Delhi
| Delhi hind. दिल्ली | |
|---|---|
 Kolaž grada | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Indija |
| Savezna država | Teritorija Delhi |
| Osnovan | 1857. |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — 2014. | 16.314.838 [2] |
| — gustina | 10.993,83 st./km2 |
| Aglomeracija (2015.) | 21.753.486[1] |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 28° 39′ 10″ S; 77° 13′ 24″ I / 28.652688° S; 77.223364° I |
| Aps. visina | 200-250 m |
| Površina | 1.484 km2 |
  Delhi Delhi na karti Indije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Nadžeb Jung |
| Veb-sajt | |
| delhi | |
Delhi (hind. दिल्ली), zvanično Nacionalna prestonična teritorija Delhi (engl. National Capital Territory of Delhi - NCT), grad je u Indiji, koji se nalazi u okviru specijalne teritorije pod upravom centralne vlade Indije.[3][4] Nju Delhi je sedište vlade Indije, a nalazi se unutar metropolitenskog područja Delhija. Delhi je bio glavni grad nekoliko carstava i ima oko 60.000 spomenika. Delhi je imao strateški položaj u severnoj Indiji i dominirao je starim trgovačkim putevima koji su išli od severozapadne Indije do doline Ganga. Zbog toga je Delhi dugo bio značajan kulturni, politički i intelektualni centar. Zbog velikog doseljavanja Delhi je jedan od gradova koji najbrže rastu. Svetska banka je Delhi proglasila najzagađenijim na svetu.
Delhi se graniči sa Harajanom na tri strane i sa Utar Pradešom na istoku. Šira oblast grada pokriva teritoriju od 1,484 km2 (0,573 sq mi). Prema popisu iz 2011, sam grad je imao 11 miliona stanovnika,[5] te je bio drugi po veličini u Indiji nakon Mumbaja, dok celokupna NCT populacija ima oko 16,8 miliona.[6] Delhijeva urbana oblast se proteže izvan NCT granica i procenjuje se da obuhvata populaciju od preko 26 miliona ljudi, što čini grad drugom najvećom urbanom oblašću na svetu.[7] Godine 2016. po nedavnim procenama metro ekonomija njegova urbana oblast je bila rangirana kao prva ili druga najproduktivnija metro oblast u Indiji.[8][9][10][11] Delhi je drugi najbogatiji grad Indije, nakon Mumbaja, sa totalnim bogatstvom od $450 milijarde i dom je za 18 milijardera i 23.000 milionera.[12]
Delhi je bio kontinuirano naseljen od 6. veka p. n. e.[13] Tokom najvećeg dela svoje istorije, Delhi je služio kao prestonica raznim kraljevstvima i carstvima. On je bio zauzima, pljačkan i ponovo izgrađivan nekoliko puta, posebno tokom srednjovekovnog perioda, i moderni Delhi je klaster brojnih gradova razmeštenih širom metropolitanskog regiona. Teritorija unije, političke administracije NCT današnjeg Delhija blisko podseća na državu Indije, sa sopstvenim zakonodavstvom, visokim sudom i izvršnim vićem ministara na čijem čelu je Glavni ministar. Nju Delhi zajednički administriraju federalna vlada Indije i lokalna vlada Delhija, i on je prestonica oblasti Delhija. Delhi je bio domaćin prvih i devetih Azijskih igara u 1951. i 1982. godini, samita Pokreta nesvrstanih 1983., i niza drugih manifestacija.
Delhi je isto tako centar Nacionalnog prestoničkog regiona), koji je jedinstvena oblast 'interdržavnog regionalnog planiranja' kreirana Zakonom o planskom odboru za nacionalnu prestonicu iz 1985.[14][15]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Za Delhi se veruje da je Indraprašta iz epa Mahabharata i da je osnovan oko 5.000. p. n. e. Ali najstariji arheološki nalazi su iz Maurja perioda. Čuveni gvozdeni stup je napravljen u doba Kumara Gupte. Osam velikih gradova je tokom istorije građeno u području Delhija. Dinastija Tomara Radžput je osnovala Lal Kot 736. blizu Kutab minareta. Radžputski kralj Adžmer je 1180. osvojio Lal Kot. Avganistanac Muhamed Gori je 1192. pobedio radžputskog kralja Pritviradža III.
