Rano hrišćanstvo
Rano hrišćanstvo je pojam kojim se označava hrišćanstvo u razdoblju od Isusove smrti na krstu i vaskrsenja, u ranim 30-im godinama n. e. do Prvog vaseljenskog sabora u Nikeji 325. godine.
Rano hrišćanstvo je nastalo kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma Drugog hrama, da bi se tokom 1. veka od njega potpuno odvojilo. Središte nove religije je u početku bilo u Jerusalimu, ali nakon neuspeha ustanka Bar Kohbe i uništenja Hrama 70. godine, jerusalimska crkva biva oslabljena. U međuvremenu Rim, kao prestonica Carstva, postaje glavno sedište hrišćanstva, a rimski episkop postaje dominantni episkop, koji kasnije dobija titulu pape.
Rani hrišćani su bili izloženi mnogim kritikama i progonima od judejaca i sledbenika rimske vere. Na kraju ovog perioda hrišćanstvo postaje prihvaćena religija Rimskog carstva pod carem Konstantinom Velikim.
Nastanak[uredi | uredi izvor]
Od većine naroda u Rimskom carstvu, Jevreje je izdvajao monoteizam, odnosno vera u jednog Boga. Rano hrišćanstvo je nastalo najpre u Izraelu (Palestini) kao verski pokret, odnosno sekta unutar judaizma. Prvobitnu hrišćansku crkvu (lat: ecclesia - zajednica) formirali su nakon Isusove smrti i vaskrsenja, njegovi učenici i apostoli u Jerusalimu. Prema spisima apostola Petra (15—67. godine n. e) mnogi judejci okreću se hrišćanstvu. Pristalice Isusa iz Nazareta su se u početku nazivali nazareni, da bi tek kasnije stekli naziv hrišćani. Sedište nove religije je u početku bilo u Jerusalimu. Zajednicu su u samom početku činili isključivo Jevreji, koji su verovali da je Isus bio Mesija (odnosno Hristos) čiji dolazak proriče jevrejska sveta knjiga Tanah, koju hrišćani nazivaju Starim zavetom. Mnoge judejske (farisejske) starešine su ovu tvrdnju smatrali bogohulnom i proglašavali su Hristove sledbenike za jeretike, isključivali ih iz jevrejskih zajednica, a neretko i prijavljivali rimskim vlastima. U ovim događajima neki autori vide dublje korene kasnijih pojava antisemitizma među hrišćanima.[1]
Rano hrišćanstvo, koje je nastalo unutar judaizma Drugog hrama, se tokom 1. veka od njega jasno odvaja. Već u drugoj polovini 1. veka, zahvaljujući delatnosti apostola Pavla, hrišćanski pokret postaje univerzalan. Hrišćani su nastavili da poštuju jevrejsku Bibliju, uglavnom koristeći Septuaginta prevod Starog zaveta, koji je bio u upotrebi kod grkofonih Jevreja, ili Targume koji su bili u upotrebi kod vernika koji su govorili aramejski jezik. Takođe su dodati tekstovi, koji će postati Novi zavet, a koje judaizam odbacuje. Hrišćanske zajednice nastaju širom Izraela (Palestine), Male Azije, Sirije, Egipta, Afrike i Mediterana, znači pretežno u predjelima istočnog Sredozemlja. Jezik komuniciranja među hrišćanima u to doba bio je pretežno grčki. Pošto je u antička vremena religija uglavnom bila vezana za određeni grad ili narod, smatra se da su hrišćani bili prvi koji su „presekli tradicionalne veze između vere i nacije“.[2] Vremenom su se hrišćani sve više udaljavali od Jevreja, pa su tokom drugog veka, pored ostalog, prešli sa svetkovanja subote na nedelju.[3]
Verovanja[uredi | uredi izvor]
Hrišćanstvo je propovedalo jednakost svih ljudi pred Bogom i zato su ga početku uglavnom prihvatali niži, a teže prihvatali viši slojevi društva. Apostol Pavle kaže: „Nema tu Jevrejina niti Grka, nema ni roba ni gospodara, nema muškog roda ni ženskog; jer svi ste vi jedno u Hristu.“[4] Zajednice hrišćanskih vernika zvale su se hrišćanske opštine, a bilo ih je u svim delovima carstva. U hrišćanskim opštinama svojina je bila zadružna tj. zajednička.
Mnoštvo onih koji bijahu postali vjernicima beše jednog srca i jedne duše. Niko ništa ne smatraše svojim vlasništvom, već sve držahu zajedničkim. Niko među njima ne beše siromašan, jer oni koji imahu zemlju ili kuće, prodavaše ih, donošahu novce i polagaše ih pred noge apostolima. Od toga svako dobijaše deo prema svojim potrebama.
