Pređi na sadržaj

Van (jezero)

Koordinate: 38° 37′ 00″ S; 42° 52′ 00″ I / 38.616667° S; 42.866667° I / 38.616667; 42.866667
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Van (višeznačna odrednica).
Van
Jezero Van
Koordinate38° 37′ 00″ S; 42° 52′ 00″ I / 38.616667° S; 42.866667° I / 38.616667; 42.866667
38° 37′ 00″ S; 42° 52′ 00″ I / 38.616667° S; 42.866667° I / 38.616667; 42.866667
Tipprirodno, slano, vulkansko
Zemlje basena Turska
Maks. dužina120 km
Maks. širina80 km
Površina3 755 km2
Maks. dubina451 m
Nad. visina1 719 m
Van na karti Turske
Van
Van
Vodena površina na Vikimedijinoj ostavi

Jezero Van (tur. Van Gölü, kur. Behra Wanê, jer. Վանա լիճ) najveće je jezero Turske. Nalazi se na krajnjem istoku zemlje. Jedno je od tri velika jezera istorijske Jermenije, zajedno sa Jezerima Sevan i Urmija.To je slano jezero vulkanskog porekla, koje ima četiri ostrva, a vode prima od brojnih pritoka sa okolnih planina. Ima površinu od 3.755 km² i nalazi se na 1.719 metara nadmorske visine. Na istočnoj obali jezera se nalazi grad Van, glavni grad istoimene turske provincije. Ovo endoreično jezero se nalazi blizu granice sa Iranom.

Jezero se formiralo u pleistocenu kada je lava iz vulkana Nemrut tokom praistorije blokirala oticanje vode na istok. Neaktivni vulkani se danas nalaze istočno i severno od jezera. Vode jezera Van su bogate solima, poput natrijum-karbonata. Iako jezero Van ima nadmorsku visinu od 1.640 m (5.380 ft) u regionu sa oštrim zimama, njegova velika slanost sprečava da se njegov veći deo smrzne, te čak i plitki severni deo retko smrzava.[1] U okolini jezera su voćnjaci i žitna polja.

Opšte karakteristike[uredi | uredi izvor]

Ahtamar

Jezero Van je najveće alkalno jezero na svetu.[2] Njegova voda se ne koristi za piće ni za navodnjavanje. Sastoji iz plićeg severnog i prostranijeg i dubljeg južnog dela. Najveća dubina severnog dela iznosi 100 metara. Nivo vode varira do 50 centimetara u zavisnosti od godišnjeg doba. Tokom zime je najniži, a u julu najviši zbog otopljavanja snega sa okolnih planina. Povremeno se zamrzava severna oblast jezera, a celo jezero nikad, usled visokog saliniteta. Severne obale su strme i pune litica, a južne uglavnom erodirane ravnice.

Na jezeru Van se nalaze ostrva Ahtamar, Ktuc, Arter i Lim. Na sva četiri ostrva su se nekada nalazile crkve. Na ostrvu Lim se nalazi jermenska crkva Svetog Gevorga, izgrađena 1305. Danas je u ruševinama. Na ostrvu Ahtamar se nalazi dobro očuvana crkva Surb Hač (Sveti Krst) iz desetog veka. Sagradio ju je poznati jermenski arhitekta Manvel. Ostrvo Ahtamar, koje je bilo rezidencija jermenskih careva iz dinastije Arcuni tokom 10. i 11. veka, posećuju turisti.

Geologija[uredi | uredi izvor]

Jezero Van je prvenstveno tektonsko jezero, formirano pre više od 600.000 godina putem postepenog sleganja velikog bloka zemljine kore usled pomeranja na nekoliko glavnih raseda koji prolaze kroz ovaj deo istočne Anatolije. Južna ivica jezera označava granicu između metamorfnih stena masiva Bitlis i vulkanskih slojeva iz neogenog i kvartarnog perioda. Duboki, zapadni deo jezera je bazen u obliku kupole koji leži u tektonskoj depresiji formiranoj kombinacijom [[|normalnih i udarnih proboja i potiskivanja.[3]

Blizina jezera do Karliovom trostrukom čvoru dovela je do toga da se fluidi iz Zemljinog plašta nakupljaju u slojevima ispod jezera Van, što je pokrenulo deo njegove geološke evolucije.[3] Severnu obalu jezera dominira stratovulkanska planina Suphan.[4][5] Široki krater drugog, uspavanog vulkana, planina Nemrut,[6][7] nalazi se blizo zapadnog vrha jezera. U regionu postoji hidrotermalna aktivnost.[3]

Tokom većeg dela svoje istorije, sve do pleistocena, jezero Van je imalo otvor prema jugozapadu. Međutim, nivo ovog praga se vremenom menjao, jer je jezero blokirano uzastopnim protocima lave iz vulkana Nemrut zapadno ka ravnici Muš. Taj prag je vremenom bivao spušten suled erozije.

