Mirovni planovi prije i tokom Rata u BiH
Četiri velika međunarodna mirovna plana prije i tokom Rata u Bosni i Hercegovini nuđena su od strane diplomata Evropske ekonomske zajednice i Organizacije ujedinjenih nacija, dok je sam sukob riješen Dejtonskim mirovnim sporazumom 1995. godine.
Bilo je takođe muslimanskih, srpskih i hrvatskim prijedloga za reorganizaciju Bosne i Hercegovine.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Još za vrijeme postojanja Jugoslavije, Srbi su na prostoru Hrvatske i Bosne i Hercegovine formirali Srpske autonomne oblasti, koje su bile autonomne i kasnije postale nezavisne. Od srpskih autonomnih oblasti u Hrvatskoj će nastati Republika Srpska Krajina, a od oblasti u Bosni i Hercegovine Crpska Republika Bosna i Hercegovina.
Kako su etničke tenzije rasle, jedan od prvih muslimanskih prijedloga je bilo osnivanje tri entiteta unutar Bosne i Hercegovina, a plan su saopštili 25. juna 1991. godine. Plan je predlagao stvaranje muslimanskog, srpskog i hrvatskog entiteta.
Drugi plan je predlagan od strane muslimanske Stranke demokratske akcije i hrvatske Hrvatske demokratske zajednice BiH, u avgustu 1992. godine. Planom je zamišljeno uspostavljanje dvanaest kantona koja ne bi imali pravo na autonomiju.
Sporazum Karadžić—Filipović[uredi | uredi izvor]
Sporazum Karadžić—Filipović, poznat i kao Srpsko-muslimanski „istorijski sporazum”, bio je sporazum muslimanskih predstavnika predvođenih Muhamedom Filipovićem i srpskih predstavnika prevođenih Radovanom Karadžićem. Pregovori su vođeni tokom ljeta 1991. godine, a sporazum je potpisan u julu iste godine. Prvi put je objavljen u Beogradu 2. avgusta 1991.[1]
Pregovore je pokrenula muslimanska strana koju su predstavljali Muhamed Filipović i Adil Zulfikarpašić, uz odobrenje Alije Izetbegovića. Razlog pokretanja pregovora bio je raspad Jugoslavije, od koje su se već otcjelipe Slovenija, Hrvatska i Makedonija. Željeli su urediti odnose SR Bosne i Hercegovine sa ostatkom Jugoslavije i osigurati punu ravnopravnost Muslimana sa ostalim narodima, u kojoj su željeli ostati zbog znatnog broj Muslimana u Sandžaku. Insistirali su na teritorijalnoj cjelovitosti Bosne i Hercegovine, što je bio minimum zahtjeva u pregovorima.[2]
Radovan Karadžić je prihvatio pregovore, a kao minumum srpskih zahtjeva istakao je želju Srba da ostanu u jednoj državi, bez obzira na njenu formu. Na srpskoj strani pregovarači su bili Nikola Koljević, Momčilo Krajišnik i Biljana Plavšić. Osnovna načela pregovora bila su da Bosna i Hercegovina ostane u Jugoslaviji, čime bi se realizovao najvažniji cilj srpske politike, a zadrži puni suverenitet, ostane u svojim granicama sa statusom države koja sa ostalim članovima zajedničke države ima spoljašnju politiku, vojsku, carine, novac i opštu ekonomsku politiku, dok bi u ostalim pogledima bila samostalna.[2]
Karington—Kutiljerov plan[uredi | uredi izvor]
Karington-Kutiljeov plan, nazvan po autorima Piteru Karingtonu i Hoseu Kutiljeru, je bio rezultat mirovne konferencije održane u februaru 1992, u pokušaju da se spriječi Rat u BiH. Poznat je još i kao Lisabonski sporazum. Plan je predlagao etničku konsolidaciju na svim administrativnim nivoima i davanje većih ovlašćenja lokalnim vlastima na štetu centralne vlasti. Međutim, svi okruzi bi bilo klasifikovani kao muslimanski, srpski i hrvatski, čak i ako ne bi postojala određena etnička većina.
