Romanizacija (kulturna)

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Romanizacija.

Rimsko carstvo oko 117. godine, za vreme vladavine cara Trajana

Romanizacija je oblik kulturne ekspanzije, integracije i asimilacije nerimskog stanovništva na području starorimske države (lat. Res Publica Romana). Uporedo sa teritorijalnom ekspanzijom Rimske republike i potonjeg Rimskog carstva, širila se i rimska kultura, koju su postepeno prihvatali i pokoreni narodi. Proces romanizacije je bio slojevit, pošto je podrazumevao prihvatanje raznih vidova starorimske kulture, počevši od rimskih običaja i pravnog poretka, preko usvajanja latinskog jezika i pisma (latinizacija), do prihvatanja starorimske religije.

Romanizacija je sprovođena po vertikalnoj strukturi društva, od vrha ka dole, pošto su pripadnici viših slojeva pokorenih naroda prvi usvajali rimsku kulturu - Nova rimska kultura je širena iz gradova, dok su ostaci stare kulture najduže opstajali u seoskim sredinama u unutrašnjosti. Taoci su imali važnu ulogu u ovom procesu, pošto su deca pripadnika više klase među pokorenim narodima često odvođena u Rim, gde su dobijala rimsko obrazovanje i usvajala rimsku kulturu.

Proučavanje romanizacije intenzivirano je tokom 19. veka, kada su formirane i prve teorijske koncepcije koje su pokušale da pruže celovitu sliku o ovoj složenoj kulturno-istorijskoj pojavi. Pojedine teorije su pod uticajem tadašnjeg evropskog kolonijalizma i imperijalizma bile fokusirane na navodnu "civilizatorsku" ulogu romanizacije, uz afirmativno vrednovanje rimskog preoblikovanja "varvarskih" društava u cilju njihovog uključivanja u civilizovani svet. Nasuprot tome, novije teorije su fokusirane prvenstveno na kulturološke aspekte procesa romanizacije, sa posebnim fokusom na prihvatanju novih običaja i načina života, usvajanja novog jezika i pisma, primanja umetničkih i religijskih uticaja.

Najdublja je bila romanizacija oblasti geografski ili klimatski bliskih samom Lacijumu – Italije, Sicilije, Sardinije, Korzike, Recije, Balearskih ostrva, Iberije, Galije i Dakije. Nakon pada Rima, na osnovu dijalekata narodnog latinskog, formiraju se romanski jezici (italijanski, španski, francuski, rumunsko-moldavski itd.), kojima govore savremeni romanski narodi: Italijani, Španci, Francuzi, Rumuni, Moldavci i dr.

Istorija

Proces romanizacije tekao je veoma brzo na Mediteranu (Italija, Iberija, Provansa – Oksitanija). U severnijim i perifernijim krajevima bilo je teško zbog udaljenosti, slabog priliva kolonista iz Italije i ratova sa susednim i/ili autohtonim narodima (Kelti, Germani, Iliri, Vandali).

Na Balkanskom poluostrvu Rimljani su zatekli Ilire (od Jadrana do Morave), Kelte (oko Save i Dunava), Tračane (istočno i južno od Morave) i Dardance (na prostoru Kosova i Metohije). Nakon osvajanja u 1. veku p. n. e. (do Dunava na severu) provincije se osnivaju u doba Oktavijana Avgusta. Najveći deo današnje Srbije bio je u okviru provincije Gornje Mezije, a manji delovi u okviru provincija Donja Panonija (Srem), Dalmacija (delovi zapadna Srbije), Trakija (Pirot, Dimitrovgrad) i Dakija (rimski Banat). Najznačajniji rimski gradovi na prostoru današnje Srbije bili su Sirmijum (Sremska Mitrovica), Viminacijum (Kostolac) i Naisus (Niš). Prostor Balkana bio je bogat rudama. Rimska vlast na Balkanu srušena je u drugoj polovini 6. veka nakon ustanka Slovena i Avara.

Oslonac rimske vlasti u provincijama bila je vojska. Sirmijum, Singidunum (Beograd) i Viminacijum su se razvili iz vojnih logora u blizini granice (porodice vojnika, zanatlije, trgovci), a Naisus na raskrsnici puteva koji su spajali Dunav, Jadran, Egej i Bosfor. Razvoj trgovine učinio je rimske gradove centrima iz kojih se rimski uticaj širio među domaćim stanovništvom. Romanizacija, odnosno prihvatanje latinskog jezika, rimskih običaja i kulture na Balkanu je bila najizraženija na prostoru Dalmacije, koja je prva pokorena u Ilirskim ratovima još u 3. veku p.n.e.

Vidi još

• Kulturna istorija
• Kulturna asimilacija
• Latinizacija (jezička)
• Pax Romana

Literatura

• Mirković, Miroslava (1981a). „Rimsko osvajanje i organizacija rimske vlasti”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 66—76. 
• Mirković, Miroslava (1981b). „Ekonomsko-socijalni razvoj u II i III veku”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 77—88. 
• Mirković, Miroslava (1981v). „Centralne balkanske oblasti u doba poznog carstva”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 89—105. 
• Papazoglu, Fanula (1969). Srednjobalkanska plemena u predrimsko doba: Tribali, Autarijati, Dardanci, Skordisci i Mezi. Sarajevo: Akademija nauka i umjetnosti Bosne i Hercegovine. 
• Papazoglu, Fanula (1980). „O helenizaciji i romanizaciji”. Glas SANU. 320 (2): 21—36. 
• Papazoglu, Fanula (1988). „Ilirska i dardanska kraljevina: Poreklo i razvoj, struktura, helenizacija i romanizacija”. Iliri i Albanci. Beograd: SANU. str. 145—199. 
• Samardžić, Gligor M. (2020). „O romanizaciji stanovništva na jugu provincije Dalmacije na osnovu istorijskih izvora (Primjeri iz istočne Hercegovine)”. Teme: Časopis za društvenu teoriju i praksu. 44 (1): 173—193. 
• Srejović, Dragoslav (2002). Iliri i Tračani: O starobalkanskim plemenima. Beograd: Srpska književna zadruga.