— Dela Apostolska 4: 32 - 35
Ova zajednica dobara se često naziva hrišćanska komuna.
Oni bejahu istrajni u učenju apostolskom, u zajednici, u deljenju hleba i u molitvama. Svi koji primiše veru bejahu zajedno i imaše sve zajedničko. Oni prodavaše svoja imanja i svoja dobra, i deliše cenu između sebe, prema potrebama svakog.
— Dela Apostolska 2:42-45
Osnovna aktivnost prvobitnih hrišćana je bila molitva:
Svi oni jednodušno prebivahu u molitvi i moljenju, sa nekim ženama, i sa Marijom, majkom Isusovom, i sa braćom njegovom.
— Djela Ap. 1:14
U prvom veku nove ere hrišćani su se tajno okupljali na zajedničkim službama, propovedima i molitvama. Muškarci i žene su boravili zajedno, a ispovest se vršila javno, pred celom zajednicom. Prvobitno su neke crkvene funkcije dodeljivane žrebom, kao što su „žrijebom izabrali Mateja za apostola umjesto otpavšeg Jude“, što se i danas čini pri izboru patrijarha u nekim pravoslavnim crkvama.[5]
Ranohrišćanske svete tajne (gr: misterije) su uključivale:
- krštenje (gr. baptizein „βαπτίζω“ - uroniti, zagnjuriti), porinućem tela u vodu;
- pomazanje (gr. hrizma „χρισμα“ – ulje, mast), mazanje svetim uljem koje se vršilo odmah nakon krštenja;
- pričešće (gr. εὐχαριστία euharistia - blagodat; lat. communio – učešće, deljenje), molitveno deljenje hleba i vina;
Krštenje se u početku vršilo nad zrelim vernicima, koji su prethodno morali da se prijave kao inicijanti (oglašeni) za obred krštenja i da prođu pripremni period upražnjavajući post i molitvu. Ako bi se pokazali dostojni krštenja, odnosno primanja u hrišćansku zajednicu, usledio bi obred tokom kojeg inicijant ulazi u vodu, spirajući grehe i simbolišući smrt svog bivšeg ja. Sveštenik nakon toga moli da Sveti Duh siđe na ponovo rođenog, koji oblači belu odoru i prima med pomešan sa mlekom - hranu za novorođenče.[6]
Hrišćani su odbacivali kult cara, zbog čega su često bili podvrgnuti dugotrajnim i okrutnim progonima od strane careva Rimskog carstva. Stoga su se rani hrišćani okupljali u podzemnim grobnicama, po katakombama, gde je nastala i rana hrišćanska umetnost. Među službama koje su rani hrišćani upražnjavali u katakombama, bile su i gozbe ljubavi - Agape, običaj zajedničkog deljenja hrana i pića, što je kasnije zamenjeno evharistijom, koja je uključivala simboličnu količinu hleba i vina.[7]
Među prvobitnim hrišćanima nije bilo manastira, monaštva niti pustinjaštva, jer tada su svi hrišćani upražnjavali moralnu strogost, koja će kasnije postati odlika uglavnom monaha (sve osim obaveznog celibata).[5] Verski simbol ranih hrišćana je bila riba (grč: Ιχθύς ihtis), koja je korišćena kao akronim za reči: »Isus Hristos, Božji Sin, Spasitelj.«
Progoni hrišćana[uredi | uredi izvor]
Rimljani su rane hrišćane nazivali ateistima, bezbožnicima, zbog njihovog odbijanja da poštuju rimske bogove i da se klanjaju idolima.[1] Privedenim hrišćanima koji bi odbili da se poklone rimskim bogovima bilo je prećeno smrću, na šta su oni često bi odgovarali: „Vi nas možete ubiti, ali nam ne možete nanijeti zla“.[8] Komentarišući hrišćanska odbijanja da po sudskom naređenju prinesu žrtvu bogovima, grčki filozof Kels piše: „Ako svako prihvati hrišćansko stanovište, nestaće vladavine zakona.“
Prvi veliki progon hrišćana je započeo pod carem Neronom (54—68). Godine 64. je izbio veliki požar u Rimu. Neron je za podmetanje požara koji je uništio veliki deo grada optužio hrišćane i započeo progone protiv njih. Za vreme ovog gonjenja, Hristovi sledbenici su razapinjani na krst, bacani u Tibar i predavani divljim zverima u amfiteatru, radi uveseljavanja rimskih građana. Među ovim prvi mučenicima nalazili su se i apostoli Petar i Pavle, pogubljeni 67. godine[9], kao i preobraćeni rimski tamničari Prokes i Martinijan, koji su ih pustili iz tamnice. U to vreme je mučenički skončala i Fotina Samarićanka, nakon što je preobratila Neronovu ćerku Domninu. Hrišćani koji su bili rimski državljani kažnjavani su odsecanjem glave, dok su oni bez građanskog statusa uglavnom kažnjavani spaljivanjem. Mnogi hrišćani su tada bili razapeti i živi spaljeni u Neronovoj bašti, kao ljudske buktinje.[10]
Posle kratkog perioda zatišja počeli su novi progoni za vreme cara Domicijana (81—96), u kojima je, između ostalih, život izgubio i sveti Timotej. 92. godine je stradao i episkop Antipa Pergamski, koga su spalili mnogobožački stanovnici tog grada. U vreme Trajana (98—117) postradali su i episkopi Simeon Jerusalimski i Ignjatije Antiohijski, koji je bačen lavovima. Za vladavine Antonina Pija (138—161) je Felicita Rimska, zajedno sa svojih sedam sinova osuđena na smrt.
