Mehmed V

Mehmed V
Mehmed V
Lični podaci
Puno ime	Mehmed od Abdul Medžida
Datum rođenja	(1844-11-02)2. novembar 1844.
Mesto rođenja	Konstantinopolj, Osmansko carstvo
Datum smrti	3. jul 1918.(1918-07-03) (73 god.)
Mesto smrti	Istanbul, Osmansko carstvo
Porodica
Supružnik	Kamures Kadınefendi, Mihrengiz Kadın Efendi
Roditelji	Abdulmedžid I Gülcemal Sultan
Dinastija	Osmanska dinastija
35. Sultan Osmanskog carstva
Period	1909 — 1918.
Prethodnik	Abdul Hamid II
Naslednik	Mehmed VI

Mehmed V Rešad (2. novembar 1844—3. jul 1918) bio je 35. osmanski sultan i 114. kalif islama u periodu od 1909—1918.

Detinjstvo i mladost

Rođen je 2. novembra 1844. godine u palati Čiragan, kao sin sultana Abdulmedžida I i sultanije Gulčemal. Majka mu je preminula od tuberkuloze kada je imao svega 7 godina.

Ustoličenje Mehmeda V

Za života svoga oca od njega je zahtevana disciplina i stavljen je akcenat na njegovo obrazovanje, dok se za vreme vladavine njegovog strica, sultana Abdul Aziza, prinčevima dozvoljava da žive slobodnije.

Kada je njegov stariji brat sultan Abdul Hamid II stupio na presto, Mehmed je završio u pritvoru unutar Dolmabahče palate. Njegov brat je odbijao da razgovara sa njim oči u oči i držao ga je pod strogim nadzorom. Bilo mu je zabranjeno da viđa druge ljude i da se slobodno kreće. Ponekad mu je dozvoljavano da odlazi do Balmumču farme. On se veoma plašio svoga brata.

Veoma ga je zanimala persijska književnost i poezija. Najveći deo svoga vremena provodio je u haremu.

Kada je osmanska imperija po drugi put postala ustavna monarhija, Rešad je proglašen za prestolonaslednika, što je izazvalo opšte oduševljenje u javnosti.

Vladavina

Nakon incidenta 31. marta 1909. i svrgavanja sultana Abdul Hamida II, Rešad stupa na presto sa svojih 65 godina. Ime Mehmed preuzeo je u sklopu vladavine, iako mu to nije bilo pravo ime, već Rešad. Ova promena imena bila je sugestija Sami-paše. Iako je nacionalno veće vladalo državom, oni su zadržali dinastiju Osmanlija i dozvolili im da imaju sultansko dostojanstvo.

Ustoličenje Mehmeda V 1909.

Svečana topovska pajba povodom njegovog ustoličenja ga je poprilično uplašila. Nakon što je primio Osmanov mač, 5. maja 1909. Mehmed V Rešad zvanično postaje sultan. Time što je postao prvi sultan u istoriji osmanske ustavne monarhije, dobio je nadimak ,, Ustavni sultan".

Poslednji veliki vezir sultana Abdul Hamida II, Ahmed Tehvik-paša, zamenjen je Husejin Hilmi-pašom pod pritiskom nove vlade. Samom sultanu Abdul Hamidu II bilo je zabranjeno da radi bilo šta, te je bio u državnom pritvoru.

Pošto je svoju rezidenciju izmestio iz palate Jildiz u Dolmabahče palatu, morao je da izvrši kompletno renoviranje rezidencije, pošto je bila zapuštena duže od 30 godina.

Vladavinu Mehmeda V Istanbul je dočekao sa velikim oduševljenjem. Mnogi gradski distrikti, čak i danas nose njegovo ime.

Mehmed V bio je samo reprezentativna ličnost. Sva vlast bila je u rukama tri vezira: Enver, Talat i Džemal-paše.

Njegovi zakoni, želje i zahtevi bili su prihvaćeni bez ikakvog otpora i nezadovoljstva.

Mehmed V u Bitolju 1911. godine

Godine 1910. desila su se dva krupna događaja: paljenje zgrade osmanskog parlamenta i albanski ustanak. Za ustanak je optužen i sam grčki kralj, te je time uništena unija između Grčke i Osmanskog carstva. Kao posledica toga ugašene su novine patrijaršije u Istanbulu.

Za vreme 1911. godine sultan je lično posetio Solun, Skoplje i Prištinu kako bi se uverio da je sve u najboljem redu.

Odlikovan je Kraljevskim ordenom Karađorđeve zvezde.

Rat za Tripolitaniju

Kako bi se nametnula svetu kao evropska sila, kraljevina Italija ulazi u kolonijalnu trku. Velike sile su je u tome podržale i postavile su ultimatum Osmanskom carstvu uz naređenje da odmah napusti Tripoli. Pošto su Turci to odbili, Italija je okupirala Tripoli i Bengazi. Usled unutrašnje krize koja je izbila u osmanskoj imperiji, Italija je prisilila sultana da potpiše mir. Mir je potpisan početkom balkanskih ratova i njime su Tripolitanija i Kirenaika pridodate Italiji, kao i 12 ostrva u Grčkoj, okupirana od strane Osmanlija.