Od 1206. Delhi je sedište Delhijskog sultanata. Prvi sultan Delhija Kutbud din Ajbak je bio bivši rob, koji je postao general, pa guverner i zatim sultan Delhija. Kutbud din Ajbak je započeo gradnju Kutab minareta da bi proslavio svoju pobedu. U tom kompleksu je sagradio prvu džamiju u Delhiju. Posle kraja Robovske dinastije, sledile su Kildži dinastija, pa Tugluk, Sajidsjka i Lodi dinastija. Te različite dinastije su gradile različite tvrđave. U Prvoj bici kod Panipata 1526. Babur je pobedio zadnjeg sultana iz dinastije Lodi i osnovao je Mogulsku dinastiju i Mogulsko carstvo. Moguli su vladali iz Delhija, Agre i Lahora. Baburov sin Humajun je bio poražen i jedno vreme je pobegao u Avganistan,. Uz persijsku pomoć je povratio vlast. Treći i najveći mogulski car Ahbar Veliki premestio je sedište carstva u Agru, tako da je tada opalo značenje Delhija. Sredinom 17. veka mogulski car Šah Džahan je sagradio sedmi grad na području Delhija, a danas je poznat kao stari Delhi. Ponovo je Delhi postao glavni grad. Aurangzeb (1658—1707) je krunisan 1658. u Delhiju. Ahmad šah Abdali je 1761. poharao Delhi posle Treće bitke kod Panipata. Delhi je 1857. došao u sastav Britanske Indije. Kalkuta je postala glavni grad Britanske Indije, a Delhi je ponovo postao glavni grad tek 1911. Britanski arhitekta Edvin Lutjens je dizajnirao Nju Delhi kao sedište vlade. Nju Delhi postaje glavni grad Indije posle 1947.
Geografija[uredi | uredi izvor]
Klima[uredi | uredi izvor]
Delhi karakteriše atipična verzija vlažne suptropske klime (Kepen Cwa) na granici tople polupustinjske klime (Kepen BSh). Topla sezona traje od 21. marta do 15. juna sa prosečnom dnevnom visokom temperaturom iznad 39 °C (102 °F). Najtopliji dan u godini je 22. maj, sa prosečnom visokom temperaturom od 46 °C (115 °F) i niskom od 30 °C (86 °F).[16] Hladna sezona traje od 26. novembra do 9. februara sa prosečnom dnevnom visokom temperaturom ispod 20 °C (68 °F). Najhladniji dan u godini je 4. januar, sa prosečnom niskom temperaturom od 2 °C (36 °F) i visokom od 14 °C (57 °F).[16] U ranom martu, smer vetra se menja sa severozapadnog na jugozapadni. Od aprila do oktobra vreme je toplo. Monsun stiže krajem juna, zajedno sa povećanjem vlažnosti.[17] Kratkotrajna, blaga zima počinje u kasnom novembru, dostiže vrhunac u januaru i često je praćena teškom maglom.[18]
Temperature u Delhiju su obično u opsegu od 2—47 °C (35,6—116,6 °F), pri čemu su najniža i najviša temperatura ikad zabeležene bile −2,2 and 48,4 °C (28,0 and 119,1 °F) respektivno.[19] Godišnja prosečna temperatura je 25 °C (77 °F); mesečna prosečna temperatura je u opsegu 13—32 °C (55—90 °F). Najviša zabeležena temperatura je iz jula 1931. i bila je 45 °C (113 °F).[20][21] Prosečne godišnje padavine su oko 886 mm (34,9 in), najveći deo kojih pada tokom monsuna u julu i avgustu.[22] Prosečni datum početka monsunsunskih vetrova u Delhiju je 29. jun.[23]
| Klima Delhija 1971–1990 | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 30,0 (86) |
34,1 (93,4) |
40,6 (105,1) |
45,6 (114,1) |
47,2 (117) |
46,7 (116,1) |
45,0 (113) |
42,0 (107,6) |
40,6 (105,1) |
39,4 (102,9) |
36,1 (97) |
29,3 (84,7) |
47,2 (117) |
| Maksimum, °C (°F) | 21,0 (69,8) |
23,5 (74,3) |
29,2 (84,6) |
36,0 (96,8) |
39,2 (102,6) |
38,8 (101,8) |
34,7 (94,5) |
33,6 (92,5) |
34,2 (93,6) |
33,0 (91,4) |
28,3 (82,9) |
22,9 (73,2) |
31,2 (88,2) |
| Prosek, °C (°F) | 14,3 (57,7) |
16,8 (62,2) |
22,3 (72,1) |
28,8 (83,8) |
32,5 (90,5) |
33,4 (92,1) |
30,8 (87,4) |
30,0 (86) |
29,5 (85,1) |
26,3 (79,3) |
20,8 (69,4) |
15,7 (60,3) |
25,1 (77,2) |
