Logor Heliodrom
Logor Heliodrom je bio koncentracioni logor Hrvatske Republike Herceg-Bosne kod Rodoča, južno od Mostara, od septembra 1992. godine do aprila 1994. godine tokom bošnjačko-hrvatskog sukoba u sklopu rata u Bosni i Hercegovini[1] [2] [3]
Logor[uredi | uredi izvor]
Logor se nalazio u blizini Rodoča, u Hercegovini, inače heliodrom HVO-a čija su skladišta i garaže helikoptera pretvorena u zatvorske ćelije. [4] Prema optužnici Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ), pripadnici HVO -a počeli su da zatvaraju muškarce Bošnjake u logoru od 1992. do aprila 1994. godine. Broj zatvorenika je bio oko 1.800 u maju 1993. godine, da bi u junu pao na oko 500. Najveći broj je bio između jula i decembra 1993. godine, kada je HVO držao u zatvoru oko 6.000 Bošnjaka. Nakon toga, prosečan broj zatvorenika je značajno smanjen. [5]
Prema optužnici, HVO je uhapsio stotine bošnjačkih civila koji su živjeli u zapadnom Mostaru i odveo ih na Heliodrom, a kako se bošnjačko-hrvatski sukob zaoštravao, na hiljade ih je uhapšeno širom Hercegovine. Iako su žene puštene, HVO nije pravio razliku između civila i vojnih zarobljenika kako bi oslobodio civile. Situacija u logoru je uglavnom bila loša: prenaseljenost, neadekvatni sanitarni i medicinski uslovi, loša ventilacija, nedostatak vode i hrane i velika vrućina tokom leta. Zatvorenici su spavali na betonskom podu zbog nedostatka ćebadi. [5]
Zatvorenici su psihički i fizički lečeni. Stražari su ih tukli, posebno u skladu sa zaoštravanjem sukoba sa Bošnjacima, a bilo je slučajeva da su na neke zatočenike puštani psi čuvari. Neki zatočenici su odvođeni u Mostar na prinudne radove, poput kopanja rovova ili izgradnje vojnih utvrđenja, ali i prikupljanja tijela mrtvih vojnika HVO-a. U najtežim slučajevima primorani su da hodaju ispred snaga HVO-a kao živi štit. [5]
Procenjuje se da je u logoru ubijeno 54 zatvorenika, a 178 ranjeno. Kriterijumi HVO-a za puštanje zarobljenika bili su brak sa Hrvatom ili viza i garantno pismo da će napustiti BiH. [5]
Međunarodni posmatrači i humanitarne organizacije u nekoliko navrata nisu imale pristup potpunim informacijama i svim uslovima objekta. 18. maja 1993. pripadnici međunarodnih organizacija koji su posetili logor nisu smeli da istraže sve sobe sa zatvorenicima. [5]
Zatvaranje logora[uredi | uredi izvor]
Prema pisanju nedeljnika Nacional 2001, postoje dokumenti koji jasno pokazuju da je Vlada Hrvatske Republike Herceg-Bosne svojim odlukama osnovala velike zatvore na Heliodromu, Gabeli, Dretelju i drugim logorima u Hercegovini i da su oni potpisao dr. Jadranko Prlić, nakon Dejtonske mirovne konferencije dugogodišnjeg ministra inostranih poslova BiH. Ovakvi navodi sugerišu da su političari Herceg Bosne direktno odgovorni za ratne zločine. Pre svega, odgovornost pokojnog Mate Bobana i Prelazne vlade Jadranka Prlića, proklamovane u maju 1993. godine, nakon dogovora o provođenju Vens-Ovenovog plana za BiH. Međutim, Prlić je više puta odlučno demantovao informacije o postojanju službenih dokumenata o logorima HVO-a u Hercegovini i srednjoj Bosni i njegovoj ličnoj odgovornosti. U Dnevnom avazu, 22. avgusta 2001. godine Prlić je rekao: Vlada Herceg Bosne nikada nije izdala naredbu za osnivanje ovih logora, niti bilo čega sličnog. [6]
SiEnEn je objavio prilog snimljen u Drežnici, severno od Mostara, o užasnim svedočenjima nekolicine Bošnjaka koji su upravo pušteni iz logora Gabela i Dretelj. Postojanje hrvatskih logora u Hercegovini, tortura i teški uslovi života hiljada zatočenika u dva najveća logora pod kontrolom HVO-a tako su postale vesti dana. Samo zahvaljujući ogromnim diplomatskim naporima hrvatskog ministra spoljnih poslova Mate Granića pokrenuto je njihovo zatvaranje. Granić je potom direktno razgovarao sa Bobanom i Prlićem, tražeći hitno zatvaranje logora i prolazak humanitarnih konvoja, o čemu je sa bošnjačkom stranom potpisan poseban sporazum sredinom jula 1993. godine u Makarskoj. Dok je Boban postojanje logora pravdao da se radi o zatočeničkom centru u koji je bošnjačko stanovništvo smešteno radi sopstvene sigurnosti, Prlić je shvatio da se postojanje logora više ne može tajiti niti braniti. Prlić je otvoreno priznao postojanje logora i, svestan svoje uloge u njihovom stvaranju, prvi je od hercegovačkih bosanskih političara prihvatio Granićeve zahteve. [6]