Nova veća gonjenja pokrenuo je Marko Aurelije (161—180), vladar filozof, pod uticajem antihrišćanski nastrojenih stoika. Najpoznatija žrtva tog gonjenja je bio Justin Filozof, koji je sa grupom hrišćana pogubljen u Rimu oko 165. odsecanjem glave, zbog čega se naziva i Justin Mučenik. Car Septimije Sever (193—211) je takođe bio veliki progonitelj hrišćana, u čijim progonima su stradali i starac Haralampije, episkop u Tesaliji, i Irinej episkop Lionski.
Aleksandar Sever (222—235) je prvi rimski car koji je pokazao blagonaklonost prema hrišćanima. Carstvom su kružile glasine da je postavio kipove Avrama i Isusa pored Sokrata i drugih svetih ljudi u svom dvorskom svetilištu.[11] Međutim, niži službenici su progonili hrišćane i bez careve naredbe, pa je tada nakon dugih muka ubijena i đakonesa Tatjana Rimska.
Nove svirepe progone hrišćana pokrenuli su i Maksimin Tračanin (235—238), Decije Trajan (249—251), u kojima je nakon strašnih muka i odsecanja grudi, ubijena Agata Sicilijska, Valerijan (253—260), za čije vladavine su ubijeni Agripina Sicilijska i Polijevkt, i Aurelijan (270—275).
Najveće progone hrišćanstvo je doživelo za vreme Dioklecijana (284—311) i njegovih saradnika i savladara, naročito Galerija (305-311) i Maksimijana (286—305). Neke od mnogobrojnih žrtava ovog gonjenja su: centurion u rimskoj legiji Akakije, zapovednik tebanske legije Sveti Mavrikije, vojnik carske garde sveti Georgije, načelnik carske garde Sveti Sebastijan, osamnaestogodišnji Julijan Tarsanin, četrnaestogodišnji Pankratije Rimski, krčmar Teodot Ankirski, Ardalion Glumac, episkop Kliment Ankirski, lekari Kozma i Damjan iz Kilikije, supružnici Julijan i Vasilisa, sestre Agapija, Hionija i Irina, trinaestogodišnja devojčica Agnija Rimska, mučenice Julijana Nikomedijska, Anastasija Sremska, Pelagija Tarska, Doroteja Cezarejska, Teodosija Tirska i mnogi drugi. Po svom obimu i surovosti ovo je bilo najžešće gonjenje koje je rimska država pokrenula protiv hrišćana. Država je pokrenula sve svoje institucije da bi iskorenila i uništila ovu veru. Ipak, uvidevši svu besmislenost i uzaludnost progona hrišćana, car Galerije je sa samrtničke postelje izdao Edikt o prekidu gonjenja hrišćana, pod uslovom da hrišćani budu lojalni državi, i da se mole svom Bogu za cara.[9]
Međutim, iako u manjem intenzitetu, progoni hrišćana su i dalje nastavljeni, posebno u udaljenim oblastima carstva. Tako je za vreme cara Licinija (308—324) ubijen Sveti Vlasije, episkop Sevastije, 316. godine, a 320. godine je pogubljeno četrdeset vojnika rimske legije u Sevastiji koji su otvoreno ispovedali hrišćansku veru.
Podele u crkvi[uredi | uredi izvor]
Prva dva veka hrišćanstva Biblija još uvek nije bila kanonizovana i mnogi apokrifni spisi su kružili hrišćanskim svetom. Zbirka hrišćanskih spisa koju poznajemo kao Novi zavet sačinjena je oko 180-200. godine.[12] hrišćani su se u to vreme okupljali oko episkopa koji su birani za pojedine gradove i oblasti i tako formirali zajednice eparhije ili episkopije. Kako je Rim tada bio prestonica carstva, episkopi su se okupljali upravo u njemu pa je rimski episkop smatran najstarijim jer je predsedavao kao domaćin. Kasnije je episkop Rima titularno nazvan papa (gr: pappas, lat: papa - otac), kao i aleksandrijski episkop, nešto kasnije. Hrišćani koji ostaju izvan te zajednice nazvani su raskolnicima, odnosno jereticima ukoliko su i učenjem odstupali od Hristovog i apostolskog učenja.
