Pređi na sadržaj

Manastir Divljane

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Manastir Svetog velikomučenika Dimitrija
Pogled na manastirsku crkvu, sa grobljem
Opšte informacije
MestoDivljana
OpštinaBela Palanka
Država Srbija
Koordinate43° 11′ 11″ N 22° 17′ 34″ E / 43.18639° S; 22.29278° I / 43.18639; 22.29278
Manastir Divljane na karti Srbije
Manastir Divljane
Manastir Divljane
Manastir Divljane na karti Srbije
Vrsta spomenikamanastir
Vreme nastanka14. vek
Tip kulturnog dobraSpomenik kulture od velikog značaja
Stepen zaštiteSK 230, Službeni glasnik SRS 28/83
VlasnikRepublika Srbija
Nadležna ustanova za zaštituZavod za zaštitu spomenika kulture Niš
www.ni.rs

Divljanski manastir, Manastir Divljana, a neki ga zovu Manastir Svetog velikomučenika Dimitrija je manastir Srpske pravoslavne crkve u Eparhiji niškoj, u selu Divljana, blizu Divljanskog jezera,[1] na 5 kilometara južno od Bele Palanke u podnožju jugoistočnog dela Suve planine, na 450 mnv. Starešina manastira je protosinđel Serafim Živković.[2]

Posvećen je Svetom velikomučeniku Dimitriju mirotočivom.[3] koji se slavi 8. novembra.[4] Prvi put je 1394. godine izgrađen pravoslavni manastir na ovom mestu koji postaje zadužbina braće Mrnjavčevića krajem 14. veka, nakon njegovog prethodnog rušenja.[3] U manastiru je zabeležen veći broj antičkih spomenika iz IV veka, od kojih se mogu videti 2 kapitela. Oko 880. godine kada je otpočela nova hristijanizacija počinje i obrazovanje novih episkopija.[4] Na osnovu materijalnih nalaza i povelje vizantijskog cara Vasilija II veruje se da je na istom mestu postojao ranohrišćanski objekat iz IX veka[3] i da je bio centar obnovljenog crkvenog života u srednjem Ponišavlju bio smešten upravo u ovom manastiru.[4]

Položaj i karakteristike manastirskog kompleksa[uredi | uredi izvor]

Manastir Svetog velikomučenika Dimitrija u Divljani, teritorijalno pripada niškoj eparhiji, a administrativno opštini Bela Palanka. Nalazi se na pet kilometara južno od Bele Palanke, nedaleko od antičkog puta za Skoplje i Solun. Smešten je na 450 metara nadmorske visine u podnožju jugoistočnog dela Suve planine, podno Divne Gorice čije se šumovite padine spuštaju do manastirskih livada, sa kojih se pruža jedinstven pogled na Svrljiške planine i Šljivovički vrh.

Karakteristike ranije crkve[uredi | uredi izvor]

Pročelje manastirske crkve

Prva manastirska crkva bila je antička trobrodna bazilika ranohrišćanskog tipa. To se može dokumentovati vremenom nastanka, nađenim arheološkim materijalom i susednim i drugim crkvama takvog tipa iz tog vremena. Remezijanske ranohrišćanske crkve iz tog doba su uglavnom bile orijentisane istok-zapad sa oltarom na istočnoj strani, gde je saborna bila veličine 16h30m. Iznad glavnog ulaza stajao bi neki trem kojeg su nosila dva nosača, u vidu masivnih stubova koji su posedovali bazu i kapitel. Na kapitelima su obično bili urezani ranohrišćanski krst i znak omega. Podovi i zidna oplata bili su od mermera.[5] Crkva Sv. Dimitrija u Divljanima, je bila veličine 19h12m. Tadašnja crkva u Divljanima dosta je ličila na današnju crkvu, bila je skoro iste veličine, takoreći iste osnove i na istoj lokaciji, jedino što je imala veći zapadni portal. Današnja crkva je izgrađena u romanskom i neorenesansnom stilu. Imala je dvospratnu krovnu konstrukciju u kombinaciji sa rešenjenem zapdnog pročelja i na taj način je stvoren utisak trobrodnosti crkve. Ovde imamo odsustvo kubeta, frizove sa 124 slepe arkadice, lizene, trifore i dr.[6]

Istorijat[uredi | uredi izvor]

