Pređi na sadržaj

Srbi na Kosovu i Metohiji

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Srbi na Kosovu i Metohiji
Srpska zastava
Ukupna populacija
146.128[1]
Regioni sa značajnom populacijom
Kosovo i Metohija
centralna Srbija
Jezici
srpski jezik (kosovsko-resavski, prizrensko-timočki i zetsko-južnosandžački dijalekat)
Religija
pravoslavlje
Srodne etničke grupe
Goranci
Janjevci
Kosovski Bošnjaci
Ovaj članak je deo serije o Srbima
Srbi
Srpska kultura
Srbi po teritorijama
  • Autohtone zemlje
Podgrupe i srodni narodi
Srpske zemlje
Srpska pravoslavna crkva
Srpski jezici i narečja
Istorija

Srbi na Kosovu i Metohiji su pripadnici srpskog naroda na području Autonomne Pokrajine Kosovo i Metohija u Republici Srbiji. Prema podacima iz 2014. ima ih oko 100.000, od kojih polovina živi na severu Kosova i Metohije, a ostali u drugim krajevima pokrajine.[2] Posle Albanaca, Srbi čine najveću etničku zajednicu na teritoriji KiM (4—7%).[3][4][5]

Tokom 6. i 7. veka, u sklopu doseljavanja Slovena, na prostore Kosova i Metohije doselili su se Srbi. Srednjovekovne srpske države, Kneževina Srbija (7—10. vek), Srpska država Vojislavljevića (11. vek) i Velikožupanska Srbija (11. vek — 1217), obuhvatale su delove teritorije Kosova i Metohije, koje je u celini ušlo u sastav potonjih srpskih država, Kraljevine Srbije (1217—1346) i Srpskog carstva (1346—1371), odnosno Kneževine Srbije i Srpske despotovine, do 1455. kada je celokupno područje KiM potpalo pod vlast Osmanskog carstva.[6][7] Najznačajnijim događajem iz srednjovekovne istorije Srba pa prostorima KiM smatra se Kosovska bitka (1389), a srpska narodna tradicija i savremena srpska istoriografija smatraju podučje KiM političkim, verskim i kulturnim jezgrom srednjovekovne srpske države.[8][9][10]

Tokom perioda osmanske vlasti (1455—1912) položaj srpskog stanovništva na prostorima Kosova i Metohije postepeno se pogoršavao. Sredinom 16. veka obnovljena je Srpska patrijaršija sa sedištem u Peći, koja je na području KiM imala tri eparhije: Hvostasku, Prizrensku i Lipljansku.[11][12] Krajem 17. veka, za vreme Bečkog rata (1683—1699) habzburška vojska je 1689. prodrla na područje KiM što je dovelo do odmetanja Srba od osmanske vlasti, a potom i do Velike seobe Srba (1690) iz tih oblasti.[13] Time je označen početak demografskog opadanja srpskog naroda na tim prostorima i sve intenzivnijeg naseljavanja Arbanasa širom KiM.[14][15][16] Ukidanjem Srpske patrijaršije (1766) nanet je dodatni udarac srpskom narodu na tim prostorima.[17]

Nakon stvaranja Kneževine Srbije početkom 19. veka, vremenom je došlo do uspostavljanja prosvednih i drugih veza sa kosovsko-metohijskim Srbima. U isto vreme, prostor KiM je zbog tamošnjeg istorijskog nasleđa iz epohe Nemanjića sve više počeo da se smatra „kolevkom srpske civilizacije”, dok je zbog nekadašnjeg sedišta Srpske patrijaršije u Peći nazivan i „srpskim Jerusalimom”. Područje KiM pripojeno je Kraljevini Srbiji tek 1912, nakon Prvog balkanskog rata koji je okončan proterivanjem vekovne osmanske vlasti sa tih prostora, čime je započeo novi period u istoriji kosovsko-metohijskih Srba.[18][19][20] Pod vlašću Kraljevine Srbije (1912—1918) i potonje Kraljevine SHS/Jugoslavije (1918—1941) započet je proces modernizacije društvenih odnosa na prostorima KiM. Nakon 1918. tamošnjim Srbima-starosedeocima pridružili su se u sklopu procesa kolonizacije i novodoseljeni Srbi iz drugih oblasti, koji su znatnim delom bili potomci starih srpskih porodica, iseljenih sa područja KiM tokom ranijih seoba. U istom periodu, došlo je do osnivanja ili obnove raznih srpskih prosvetnih i kulturnih ustanova i organizacija na prostorima KiM.[21][22] Nakon Drugog svetskog rata (1945), stvorena je Autonomna kosovsko-metohijska oblast (AKMO) u sastavu tadašnje Narodne Republike Srbije. Uzdizanjem AKMO na stepen autonomne pokrajine (1963) nastupio je period ubrzanog pogoršavanja položaja srpskog naroda na tim prostorima. Naziv „Metohija” izbačen je 1968. iz zvaničnog naziva pokrajine, koja se od tada nazivala „SAP Kosovo”. U pokrajinskom rukovodstvu prevagu je vremenom odnela albanska separatistička struja, što je nakon nemira na Kosovu (1981) dovelo do pogoršanja u srpsko-albanskim odnosima.[21]

Nakon rata na Kosovu i Metohiji (1999) i martovskog pogroma (2004), veliki broj Srba prognan je sa područja KiM ili je postradao od strane ekstremista, dok je srpska kulturno-istorijska baština na tim prostorima bila izložena sistematskom razaranju i prisvajanju. Iako je 2008. došlo do jednostranog proglašenja nezavisnsti Kosova, najveći deo kosovsko-metohijskih Srba ostao je privržen državi Srbiji i njenim preostalim institucijama na području KiM.[23][24][25] Više od polovine srpskog stanovništva Kosova i Metohije pre 1999. (226.000),[26] uključujući 37.000 Roma, 15.000 balkanskih muslimana (uključujući Aškalije, Bošnjake i Gorance), i 7.000 drugih nealbanskih civila proterano je u ostale delove Srbije i Crne Gore po završetku rata na Kosovu i Metohiji.[27] Prema Briselskom sporazumu iz 2013. predviđeno je osnivanje Zajednice srpskih opština, samoupravnog udruženja opština sa većinskim srpskim stanovništvom.