Balkanski ratovi

Prvi balkanski rat

Prvi balkanski rat (8. oktobar 1912 — 30. maj 1913. godine) je vođen između balkanskih saveznika (Bugarska, Srbija, Crna Gora i Grčka) i Turske. Osmansko carstvo, koje je već 1908. godine bilo uzdrmano Mladoturskom revolucijom, u 1912. je bilo još više oslabljeno i ratom protiv Italije. Tu slabost Turske koriste balkanske zemlje i otpočinju rat protiv Turske s ciljem oslobođenja teritorija Balkana koje se nalaze pod turskom vlasti. Rat je otpočeo 8. oktobra 1912. kada je Crna Gora objavila rat Turskoj. Srpska vojska je odnela dve važne pobede u bitkama kod Kumanova i Bitolja, čime je oslobođena čitava Makedonija.

Za manje od dva meseca, Turska je izgubila teritorije na skoro celom području evropskog kontinenta, pa je uspostavljeno primirje 4. decembra 1912. godine sa svim protivnicima, osim Grčke. Nakon odbijanja ispunjavanja zahteva od strane Turske i državnog udara u januaru 1913. godine, rat je nastavljen, gde je Turska izgubila i utvrde Jedrene, Janjinu i Skadar, kao i prevlast na moru od grčke mornarice, pa je 30. maja 1913. godine, pod posredstvom Velikih sila (Austrougarska, Nemačka, Francuska, Velika Britanija i Italija) uspostavljen mir Londonskim mirovnim ugovorom, po kojem je Turska balkanskim saveznicima predala sve svoje teritorije zapadno od linije Enos — Midija (obala Egejskog mora — obala Crnog mora), kao i ostrva u Egejskom moru, uključujući i Krit.

Kao rezultat Prvog balkanskog rata stvorena je Albanija kao nezavisna država, na čemu je insistirala Austrougarska, na štetu zemalja pobednica, Grčke, Srbije i Crne Gore.

Drugi balkanski rat

Teritorija Osmanskog carstva 1913. godine.

Nezadovoljstvo podelom osvojenih turskih područja, posebno Makedonije, dovelo je do Drugog balkanskog rata (29. jun — 10. avgust 1913). Jedna bugarska vojna jedinica je 29. juna 1913. godine po naređenju generala S. Kočeva napala srpske snage na reci Bregalnici (tzv. Bregalnička bitka), a 30. juna i grčke snage na području Soluna. Grčka vojska je pod komandom Kralja Konstantina porazila Bugare u bici kod Kukuša gde su obe strane pretrpele teške gubitke. Iako je bugarska vlada pokušala da ospori ratne operacije protiv Srbije i Grčke, one su 8. jula 1913. godine objavile rat Bugarskoj. Ubrzo su im se pridružile i Crna Gora i Rumunija, kao i Turska s željom da povrati neka područja koja je tokom Prvog balkanskog rata izgubila.

Zbog premoći saveznika, Bugarska je ubrzo bila poražena i prinuđena na mir u Bukureštu 10. avgusta 1913. godine, po kojem je Bugarska morala predati područja osvojena u Prvom balkanskom ratu. Veliki deo teritorije dobila je i Rumunija, a Makedonija je bila podeljena između Grčke i Srbije.

Balkanski ratovi su bili uvod u godinu kasnije Prvi svetski rat. Naime, od ovih mirovnih ugovora, Srbija je najviše izvukla korist i bila je najmoćnija država na Balkanu, što je dovelo do zategnutosti između Austrougarske i Srbije. Austrougarskoj nije odgovarala moć Srbije na Balkanu, koja je važila kao ruski satelit, u njenim namerama daljnjeg širenja na istok ka Solunu (Drang nach Osten), a Srbiji prisutnost Austrougarske na Balkanu. Tako je ubistvom cara Franca Ferdinanda 28. juna 1914. godine u Sarajevu i nađen povod za početak Prvog svetskog rata.

Prvi svetski rat

Mehmed V Rešad bio je poslednji kalif koji je objavio džihad. Osmanska imperija u Prvi svetski rat ulazi kao saveznica Nemačkog rajha i Austrougarske monarhije. Ovaj rat bio je poguban po osmansku imperiju, s obzirom da se nikada nije oporavila od njegovih posledica, koje su dovele do njenog pada 1923. godine i proglašenja republike Turske.