Na mestu Divljanskog manastira kroz vekove unazad bilo raznih hramova koji su rušeni i ponovo podizani, sve dok nije izgrađen manastir kakav danas izgleda. Po nekim podacima, prvi hrišćanski hram, crkva Divljanskog manastira, podignut je 394. godine nove ere.[7] Ova crkva je sagrađena na temeljima starog paganskog hrama posvećen bogu sunca Mitri. Ovo mesto je bilo kultno kroz vekove pa se zato i kasnije tu izgradio ceo kompleks i sam manastir. Ovo je moralo da se desi jer je vera tadašnje države bila hrišćanstvo pa se i crkva morala prilagoditi tome što dovodi do stvaranja hrišćanskog hrama. Međutim ni Mitej nije bio prvi kultni objekat koji je tu stajao pre Divljanskog manastira.[8]

Praistorijska i antička nalazišta[uredi | uredi izvor]

Na osnovu različitih zapisa i izvora dolazi se do podatka da je prostor današnjeg sela Divljane oduvek bilo naseljeno i bilo jedno od svetih mesta antičkog doba lokalnog tribalskog stanovništva (tračani). Konkretno, na samo kilometar od trenutne lokacije manastira , Igrište, je bilo praistorisjko nasalje iz bronzanog doba negde oko 1200 godina pre nove ere,[9] a samo 600 metara od manastira grobne jame sa pepelom pokojnika i raznim keramičkim prilozima. U radijusu manje od kilometara oko manastira nalazila su se još nekoliko naseobina i to iz doba rimljana (Stasovac [10], Bils, „Villa rustica“ i teberna). Na osnovu ovoga možemo zaključiti da je ova lokacija bila mesto gde se okupljao pozamašan broj ljudstava u to doba. Tu je i na nekih 5 kilometara od manastira i stara naseobina Remezijana, ili današnja Bela Palanka.[11] Međutim, zbog zuba vremena u samom selu Divljana nije sačuvano neko jasnije predanje o paganskom hramu pre njega i ostalim hramovima koji su bili u blizini. Jedino šta može da nam ukaže na njih su legende o vilama, sa bliskom vezom antičkih nimfi.[12] Ovo svetilište ugašeno je 392. godine nove ere, neposredno pre osnivanja manastira Sv. Dimitrija, u čiji enterijer su prenete relikvije starog hrama:

  • mermerna ikona nimfe
  • mermerna ikona tračkog konjanika

Svi hramovi koji su bili posvećeni bogu Mitri, bili su u blizini glavnih puteva i obavezno u blizini vode bilo kojeg tipa. Ovo je bilo karakteristično za vreme 2. i 3. veka nove ere, i to sa posebnim isticanjem u ponišavskom okrugu i to na osnovu dva zaveštana oltara koji se nalaze u Divljani i Osmakovu i dvemu reljefnih ikona sa lokacijama u Ragodešu i Rasnici i to sve u krugu od nekih 20 km.[13][14] Mitreji su građeni u manjim dimenzijama, obično 5h10m sa orijentacijom uglavnom istok-zapad što je suprotno kasnijim crkvama, oltarima na zapadnoj strani a ulazom na istočnoj.[15] Antički materijal na ovom lokalitetu je mnogobrojan i ova skupina spada u bogatije u jugoistočnoj Srbiji. Pored ovde gorenavedenih u tekstu tu su i sledeća nalazišta:

  • Jedan veliki kamen impost kapitel, visine 64 cm, prečnika u donjem delu 53 cm, stranica u gornjem delu 72 cm. Na njemu se nalazio starohrišćanski krst u prstenu na prednjoj strani i oznakom omega po svim vertikalnim ivicama[16]
  • Dve okrugle kamene dvostrane baze iz iste celine sa kapitelom[17]
  • Tri trupa antičkog kamenog stuba duga po 2m[18]
  • Dva antička kamena stuba kvadratne osnove 20 cm i nekih 60 cm dugački[19]
  • Jedan antički kameni stub za česmu[20]
  • Fragment antičkog kamenog spomenika sa sačuvanim latinskim slovima: „dici“
  • Kameni sveti presto (stub od crvenkastog peščara, visine iznad poda 95 cm, nosi kameu ploču dimenzija 150h105cm)[21]

