Druga industrijska revolucija
Druga industrijska revolucija, poznata i kao Tehnološka revolucija, je još više promenila svakodnevicu, a pojavili su se mnogobrojni novi sportovi.
Nafta i električna energija - nove pogonske sile[uredi | uredi izvor]
U SAD otkriven je 1859. prvi izvor nafte. Od tada je nafta postupno postala najvažniji izvor pogonske energije u svetu. Godine 1879. američki izumitelj Tomas Alva Edison napravio je prvu električnu sijalicu. U SAD je radio i srpski izumitelj Nikola Tesla. On je 1887. godine izumeo motor na naizmeničnu struju. Taj motor je osnova današnje pogonske elektrotehnike. Teslin pronalazak višefaznih struja i transformatora koji stvaraju struju visokog napona omogućio je jeftino prenošenje električne energije na velike udaljenosti i njenu masovnu primenu.
Nafta je tekuća smesa ugljovodonika nastala iz ostataka organizama ispod površine zemlje. Počela je da se koristi polovinom 19. veka, ali je tek nakon izuma i usavršavanja benzinskog motora iskorišćavanje nafte zadobilo onu meru koju je zadržalo do danas. Najširu je primenu benzinski motor zadobio u prometu: automobili, vozovi, brodovi i avioni pokretani su njegovom snagom.
Tehnički pronalasci i njihova primena[uredi | uredi izvor]
Engleski inženjer Henri Besemer 1856. godine pronašao je postupak za proizvodnju čelika iz rastopljenog sirovog gvožđa. Taj pronalazak podstakao je razvoj teške industrije. Nemački inženjer Nikolaus Avgust Oto konstruisao je 1877. godine motor sa unutrašnjim sagorevanjem. Njegovi zemljaci Karl Benc i Gotlib Dajmler kreirali su 1885. prve automobile sa benzinskim motorom. Godine 1883. pojavio se prvi motocikl. Nemac Rudolf Dizel izumeo je 1896. godine motor koji pokreće nafta. Tramvaj s konjskom zapregom, koji se pojavio još 1850. u Njujorku, zamenjen je postupno električnim tramvajem, a prugom Baltimor - Ohajo u SAD krenula je 1895. godine prva električna lokomotiva. Na početku 20. veka Amerikanac Henri Ford započeo je serijsku proizvodnju automobila na pokretnoj traci. Ti izumi su umnogome unapredili saobraćaj.
Još 1861. godine Nemac Johan Filip Rajs konstruisao je prvi telefon, a prvi upotrebljivi telefon konstruisao je američki fizičar Aleksandar Grejem Bel. Prvobitno su telefoni korišćeni samo u poslovne svrhe. Kasnije se uvode po stanovima i ulaze u privatnu upotrebu. Taj je izum unapredio veze među ljudima.
Kanali, železnice, avioni, film[uredi | uredi izvor]
1869. je otvoren Suecki kanal koji povezuje Sredozemno sa Crvenim morem, a 1913. u promet je pušten i Panamski kanal koji povezuje Atlantski i Tihi okean. Do tada se brodovima iz Evrope u Aziju moralo putovati oko Afrike ili Latinske Amerike.
U SAD je 1869. sagrađena prva transkontinentalna železnička pruga koja je povezala istočnu i zapadnu američku obalu, a u Rusiji je 1904. dovršena transsibirska železnička pruga koja je povezala Moskvu s Vladivostokom na Dalekom istoku.
Iako su još u 18. veku braća Žozef i Žak Mongolfjer u Parizu uzletela balonom od platna i papira, ispunjenim toplim vazduhom, tek na prelazu 19. u 20. vek čovek se prvi put vinuo u vazduh. Godine 1891. poleteo je Nemac Oto Lilijental s jednog brda pomoću vazdušne jedrilice s krilima, ali je pri tom pokušaju poginuo. Nekoliko godina kasnije, prema nacrtima Davida Švarca, nemački oficir Ferdinand fon Cepelin je konstruisao vazdušni brod - cepelin. Tek su 1903. braća Rajt u SAD prvi uspešno poleteli avionom sa dvostrukim krilima, a leteli su nepun minut. Francuz Luj Blerio preleteo je 1909. takvim avionom kanal Lamanš između Francuske i Velike Britanije.
Godine 1902. italijanski izumitelj Giljermo Markoni predao je prvu radijsku poruku iz Velike Britanije u Francusku. Bio je to početak radija, čije je osnove napravio i otkrio Hajnrih Rudolf Herc. Braća Limijer udarila su 1895. godine u Parizu temelje kinematografije i filmske industrije.
Razvoj nauke[uredi | uredi izvor]
U doba druge industrijske revolucije nauka je doživela veliki napredak.
Nemački lekar Robert Koh otkrio je pomoću mikroskopa 1882. uzročnika tuberkuloze, a 1884. uzročnika kolere. Obe su bolesti u to vreme bile neizlečive.