Sve do prvog vaseljenskog sabora 325. godine, jedinstveni simvol vere nije bio definisan, pa su se mnoge hrišćanske zajednice razlikovale po usmenim predanjima.[13] U tom vremenu su pored ortodoksne cvetale i mnoge heterodoksne struje od kojih su najuticajnije bile gnosticizam, markionstvo, manihejstvo, arijanstvo, itd...
Gnosticizam[uredi | uredi izvor]
Gnostici (grč. γνώσις gnosis - znanje ) su bili hrišćani koji su hteli teološke dogme misaono istraživati. Oni su, pored vere, naglašavali i važnost saznanja o duhovnim stvarima. Protiv gnostika su istupali crkveni apologeti (branioci) koji su zahtevali verovanje koje ne proishodi iz ljudskog znanja već iz otkrovenja.[14] Gnostici su bili okrenuti duhovnom istraživanju i oni su u hrišćanstvo uneli mnoge sadržaje iz istočnih filozofija i mitova.[14] Kada je hrišćanstvo postalo zvanična religija Rimskog carstva, gnosticizam je iskorenjen, a uspeo je preživeti jedino izvan granica Carstva, na područjima Azije. Sa Bliskog istoka i Azije je uglavnom potisnut širenjem islama, iako su neke manje zajednice na teritoriji Iraka i Irana uspele da opstanu do danas.
Valentin (oko 100—160) je bio antički filozof i teolog iz Aleksandrije, najznamenitiji predstavnik ranohrišćanskog gnosticizma. Između 135. i 160. godine je naučavao u Rimu (istovremeno sa Markionom), podstičući učenike da razvijaju unutrašnju sposobnost duhovne spoznaje[11]. On je smatrao da su krštenje i ispovedanje zajedničke hrišćanske vere neophodni za početnike u veri. Ali podstiče vernike da prevaziđu doslovna tumačenja spisa kako bi ispitali dublje značenje jevanđelja i napredovali od vere ka znanju (gnosi). Po Valentinovoj teologiji, Bog je temelj svekolikog bića, neizrecivi, neopisivi izvor koji se opisuje rečima „dubina“ ili „ponor“. On je smatrao da je čisti duhovni svet plerome (punoće) sastavljen od božanskih emanacija Oca. Spasenje je čin spoznaje, potrebno radi ponovnog vraćanja u harmoniju punoće (plerome).[15] Prema Tertulijanu, Valentin je „očekivao da postane episkop (odnosno rimski papa), budući čovek sposoban, pametan i elokventan.“ Ali Valentin, navodno „raskida sa pravovernom crkvom“ zato što je drugi umesto njega postavljen na to mesto.[16]
Valentinovci ne odbacuju dogme niti norme koje je crkva propisala. Oni samo razlikuju dva različita tipa hrišćana: duševne (gr: psihiki) koji veru primaju dušom i duhovne (gr: pnevmatiki) koji duhom teže ka spoznaji. Budući da su oni javno primali krštenje, prisustvovali zajedničkim bogosluženjima i ispovedali istu veru, većina hrišćana ih je smatrala kao i ostale vernike, a oni su se sa tim slagali[11]. U redovima valentinaca je bilo dosta žena, jer su mogle, između ostalog, da učestvuju u davanju pričešća.[11] Irinej u delu „Protiv jeresi“ kaže da mu je poznato da Valentinovi sledbenici sebe smatraju ljudima koji reformišu crkvu i podižu nivo duhovnog razumevanja, ali on smatra da nikakvo dobro koje oni postignu ne može nadoknaditi štetu koju nanose „komadajući veliko i slavno telo Hristovo“[17].