Poreklo imena manastira Divljane[uredi | uredi izvor]

Sam naziv Divljana potiče od latinske reči "Divus", što u prevodu na srpski jezik označava boga. Isto tako, po navodima profesora S. Petrovića, imamo toponime sa osnovom i korenom reči: div, divlji (divji). Svi znamo, da su divovi bili sastavni deo srpske religije pre hrišćanstva. Da sve bude još uverljivije, „sama srpska reč div je izvedenica od dievo, kojom su svi induevropski narodi nazivali svoje bogove: indijski deva, staropersijski daeva, latinski divus i deus“.[22] Međutim, očigledno je da današnji naziv Divljana vodi od latinske reči Diviana, što na srpskom znači Bogovina.[23]

Ranohrišćanska crkva[uredi | uredi izvor]

Episkop Sv. Niketa[uredi | uredi izvor]

Osnivač manastira je bio čuveni belopalanački (remezijanski) episkop Sv. Niketa (338-420), i prva crkva je podignuta krajem 4. veka između 392.-395. godine nove ere. Episkop Niketa je bio dosta poznat po svojim dostignućima širom rimskog carstva između kojih su plodna misionarska i književna delatnost.[24] Niketa je držao mesto vladike pune 54 godine u Beloj palanci (366-420) iza koga ostaju mnoge crkve i manastiri koji spadaju u jedne od nastarijih u tom kraju. Koliko je bio poznat i važan u to vreme, govori činjenica da se u to vreme isto po prvi put otvaraju manastiri u Milanu od strane episkopa Ambrozija (374-379), u Tugasti 398. godine od strane Sv. Avgustina, u Marseju 415. godine od strane Jovana Kasijana.[25]

Međutim, u vreme kada nastaje sam Divljanski manastir, za rimsko carstvo je to bilo veoma teško vreme zbog čestih upada Gota preko Dunava pa je bilo konstantog razaranja. U ovo burno doba, episkop Niketa, bez predaha i neumorno radi na više strana i sve to kako bi zaštitio u utvrdio pravoslavnu veru na ovim prostorima. On je održavao vezu sa visokim funkcionerima tog vremena kao što su:

  • Car Teodosije
  • Pape Damas
  • Siricije i Inoćentije
  • Patrijarh Sv. Jovan Zlatousti
  • Episkopi i pisci Sv. Paulin, Sv. Ambrozije, Sv. Avgustin, Sv. Jeronim, Sulpicije Sever i dr.[26]

Izbor lokacije samog manastira[uredi | uredi izvor]

Na osnovu istraživanja M. Kostića, nije slučajno što se manastir nalazi baš tu gde je sada. Odabir mesta za izgradnju manastira Sv. Dimitrija nije samo zbog izvanredne prirodne okoline već i zato što je u blizini Divljansko vrelo.[27] Kao i svako vrelo, i ovo je poznato po lekovitom sastavu i bilo je vrsta svetog mesta, al zbog promena sastava vode, ili demineralizacije, u srednjem veku funkciju svetog mesta preuzima sam manastir Sv. Dimitrija.[28] Uloga samog mesta „DIVIANA“ postaje jasnija kada trački Tribali, narod koji je naseljavao ponišavlje[29], počinje da obožava izvore i reke, a posebno banje i druge lekovite izvore. Imali su razvijen kult bogova, zdravlja i životne snage. Sve ovo je dovelo da se na tom mestu sagradi i Hrišćanski manastir, upravo zbog lokacije i izobilja resursa koje poseduje.[30]

Manastir je sagrađen posle zatvaranja paganskog svetilišta bogu Mitri 392. godine, tačnije u periodu od 392. do 395. godine kada je u rimskom carstvu već bilo ustaljeno hrišćanstvo kao zvanična religija. Na osnovu arheoloških istraživanja ostaje da se dokaže da li je ta prvobitna crkva manastira Divljane bila na istom mestu kao i srednjovekovna.[31]

Izbor patronata[uredi | uredi izvor]

