Krišana

Položaj Krišane u okviru Rumunije

Krišana (rum. Crişana, mađ. Körösvidék, nem. Kreischgebiet, srp. Покришје) je geografska i istorijska oblast u istočnom delu Panonske nizije. U užem smislu, predstavlja jednu od nekoliko istorijskih pokrajina Rumunije, a obuhvata zapadni deo današnje Rumunije, sa centrom u Velikom Varadinu. U širem smislu, oblast obuhvata i neke susedne krajeve u Mađarskoj (mađarsko istočno Potisje, odnosno mađarska Krišana).

Poreklo naziva

Krišana u širem smislu: deo u Rumuniji i deo u Mađarskoj (mađarsko istočno Potisje)

Nazivi za ovu oblast različiti su u jezicima lokalnih naroda (Rumuni, Mađari, Nemci, Srbi). Pojam Krišana (rum. Crişana) vodi poreklo od rumunskog naziva za reku Kriš (rum. Criş), koja se na mađarskom jeziku naziva Kereš (mađ. Körös), tako da odatle dolazi i poseban mađarski naziv za istu oblast (mađ. Körösvidék). U srpskom jeziku, oblast se naziva i Pokrišje.

Geografija

Reka Kriš je dala ime pokrajini Krišana

Kroz ovu oblast protiču tri „mala“ Kereša (Beli, Crni i Brzi), koji zajedno tvore veliku reku Kereš, koja se uliva u Tisu. Krišana ima prirodne granice na istoku (planinsko bilo Bihora) prema Transilvaniji, jugu (reka Moriš) prema Banatu i na severu (reka Samoš) prema Maramurešu. Zapadna granica šire oblasti leži na reci Tisi, a državna granica između Rumunije i Mađarske, koja je nastala nakon 1918. godine, deli ovu oblast na dva dela (rumunska Krišana i mađarska Krišana). Krišana ne postoji kao posebna administrativna jedinica, a njeno područje podeljeno je između nekoliko okruga.

Stanovništvo

Gradska kuća u Oradei, središtu Krišane

Većinsko stanovništvo rumunskog dela Krišane su Rumuni, ali postoji značajna mađarska manjina (oko 20%). Rumuni su tradicionalno stanovnici planinskog i brdskog dela Krišane ka istoku, a Mađari nizijskog, zapadnog dela uz granicu sa matičnom državom i dalje u mađarskoj Krišani. Mala rumunska zajednica u Mađarskoj većim delom obitava upravo u mađarskom del Krišane, u nekoliko naselja uz mađarsku granicu sa Rumunijom. Pored njih ovde u znatno manjem postotku žive i Nemci i Romi, a nekada su značajan deo stanovništva na tim prostorima činili i Srbi.

Srbi u Krišani

Krišana pod jurisdikcijom Srpske patrijaršije u 16. i 17. veku

Tokom starije istorije, na širem prostoru Krišane živele su brojne srpske zajednice, koje su se doseljavale u periodu od 15. do 18. veka, ali su vremenom u znatnoj meri podlegle procesima rumunizacije i mađarizacije. Tokom 16. i 17. veka, u južnom delu Krišane postojala je Jenopoljska eparhija, koja je bila u sastavu Srpske patrijaršije, a iz nje se krajem 17. i početkom 18. veka razvila Aradska eparhija, koja je bila u sastavu Karlovačke mitropolije, sve do 1865. godine.

Upravna podela i gradovi

Krišana obuhvata nekoliko okruga današnje Rumunije:

• Bihor (jedini ceo okrug)
• Arad (gotovo ceo okrug sem krajnjeg juga)
• Salaž (veći deo okruga bez istočne trećine)
• Satu Mare (južna polovina okruga)

Najveći grad i istorijsko i kulturno središte Krišane je grad Oradea. Grad Arad je približne veličine kao i Oradea, ali je podeljen na deo u Krišani i deo u Banatu. Ostali značajni gradovi su Zalau, Salonta, Karej, Bejus.

Vidi još

• Varadinski pašaluk
• Transilvanija
• Pomorišje

Literatura

• Gavrilović, Nikola (1994). „Jurisdikcija Karlovačke mitropolije nad pravoslavnim Rumunima u Banatu, Krišani i Erdelju”. Temišvarski zbornik. 1: 63—79. 
• Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini od najstarijih vremena do osnivanja potisko-pomoriške granice (1703). Novi Sad: Matica srpska. 
• Pecinjački, Sreta (1977). „Pokriško-pomoriška i bačko-banatska naselja uoči velike seobe Srba (1688/89)”. Istorijski glasnik. 30 (1-2): 141—155. 
• Tričković, Radmila (1980). „Srpska crkva sredinom XVII veka”. Glas SANU. 320 (2): 61—164. 
• Cerović, Ljubivoje (2000). Srbi u Rumuniji. Temišvar: Savez Srba u Rumuniji.