Markionstvo[uredi | uredi izvor]
Markion od Sinope (oko 110—160) je bio hrišćanski teolog i episkop.[18] koji se zalagao za jasno razgraničenje hrišćanstva od judaizma[19]. Govorio je o nespojivoj razlici između boga Starog zaveta, koji je gnevan i nemilosrdan, i boga Novog zaveta, koji je ljubav i dobrota. Pokušavao je da zasnuje hrišćansku zajednicu na čistoj poruci Hrista, koju je u hrišćanskim krugovima svoga vremena svuda nalazio manje ili više iskrivljenu[20] Propoveda povratak izvornom hrišćanstvu, upražnjavajući asketizam i post. Nakon sukoba sa rimskim episkopom, Markion sa svojim pristalicama osniva hrišćanske opštine odvojene od Rimske Crkve, usled čega biva izopšten oko 144. godine. Nakon toga se vraća u Malu Aziju, gde nastavlja svoje učenje, stvarajući veliku hrišćansku zajednicu u kojoj je bio episkop. Markionitske zajednice su se „za pola generacije proširile celim poznatim svetom“ i naredna dva veka su u skoro svakom većem mestu predstavljale opoziciju Sabornoj crkvi.[21]
Manihejstvo[uredi | uredi izvor]
Manihej (oko 216—276) je bio persijski filozof i verski reformator, koji je nastojao da učenja triju „otaca ispravnosti“, Zaratustre, Bude i Hrista, uključi u jedinstven filozofski sistem[14]. Prema persijskom predanju, Manihej je bio hrišćanski sveštenik. On je iz mazdaizma, hrišćanstva (uz znatnu primesu gnosticizma) i budističkih elemenata, stvorio novu „religiju svetlosti“, odnosno manihejstvo. Ono je iz persijskog mazdaizma preuzelo dualizam dva večna principa, dobra i zla, svetla i tame, koji se, tokom istorije, nalaze u neprestanom sukobu. Sa zoroastrizmom deli vegetarijansku ishranu i poštovanje biljaka i životinja. S budizmom je zajedničko naglašavanje buđenja.[14] Mani je počeo je da propoveda svoje učenje oko 240. godine u vreme persijskog cara Šapura I. Zbog nailaženja na protivljenja je bio primoran da napusti zemlju, da bi po povratku u Persiju oko 276. godine bio je mučen i ubijen razapinjanjem na krst.
Nakon Manijeve smrti, manihejstvo se širi na istok po Kini i na zapad Rimskim carstvom.[15] Manijeva religija se proširila čitavom severnom Afrikom i Sredozemljem sve do Španije. Crkveni otac sveti Avgustin, pre nego što se obratio, bio je devet godina manihejac. Odnos rimskih vlasti prema manihejstvu je bio neprijateljski, a manihejski pokret je bio predmet okrutnih represija i gonjenja.[22]
Arijanski spor[uredi | uredi izvor]
| Deo serije o hrišćanstvu |
| Hrišćanstvo |
|---|
 |
 Portal Hrišćanstvo |
Arijanski spor je hristološki spor koji je podelio ranu hrišćansku crkvu. Počeo oko 318. godine, a trajao do oko 381. godine. Suština spora je bila u tome da li je Bog Sin jednako večit kao Bog Otac ili je stvoren? I da li ima istu (homoousias) ili sličnu (homoiousias) suštinu s Bogom? Spor je nazvan je po Ariju koji ga je poveo. Arije (256—336) je bio hrišćanski teolog, sveštenik i pesnik iz Aleksandrije, pobornik učenja da Bog i Hrist nisu iste suštine (gr: homoousios). On je smatrao da Isus nije isto što i Bog, već da je on sin Božji, kojeg je Bog stvorio. „Bog nije oduvek bio Otac; postojalo je vreme kada je bio sam, i kada još uvek nije bio Otac: kasnije je postao. Sin nije bio oduvek, on je postao iz ničega“ (Talija).[23] Po Ariju, uzdizanje Isusa u nadljudsku sferu stvara nepremostivu razdaljinu između njega i hrišćana i preti da uništi ideju o ugledanju na Hristov život, koja je bitna za hrišćanstvo. Arije takođe nije hteo da dopusti da monoteizam pređe u dvoboštvo i suprotstavljao se metafizičkom preuveličavanju Hrista, koje je diralo u jedinstvo Boga.
Episkop Aleksandar Aleksandrijski je sazvao sabor 320./321. godine u Aleksandriji, uz učešće oko 100 episkopa, koji je potvrdio njegovo učenje da je „Sin oduvek bio u Ocu“, kao očeva premudrost, i mada je rođen, nije rođen „iz nebića, već iz suštog Oca“.[24] Na tom saboru je osuđeno Arijevo učenje, a sam Arije je raščinjen i ekskomuniciran. Sabor je takođe osudio i raščinio Arijeve pristalice među sveštenstvom - episkope: Sekunda i Teona, prezvitere: Ahila, Aetolija, Karpona, Sarmata i dva Arija, kao i đakone: Evzela, Lucija, Julija, Menasa, Haladija i Gaja. Odluku sabora Arije je smatrao nepravednom, te sa pristalicama odlazi u Palestinu, gde mu je zaštitu pružio Jevsevije (Eusebije), episkop Cezareje. Arijevo učenje je dobijalo mnogo novih pristalica, posebno onih koji su crkvene dogmate pokušavali tumačiti isključivo racionalno. Omasovljenje Arijevih pristalica omogućilo je sazivanje i održavanje dva arijanska sabora U Britaniji i Palestini, sa zahtevima za ukidanjem odredbi aleksandrijskog sabora. Rasprava o prirodi Hrista je poprimila tolike razmere, da su se hrišćani tukli na ulici. Zbog toga su kod pagana izašli na rđav glas, te su im se podsmevali i u pozorištima. I sam Konstantin Veliki se uključuje u sukob, bezuspešno pokušavajući da pomiri Aleksandra i Arija. Kasnije će radi razrešenja ovog spora car sazvati episkopat Crkve, određujući Nikeju kao mesto velikog sabora.