Tada je Bobanu, Graniću i Prliću bilo poznato da je najmanje deset hiljada Hrvata nasilno zatočeno i mučeno u samo tri bošnjačka logora - Jablanici, Konjicu i Bugojnu. Nije bilo preciznih podataka koliko je Hrvata tada bilo zatočeno u bošnjačkim logorima u Zenici, Tarčinu i Krupanjskoj Rijeci. Ali samo Graniću se činilo jasnim da je zatvaranje logora pod kontrolom HVO-a način da hrvatski zatočenici pobegnu iz bošnjačkog zarobljeništva. [6]
Ubrzo su počele optužbe na račun Zagreba, a Stejt department je saopštio da bi NATO mogao da bombarduje položaje HVO-a ukoliko se ne propusti humanitarna pomoć Bošnjacima zatočenim u logorima u istočnom Mostaru. Granić je u Hercegovinu poslao tročlanu delegaciju, među kojima je bio i kasniji Tuđmanov savetnik za ljudska prava, dr. Slobodan Lang, da ispita situaciju kako bi zatražio od Vlade Hrvatske zajednice Herceg-Bosne da preduzme energične mere. [7] Prvi pristup logorima imalo je osoblje Međunarodnog crvenog krsta. Potom je od predsednika Tuđmana zatražio da poslednjih dana avgusta ili prvih dana septembra 1993. g. Bobanu šalje oštro pismo. Iako nerado, pre nego što je najavio pretnje sankcijama Hrvatskoj, Franjo Tuđman je potom od Bobana zatražio da odmah zatvori logore i oslobodi zatočenike i da im pruži svu potrebnu pomoć. [6]
Upornošću i ponovnim odlaskom Mate Granića u Mostar, humanitarni konvoj je uspio da se probije na lijevu obalu Neretve. Dana 24. septembra zatvoren je Dretelj, zatim Gabela, a do kraja godine svi hrvatski logori, osim Heliodroma, gde su zatočenici ostali do potpisivanja Vašingtonskog sporazuma u proleće 1994. godine. [6]
Suđenja[uredi | uredi izvor]
Jadranko Prlić, Bruno Stojić, Slobodan Praljak, Milivoj Petković, Valentin Ćorić i Berislav Pušić optuženi su da su od novembra 1991. do aprila 1994. godine proterivali Bošnjake iz većinskohrvatskih dijelova Bosne i Hercegovine. U optužnici se navodi da su zajedno osnovali više logora, uključujući logor Heliodrom i logor Dretelj, kako bi uhapsili i zatočili više hiljada Bošnjaka. [5]
Državni sud BiH je 20.02.2009. godine doneo je presudu kojom su Marko Radić, Dragan Sunjić, Damir Brekalo i Mirko Vračević oglašeni krivim za zločin protiv čovečnosti u logoru Heliodrom. Bili su pripadnici 7. brigade HVO-a. Oni su osuđeni na 25, 21, 20 i 14 godina zatvora. [8]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ Klajn, Lajčo (2007). The Past in Present Times: The Yugoslav Saga. University Press of America. str. 315. ISBN 978-0-7618-3647-6.
- ^ UNHCR: 2009 Country Reports on Human Rights Watch[mrtva veza], 11 March 2010, paragraf „Trial procedures“
- ^ Farquhar, Michael Herceg-Bosna Trial Hears First Witness - Prosecution calls Bosnian army secretary who spent months in Croat-run detention centres.[mrtva veza], Institute for War and Peace Reporting, 5 May 2006
- ^ „LOGORI SMRTI MOSTAR”. Arhivirano iz originala 2010-03-01. g. Pristupljeno 2012-12-20.
- ^ a b v g d đ THE INTERNATIONAL CRIMINAL TRIBUNAL FOR THE FORMER YUGOSLAVIA; THE PROSECUTOR OF THE TRIBUNAL AGAINST JADRANKO PRLIC, BRUNO STOJIC, SLOBODAN PRALJAK, MILIVOJ PETKOVIC, VALENTIN CORIC and BERISLAV PUSIC - INDICTMENT, paragraf 119-135
- ^ a b v g d TAJNI DOKUMENTI HERCEG-BOSNE POKAZUJU: OSNIVANJE LOGORA POTPISAO JE JADRANKO PRLIĆ, Napisao: Željko Rogoščić, Nacional, 28-08-2001
- ^ Dr. SLOBODAN LANG, BIVŠI PREDSJEDNIKOV SAVJETNIK ZA HUMANITARNA PITANJAO RATU U BiH - "Da nisam ušao u logore, Muslimani bi bili likvidirani", Večernji list, 02-08-2001.
- ^ Statusna konferencija u predmetu Marko Radić i drugi 27. svibnja, Večernji list, 26-05-2010