Izbor solunskog čudotvorca Sv. Dimitrija za zaštitnika manastira je bio od strane samog episkopa Nikete, što nam direktno ukazuje na nagli razvoj i ekspanziju obožavanja ovog svetitelja u Solunu – glavnom gradu prefekture Ilirik, kojoj je pripadala i Remezijana (Bela Palanka) krajem 4. veka. Ne zna se tačno kada je podignuta prva crkva ovom svetitelju ali prefekt Leontije mu gradi veliku baziliku u Solunu, a potom 412. godine u Sirmijumu. Veza Nikete sa Solunom su bile višestruke a neke od tih je bilo to što mu je tu stolovao crkveni šef gde je išao na konsultacije o svemu, i naravno odatle je putovao lađom na istok i zapad i isto tako se tu sastajao sa carom Teodosijem.[32] Sve ovo je jasnije ako se napomene činjenica da je Solon Niketi bio isto što i Sv. Savi 800 godina kasnije.[33]

Glavni hram srednjeg Ponišavlja[uredi | uredi izvor]

Konak Manastira u Divljani
Ikonostas

Divljanski manastir je preživeo pad romejske države i doživeo da se oko njega trajno nastane paganski Sloveni u Ponišavlju 614. godine. Međutim nakon toga zamire hrišćanski život u naredna 2 i po veka što nedvosmisleno potvrđuje obnova i reafirmacija svetilišta 870. godine, kada dolazi do ponovne hristijanizacije. Otvaranje ponovne episkopije i parohija, usledilo je od strane grčke jerarhije Carigradske patrijaršije. Obnovljena su sva svetilišta koja su bila u evidencija od ranije da su tu postojala kao hrišćanski hramovi. Pošto je Remezijana bila sravnjena centar je postavljen da bude Divljanski manastir što će biti i 1019. godine što se vidi iz povelje cara Vasilija II.[34] Sam hram je preživeo dosta rekonstrukcija pa je u nekoj od njih poprimio elemente vizantijskog stila. Smatra se da je manastir zadužbina braće Mrnjavčevića, koji su ga obnovili u 14. veku.[35] Ovaj centar u Divljanima je bio dosta aktivan sve do okupacije Turaka na tim prostorima kada je porušen i kada je opusteo. Pre pustošenja, manastir je posedovao 1200 hektara zemlje, a u njegovom sklopu je bio i Prnjavor (tada se tako zvalo selo Divljane) što je iznosilo još 800 hektara zemlje.[36]

Konačno rušenje se dogodilo 1386. godine u velikom pohodu Turaka na Niš kada je stradalo i celo Ponišavlje sa sve gradovima, selima i manastirima. Turci su se kretali iz pravca Sofije ka Nišu na čelu sa sultanom Muratom koji kasnije gine na Kosovu.[37] Još jedno rušenje se odigralo i 1389. godine kada se pred boj na kosovu vodile žestoke borbe u pirotskom kraju. Obnovljena je 1395. godine i sve do 1902. godine nije rušena, kada je ponovo stradala i od kada datira današnja crkva. Sumarni defter Pirotske kaze pominje Manastir Sveti Dimitrije, koji je davao prihod od 261 akče.[38] Na osnovu putopisa S. Gerlaha (nem. Stephan Gerlach), 1578. godine, u manastiru je živelo 5 monaha koji su držali i školu.[39] Iz Tursih katastarskih popisa iz 1595. godine ne označava manastir kao nov, što znači da se nalazi i u defteru 1574. godine i pokazuje da je manastir bio zadužen sa poezom u visini od 300 akči na kontu žitnica.[40] Sa kamenog spomenika iz 1670. Saznajemo da je tu boravio i Stojan Vuja iz Suračeva.[41] Jedan oktoih je popravljen 1714. godine a iz istih izvora se saznaje da je 1723. godine, na dan Sv. Bogorodice, održan vašar.[42] 1719. godine se beleži, od strane austrijskog diplomate K. Driš-a da kaluđeri u manastiru žive po pravilima Sv. Vasilija, najuglednijeg reda duhovnika.[43]