Milanski edikt[uredi | uredi izvor]
Početkom 4. veka rimski car Konstantin Veliki (306–337) je legalizovao hrišćanstvo zakonskim aktom poznatim kao Milanski edikt, koji je proglašen u Mediolanu (današnji Milano) 313. godine. Njime je proglašena verska ravnopravnost i prestanak gonjenja hrišćana, kojima je dozvoljeno da javno ispovedaju svoju veru, a da za to ne snose nikakve posledice. U ediktu se, između ostalog, kaže:
Odlučili smo da dozvolimo i hrišćanima i svima drugima slobodu izbora i da sleduju veri kojoj bi oni želeli... i da ne treba apsolutno niko odbijati pravo da sleduje i izabere pobožnost i veru hrišćana.
— Milanski edikt
Zakon nije samo zabranio progone hrišćana, već naređuje da se vrati imovina svima onima kojima je po tom osnovu bila oduzeta, što uključuje i imovinu koja je pripadala Crkvi. U to vreme se podižu i prve hrišćanske crkve - hrišćanske bazilike. Poslednjih godina pred smrt, sam Konstantin je naredio gradnju crkve Svetih apostola u Carigradu, na jednom uzvišenju koje nadvisuje ceo grad.
Prvi vaseljenski sabor[uredi | uredi izvor]
Car Konstantin je ubrzo po priznavanju hrišćanstva sazvao Prvi vaseljenski (sveopšti) sabor, koji je imao da reši sukobe između raznih struja u okviru hrišćanstva. Konstantin je pozvao svih 1.800 episkopa hrišćanske crkve (oko 1.000 na istoku i 800 na zapadu), ali samo između 250 i 318 njih se odazvalo i učestvovalo na saboru. Sabor je održan u Nikeji u Maloj Aziji tokom maja i juna 325. godine u carskim dvorima, a car lično je njime predsedavao. Doskora progonjeni episkopi putovali su carskom poštom, i car ih je dočekivao s predusretljivošću. Bila je to prva pobednička demonstracija crkve.
Na saboru su se mišljenja žestoko sukobila povodom novonastalog arijanskog spora o prirodi Hrista. Često se dešavalo da su se učesnici neobuzdano nadvikivali ne obazirući se na svoje episkopsko dostojanstvo.[25] Čak je došlo i do nasilja kada je zbog hristoloških neslaganja Nikola iz Likije (kasnije poznat kao sveti Nikola) fizički napao Arija, nakon čega je udaljen sa sabora. Nakon dvomesečnog zasedanja utvrđen je Simvol vere po kome je Hristos bio „iste suštine kao Otac“. Nebiblijsko poreklo je bilo najveći nedostatak ovog izraza, ali je pod pritiskom Konstantina prihvaćen kao obrazac o jedinstvu. Iako je Arijevo učenje imalo dosta pristalica, proglašeno je za jeres na ovom saboru, gde je utvrđen i Nikejski simbol vere, koji je nadalje smatran jedinim ispravnim tumačenjem Hristovog učenja.
Posledice sabora[uredi | uredi izvor]
Konstantin je ostvario crkveno jedinstvo proteravši iz zemlje sve episkope koji nisu hteli da potpišu novostvoreni simbol vere. Arije je raščinjen, proglašen jeretikom, proklet i prognan u Ilirik, zajedno sa njegovim pristalicama, ekskomuniciranim episkopima Sekundom Ptolimediskim i Teonom Marmaričkim. A episkope Evsevija Nikomedijskog i Teogonija Nikejskog koji su branili stavove Arija i posle odluka Nikejskog sabora, car je prognao u Galiju. Kako je car proglasio odluke sabora carskim zakonima, priklanjanje Ariju je od tada postalo zločin, a Arije je postao državni neprijatelj. Vlasnici njegovih knjiga su pod pretnjom smrtne kazne bili prisiljeni da ih predaju. Smatralo se da će na taj način arijanstvo biti potisnuto, ali ispostavilo se da je nasilje imalo upravo suprotno dejstvo.