| Minimum, °C (°F) | 7,6 (45,7) |
10,1 (50,2) |
15,3 (59,5) |
21,6 (70,9) |
25,9 (78,6) |
27,8 (82) |
26,8 (80,2) |
26,3 (79,3) |
24,7 (76,5) |
19,6 (67,3) |
13,2 (55,8) |
8,5 (47,3) |
19,0 (66,2) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −0,6 (30,9) |
1,6 (34,9) |
4,4 (39,9) |
10,7 (51,3) |
15,2 (59,4) |
18,9 (66) |
20,3 (68,5) |
20,7 (69,3) |
17,3 (63,1) |
9,4 (48,9) |
3,9 (39) |
1,1 (34) |
−0,6 (30,9) |
| Količina padavina, mm (in) | 19 (0,75) |
20 (0,79) |
15 (0,59) |
21 (0,83) |
25 (0,98) |
70 (2,76) |
237 (9,33) |
235 (9,25) |
113 (4,45) |
17 (0,67) |
9 (0,35) |
9 (0,35) |
790 (31,1) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 1,7 | 2,5 | 2,5 | 2,0 | 2,8 | 5,5 | 13,0 | 12,1 | 5,7 | 1,7 | 0,6 | 1,6 | 51,7 |
| Relativna vlažnost, % | 63 | 55 | 47 | 34 | 33 | 46 | 70 | 73 | 62 | 52 | 55 | 62 | 54 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 214,6 | 216,1 | 239,1 | 261,0 | 263,1 | 196,5 | 165,9 | 177,0 | 219,0 | 269,3 | 247,2 | 215,8 | 2.684,6 |
| Izvor #1: NOAA[24] | |||||||||||||
| Izvor #2: Indijski meteorološki departman[25] | |||||||||||||
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Prema nezvaničnim rezultatima popisa, u gradu je 2011. živelo 11.007.835 stanovnika.
| 1991. | 2001. | 2011. |
|---|---|---|
| 7.206.704[26] | 9.879.172[26] | 11.007.835[27] |
Privreda[uredi | uredi izvor]
![[ikona]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1c/Wiki_letter_w_cropped.svg/20px-Wiki_letter_w_cropped.svg.png){kind=small} | Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Delhi je uvek bio ekonomski centar severne Indije. Delhi je bio najveći industrijski grad severne Indije. U zadnje vreme servisni sektor se naglo razvija zbog mnogo obrazovane radne snage, koja govori engleski. To je privuklo multinacionalne kompanije, posebno u sektoru informacionih tehnologija, telekomunikacija i banaka. Delhi svojim boljim životnim standardom privlači mnogo ljudi iz seoskih područja Indije. Zbog velike migracije Delhi je jedan od gradova, koji rastu najbrže na svetu.
Saobraćaj[uredi | uredi izvor]
| Ovaj odeljak bi trebalo proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. |
Javni transport u Delhiju čine auto-rikše, autobusi, metro, taksiji i železnica. Autobusi prevoze 60% stanovništva. Tokom 2001. u Delhiju je bilo preko 3 miliona vozila. Grad se suočava sa teškim problemima u saobraćaju, velikom zagađenošću zraka i velikim saobraćajnim gužvama. Da bi se rešili saobraćajni problemi počelo se sa izgradnjom metroa. Metro je proradio 2005. sa tri operativne linije i prevozi samo 1% stanovništva. Zbog problema zagađenja vazduha, svi javni prevoznici moraju koristiti gas umesto dizela. Svetska banka je svrstala Delhi u najzagađeniji grad na svetu. Međunarodni aerodrom Indira Gandi prevezao je 2005 više od 16,2 miliona putnika.
Kultura[uredi | uredi izvor]
Delhi je bio centar nekoliko carstava sa različitim religijama. Zbog toga ima jedinstvenu istoriju mešanja različitih kultura. Stari grad je mesto gde su mogulski i muslimanski vladari sagradili nekoliko arhitektonskih čuda poput Masdžid džamije i delhijske crvene tvrđave. Na Uneskovoj listi svetske baštine nalaze se Humajunov grob i Kutab minaret. Od drugih značajnih spomenika ističu se Indijska vrata i astronomska opservatorija iz 18 veka Džantar Mantar. Hram Lotus je simbol delhijske religiozne tolerancije i jedinstva. Hram Lotus predstavlja primer moderne indijske arhitekture. Najveća džamija u Indiji je Masdžid džamija. Većina ljudi u Delhiju su hinduisti, a Birla Mandir je hram posvećen hinduskoj božici bogatstva.