Sastav vode[uredi | uredi izvor]

Srednja slanoća vode u jezeru Van je 22 ‰, što je niže od srednjeg nivoa slanoće morske vode, koja iznosi 35 ‰, mada u južnom delu jezera postoji veliki pad dubine viši od 100 m, gde slanoća vode dostiže 67 ‰[8].

Voda jezera Van sadrži kalcijum karbonat (CaCO3). Soderžaj kalcijuma je oko 4 mg/l[9].

Anionski niz: HCO3−·CO32− > Cl− > SO42−. Sadržaj kiseonika u vodi je 8 mg/l na površini, pada do 5 mg/l na dubini 75 metara, dalje do 1,5 mg/l na dubini 400 metara[9].

Sastav vode jezera Van po podacima nemačke ekspedicije 1995. godine[10]
Sadržaj alkalija mэkv/l Cl− mэkv/l SO42− mэkv/l Na+ mэkv/l Mg2+ mэkv/l Ca2+ mэkv/l pH
Na dubini 3 m 151,2 160,2 48,86 337,9 8,870 0,210 9,74
Na dubini 440 m 155,8 166,5 50,9 347,5 9,072 0,174 9,69
Morska voda na površini (radi poređenja) 2,33 546 56,6 468 106,2 20,6 8,24

Kulturna istorija[uredi | uredi izvor]

Prema nekim izvorima, jezero ima istoriju dugu 600 hiljada godina[11]. Najraniji tragovi boravka ljudi u oblasti jezera Van potiču iz vremena paleolita. U neolitu su plemena iz oblasti jezera Van već poznavala umeće topljenja metala[12][13]. Prva država u oblasti jezera Van, po svemu sudeći, bila je Urartu, koja je postojala od XI do VI veka p. n. e. Na obali jezera, na mestu savremenog grada Van, u to vreme nalazila se prestonica Urartu, grad Tušpa. I do danas se održao sedamdesetkilometarski kanal za snabdevanje Tušpe svežom vodom, izgrađen u doba urartskog vladara Menua u VIII veku p. n. e. Posle poraza kraljevstva Urartu u sukobu sa Asircima u VII veku p. n. e. ono postepeno propada i prestaje da postoji u VI veke p. n. e. Ostaci građevina s nadpisima urartskih careva Sarduri I, Išpuini, Menua, Argišti I sačuvani su u oblasti jezera.

Na smenu Urartu posle nekog vremena dolaze drevnojermenske države, od kojih je jedna i država Velika Jermenija, «zemlja tri mora» (jezera Van, jezera Urmija i jezera Sevan). Na obalama jezera i na njegovim ostrvima sačuvali su se spomenici jermenske hramovne i fortifikacione arhitekture. Najpoznatiji i dobro očuvan spomenik je crkva Svetog Krsta (jerm. Սուրբ Խաչ), izgrađena u X veku naše ere na ostrvu Ahtamar. Nedaleko od severo-zapadnog priobalja jezera nalazi se selo Hacik (Hacekac), gde se 361. godine rodio tvorac jermenskog, gruzinskog i albanskog alfavita Mesrop Maštoc.

Spomenici arhitekture, očuvani u blizini jezera Van
Razvaline urartske tvrđave, izgrađene u IX veku pre n. e. Crkva Svetog Krsta, podignuta na ostrvu Ahtamar od 915. do 921. godine, u vreme jermenskog vlastelina Gagike Arcruni.

Tokom istorije, Jermenija je proživljavala periode samostalnosti i periode pod vlašću Partije i Rimskog carstva.

U 11. veku dolaze Seldžuci na ovo područje. U istom veku prestaje da postoji Kraljevina Jermenija. Oblast je do XIX veka bila deo Osmanskog carstva.

Po okončanju Prvog svetskog rata Osmanska imperija se počela raspadati, na vlast je došla mladoturska vlada, koja je u vreme 1915—1918. godine delimično iselila, delimično satrala jermensko stanovništvo (vidi Genocid nad Jermenima). Danas u oblasti Vana uglavnom žive Kurdi, i nešto Kirgiza došavših iz Avganistana po pozivu turske vlade[14].

Može se reći da je istorija ove oblasti ispunjena mnogobrojnim preseljavanjima i osvajanjima, zbog kojih mnoga istorijska pitanja ostaju predmetom rasprave. Osim toga, saglasno poslednjim genetičkim istraživanjima Kurdi, Turci i Jermeni su genetički veoma bliski narodi[15].

Jermenski manastir Narekavank, na južnoj obali jezera Van (razvaljen 1951. godine) Hačkari na obali jezera Van Jermenski manastir Svetoga Jovana na ostrvu Čarpanak Razvaline jermenskog manastira Svetoga Georgija na ostrvu Gadir (Lim)

Živi svet[uredi | uredi izvor]

U jezeru živi riba chalcalburnus tarichi. Inače slatkovodna, adaptirala se na uslove koje jezero pruža. Jedina je dosad potvrđena vrsta ribe koja živi u jezeru. Ujedno je i endemska vrsta.