Kritike sabora[uredi | uredi izvor]
Samo održavanje sabora, kao i njegov tok i zaključci, doveli su do stanovitih kritika.
| „ | Bilo je potpuno nečuveno da univerzalno vjeruju nastane samo zahvaljujući autoritetu cara, koji se kao prozelit tek pripremao za krštenje i nije imao ni najmanje pravo da učestvuje u razgovoru o najvećim tajnama vere. Nijedan episkop se nije usudio da se usprotivi toj čudovišnosti. Ista crkva koja je pobedonosno prkosila Dioklecijanovoj vojsci poslušno se povinovala naredbi njegovog naslednika, koja je pogodila njen nerv potpuno drukčije od spoljašnjeg nasilja progona."[26] | ” |
Često se napominje da, iako je predsedavao hrišćanskim saborom, car Konstantin tada još uvek nije bio kršten. Prema kasnijem crkvenom predanju, kršten je neposredno pred smrt.
Reakcije na sabor[uredi | uredi izvor]
Međutim, stav prihvaćen u Nikeji nije odgovarao pravom stanju unutar hrišćanstva. Reakcija na odluku sabora potekla je od Jevsevija iz Nikomidije, koji je protiv svog uverenja potpisao nikejski simbol vere, ali se posle toga pokajao. Arijanski teolozi su zahtevali izbacivanje nebiblijskih pojmova iz simbola, što je zahtev koji se nije mogao lako odbiti. Preko sestre cara Konstantina, čiji je savetodavac bio Jevsevije, došlo je do zaokreta. Konstantinova politika bila je zainteresovana za pacifikaciju crkve, pa je stoga težio izmirenju sa arijancima, koji su govorili o opasnosti diteizma (dvoboštva). Car je 330. godine uputio poziv Ariju da se vrati, u nameri da se ispravi naneta mu nepravda. Konstantinovu naredbu da Arija vrati na njegov položaj Atanasije Veliki je odbacio primedbom da se osobe koje je sabor osudio kao jeretike ne mogu ponovo vratiti u crkvenu zajednicu. Atanasije je nakon toga oteran u progonstvo u Trir. Ni Arije, pak, nije dočekao povratak na sveštenički položaj, jer je odmah nakon napuštanja carskog dvora umro od posledica trovanja.[27][28] Međutim, Arijeva smrt nije okončala neslaganja, jer ona nisu bila vezana za ličnost Arija, već za pitanja koja je pokrenuo. Arijanstvo je nastavilo da se razvija i postalo je prvo hrišćansko verovanje preobraćenih Gota, Vandala, Burgunda i Langobarda. Takođe, nekoliko potonjih vizantijskih careva je podržavalo arijanstvo.
Podržavljenje hrišćanstva[uredi | uredi izvor]
Od 4. veka, počinju da se podižu crkveni hramovi po Rimu, Carigradu, Jerusalimu, koje podiže rimska država. Hrišćanstvo 387. godine postaje i zvanična državna religija Rimskog carstva, a sve ostale vere i kultovi bivaju zabranjeni. Takođe, dolazi i do progona svih „ne-pravovernih“ struja u okviru samog hrišćanstva. 391. godine car Teodosije I naređuje uništavanje svih paganskih hramova i tada hrišćani, na čelu sa aleksandrijskim patrijarhom Teofilom, spaljuju Aleksandrijsku biblioteku.[29]
Nastanak monaštva[uredi | uredi izvor]
Promene u hrišćanstvu, koje su se zbile u 4. veku prihvatanjem hrišćanstva za zvaničnu religiju rimskog carstva, sastojale su se u menjanju hijerarhije vrednosti, i u postepenom podređivanju vere životu[5]. Pošto se Crkva uvećavala po članstvu, sve je više prodirao u nju svetovni, hrišćanstvu tuđ duh. Monaštvo je i bilo reakcija upravo na tu promenu, na taj „utilitarizam“ hrišćanstva.[30] Najrevnosniji hrišćani, koji nisu hteli da posvetove Crkvu, su počeli da kidaju spoljašnje vezu sa svetom čime dolazi do anahoreze (odvajanja) i nastanka monaštva.[5]
Monaški pokret je započeo u Egiptu u 4. veku i njegovi su osnivači bili Kopti. Začetnici monaštva su bili Antonije Veliki, Pavle Tivejski, Pahomije i Ava Amon u egipatskoj pustinji. Antonije se smatra osnivačem otšelničkog, anahoretskog monaštva, a Pahomije opštežiteljnog ili kinovijskog monaštva. Iz Egipta se monaštvo brzo proširilo u Palestinu, Siriju, Mesopotamiju, Malu Aziju i dalje u Italiju. Monaštvo nije započelo kao ustanova ili institucija Crkve, već je bilo stihijna i sporadična pojava. Manastiri su u početku od strane crkvenih i svetovnih vlasti smatrani za pojavu koja deluje izvan zvaničnih institucija i postojala je tenzija između crkvenog klera i monaških zajednica. Vremenom je crkva prihvatila pojavu monaštva i počela da diže manastire. Ali pojedini monasi su odlazili i iz manastirskih zajednica, jer su i one ipak u dodiru sa svetom.[5] To su bili otšelnici, pustinjaci, anahorete, stolpnici i zatvorenici.