Partnerski gradovi[uredi | uredi izvor]
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Masdžid džamija -
Lotusov hram je primer moderne indijske arhitekture -
Indijska vrata u čast na 90.000 indijskih vojnika poginulih u avganistanskim ratovima i Prvom svetskom ratu -
Delhijska crvena tvrđava -
Kutab minaret ima 72,5 m i najveći je svetski minaret od cigala -
Hinduistički hram Birla Mandir -
Sedište New Delhi Municipal Corporation
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Press Information Bureau: Government of India news site, PIB Mumbai website, PIB Mumbai, Press Information Bureau, PIB, India's Official media agency, Government of India press releases, PIB photographs, PIB photos, Press Conferences in Mumbai, Union Minister Press Conference, Marathi press releases, PIB features, Bharat Nirman Public Information Campaign, Public Information Campaign, Bharat Nirman Campaign, Public Information Campaign, Indian Government press releases, PIB Western Region”. pibmumbai.gov.in. Arhivirano iz originala 30. 06. 2015. g. Pristupljeno 7. 9. 2015.
- ^ „Cities with population of 1 Lakh and Above” (PDF). censusindia.gov.in. Pristupljeno 30. 1. 2014.
- ^ „The Constitution (Sixty-Ninth Amendment) Act, 1991”. Ministry of Law and Justice, Government of India. Pristupljeno 23. 11. 2014.
- ^ Habib, Irfan (1999). The agrarian system of Mughal India, 1556–1707. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-562329-1. „'... The current Survey of India spellings are followed for place names except where they vary rather noticeably from the spellings in our sources: thus I read "Dehli" not "Delhi ...'”
- Society, Royal Asiatic (1834). „Journal of the Royal Asiatic Society of Great Britain & Ireland”. Cambridge University Press. „'... also Dehli or Dilli, not Delhi...'”
- Karamchandani, L.T (1968). „India, the beautiful”. Sita Publication. „'... According to available evidence the present Delhi, spelt in Hindustani as Dehli or Dilli, derived its name from King ...'”
- „The National geographical journal of India, Volume 40”. National Geographical Society of India. 1994. „'... The name which remained the most popular is "Dilli" with variation in its pronunciation as Dilli, Dehli, or Delhi ...'”
- ^ Delhi Metropolitan/City Population section of „Delhi Population Sex Ratio in Delhi Literacy rate Delhi NCR”. 2011 Census of India.
- ^ „Delhi (India): Union Territory, Major Agglomerations & Towns - Population Statistics in Maps and Charts”. City Population. Pristupljeno 28. 2. 2017.
- ^ „The World's Cities in 2016” (PDF). United Nations. oktobar 2016. str. 4. Pristupljeno 4. 3. 2017.
- ^ „Global city GDP 2014”. Brookings Institution. Pristupljeno 8. 5. 2015.
- ^ „Global city GDP rankings 2008-2025”. PwC. Arhivirano iz originala 4. 5. 2011. g. Pristupljeno 16. 12. 2009.
- ^ „The Most Dynamic Cities of 2025”. Foreign Policy. Arhivirano iz originala 28. 08. 2012. g. Pristupljeno 24. 8. 2012.
- ^ Lewis, Clara. „Delhi, not Mumbai, India’s economic capital - Times of India”. The Times of India. Pristupljeno 24. 2. 2017.
- ^ „Mumbai richest Indian city with total wealth of $820 billion, Delhi comes second: Report”. The Indian Express. 27. 2. 2017. Pristupljeno 28. 2. 2017.
- ^ Asher 2000, str. 247–281
- ^ „Rationale”. ncrpb.nic.in. NCR Planning Board. Arhivirano iz originala 16. 12. 2012. g. Pristupljeno 26. 11. 2017. „The National Capital Region (NCR) in India was constituted under the NCRPB Act, 1985”
- ^ „Census 2011” (PDF). National Capital Region Planning Board. National Informatics Centre. str. 3. Pristupljeno 26. 3. 2016.
- ^ a b „Average weather for New Delhi, India”. Weatherspark.com. Pristupljeno 2. 7. 2013.