Početak rata

Saveznici u Prvom svetskom ratu (1914—1918)

Osmansko carstvo je 2. avgusta 1914. godine sklopilo tajni sporazum sa Nemačkom jer je bilo primorano da se prikloni jednoj od vodećih sila i zaštiti se mogućim vojnim napadima. Sklonost Nemačkoj dobrim delom bio je rezultat ugnjetavačke privredne prevlasti Francuske i Velike Britanije. U tajnom ugovoru Nemačka je garantovala vojnu zaštitu u slučaju napada na Osmansko carstvo. Ovim ugovorom Nemačka je obećala ukidanje Kapitulacija (više međunarodnih ugovora kojima je Osmansko carstvo odustalo od potraživanja svojih prava na teritorije u jugoistočnoj Evropi i na Egejskom moru), vraćanje Egejskih ostrva i prepravljanje istočnih i severnih granica prema Rusiji, Bugarskoj i Rumuniji. Mladoturska vlast vodila je politiku naoružane neutralnosti, a plan je bio da takva politika traje do kraja vojne reformacije.

Kada je sam rat počeo, bilo je očito da će Osmansko carstvo morati da stane na neku stranu. Na čiju god stranu da su stali ne bi mnogo profitirali. U slučaju da Antanta pobedi, država bi bila podeljena, a u slučaju pobede Centralnih sila, država bi bila politički i privredno zavisna o Nemačku. Očajnički pokušaj da još neko vreme ostane van rata jeste stupanje Osmanskog carstva u pregovore sa Rusijom. Svaki pokušaj neutralnosti okončan je onog trenutka kada je nemačkim brodovima odobreno utočište u osmanskim vodama pod naletom francuskih i britanskih flota. To se dogodilo 10. avgusta 1914. godine, Antanta je pokušala da ubedi Osmansko carstvo na nastavak neutralnosti, no to je bilo bezuspešno. Rusija je objavila rat Osmanskom carstvu 2. novembra 1914., a Velika Britanija i Francuska 5. novembra. ubrzo posle toga Kipar i Egipat su potpali pod britanski protektorat.

Susret Mehmeda V i nemačkog cara Vilhelma II.

Vojni neuspesi

U strateškom pogledu položaj osmanskih oružanih snaga nije bio ni malo povoljan jer su bile prisiljene da vode rat na više frontova: na kavkaskom frontu protiv Rusije, u Iraku i Sueckom kanalu protiv Velike Britanije, u Dardanelima protiv britansko-francuske flote, a na Galipolju protiv britanskog ekspedicionog korpusa. Osim toga, osmanski odredi su se borili u Galiciji, Makedoniji i Rumuniji. Najvažniji frontovi bili su na Kavkazu i u Dardanelima, jer su oni ugrožavali unutrašnjost zemlje. Najviše gubitaka imali su na istočnom frontu, Rusi su 1916. godine došli do područja Trapezunta, gde ih je armensko stanovništvo dočekalo sa oduševljenjem. Odobravajući doček Rusa uzet je kao povod za masakr armenskog stanovništva.

Na drugom glavnom frontu, Dardanelima, postigla je uspeh u odbrani. Britanci su 1915. godine uspeli da na Galipolju formiraju mostobran, ali su ga ipak izgubili te iste zime. Uprkos uspesima na Kavkazu u kasnijim ratnim godinama, borbe su se na svim ostalim frontovima završavale fijaskom. gotovo sva područja su padala u ruke Velike Britanije. Neturski podanici odbili su pomoć Osmanskom carstvu isključivo zbog nacionalističkog stava mladoturskog vođstva. Prema Balforovoj deklaraciji, jugozapadni deo Palestine bio je neutralna zona i služio je kao domovina za jevrejske useljenike.

Poraz Osmanskog carstva

Osmansko carstvo je iz Prvog svetskog rata izašlo kao gubitnik. Dana 14. oktobra 1918. godine Osmansko carstvo zatražilo primirje, a 30. oktobra iste godine i kapitulirao. Primirje je potpisano u Mudrosu. Sporazumom u Mudrosu dogovoreno je neposredna demobilizacija turske vojske, zarobljavanje svih ratnih brodova i predaja svih osmanskih garnizona u Siriji, Tripolitaniji i Mesopotamiji. Osim toga, saveznici su mogli da zauzmu Bosfor i Dardanele. Za poraz su optuženi mladoturci u čijim je rukama bila vlast za vreme stupanja Osmanskog carstva u Prvi svetski rat. za to se može optužiti njihova razdeljena politika budući da je deo njih hteo saradnju sa centralnim silama a drugi sa Antantom.

Porodično stablo

2. Abdulmedžid I

1. Mehmed V

3. Gülcemal Sultan

Smrt

Sultan Mehmed V nije dočekao kraj rata. Njegova vladavina od 9 godina završila se smrću kao posledica srčane bolesti od koje je bolovao. Sahranjen je u svom turbetu u Istanbulu.

Spoljašnje veze

Mediji vezani za članak Mehmed V na Vikimedijinoj ostavi

• Novinski isečci na temu Mehmed V u Novinskim arhivama 20. veka Nemačke nacionalne biblioteke ekonomije (ZBW)