Francuski biolog i hemičar Luj Paster, poznat po nizu naučnih otkrića u oblasti medicine i farmacije. Najvažnija su njegova istraživanja o uzrocima besnila i kolere i pronalazak vakcine koja uspešno leči te bolesti. Vakcina protiv besnila otkrio je 1885. i time spasao milione ljudi od sigurne smrti. Osnovao je institut u Parizu koji je postao središte naučnih istraživanja u području nove discipline - bakteriologije, tj. nauke o bakterijama, uzročnicima bolesti. U to su doba otkriveni i uzročnici sušice (tuberkuloze) i tifusa, a pronađeni su i prvi vitamini.
Nemački fizičar Vilhelm Konrad Rendgen otkrio je 1895. zrake pomoću kojih se može posmatrati unutrašnjost ljudskog tela, Iks-zrake ili Rendgenske zrake za koje je dobio Nobelovu nagradu za fiziku 1901. Njegovo otkriće našlo je široku primenu u fizici, tehničkim naukama i medicini.
Ruski hemičar Dmitrij Ivanovič Mendeljejev sistematizovao je 1869. hemijske elemente prema atomskoj masi i sastavio poznati Periodni sistem elemenata.
Marija Kiri i njen muž Pjer Kiri otkrili su dva elementa koji imaju sposobnost zračenja: radijum i polonijum. Kasnije su naučnici otkrili kako postoji još takvih elemenata. Tim je otkrićima započeo razvoj novih naučnih disciplina: atomske hemije i atomske fizike. Učinjen je prvi korak ka atomskom dobu. Bračni par Kiri dobio je dve Nobelove nagrade: jednu iz hemije i jednu iz fizike.
Nemački fizičar Albert Ajnštajn postavio je 1905. poznatu teoriju relativiteta.
U Neandertalu u Nemačkoj otkrivene su 1856. kosti pračoveka iz starijeg kamenog doba. Taj je nalaz izazvao među stručnjacima rasprave o prirodnom poreklu i razvoju čoveka.
Već 1859. godine engleski prirodnjak Čarls Darvin objavio je delo o poreklu vrsta pomoću prirodnog izbora. Nasuprot religijskim tumačenjima o božanskoj ulozi u razvoju života, odnosno nastanku vrsta, Darvin je dokazivao da se život na Zemlji oblikovao postepenim razvojem živih bića putem prirodnog izvora i promena vrsta.
Švedski hemičar Alfred Nobel 1867. izumeo je dinamit. Razočaran time što se njegov pronalazak počeo koristiti za ratna razaranja, Nobel je 1895. svoju imovinu oporučno ostavio u fond iz kojega se svake godine deli pet nagrada za najznačajnija dostignuća i doprinose u fizici, hemiji, medicini, književnosti i borbi za mir u svetu (od 1969. dodeljuje se i Nobelova nagrada za ekonomiju). Nobelove nagrade dele se od 1901. godine.
Društvene promene i radnički pokret[uredi | uredi izvor]
Druga industrijska revolucija izazvala je velike promene u načinu života. Nastavljene su migracije iz sela u gradove. Oko velikih industrijskih centara povećavala se gustina naseljenosti. Najnovija tehnička i druga dostignuća prikazivana su u javnosti na povremenim svetskim ekonomskim izložbama, npr. U Londonu 1851, Beču 1873. i dr. Povodom stogodišnjice Francuske revolucije u Parizu je 1889. podignut poznati Ajfelov toranj - simbol ekonomskog napretka. Nagli razvoj industrije imao je i svoje loše strane: prezasićenost, borba za tržište i povremene privredne krize.
U to su se vreme pojavila radnička udruženja koja su tražila radnička prava. Nastojeći da povežu radnike širom sveta u borbi protiv kapitalizma, Karl Marks i Fridrih Engels su u Londonu 1864. osnovali Prvu internacionalu - međunarodno udruženje radništva. U martu 1871, tokom francusko-pruskog rata, radnici su u opsednutom Parizu preuzeli vlast i proglasili Parisku komunu - prvu proletersku državu u istoriji čovečanstva. Postojala je 72 dana. Francuska je vojska u maju 1871. uništila komunu i streljala mnoštvo radnika. Budući da je Prva internacionala 1876. prestala sa radom, u Parizu je 1889. osnovana Druga internacionala. U spomen na krvavi obračun policije sa radnicima tokom prvomajskog štrajka 1886. u američkom gradu Čikagu, odlukom Druge internacionale, 1. maj proglašen je međunarodnim praznikom rada. Nakon Marksove i Engelsove smrti socijalisti Druge internacionale napustili su njihove ideje o revolucionarnom preobražaju društva i okrenuli se parlamentarnoj borbi pomoću socijaldemokratskih stranaka.