Terminologija[uredi | uredi izvor]

Uobičajeni nazivi za srpsku zajednicu na Kosovu i Metohiji su „Srbi Kosova i Metohije” (Srbi na Kosovu i Metohiji, Srbi sa Kosova i Metohije) ili „kosovsko-metohijski Srbi” (kosmetski Srbi, Srbi na Kosmetu, Srbi sa Kosmeta). U regionalnom smislu, Srbi sa područja Kosova su poznati i kao „kosovski Srbi” ili Srbi Kosovci, dok su Srbi sa područja Metohije poznati kao „metohijski Srbi” ili Srbi Metohijci. Oblik Kosovari smatra se pravopisno nepravilnim.[28][29]

Istorija[uredi | uredi izvor]

Istorija kosovsko-metohijskih Srba može se podeliti na tri osnovna perioda: srednjovekovni, novovekovni i savremeni.

Srednjovekovni period[uredi | uredi izvor]

Levo: Stefan Dečanski, srpski kralj i osnivač Visokih Dečana
Desno: Glavna kapija Prizrenske tvrđave, srpske carske prestonice

Tokom poznorimskog i ranovizantijskog perioda, područje Kosova i Metohije pripadalo je antičkoj provinciji Dardaniji,[30] koja je tokom 6. i 7. veka u nekoliko navrata bila poharana od strane Avara i Slovena. Dotadašnji stanovnici — romanizovani Dardanci, mahom su izbegli sa tog područja ili su odvedeni u avarsko ropstvo. U sklopu tadašnjeg slovenskog doseljavanja na Balkansko poluostrvo, u oblastima Kosova i Metohije nastanili su se Srbi.[31]

Tokom 9. veka, došlo je do postepene ekspanzije Prve bugarske države prema zapadu, usled čega su pod bugarsku vlast potpali i obližnji gradovi Niš i Skoplje. Na osnovu toga se pretpostavlja da je i područje Kosova sa Lipljanom u približno isto vreme potpalo pod bugarsku vlast. Nakon propasti bugarske države (969—971) i uspostavljanja vizanstijske vlasti u Skoplju i Rasu za vreme vladavine cara Jovana I Cimiskija (969—976), celokupno područje Kosova sa Lipljanom i Metohije sa Prizrenom potpalo je pod vlast Carigrada, a u pokorenim srpskim oblastima ustanovljen je vizantijski Katepanat Ras.[32]

Stara tvrđava Zvečan

Vizantijska vlast je iz tih oblasti bila potisnuta u vreme širenja Samuilovog carstva (976—1018), ali je zatim obnovljena, oko 1018. Potom je 1019. ustanovljena vizantijska Ohridska arhiepiskopija, pod čiju su nadležnost potpale i episkopije na području Kosova i Metohije — Lipljanska i Prizrenska.[33]

Iako su tokom većeg dela 11. i 12. veka bili pod vizantijskom vlašću, kosovski i metohijski Srbi su u nekoliko navrata bili zahvaćeni širim ustancima i borbama između srpskih država i Vizantije. Za vreme velikog slovenskog ustanka protiv vizantijske vlasti (1072), u rat za oslobođenje uključila se i susedna srpska država Vojislavljevića, a tom prilikom je upravo u Prizrenu obavljeno i proglašenje dukljanskog kneževića Bodina za cara. Iako je vizantijska vlast nedugo potom obnovljena, srpski veliki župan Vukan je krajem 11. veka držao Zvečan, a izvršio je i prodor preko Kosova i Metohije prema Skoplju, zauzevši tom prilikom i Lipljan.[34]

Tvrđava Novo Brdo zadužbina kralja Stefana Milutina, opisivana je kao majka svih srpskih gradova
Pećki manastir, drugo sedište Srpske arhiepiskopije i potonje sedište Srpske patrijaršije

Na samom početku vladavine velikog župana Stefana Nemanje (1166—1196), osnivača dinastije Nemanjića, ovom području se odigrala bitka kod Pantina u kojoj je Nemanja odneo pobedu nad suparnicima, učvrstivši se na velikožupanskom prestolu. Nakon smrti vizantijskog cara Manojla I Komnina (1180), Nemanja je zaposeo celu teritoriju današnjeg Kosova i Metohije, ali deo tih oblasti je nakon sklapanja mira sa Vizantijom (1190) morao da vrati pod carsku vlast.[35]

Nemanjin sin i naslednik Stefan Prvovenčani (1196—1202, 1203—1227) uspeo je da dovrši oslobođenje celokupnog kosovsko-metohijskog područja, sa Lipljanom i Prizrenom, potisnuvši sa tih prostora ne samo vizantijske već i bugarske pretenzije. pošto je pod svojom vlašću ujedinio gotovo sve srpske zemlje (osim Bosne), Stefan se proglasio za kralja, dobivši 1217. i priznanje kraljevske titule.[36] U isto vreme, Stefanov brat — arhimandrit Sava, uspeo je 1219. da izdejstvuje ustanovljenje autokefalne Srpske arhiepiskopije, sa sedištem u manastiru Žiča. U njen sastav su ušle i obe episkopije na kosovsko-metohijskom području, Lipljanska (Kosovo) i Prizrenska (Metohija), dok je u severnom delu Metohije, u oblasti zvanoj Hvosno, ustanovljen Pećki metoh, gde će kasnije tokom 13. veka biti premešteno i sedište Srpske arhiepiskopije.[37]

