se sandžakom vilajeta do 1867. godine.[4] Kipar je pao pod britanskom kontrolom 1878, a ostatak vilajeta je raspušten nakon što su istočna egejska ostrva osvojili Italijani tokom Tursko-italijanskog rata (1911–1912) i Grci u Prvom balkanskom ratu (1912–1913).[2][4]
Uključujući Krit, njegova površina u 19. veku je bila 9829 km² a na tom području je živelo oko 700.000 stanovnika.[5]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ "Belo more" je bilo Osmansko Tursko ime za Sredozemno more.
- ^ a b v g d đ e ž z i j Beckingham, C.F. (1991). „D̲j̲azāʾir-i Baḥr-i Safīd”. The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume II: C–G. Leiden and New York: BRILL. str. 521—522. ISBN 978-90-04-07026-4.
- ^ a b v g Ozbaran, S. (1997). „Ḳapudan Pas̲h̲a”. The Encyclopedia of Islam, New Edition, Volume IV: Ira–Kha. Leiden and New York: BRILL. str. 571—572. ISBN 978-90-04-05745-6.
- ^ a b v g d Birken, Andreas (1976). Die Provinzen des Osmanischen Reiches. Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients (na jeziku: German). 13. Reichert. str. 101—108. ISBN 9783920153568.
- ^ The Popular Encyclopedia; or, Conversations Lexicon. Revised ed. Vol. VI. pp. 698 & 701. Blackie & Son (London), 1862. Pristupljeno: 10. septembra 2011.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Birken, Andreas (1976). Die Provinzen des Osmanischen Reiches. Beihefte zum Tübinger Atlas des Vorderen Orients (na jeziku: German). 13. Reichert. str. 101—108. ISBN 9783920153568.
| |||||||||||||
| |||||||||||||
| |||||||||||||
.svg){kind=small}