- ^ „Climate of Delhi”. Delhitrip.in. Arhivirano iz originala 13. 07. 2014. g. Pristupljeno 17. 5. 2012.
- ^ „Fog continues to disrupt flights, trains”. The Hindu. Chennai, India. 7. 1. 2005. Arhivirano iz originala 13. 01. 2005. g. Pristupljeno 26. 11. 2017.
- ^ „Ever recorded Maximum and minimum temperatures up to 2010” (PDF). India Meteorological Department. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 5. 2013. g. Pristupljeno 11. 6. 2016.
- ^ „Mercury touches new high for July, Met predicts rain relief”. 3. 7. 2012.
- ^ „Weatherbase entry for Delhi”. Canty and Associates LLC. Pristupljeno 16. 1. 2007.
- ^ „Chapter 13: Water Supply and Sewerage” (PDF). Economic Survey of Delhi, 2005–2006. Planning Department, Government of National Capital Territory of Delhi. str. 147—162. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 04. 2017. g. Pristupljeno 21. 12. 2006.
- ^ Kurian, Vinson (28. 6. 2005). „Monsoon reaches Delhi two days ahead of schedule”. The Hindu Business Line. Arhivirano iz originala 30. 9. 2007. g. Pristupljeno 9. 1. 2007.
- ^ „New Delhi (SFD) 1971-1990”. National Oceanic and Atmospheric Administration. Pristupljeno 6. 6. 2015.
- ^ „Ever recorded Maximum and minimum temperatures up to 2010” (PDF). Indian Meteorological Department. Arhivirano iz originala (PDF) 21. 5. 2013. g. Pristupljeno 6. 6. 2015.
- ^ a b World Gazetteer: Die wichtigsten Orte mit Statistiken zu ihrer Bevölkerung
- ^ „The Hindu: Front Page: Asia's largest auto carnival begins in Delhi tomorrow”. Thehindu. Chennai, India. 9. 1. 2008. Arhivirano iz originala 12. 01. 2008. g. Pristupljeno 3. 11. 2008.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Asher, Catherine B (2000) [2000]. „Chapter 9:Delhi walled: Changing Boundaries”. Ur.: Tracy, James D. City Walls. Cambridge University Press. str. 247—281. ISBN 978-0-521-65221-6. Pristupljeno 1. 11. 2008.
- Economic Survey of Delhi 2005–2006. Planning Department. Government of National Capital Territory of Delhi. Pristupljeno 12 February 2007
- Dalrymple, W (2003). City of Djinns (1 izd.). Penguin Books. ISBN 978-0-14-200100-4.
- Dalrymple, W (2003). Vidhya Society, (2009). Vidhya Society (NGO) is a leading charitable organization of Uttar Pradesh (India) established under society registration act 21-1860 on the special occasion of World Disable Year 2009. Director Mr. Pavan Upadhyay www.vidhyasociety.com (1 izd.). Penguin Books. ISBN 978-0-14-200100-4.
- Prager, D (2013). Delirious Delhi (1 izd.). Arcade Publishing. ISBN 978-1-61145-832-9.
- Brown, L (2011). Lonely Planet Rajasthan, Delhi & Agra (5 izd.). Lonely Planet Publications. ISBN 978-1-74179-460-1.
- Rowe, P; Coster, P (2004). Delhi (Great Cities of the World). World Almanac Library. ISBN 978-0-8368-5197-7.
- Four-part series on Delhi (30. 5 — 2. 6. 2012). „Metrocity Journal: Delhi's Changing Landscape”. The Wall Street Journal. Proverite vrednost paramet(a)ra za datum:
|date=(pomoć)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Vlada Indije (jezik: engleski)
- Vodič po gradu Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. februar 2007)(jezik: engleski)
- Vreme u Delhiju(jezik: engleski)
- Fotografije starog Delhija(jezik: engleski)
- Vodič po Delhiju i slike(jezik: engleski)
- Delhi
- Delhi na sajtu Curlie
Agra • Alahabad • Amricar • Asansol • Ahmedabad • Bangalor • Bopal • Vadodara • Varanasi • Vizagapatnam • Vidžajavada • Danbad • Delhi • Indor • Kanpur • Koimbator • Kolkata • Kočin • Laknau • Ludijana • Maduraj • Mirut • Mumbaj • Nagpur • Našik • Patna • Puna • Radžkot • Surat • Faridabad • Hajderabad • Čenaj • Džabalpur • Džajpur • Džamšedpur |  | |
| Države | | |
|---|---|---|
| Teritorije | ||
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