U periodu od 13. do 15. veka, područje Kosova i Metohije bilo je centralna oblast srpske države Nemanjića i njihovih naslednika. Tokom 14. veka, u Prištini se nalazio vladarski dvor, dok je Prizren bio jedna od vladarskih prestonica. Srpski kralj i car Stefan Dušan zasnovao je manastir Svetih Arhangela kod Prizrena (1342—1352). U tom periodu i nekoliko drugih manastira na prostorima Kosova i Metohija obdareno je značajnim posedima.[38] Stefan Dušan je 1342. primio vizantijskog cara-pretendenta Jovana VI Kantakuzina u Prištini. Kada je Kraljevina Srbija prerasla u Srpsko carstvo, Srpska arhiepiskopija sa sedištem u Peći je 1346. uzdignuta na stepen Patrijaršije.[39]

Nakon smrti cara Dušana krajem 1355, započeo je period opadanja Srpskog carstva za vreme vladavine cara Stefana Uroša (1355—1371).[40][41] Delovi Kosova i Metohije vremenom su potpali pod neposrednu vlast Uroševog savladara, srpskog kralja Vukašina Mrnjavčevića (1365—1371), dok je drugi deo potpao pod vlast velikaške porodice Vojinovića. Vojska Mrnjavčevića je 1369. upravo na Kosovu porazila vojsku Vojinovića i njihovih saveznika.[42]

Nakon pogibije Mrnjavčevića u Maričkoj bici 26. septembra 1371. i smrti cara Uroša krajem iste godine,[43] srpsku kraljevsku krunu je primio Vukašinov sin Marko, koji nije uspeo da sačuva vlast nad delovima Kosova i Metohije, pošto je zetski gospodar Đurađ I Balšić već tokom 1372. zauzeo Prizren i Peć. Istočni deo kosovskog Pomoravlja postao je posed kneza Lazara, dok se u centralnim oblastima kosova učvrstila porodica Brankovića.[44][45]

Kosovska bitka vođena 1389. između Srba i Osmanlija. Rad Adama Stefanovića

Osmansko carstvo je izvršilo invaziju na oblast pod vlašću kneza Lazara 28. juna 1389, u Kosovskoj bici kod Prištine, na Gazimestanu. Srpsku vojsku je predvodio knez Lazar koji je bio na čeku vojske od 12.000—30.000 ljudi protiv osmanske vojske od 27.000—40.000 ljudi. Lazar je poginuo u borbi, a život je izgubio i sultan Murat I, za koga se veruje da ga je ubio srpski vitez Miloš Obilić. Ishod bitke se smatra nerešenim, a novi sultan Bajazit I morao je da se povuče da bi učvrstio svoju moć. Vuk Branković se istakao kao lokalni gospodar današnjeg Kosova i Metohije, iako je povremeno bio osmanski vazal, između 1392. i 1395.[46][47]

Još jedna Kosovska bitka dogodila se 1448, između ugarskih trupa koje je podržavao Đurađ Kastriot Skenderbeg na jednoj strani i osmanskih trupa koje je podržavala dinastija Brankovića. Skenderbegove trupe na putu da pomognu Jovanu Hunjadiju zaustavile su trupe Brankovića, koji je bio osmanski vazal. Mađarski regent Janoš Hunjadi izgubio je bitku posle dvodnevne borbe, ali je u suštini zaustavio napredovanje Osmanlija ka severu.[48] Godine 1455. južni krajevi Srpske despotovine ponovo su napadnuti, a oblast Kosova i Metohije je konačno osvojila Osmansko carstvo i uključila ga u osmanski administrativni sistem.[49] U Prištini i Vučitrnu, centrima zemlje Brankovića, 1455. su izgrađeni novi zamkovi.

Novovekovni period[uredi | uredi izvor]

Ktitorski portret srpskog patrijarha Makarija u manastiru Budisavci kod Peći

Nakon konačnog osvajanja Kosova i Metohije (1455), srpski narod je na tim prostorima potpao pod neposrednu vlast Osmanskog carstva, koje je u zaposednutim oblastima uspostavilo novu administrativnu strukturu. Tada su osnovani i novi sandžaci: Vučitrnski (za centralni deo Kosova), Prizrenski i Pećki (za južnu i severnu Metohiju), dok je oblast severozapadno od Zvečana naknadno ušla u sastav novostvorenog Bosanskog sandžaka (1463).[11]

Najvažnija ustanova srpskog naroda pod osmanskom vlašću bila je Srpska patrijaršija sa sedištem u Peći, koja se nakon smrti patrijarha Arsenija II (1463) našla u teškom položaju, što je dovelo do upražnjenosti patrijaršijskog trona. Na to su se potom nadovezale i pretenzije susedne Ohridske arhiepiskopije, čemu je otpor pokušao da pruži smederevski mitropolit Pavle, koji je oko 1528. izabran za srpskog patrijarha, ali se nije održao na tom položaju. Borba za obnovu Srpske patrijaršije u Peći uspešno je končana 1557, izborom novog srpskog patrijarha Makarija, koji je bio rođak tadašnjeg osmanskog vezira Mehmed-paše Sokolovića. Pored patrijarhove eparhije sa sedištem u Pećkom manastiru, SPC je u to vreme na prostorima Kosova i Metohije imala i eparhije: Hvostansku (za severni deo Metohije), Prizrensku (za južni deo Metohije) i Lipljansku (za centralni deo Kosova), dok je severni deo bio u sastavu Raške eparhije.[12]

Uspostavljanjem osmanske vlasti na prostorima Kosova i Metohije započet je i proces islamizacije hrišćanskog stanovništva i pretvaranja crkvenih objekata u džamije. Tako je krajem 16. veka srušen manastir Svetih Arhangela kod Prizrena, a od manastirskog materijala izgrađena je Sinan-pašina džamija u Prizrenu.[50]