Podvodna tvrđava[uredi | uredi izvor]

Proučavajući stalagmitske dimnjake pod vodom, turski istraživači su 2017. otkrili urartsku tvrđavu koja je izgrađena u periodu od 9. do 6. veka p. n. e. To ukazuje da je nivo vode u dalekoj prošlosti bio znatno niži. Delovi zidova koji se mogu videti visoki su oko 3, 4 metra. Prostire se na nešto manje od jednog kilometra. Pretpostavlja se da je tvrđava dobro očuvana zbog alkalne sredine.

Zanimljivosti[uredi | uredi izvor]

Selo Horgom na obali jezera zavičaj je čuvenog američkog slikara jermenskog porekla Aršila Gorkog (Vostanik Adojan).

Jezero Van su u prošlosti ljudi zvali „Gornjim morem”[16], što ukazuje na to koliko je prostrano.

Galerija[uredi | uredi izvor]

  • Pogled na jezero
    Pogled na jezero
  • Pogled na južnu obalu i planine Istočnog Tavra
    Pogled na južnu obalu i planine Istočnog Tavra
  • Pogled na jezero sa ostrva
    Pogled na jezero sa ostrva
  • Spoljašnjost crkve Surb Hač
    Spoljašnjost crkve Surb Hač
  • Istočna fasada Crkve Svetog Krsta; car Gagik je prikazan u središnjem medaljonu iznad Adama[17].
    Istočna fasada Crkve Svetog Krsta; car Gagik je prikazan u središnjem medaljonu iznad Adama[17].
  • Saak i Hamazasp Arcruni, južno pročelje Crkve Svetog Krsta, Agtamar
    Saak i Hamazasp Arcruni, južno pročelje Crkve Svetog Krsta, Agtamar

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ "Lake Van" 1998.
  2. ^ Lake Van, Turkey
  3. ^ a b v Toker et al. 2017, str. 166.
  4. ^ Kurter, Ajun (20. 5. 1988). „Glaciers of the Middle East and Africa: Turkey” (PDF). United States Geological Survey Professional Paper. Arhivirano iz originala 11. 10. 2017. g. 
  5. ^ „Suphan Dagi, Turkey”. Peakbagger.com. Pristupljeno 25. 1. 2014. 
  6. ^ Dewey J.F; Hempton M.R.; Kidd W.S.F.; Saroglu F.; Sengor A.M.C (1986). „Shortening of continental lithosphere: the neotectonics of Eastern Anatolia — a young collision zone”. Collision Tectonics. 19: 1—36. doi:10.1144/GSL.SP.1986.019.01.01. 
  7. ^ Y. Yilmaz; Y. Güner; F. Şaroğlu (1998). „Geology of the quaternary volcanic centers of the east Anatolia”. Journal of Volcanology and Geothermal Research. 85 (1–4): 173. doi:10.1016/S0377-0273(98)00055-9. 
  8. ^ Hammer U. T. (1986). Saline lake ecosystems of the world. Dordrecht — Boston: Dr. W. Junk Publishers. ISBN 90-6193-535-0. 
  9. ^ a b Thiel V., Jenisch A., Landmann G., Reimer A., Michaelis W. Unusual distributions of long-chain alkenones and tetrahymanol from the highly alkaline Lake Van, Turkey // Geochimica et Cosmochimica Acta № 61, 1997
  10. ^ Kempe S., Kazmierczak J. (2003). „Modern Soda Lakes. Model Environments for an Early Alkaline Ocean”. Modelling in Natural Sciences: Design, Validation and Case Studies. Springer. ISBN 3-540-00153-0. 
  11. ^ 3,000-year-old fortress discovered in Turkish lake
  12. ^ Gevorkяn A. C. Iz istorii drevneйšeй metallurgii Armяnskogo nagorья, Izd. AN Armяnskoй SSR, Erevan, 1980
  13. ^ Cambel H. Braidwood R. An Early Farming Village in Turkey // Scientific American № 3, 1970
  14. ^ „Kыrgыzы tureckoй provincii Van: ot čužbinы do čužbinы”. knews.kg. Pristupljeno 2020-12-04.  Nepoznati parametar |deadlink= ignorisan [|dead-url= se preporučuje] (pomoć)
  15. ^ Arnaiz-Villena A., Gomez-Casado E., Martinez-Laso J. Population genetic Relationships Between Mediterranean Populations Determined by HLA Distribution and a Historic Perspective, Tissue Antigens, № 60, 2002
  16. ^ U Turskoj otkriveno „čudo pod vodom“
  17. ^ Jones 2007, str. 79.

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Van na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ван_(језеро)&oldid=27555764”