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Andrej Kurajev, Zbog čega su hrišćane gonili u paganskom svetu”. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Robert Wilken, Pagan Criticism of Christianity
- ^ {{cite web|author= |url=http://true.faithweb.com/7-sabb-morrison.htm |title=-{Michael Morrison, Subota i nedelja u ranom Hrišćanstvu}+ |date= |website= |publisher= |access-date=24. 4. 2013}}
- ^ Pavlova Poslanica Galatima, 3:28
- ^ a b v g d „Valentin Svencicki, O monaštvu”. Arhivirano iz originala 05. 03. 2008. g. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Peter Cramer, Baptism and Change in the Early Middle Ages, 1993.
- ^ „Agape, Catholic Encyclopedia”. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ „Valentin Svencicki, O promislu i slobodi volje”. Arhivirano iz originala 13. 05. 2008. g. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ a b „Milovan Balaban, Pobeda hrišćanstva u Rimskoj imperiji”. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Tacit, Anali
- ^ a b v g Elen Pejdžels, Poreklo Satane, biblioteka Pečat, Rad, Beograd
- ^ Elen Pejdžels, Gnostička jevanđelja, biblioteka Pečat, Rad, Beograd
- ^ Petar Jevremović, Rano hrišćanstvo između mita i filozofije[mrtva veza] (predavanje)
- ^ a b v g Filozofijski rečnik, Matica Hrvatska, Zagreb 1984.
- ^ a b „Gnosticizam, Rečnik pravoslavne teologije”. Arhivirano iz originala 24. 11. 2007. g. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Tertulian, Against the Valentinians
- ^ Irinej, Protivu jeresi
- ^ Catholic Encyclopedia: „Očigledno je da je Markion već bio postavljeni episkop"
- ^ Enciklopedija Britanika, 11. izdanje
- ^ Enciklopedija Britanika, izdanje iz 1911.
- ^ Evans 1972 p. ix
- ^ „Epifanije Kiparski, Manihejstvo”. Arhivirano iz originala 05. 03. 2016. g. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Carroll, History of Christendom, II. pp. 10.
- ^ „Nikolaj Velimirović, Borba za jednosuštnost”. Arhivirano iz originala 07. 09. 2009. g. Pristupljeno 24. 4. 2013.
- ^ Navedeno po S. A. Bernoulli: Das Konzil' von Nizaa, 1896, pp. 15.
- ^ Ed. Schwartz: Kaiser Konstantin unddie christliche Kirche, 1913, pp. 141.
- ^ Edward Gibbons "The Decline and Fall of the Roman Empire", Chapter 21, (1776-88)
- ^ Jonathan Kirsch, "God Against the Gods: The History of the War Between Monotheism and Polytheism", 2004
- ^ Navedeno prema: Knjižnica Nag Hammadi, Hrvatsko izdanje, Biblioteka Svjetlost, Predgovor Jamesa Robinsona
- ^ „Aleksandar Šmeman, Monaštvo i liturgija”. Arhivirano iz originala 14. 11. 2007. g. Pristupljeno 24. 4. 2013.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Popović, Radomir V. (1993). „Rano hrišćanstvo u Iliriku pre doseljenja Slovena: I deo” (PDF). Bogoslovlje: Organ Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 51 (1-2): 19—86.
- Popović, Radomir V. (1994). „Rano hrišćanstvo u Iliriku pre doseljenja Slovena: II deo” (PDF). Bogoslovlje: Organ Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 52 (1-2): 29—85.
- Popović, Radomir V. (1995). „Rano hrišćanstvo u Iliriku pre doseljenja Slovena: III deo” (PDF). Bogoslovlje: Organ Pravoslavnog bogoslovskog fakulteta u Beogradu. 53 (1-2): 8—34.
- Popović, Radomir V. (1995). Rano hrišćanstvo na Balkanu pre doseljenja Slovena (Srbija, Povardarje, Crna Gora). Beograd.
- Popović, Radomir V. (1996). Le Christianisme sur le sol de l'Illyricum oriental jusqu'à l'arrivée des Slaves. Thessaloniki: Institute for Balkan Studies.
- Popović, Radomir V. (2004). Hrišćanstvo na tlu istočnog Ilirika pre doseljenja Slovena. Beograd.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- (jezik: engleski) Early Christians
- (jezik: engleski) Early Christian Writings
- (jezik: srpski) Rano hrišćanstvo i grčka paideja
- (jezik: srpski) Gnoza. Koncept i Poreklo Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. novembar 2011)
- (jezik: srpski) Finalitet Gnoze: Samospoznaja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (11. novembar 2012)