Teritoriju Kosova i Metohiji su zauzele austrijske snage tokom Velikog turskog rata (1683—1698). Godine 1690. patrijarh srpski Arsenije III, koji je prethodno izbegao sigurnu smrt, poveo je 37.000 porodica sa Kosova i Metohije, da izbegnu osmansku odmazdu, pošto su ovaj prostor ponovo zauzele Osmanlije.[51] Ljudi koji su ga pratili bili su uglavnom Srbi, ali je bilo i brojnih pravoslavnih Albanaca i drugih. Samo Prizren je napustilo 20.000 Srba. Zbog zuluma od Osmanlija, tokom 18. veka nastavljene su i druge seobe pravoslavnog naroda sa Kosova i Metohije. Nasuprot tome, pojedini Srbi su prihvatili islam i postepeno se stopili sa preovlađujućim Albancima, usvajajući njihovu kulturu, kao i jezik. Do kraja 19. veka, Albanci su zamenili Srbe kao dominantni narod na Kosovu i Metohiji.[52] Osmanlije su 1766. ukinule Pećku srpsku patrijaršiju i položaj hrišćana na Kosovu i Metohiji je znatno pogoršan.

Tokom Prvog srpskog ustanka, Srbi iz severnih delova Kosova i Metohije su se spremali da se pridruže ustanku i stigla je osmansko-albanska koalicija da uguši njihove napore, pre nego što su mogli da učestvuju u ustanku. Osmansko nasilje je dovelo do toga da se veliki broj Srba iselio u centralnu Srbiju kako bi se pridružio pobunjenicima predvođenim Karađorđem.[53][54] Klimenti su bili jedino albansko pleme koje je u potpunosti podržavalo srpske pobunjenike.[55][56] Posle sticanja nezavisnosti Kneževine Srbije, Kosovo i Metohija se sve više tokom sredine 19. veka smatralo kao „kolevka srpske civilizacije” i nazivano je „srpskim Jerusalimom”.[57][58][59][60][61]

Termin „Arnauti” ili „Arnautaši” osmislili su srpski etnografi iz 19. i početka 20. veka da bi označili Albance na Kosovu i Metohiji, koje su doživljavali kao albanizovane Srbe, odnosno one koji su prešli na islam i prošli kroz proces albanizacije.[62][63] U savremenoj antropologiji kritikovana je istorijska validnost ovog pojma, kao i upotreba kao oruđa državotvorne i homogenizacione politike srpske države.[64][65][66][67]

Napadi na Srbe tokom srpsko-osmanskih ratova dogodili su se početkom veka, a Albanci sa Kosova i Metohije su optuženi da su proterali oko 150.000 Srba sa ovog područja,[68] kao i sprovodili kampanju terora nad preostalim srpskim stanovništvom.[69] Godine 1901. Albanci su izvršili izvršili masakre nad Srbima na severu Kosova i Metohije i u Prištini.[70]

Vojvoda Mirko Đupić sa četom, Kosovska Mitrovica, 1912.

Moderni period[uredi | uredi izvor]

Srpkinje u tradicionalnoj nošnji iz Gnjilana, 1911.
Srpkinje u tradicionalnoj nošnji iz Prizrena, 1913.

Nastala Kraljevina Srbija planirala je obnovu svoje vlasti na Kosovu i Metohiji jer se osmanska moć raspala na Balkanskom poluostrvu. Ovaj period je bio svedok uspona srpskog nacionalizma. Tokom Prvog balkanskog rata, Kraljevina Srbija i Kraljevina Crna Gora borile su se zajedno sa Kraljevinom Grčkom i Kraljevinom Bugarskom kao deo Balkanskog saveza da proteraju osmanske snage iz Evrope i te delove uključe u svoje države. Srbija, Crna Gora i Grčka okupirale su ceo Zapadni Balkan (teritorije naseljene Albancima) sa izuzetkom Valone u nadi da će dobiti priznanje sa svojim novim granicama. Otpor Albanaca širom njihovog regiona u korist njihove sopstvene nezavisne nacionalne države doveo je do borbi između vojske Balkanskog saveza (manje geografski neumešane Bugarske) i albanskih snaga. Da bi se sukob okončao, Londonskim sporazumom je određena nezavisna Kneževina Albanija (približna sadašnjim granicama Albanije), pri čemu je veći deo Kosovskog vilajeta dodeljen Srbiji, a region Metohije Crnoj Gori.[71]

Prvi svetski rat i prva Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Tokom Prvog svetskog rata, u zimu 1915—1916, srpska vojska se povlačila preko teritorije Kosova i Metohije u pokušaju da izbegne snage Centralnih sila. Hiljade su umrle od gladi i izloženosti. Srpska vojska je 1918. potisnula Centralne sile sa Kosova i Metohije, a region je ujedinjen pošto se Crna Gora kasnije pridružila Kraljevini Srbiji. Monarhija je tada transformisana u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca.

Period Kraljevine SHS tokom 1918—1929. beleži smanjenje srpskog stanovništva u regionu i povećanje broja Albanaca. Godine 1929. država je preimenovana u Kraljevinu Jugoslaviju. Područje Kosova i Metohije bilo je podeljeno na Zetsku, Moravsku i Vardarsku banovinu. Država je trajala do invazije u Drugom svetskom ratu i okupacije sila Osovine na Jugoslaviju (1941).

Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor]

Nemački vojnici pale srpsko selo kod Mitrovice, oko 1941.