Divljanski stari hrast

Kasnije, monasi Arsenije i Maksim, beleže 1796. Godine krdžalijski pogrom u Ponišavlju a 1798. dolazi do iskopavanja manastirskog bunara.[44] Nakon paljenja manastira u Prvom srpskom ustanku 1809. godine pred Čegarsku bitku, pristupa se obnovi biblioteke manastira, crkvenog enterijera i samog ikonostasa a ktitor, pirotski esnaf trački, poklanja 1820. godine ikonu Sv. Spiridona.[45] Godine 1873. je srušen pirg. 1876-1877. godine dolazi do paljenja konaka, i pri tome gori i deo biblioteke sa dva pergamentna rukopisa.[46] Po oslobođenju od Turaka 1878, došlo se na ideju o podizanju novog hrama, a njegov je temelj osvećen još iste godine. Novi hram koji je osvećen 1902, a završen 1908.[2] 1902. je srušen i naos, da bi se izgradio današnji objekat.[3] Autor novog hrama bio je arhitekta Milorad Ruvidić.[3] Za vreme Bugarske okupacije 1915—16, Bugari su opljačkali i oštetili manastir i tada je nestao stari zapis o boravku Svetog Save u manastiru i okolini.[4]

Posed manastira je objavljen 1889. godine, a iz njega se vidi da ziratne zemlje (oranice) ima 245 hektara, dok je pod šumom samo 98 hektara imanja. Manastir ima i jednu vodenicu sa četiri vitla.[47]

Posle oslobođenja[4] i Oktobarske revolucije, iz Rusije je pobegao veliki broj ruskih monahinja, oficira i doktora i došao upravo u ovaj manastir, 1925. na čelu sa igumanijom Diodorom.[48] Oni su živopisali i uredili novi hram,[2] te oko 1933.[4] podigli zimsku crkvicu posvećenu svetom Serafimu Sarovskom čudotvorcu.[2] Oni su u manastiru živeli sve do pred Drugi svetski rat, posle čega je ostalo samo sestrinstvo srpskih monahinja. Nakon rata, manastiru je oduzeta gotovo sva imovina.[4] Crkva Sv. velikomučenika Dimitrija obnovljena, a konak manastira je srušen i na njegovim temeljima je izgrađen novi, 2005. godine.[3]

Arhitekte, D. Milutinović i M. Valtrović, odmah po oslobođenju od Turaka 1878. godine su sačinili ilustraciju crkve u boji, napravili plan crkve, kompletna osnova sa merama, podužni presek isto tako i poprečin presek. Posle njih, manastir posećuju M. Milićević 1878-82. godine[49], F. Kanic 1889. godine[50], Stevan Sremac pre 1892. godine[51], Vulić i Premeštajn 1900. godine[52], A. Belić 1901. godine[53] i drugi.

Nedaleko od manastira nalazi se hrast star više od 1.000 godina. Danas predstavlja pravu atrakciju za turiste.[1]

Manastirska bolnica, apoteka i ambulanta[uredi | uredi izvor]

Manastirska ambulanta, apoteka i bolnica. – Prvi oblici zdravstvenog organizovanja u manastiru padaju u novije vreme, po dolasku ruskih monahinja 1931. godine. Da je i u starijoj istoriji ovog bilo neke organizovanije zdravstvene samozaštite, teško je govoriti zbog stepena istraženosti manastirskog kompleksa. Međutim, neke činjenice idu u prilog takvom zaključivanju.

Osnivač manastira, učeni remezijanski episkop Niketa (338-420), u svojim delima koristi "mnogobrojne stručne izraze iz stručnog lekarskog govora".[54]

Kada su marta 1931. godine ovde prispele prve monahinje, ruskinje, njih ZO-ak na broju, pod rukovodstvom Diodore, mnoge stvari su se u manastiru izmenile. Ove monahinje su bile organizovane tako da pored 7 hramova sa 300 monahinja, 3 duhovnika, 2 đakona i 2 psalmočatca, imao i crkveno – učiteljsku školu (oko 300 učenica), dom za sirotu decu (100 mesta), poljoprivrednu školu, dom za stare i nemoćne, ambulantu sa apotekom koje su besplatno pružale medicinske usluge i davale lekove (20.000 ljudi godišnje, poseban konak za hodočasnike i podvorje u Petrogradu.[55] U Prvom svetskom ratu ljesna je evakuisana pred Nemcima najpre u Petrograd, zatim u besarabijski Šapski manastir, a odatle, pošto je za bogoslužbeni jezik 1920. nametnut rumunski, neki deo monaštva prelazi u srpski manastir Hopovo, gde nastavlja sa ljesninskim ustrojstvom i ruskim bogosluženjem. Monahinja Diodora, od 1932. igumanija, i sama vaspitanica Hopova, prenosi ljesninske humanitarne i dobrotvoračke obrasce u Divljanski manastir, koji postaje njeno uporište, te otvara ovde ambulantu, apoteku, dom sirote dece, bolnički stacionar i dr. Ambulantske i apotekarske usluge vršila je od početka monahinja Evpraksija, kojaje imala medicinsko obrazovanje. Ambulanta i apoteka bile su od marta 1931. godine u starom konaku, ali su krajem godine premeštene u novosagrađeni konak od 10 soba, severno od crkve, gde su ostale do 1942. godine. Od dve kelije u pročelju, jednaje bila pretvorena u ordinaciju s apotekom, a u drugoj je stanovala Evpraksija.