Narodna skupština Srpske Republike Bosne i Hercegovine je 11. marta 1992. jednoglasno odbacila plan, predlagajuću novi plan po kome bi Srbi imali kontrolu na oko dvije trećine Bosne i Hercegovine, stvarajući time muslimanske i hrvatske enklave bez teritorijalnog jedinstva. Ovaj plan je odbio Kutiljero, ali je iznjeo prijedlog u kome je stajalo da će tri nacionalne jedinice biti „zasnovane na nacionalnim principima, uzimajući u obzir ekonomske, geografske i druge kriterijume“.[3]
Dana 18. marta 1992. godine, sve tri strane su potpisale sporazum, Alija Izetbegović je za Muslimane, Radovan Karadžić za Srbe i Mate Boban za Hrvate.
Dana 28. marta 1992. godine, nakon sastanka sa američkim ambasadorom u Jugoslaviji Vorenom Cimermanom u Sarajevu, Izetbegović je povukao svoj potpis i iskazao svoje protivljenje bilo kakvoj podjeli Bosne i Hercegovine.
Vens—Ovenov plan[uredi | uredi izvor]
Početkom januara 1993. godine, specijalni izaslanik Generalnog sekretara OUN-a Sajrus Vens i predstavnik Evropske zajednice Dejvid Oven su započeli pregovore o miru sa zaraćenim stranama. Prijedlog, koji će postati poznat kao „Vens—Ovenov mirovni plan“, dijeli BiH na deset poluautonomnih oblasti i bio je podržan od strane OUN-a. Iako je predsjednik Republike Srpske Radovan Karadžić prihvatio sporazum 30. aprila, Narodna skupština ga je odbila 6. maja[4] i naknadno odluku prenjela na referendum.[5] Glasači su na referendumu većinom od 96% odlučili da ne prihvataju plan,[6] označavajući ga kao „varku“.[4] Dejvid Oven je plan 18. juna proglasio „mrtvim“.
Imajući u vidu tempo kojim su se razvijale prilike u BiH tokom rata, plan je zastario i prije objavljivanja. To je bio posljednji prijedlog koji je trebalo da sačuva jedinstvenu BiH; ostali prijedlozi su nudili njenu podjelu.
Sajrus Vens je 1. aprila najavio svoju ostavku na mjesto specijalnog izaslanika Generalnog sekretara OUN-a. Na tom mjestu ga je 1. maja zamjenio norveški ministar spoljašnjih poslova Torvald Stoltenberg.
Vens—Ovenov plan nije imao jasno određene granice deset kantona, jer su se očekivale konačne odluke pregovora između tri etničke grupe.
Oven—Stoltenbergov plan[uredi | uredi izvor]
Krajem jula 1993. godine predstavnici zaraćenih strana u Ratu u BiH su ušli u novu rundu pregovora. Specijalni izaslanik Generalnog sekretara OUN-a Torvald Stoltenberg i predstavnik Evropske zajednice Dejvid Oven su predstavili novu kartu podjele BiH na tri etničke mini-države, po kojom bi Srbi imali kontrolu na 52 % teritorije BiH, Muslimani oko 30 %, a Hrvati ostalih 18 %. Muslimani su 29. avgusta odbili ovaj plan.
Plan Kontakt grupe[uredi | uredi izvor]
Između februara i oktobra 1994. godine Kontakt grupa je ostvarila stabilan napredak u sporazumnom rješavanju Rata u BiH. Napredak je poznat kao plan Kontakt grupe, a predviđao je državno uređenje po kome bi Srbima pripalo 49% teritorije, što je bilo za trećinu manje od onoga što su kontrolisali.[7] Nad njima je vršen jak pritisak kako bi prihvatili plan, a jedan od načina pritiska bio je i embargo na Drini. Plan je odbijen na referendumu 28. avgusta 1994. godine sa većinom od 96,66%.[8]
Tokom ovog perioda, sukobi između Hrvata i Muslimana su završeni u martu 1994, kada su dvije sukobljene strane potpisale Vašingtonski sporazum.