Posle invazije na Jugoslaviju (6—18. aprila 1941), sile Osovine su međusobno podelile teritoriju. Kosovo i Metohija je podeljeno između italijanske, nemačke i bugarske okupacije. Najveći deo današnjeg Kosova i Metohije bio je pod italijanskom okupacijom i pripojen je Kraljevini Albaniji dekretom 12. avgusta 1941, dok su severni delovi uključeni u vojnu upravu u Srbiji, a jugoistočni delovi postali deo Bugarske.[72]

Za vreme okupacije stanovništvo je bilo izloženo proterivanju, internaciji, prisilnom radu, mučenju, uništavanju privatne imovine, oduzimanju zemlje i stoke, uništavanju i oštećivanju manastira, crkava, kulturno-istorijskih spomenika i groblja.[72] Bilo je talasa nasilja nad Srbima u nekim periodima, poput aprila 1941, juna 1942. i septembra 1943, kao i kontinuiranih pritisaka na različite načine.[73] Civili su slani u logore i zatvore koje je osnovala italijanski, nemački i bugarski okupatori i albanska zajednica.[74] Proterivanje Srba pokazalo se problematičnim, pošto su oni obavljali važne funkcije u regionu i vodili većinu preduzeća, mlinova, kožara i javnih preduzeća, i bili odgovorni za većinu korisne poljoprivredne proizvodnje.[75] Većinu ratnih zločina počinili su Vulnetari („dobrovoljci”),[76] Bali Kombetar i SS divizija Skenderbeg.[77] Divizija Skenderbeg bila je poznatija po ubistvima, silovanjima i pljačkama na pretežno srpskim područjima nego po učešću u borbenim operacijama u korist nemačkih ratnih napora.[78] Najteži položaj Srba bio je u italijanskoj (albanskoj) zoni.[79] Veliki deo srpskog stanovništva je proteran ili primoran da pobegne da bi preživeo.[79] Prema procenama Srbije, broj proteranih je oko 100.000: oko 40.000 iz italijanske okupacione zone, 30.000 iz nemačke zone i 25.000 iz bugarske zone.[80] Procenjuje se da je tokom Drugog svetskog rata na Kosovu ubijeno 10.000 Srba i Crnogoraca.[81]

Druga Jugoslavija[uredi | uredi izvor]

Nakon što je Jugoslavija postala Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija, a Srbija dobila naziv Socijalistička Republika Srbija 1953, Autonomna Kosovsko-Metohijska Oblast je dobila izvesnu autonomiju 1960-ih. Ustavom iz 1974, vlada tadašnje Socijalističke Autonomne Pokrajine Kosovo dobila je veća ovlašćenja, uključujući najviše titule uprave — predsednika i premijera, kao i mesto u Saveznom predsedništvu, čime je postala defakto socijalistička republika u okviru federacije, ali je zvanično ostala autonomna pokrajina u okviru Socijalističke Republike Srbije.

Ramiz Sadiku i Boro Vukmirović, narodni heroji Jugoslavije i simbol srpsko-albanskog prijateljstva[82]

Tokom 1970-ih veka jedan albanski nacionalistički pokret težio je potpunom priznavanju Kosova kao još jedne republike u okviru Jugoslavije, dok su najekstremniji elementi težili potpunoj nezavisnosti. Titova vlada je brzo rešila situaciju, ali je rešenje imalo samo privremeni karakter. Etnička ravnoteža Kosova doživela je značajnu promenu kroz neproporcionalno povećanja broja Albanaca zbog veće stope nataliteta.[83] Srbi su se jedva povećali svoj broj i pali su u punom udelu u stanovništvu na 10% zbog većeg demografskog porasta albanskog stanovništva.

Albanski studenti su 1981. organizovali proteste tražeći da Kosovo postane republika unutar Jugoslavije. Te proteste je centralistička jugoslovenska vlada oštro obuzdala. Tokom 1980-ih u Savezu socijalista Srbije počinje dolazak Slobodana Miloševića na vlast.

Jedan od događaja koji je doprineo Miloševićevom usponu na vlast bio je govor na Gazimestanu, održan pred procenjenih 1.000.000 građana, mahom Srba, na centralnoj proslavi obeležavanja 600. godišnjice Kosovske bitke, održanoj 28. juna 1989. na Gazimestanu.

Ubrzo nakon toga, kako je to odobrila Skupština 1990, autonomija Socijalističke Autonomne Pokrajine Kosovo je vraćena na stari status (1971). Milošević je tada rekao: „Jaka Srbija, slaba Jugoslavija — slaba Srbija, jaka Jugoslavija”. Međutim, nije uklonio Kosovo i Metohiju iz Saveznog Predsedništva. Nakon otcepljenja Slovenije od Jugoslavije 1991, Milošević je tu fotelju iskoristio da ostvari dominaciju nad Saveznom vladom, nadmašujući svoje protivnike.

Levo: Uništena crkva Svetog Trojstva u selu Petrić
Desno: Ruševine srpskog dela Prizrena, nakon pogroma i kulturocida 2004. godine.

Raspad Jugoslavije i rat na Kosovu i Metohiji[uredi | uredi izvor]

Nakon Dejtonskog sporazuma 1995, Oslobodilačka vojska Kosova (OVK), albanska paravojna organizacija koja je tražila odvajanje Kosova i Metohije i eventualno stvaranje Velike Albanije,[84][85][86][87][88] počela je s napadima na srpske civile i zvanične državne organe. Sprovodila je bombardovanje policijskih stanica i vladinih zgrada, ubijanje pripadnika jugoslovenske policije i nedužnih civila svih nacionalnosti, čak i Albanaca koji nisu bili na njihovoj strani.[89] Od 2014. masovne grobnice njihovih žrtava i dalje se pokušavaju pronaći.[90] Bilo je mnogo izveštaja o zlostavljanjima i ratnim zločinima koje je počinila OVK tokom i nakon sukoba, kao što su masakri civila (masakr na Radonjićkom jezeru, u Gnjilanu, Starom Grackom, Klečki itd), zarobljenički logori (Lapušnik), vađenje organa, uništavanje srednjovekovnih crkava i spomenika.[traži se izvor]