Medicinske usluge su pružane i okolnom narodu, najčešće deci. Kod odraslih usluge su bile uglavnom interventne, kod saniranja raznih povreda. posebno nastalih u goroseči ili od ujeda zmija na padinama Suve planine, u koju putevi iz sela Divljane i Mokre vode pored manastirske porte. Oko 1935. godine u manastiru je otvoreno i bolničko odeljenje. Poseban, izdvojen bolnički stacionar ustrojen je oko 1937. godine, kada je u manastiru obolelo više monahinja od tuberkuloze, prava pošast u to vreme. Tada je jedan konak, popisan inače 1936. kao "Stan za jeromonaha sa sobom i hodnikom", prenamenovan za potrebe bolnice, te je kao bolnički vođen i 1946, kada je službeno označen kao "Zgrada za bolesnike". Posledice ove opake bolesti sanirane su tek 1942. godine, pošto je već odnela najmanje osam života. U manastirskom groblju je između 1933. i 1943. godine pokopano ukupno 16 osoba, 13 ruskog i 3 srpskog porekla, od čega 13 žena i 3 muškaraca.

Velike promene nastupile su marta 1940. godine kada je iz manastira krenuo na put veliko selidbeno jato od ravno 40 duša, na čelu sa igumanijom Dijodorom, u sv. Prečistu kičevsku u Makedoniju. U Divljani je ostalo 9 ruskih monahinja, nekoliko srpskih iskušenica i 2 ruska jeromonaha. Posle nekoliko meseci iz Kičeva su se vratile još 4 srpske monahinje, među njima i Darija, koja uskoro preuzima upravu sv. Dimitrija za narednih pola veka.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b Jugoistočna Srbija: Manastir Sveti Dimitrije i Zapis Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. avgust 2014), Pristupljeno 17. 2. 2013.
  2. ^ a b v g Opština Srpska.ru: Manastir svetog Dimitrija, 28. 7. 2006., Pristupljeno 17. 2. 2013.
  3. ^ a b v g d đ Opština Bela Palanka: Manastir Sv. Dimitrija, Pristupljeno 17. 2. 2013.
  4. ^ a b v g d đ e Pravoslavlje br. 927: Obnova manastira Divljane, M. Radenković Arhivirano na sajtu Wayback Machine (28. jul 2014), Pristupljeno 17. 2. 2013.
  5. ^ Đ. Mano-Zisi, Lj. Popović, Bela Palanka (Remezijana) arheološka iskopavanja, Starinar 9-10, 1958-1959, Beograd, strana 98-99; S. Gušić, Urbanizam Remezijane od I do IV veka, Saopštenja, XIX, 1987, Beograd, strana 21-35
  6. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Arhitektura crkve, strana 122
  7. ^ Ž. Jocić, Niketa iz Ramezijane, Niš, 1998, strana 190, 194-198
  8. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Starija izdanja Divljanskog manastira, strana 111
  9. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Sveto mesto DIVIANA, strana 111
  10. ^ Spasovac na generalšabovoj karti iz 1881. Godine (pretpostavka od za ime od Sv. Spas)
  11. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Sveto mesto DIVIANA, strana 112
  12. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Trački hram kod vrela, strana 114
  13. ^ O nalazima sa lit. Opširno, Lj. Zotović, nav. Delo, strana 12,40,60,62
  14. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Trački hram kod vrela, strana 116, 2. pasus
  15. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Trački hram kod vrela, strana 116, 3. pasus
  16. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Arheološki nalazi, strana 122, zadnji pasus
  17. ^ Ž. Jocić, Niketa iz Remezijane, strana 195-196
  18. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Arheološki nalazi, strana 123, 3. pasus
  19. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Arheološki nalazi, strana 123, 4. pasus