Vašingtonski sporazum[uredi | uredi izvor]
Vašingtonski sporazum je sporazum o prekidu vatre između zaraćenih strana Republike Hrvatske, Herceg-Bosne i Republike Bosne i Hercegovine. Sporazum je potpisan u Vašingtonu 18. marta 1994, a ratifikovan kasnije u Beču.[9] Sporazum je potpisan od strane premijera promuslimanske vlade Bosne i Hercegovine Harisa Silajdžića, hrvatskog ministra inostranih poslova Mate Granića i predsednika Herceg-Bosne Krešimira Zubaka. Prema sporazumu, kombinovana teritorija pod kontrolom hrvatskih i promuslimanskih snaga je podeljena na deset autonomnih kantona, i uspostavlja se Federacija Bosne i Hercegovine. Kantonalni sistem se uspostavlja sa ciljem da spreči dominaciju jedne etničke grupe nad drugom.
Dejtonski sporazum[uredi | uredi izvor]
Opšti okvirni sporazum za mir u Bosni i Hercegovini, poznatiji kao Dejtonski mirovni sporazum, mirovni je sporazum postignut u vazduhoplovnoj bazi Rajt-Paterson kod Dejtona, u američkoj državi Ohajo, a kojim je prekinut Rat u Bosni i Hercegovini (1992—1995). Po ovom sporazumu, BiH podjeljena na dva dijela: Federaciju Bosne i Hercegovine i Republiku Srpsku.
Konferencija je trajala od 1. do 21. novembra 1995. godine. Glavni učesnici su bili tadašnji predsjednik Republike Srbije Slobodan Milošević, predsjednik Republike Bosne i Hercegovine Alija Izetbegović, predsjednik Republike Hrvatske Franjo Tuđman, američki posrednik Ričard Holbruk i general Vesli Klark. Sporazum je zvanično potpisan u Parizu 14. decembra.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Srpsko-muslimanski „istorijski sporazum”” (PDF). Oslobođenje. 2. 8. 1991. Arhivirano iz originala (PDF) 06. 08. 2016. g. Pristupljeno 11. 7. 2016.
- ^ a b Muhamed, Filipović. „Historijski sporazum”. Nezavisne novine (na jeziku: bošnjačkom). Pristupljeno 11. 7. 2016.
- ^ Glaurdić, Josip (2011). The Hour of Europe: Western Powers and the Breakup of Yugoslavia. London: Yale University Press. str. 294. ISBN 978-0-300-16629-3.
- ^ a b Chronology for Serbs in Bosnia Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. april 2021) UNHCR
- ^ Bosnian Serbs Spurn Un Pact, Set Referendum Chicago Trubune, 6 May 1993
- ^ Republika Srpska (Bosnien-Herzegowina), 16. Mai 1993 : Vance-Owen-Friedensplan Direct Democracy
- ^ Bosnian Serbs, in Referendum, Reject Peace Plan New York Times, 30 August 1994
- ^ Republika Srpska (Bosnien-Herzegowina), 28. August 1994 : Teilungsplan der internationalen Kontaktgruppe Direct Democracy
- ^ Bethlehem, Daniel L.; Weller, Marc (1997). The 'Yugoslav' Crisis in International Law. Cambridge International Documents Series. 5. Cambridge University Press. str. liiv. ISBN 978-0-521-46304-1.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Burg, Steven L.; Shoup, Paul S. (1999). The War in Bosnia-Herzegovina: Ethnic Conflict and International Intervention. Armonk, N.Y.: M.E. Sharpe.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Rat nije život — mirovna misija Džimija Kartera u Bosni i Hercegovini („Večernje nvoosti”, feljton, oktobar 2016) Arhivirano na sajtu Wayback Machine (20. oktobar 2016)
| Normativna kontrola: Državne |
|---|