Na Kosovu i Metohiji je posle rata živelo 194.190 Srba,[91] dok je veliki broj Srba je pobegao ili je prognan, a mnogi od preostalih civila bili su izloženi zlostavljanju.[92][93][94][95][96] Tokom nemira na Kosovu i Metohiji uništeno je ili ozbiljno oštećeno barem 35 crkava i manastira. Posle rata na Kosovu i Metohiji i ostalih ratova u Jugoslaviji, Srbija je postala utočište najvećem broju izbeglica i interno raseljenih lica (uključujući kosovsko-metohijske Srbe) u Evropi.[97][98][99]

Ukupno, 156 srpskih pravoslavnih crkava i manastira je uništeno od juna 1999, nakon završetka rata na Kosovu i Metohiji i martovskog pogroma 2004. Mnoge crkve i manastiri datiraju iz 12. 13. i 14. veka.[100] Borci OVK optuženi su za vandalisanje manastira Devič i terorisanje osoblja. Pripadnici KFOR-a rekli su da su pobunjenici OVK vandalizovali vekovima stare freske i slike u kapeli i ukrali dva automobila i svu hranu iz manastira.[101]

21. vek[uredi | uredi izvor]

U nedelju, 17. februara 2008. „Predstavnici naroda Kosova” doneli su Deklaraciju o nezavisnosti Kosova, protivno Rezoluciji SB OUN 1244 i Ustavu Srbije. Nezavisnost Kosova je priznalo 88 od ukupno 193 države članice Ujedinjenih nacija. Preostali Srbi ne prihvataju odluku o nezavisnosti Kosova, ali su većinski srpski gradovi sada retki na Kosovu i Metohiji. Većina Srba u enklavama ostala je nezaposlena.[102] Nakon odluke o proglašenju nezavisnosti, poslove su napustili i do tada zaposleni u javnim institucijama.[103]

Proslava Vidovdana na Gazimestanu (2009)

Pojedini zvaničnici u Vladi Srbije su predložili podelu pokrajine, pri čemu bi sever Kosova i Metohije i Štrpce postali deo Srbije ili dobili autonomiju. SAD se protive podeli, ističući da se „velika većina zemalja širom sveta neće zalagati za to”.[104] U odgovoru na zauzimanje železnica na severu Kosova i Metohije i formiranje srpskih kancelarija koje će služiti kao deo paralelne vlade, predsednik Vlade Republike Kosovo je izjavio da oni „neće tolerisati nijednu paralelnu instituciju na teritoriji Kosova” i da će „potvrditi svoju vlast nad celim Kosovom”.[105] Specijalni predstavnik UN-a rekao je da je „međunarodna zajednica vrlo jasno stavila do znanja da nikakva podela Kosova neće biti prihvaćena”.[106] Ivan Eland, viši saradnik u Nezavisnom institutu, sugerisao je da bi takva „podela unutar podele” sprečila „rat Srbije i Kosova” i pružila „najbolje šans” da Republika Kosovo ima dugoročne stabilne odnose sa Srbijom.[107] Političar Marko Jakšić odbacio je razgovore o podeli i rekao da je akcija Srba na Kosovu i Metohije protest protiv Deklaracije o nezavisnosti Kosova. Političar Oliver Ivanović rekao je da je protiv podele Kosova i Metohije jer „većina Srba živi južno od Ibra i njihov položaj bi postao neodrživ”.[108] Analiza Rojtersa sugeriše da bi Kosovo i Metohija mogli biti podeljeni po etničkim linijama slično kao i Bosna i Hercegovina. Džejms Lajon iz istraživačkog centra Međunarodne krizne grupe je rekao da je „stil Republike Srpske prihvatljiv za Srbiju, ali u granicama da je ono (Kosovo i Metohija) i dalje deo Srbije”.[109] Piter Fajt, specijalni predstavnik Evropske unije, rekao je da se ne razgovara o planovima za stvaranje kantona ili davanje bilo kakve druge autonomije Srbima koji žive na severu Kosova i Metohije. On je za dnevni list Koha Ditore rekao: „Sasvim je jasno da su privilegovani odnosi između Srba ovde (na Kosovu i Metohiji) i Beograda u sferi obrazovanja, zdravstvene zaštite i verskih objekata”, dodajući da „vlada u Prištini mora da se poštuje”.[110]

Mapa koja prikazuje srpsku i albansku zajednicu (žuta boja predstavlja albansku zajednicu) prema Briselskom sporazumu 2013.

Predsednik Srbije Boris Tadić je 30. septembra 2008. izjavio da će razmotriti podelu Kosova i Metohije ako se iscrpe sve druge opcije. Bivši ministar spoljnih poslova Srbije i Crne Gore Goran Svilanović pozdravio je ovaj predlog rekavši da je „konačno ovo realan pristup koji dolazi iz Srbije. Konačno, nakon nekoliko godina, postoji prostor za diskusiju.”[111] Nakon što su njegovi komentari izazvali polemiku u medijima, Tadić je ponovio da to predlaže kao mogućnost samo ako se iscrpe sve druge opcije.[112]

Vlada Republike Kosovo je Briselskim sporazumom iz 2013. pristala da formira Zajednicu srpskih opština, ali to još nije učinila. Lokalni Srbi su prihvatili mnoge aspekte vlasti Republike Kosovo i od potpisivanja Briselskog sporazuma glasaju na izborima koje sprovodi Republika Kosovo.[traži se izvor]

Tokom pandemije kovida 19, Srbi su se našli u limbu, zaglavljeni između različitih naredbi koje su izdale Srbija i Republika Kosovo.[113] U novembru 2020, tokom pandemije kovida 19, policajci i inspektori Republike Kosovo su upali i privremeno zatvorili nekoliko apoteka u vlasništvu Srba na severu Kosova i Metohije, pokušavajući da zaplene zalihe lekova, jer artikli navodno nisu registrovani u centralnom sistemu u Prištini. Taj čin je naišao na proteste građana koji su bili na ivici eskalacije.[114][115] U decembru 2020. Srbija je poslala vakcine za kovid 19 na sever Kosova i Metohije bez ikakvih konsultacija sa kosovskim vlastima. Republika Kosovo se usprotivilo unošenju vakcina, tvrdeći da ih Srbija nelegalno distribuira.[116][117] Samo nekoliko ljudi je vakcinisano, a preostale vakcine su vraćene nakon što je pokrenuta istraga.[118] Zdravstveni radnici sa severa Kosova i Metohije su 2021. protestovali zbog hapšenja svojih kolega koji su zaposleni u bolnicama koje zbrinjavaju pacijente sa kovidom 19. Oni su te akcije opisali kao „nehumane” i uputili protestna pisma raznim međunarodnim institucijama i organizacijama.[119]