  20. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Arheološki nalazi, strana 123, 5. pasus
  21. ^ P. Gagulić, Opis manastira Sv. Velikomučenika Dimitrija u Divljani, rukopis, Niš, 1957. godina
  22. ^ S. Petrović, Srpska mitologija 1, Niš, 1999, strana 106
  23. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Trački hram kod vrela, strana 113, pasus 3-4
  24. ^ Ž. Jocić, Niketa iz Ramezijane, str.196
  25. ^ A. Francen, nav. delo, strana 88; Ž. Jocić, nav. delo, strana 190
  26. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Ranohrišćanska crkva, strana 119, 2. pasus
  27. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Trački hram kod vrela, strana 112
  28. ^ M. Kostić, Turistički centar Divljana, glasnik SGD, LII, 2, Beograd, 1972, strana 137
  29. ^ Opširno o Tribalima u Ponišavlju, Ž. Jocić, n.d. strana 175-186, s list
  30. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Trački hram kod vrela, strana 113
  31. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Izbor mesta i patrona, strana 120
  32. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Izbor mesta i patrona, strana 121
  33. ^ V. s lit., Ž. Jocić, nav. delo, strana196-197
  34. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Glavni hram srednjeg Ponišavlja, strana 114
  35. ^ Milanović & Mihajlović 2015, str. 283.
  36. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Glavni hram srednjeg Ponišavlja, strana 125, 1. pasus
  37. ^ Pirotski zbornik Arhivirano na sajtu Wayback Machine (14. jul 2014), 2004/2005, br. 29-30, UDK 902(497.11), Glavni hram srednjeg Ponišavlja, strana 125, 2. pasus
  38. ^ Katič1, Amedoski2, Tatяna1, Dragana2 (2010). „Sъkraten registъr na pirotski kadilъk ot 1530 godina”. Izvestiя na dъržavnite arhivi. 99: 185. 
  39. ^ P. Matković, Putovanje po Balkanskom poluotoku, strana 85-86
  40. ^ R. Tričković, Manastiri u okolini Pirota, strana 85-86
  41. ^ K. Kostić, Istorija Pirota, Pirot, 1973, strana 53
  42. ^ Ž. Jocić, Manastirske škole, strana 131
  43. ^ K. Protić, Putovanje kroz Srbiju 1719 i 1720 godine, Otadžbina, knjiga 17, Beograd, 1889, strana 63
  44. ^ K. Kostić, nav. delo, strana 54
  45. ^ Ikona veličine 57h70cm sa natpisom: „Pomeni g(ospo)di esnav trački 1820“, sada u manastirskoj arhivi
  46. ^ F Kanic, Srbija II, Beograd, 1985, strana 225; Ž. Jocić, Biblioteke Divljanskog manastira, Pirotski zbornik 27-28, Pirot, 2002, strana 189,197.
  47. ^ "Otadžbina", Beograd 1889. godine
  48. ^ „Politika”, 1. jun 1938
  49. ^ M. Milićević, Kraljevina Srbija, strana 180
  50. ^ F. Kanic, nav. delo, strana 225
  51. ^ S. Sremac, Zona Zamfirova, Beograd, 1903, II glava; Ž. Jocić, Divljanski manastir kao zdravstveni centar, strana 181
  52. ^ M. i D. Garašanin, Arheološka nalazišta u Srbiji, Beograd, 1951, strana 122
  53. ^ A. Belić, Dijalekti istočne i južne Srbije, Beograd, 1905, strana 91-93 (sa kartom)
  54. ^ K. Kostić, Prilozi starim srpskim zapisima i natpisima, Godišnji izveštaj pirotske gimnazije za školsku 1908-1909 godine, Beograd, 1909; isti, Istorija Pirota, Pirot, 1973, 54.
  55. ^ Opšti ilustrovani vodič po ruskim manastirima i svetinjama Ruskog carstva, Moskva, 1907

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Milanović, Jovan; Mihajlović, Ljubomir (2015). Manastiri Srpske pravoslavne crkve - vodič. Beograd. 
  • Pirotski zbornik, 2000. br. 25-26, Divljanski manastir kao medicinski centar, Jocić Života

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Манастир_Дивљане&oldid=27846523”