Salona

Ostaci antičke Salone

Salona (lat. Salona) je bio antički grad ilirskog plemena Dalmati iz prvog milenijuma p. n. e. koji se se nalazi blizu grada Solina (kod Splita).

Grad su osnovali Grci u 3. veku p. n. e. Sredinom 2. veka p. n. e. osvajaju ga Dalmati, a 78/76. p. n. e. Rimljani. Nakon rimskih osvajanja, na temeljima najstarijeg dela grada (lat. Urbs vetus) razvio se rimski grad. Tokom rata između Pompeja i Cezara, Salona je stala na stranu pobednika, što je grad dovelo na mesto koje je pre toga zauzimala Isa (lat. Issa, na mestu današnjeg grada Visa), čime je Salona postala prestonica rimske provincije Dalmacije. Kada se rimski car Dioklecijan povukao sa vlasti, u okolini je podigao monumetalnu palatu, danas poznatu kao Dioklecijanova palata. Ova palata je postala jezgro oko koje je nastao današnji grad Split. Od 4. veka grad postaje episkopski centar (lat. sancta ecclesia catholica Salonitana). Između 449. i 458. grad napadaju Huni i Goti. Salona je znatno oštećena invazijom Avara i Slovena 614. i 639. godine.

Grad je u vreme najvećeg procvata imao oko 50.000 stanovnika unutar gradskih zidina. Dužina bedema je iznosila 40.000 m. Na zapadu je nastao lat. Urbs Occidentalis, a na istoku Urbs Orientalis. I danas su vidljivi ostaci amfiteatra, foruma, termi, vrata, bedema i kanalizacionog sistema grada. Najpoznatija nekropola iz carskog perioda je lat. in horto Metrodori, a iz hrišćanskog perioda groblje na Manastirinama.

Istraživanjem hrvatskog arheologa Frane Bulića započelo je proučavanje istorije Salone.

Crkveni centar

Iako se pojava ranog hrišćanstva na istočnoj obali Jadrana vezuje za prve vekove hrišćanske istorije, razvoj crkvenog uređenja na tim prostorima može se u kontinuitetu pratiti tek od 3. veka. U većim gradovima provincije Dalmacije razvile su se lokalne episkopije, a najznačajnija među njima bila je episkopija u antičkoj Saloni. Nakon uvođenja mitropolitskog sistema u 4. veku, episkopi Salone su kao crkveni poglavari glavnog grada provincije postali mitropoliti, sa nadležnošću nad svim episkopima u rimskoj Dalmaciji. Time je stvorena Salonitanska mitropolija, koja se nalazila pod jurisdikcijom drevne Rimske crkve. Početkom 7. veka, zajedno sa propašću antičke Salone razorena je i tamošnja mitropolija.

Jedan od najvećih istoriografskih problema u oblasti proučavanja crvenog života u antičkoj Saloni predstavlja pitanje o autentičnosti akata koji se odnose na navodno održavanje pojedinih crkvenih sabora u tom gradu u prvoj polovini 6. veka. Prema tim aktima, koji su poznati samo na osnovu veoma poznih prepisa iz 15. veka, reč je o salnitanskim saborima koji se datuju u navodnu 530. i 533. godinu. U istoriografiji ne postoji saglasnost povodom pitanja o verodostojnosti pomenutih akata, a samim tim se otvorenim smatra i pitanje o istoričnosti navodnih sabora na koje se ti akti odnose.

Literatura

• Dodig, Radoslav; Škegro, Ante (2008). „Akti crkvenih sabora održanih 530. i 533. u Saloni”. Povijesni prilozi. 35: 9—22. 
• Dragojlović, Dragoljub (1989). „Crkvene prilike u Dalmaciji od razaranja Salone do obnove Splitske nadbiskupije”. Balcanica. 20: 211—226. 
• Klaić, Nada (1967). Historia Salonitana Maior. Beograd: Naučno delo. 
• Ferluga, Jadran (1957). Vizantijska uprava u Dalmaciji. Beograd: Naučno delo.