Srpska pravoslavna groblja su meta napada i vandalizama lokalnih Albanaca, o čemu je Mitra Reljić napisala knjigu Srpska groblja na Kosovu i Metohiji: Uništena spomenička i jezička baština.[120] Pored ranijih oskrnavljenih i uništenih grobalja, tri stotine godine staro srpsko pravoslavno groblje je oktobra 2023. prekopano, pod objašnjenjem rada novog puta. Protiv aktera su podnete krivične prijave i radovi su obustavljeni.[121] Deo zemlje sa posmrtnim ostacima je bačen na smetlište u blizini glavne autobuske stanice.[120]

Od 2022. aktivna je kriza na severu Kosova i Metohije. 24. septembra 2023. došlo je do oružanog sukoba u Banjskoj, u kome su stradala tri Srbina i jedan Albanac.

Srpska manjina na Kosovu i Metohiji često je meta demonstracija neprijateljstva i napada.[122][123] Od dolaska Aljbina Kurtija na vlast pa do kraja septembra 2023, zabeleženo je 409 etnički motivisanih napada na Srbe, od čega 17 na decu.[124]

Decembra 2023. godine Agencija za privatizaciju na Kosovu je najavila da preuzima kompleks lečilišta i restorana Rajska banja u Zvečanu, koji je izgradila Vlada Republike Srbije uloživši 7 miliona evra. Naveli su da kompleks nema adekvatne dozvole i da se radi o društvenom vlasništvu preduzeća iz Severne Mitrovice kao i da će njime nadalje upravljanje Ministarstvo unutrašnjih poslova Kosova.[125][126][127]

Tokom januara 2024. samoproglašene vlasti u Prištini su navele mogućnost ukidanja platnog prometa, zabranu valute dinar i upad u srpske Poštanske štedionice. Na takve najave premijerka Srbije Ana Brnabić reagovala je komentarom da bi takvi potezi doveli do kraja daljeg dijaloga.[128] Zbog učestalog fizičkog i institucionalnog nasilja koje sprovodi režim u Prištini prema srpskom stanovništvu, Republika Srbija je zatražila zakazivanje sednice Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija,[129] koja je održana 8. februara 2024.[130] Priština je nastavila sa sprovođenjem jednostrane odluke o ukidanju dinaru, što je dodatno otežalo život srpskoj zajednici na Kosmetu. Srbi sa sa severa Kosova i Metohije su čekali u redovima radi podizanja dinara, za šta je postavljen limit od 10.000, dok su Srbi koji žive južno od Ibra primorani da idu u najbliža mesta u centralnoj Srbiji, Kuršumliju, Vranje i Bujanovac, kako bi podigli sopstveni novac, uključujući plate i socijalnu pomoć.[131]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografija Kosova i Metohije
Etničke grupe na KiM
Godina Albanci Srbi1 Ostali
1455[132] 1% 98% 1%
1871 32% 64% 4%
1899 48% 44% 8%
1921 66% 26% 8%
1931 69% ?? % ? %
1939 60% 34% 5%
1948 68% 27% 5%
1953 65% 27% 6%
1961 67% 27% 6%
1971 74% 21% 5%
1981 77% 15% 8%
1991 82% 11% 7%
20002 88% 7% 5%
20072 92% 5% 3%
1 uključujući Crnogorce
2
približan podatak
Izvor: Statistička kancelarija KiM,
Svetska banka (2000), OSCE (2005)

Tokom 20. veka, srpsko stanovništvo Kosova i Metohije se konstantno smanjivalo. Srbi danas uglavnom naseljavaju enklave širom Kosova i Metohije, kao i severni deo, koji obuhvata 11% teritorije Kosova i Metohije i gde Srbi čine 95% stanovništva. 1.200 km2 (460 sq mi). Diplomate Ujedinjenih nacija izrazile su zabrinutost zbog sporog napretka u oblasti prava manjina.[133] Human Rights Watch je odmah nakon rata ukazao na diskriminaciju Srba na Kosovu i Metohiji.[134]

ECMI je izračunao, na osnovu procena iz 2010. i 2013, da je na teritoriji Kosova i Metohije živelo približno 146.128 Srba, odnosno približno 7,8% ukupnog stanovništva.[5] Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji je 2012. procenio da je taj broj 90—120.000.[135] Popis stanovništva iz 2011. koji je organizovala Republika Kosovo nije održan na severu, a bojkotovao ga je značajan broj Srba i u ostalim delovima Kosova i Metohije.[5] ECMI je pozvao „na oprez kada se govori o popisu stanovništva”.[136] Postoji deset opština koje čine srpska brojčana većina.[5] To su četiri severne opštine Severna Kosovska Mitrovica, Leposavić, Zvečan, Zubin Potok i šest južnih (enklavnih) opština Gračanica, Štrpce, Novo Brdo, Ranilug, Parteš i Klokot.[5] Godine 2014. OEBS procenjuje da na Kosovu i Metohiji živi oko 96.000 Srba.[2]

UNHCR je 2019. procenio da je ukupan broj interno raseljenih (Srba i ostalih nealabanaca) sa teritorije Kosova i Metohije u Srbiji 68.514.[137] Srbija je tvrdila (2018) da se ukupno 199.584 interno raseljenih lica sa Kosova i Metohije naselilo i živi u Srbiji posle rata, na osnovu originalnih podataka koje je prikupila 2000.[138][139] UNHCR je 2009, na osnovu zvaničnih podataka Vlade Srbije, izvestio da u Srbiji živi oko 205.835 interno raseljenih lica koja su izbegla sa Kosova i Metohije.[140] Među njima su bili Srbi, Romi, Aškalije i Balkanski Egipćani.[141] Podaci o registraciji iz 2000. su jedini zvanični podaci koji su generisani i od 2000. u Srbiji nije bilo preregistracije interno raseljenih lica. Ista cifra je korišćena u svim zvaničnim izveštajima od tada uz neke statističke rekonfiguracije. Kao takva, dovedena je u pitanje pouzdanost registracije interno raseljenih lica koja žive u Srbiji.[138][139][142]

Godine 2003. broj raseljenih kosovsko-metohijskih Srba u Crnoj Gori iznosio je približno 12.000. ljudi.[143] U tu brojku nisu uračunati oni koji su dobili crnogorsko državljanstvo. Od 2015. u Crnoj Gori je bilo najmanje 6.600 izbeglih kosovsko-metohijskih Srba.[144] Do 2019. u Crnoj Gori je bilo ukupno 135 interno raseljenih lica sa Kosova i Metohije.[137]

Jezička struktura Kosova i Metohije po naseljima iz 1931.
Područja Kosova i Metohije naseljeni Srbima
Srpska zajednica na KiM
(procena ECMI iz 2013)
Opština Procenat Broj
Severna Kosovska Mitrovica 76,48% 22,530
Leposavić 96% 18.000
Zvečan 96,1% 16.000
Zubin Potok 93,29% 13.900
Štrpce 70,58% 9.100
Gračanica 82,15% 17.209
Novo Brdo 61,46% 5.802
Ranilug 97,15% 5.718
Parteš 99,96% 5.300
Gnjilane 5,29% 5.000
Klokot 71,23% 3.500
Vučitrn 4,79% 3.500
Kosovska Kamenica 8,01% 3.019
Obilić 12,37% 3.000
Lipljan 3,37% 2.000
Priština 1% 2.000
Istok 4,16% 1.700
Orahovac 1,76% 1.000
Peć 1,03% 1,000
Kosovo Polje 2,51% 900
Klina 1,53% 600
Srbica 0,59% 300
Vitina 0,59% 280
Prizren 0,13% 237
Uroševac 0,06% 60
Štimlje 0,18% 49
Dečani 0,11% 46
Đakovica 0,02% 17
Kosovska Mitrovica 0,02% 14
Podujevo 0,01% 12
Dragaš 0,02% 7
Suva Reka <0,01% 2
Kačanik <0,01% 1

Kultura[uredi | uredi izvor]

Levo: Izvođenje srpskog kola iz Gnjilana
Desno: Slika Nadežde Petrović — Gračanica.

Kosovska bitka je posebno važna za srpsku istoriju, tradiciju i nacionalni identitet.[145]

Srpska nošnja iz sela Paralovo kod Gnjilana

Eparhija raško-prizrenska Srpske pravoslavne crkve brine o srpskom narodu i pravoslavnoj baštini na Kosovu i Metohiji. Brojni srpski pravoslavni manastiri i crkve prostiru se širom Kosova i Metohije. Neki od njih su: Banjka, Devič, Gračanica, Pećka patrijaršija, Visoki Dečani i Bogorodica Ljeviška. Poslednja četiri nalaze se na Uneskovoj listi srednjovekovnih spomenika na Kosovu.[146]

Srednjovekovna utvrđenja koja su podigli srpski vladari i vlastelina predstavljaju značajno kulturno nasleđe. Oko crkava i manastira organizovani su sabori za vreme slave i praznika. U gornjem Prizrenu Sabor je održan 21. novembra kod ruševina manastira Svetog arhangela koji je osnovao srpski car Stefan Dušan Silni..[147]

Srpska narodna muzika je bogata velikim brojem pesama sa Kosova i Metohije, koje su se posebno sačuvale u izvođenju Jordana Nikolića i Mare Đorđević.[traži se izvor]

Tokom ratova 1990-ih preko 20 srpskih pesnika sa teritorije Kosova i Metohije je otišlo u izbeglištvo, što je postalo jedna od tema njihove poezije.[148]

Srbi sa Kosova i Metohije govore zetsko-raškim, kosovsko-resavskim i prizrensko-južnomoravskim dijalektima.[traži se izvor]

Svetska baština Uneska[uredi | uredi izvor]

Manastir Visoki Dečani
Manastir Pećka patrijaršija
Crkva Bogorodice Ljeviške
Manastir Gračanica

Poznate ličnosti[uredi | uredi izvor]

Vladari[uredi | uredi izvor]

Lazar Hrebeljanović, srpski vladar koji je predvodio vojsku u Kosovskoj bici

Političari[uredi | uredi izvor]

Crkvena lica[uredi | uredi izvor]

Arsenije IV Jovanović Šakabenta

Vojna lica[uredi | uredi izvor]

Aleksa Mandušić, dobitnik američke Medalje časti

Pisci[uredi | uredi izvor]

Nauka i obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Umetnost[uredi | uredi izvor]

Ljuba Tadić, glumac
Viktorija je jedina umetnica sa Kosova i Metohije koja je predstavljala Jugoslaviju na Pesmi Evrovizije

Sport[uredi | uredi izvor]

Milutin Šoškić, fudbaler i olimpijski šampion
Novak Đoković, jedan od najboljih tenisera, čiji je otac rođen na Kosovu i Metohiji[150]
Luka Dončić, košarkaš vodi poreklo sa teritorije Kosmeta po očevoj strani

Drugi[uredi | uredi izvor]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ COMMUNITY PROFILE: SERB COMMUNITY[mrtva veza] ecmikosovo.org
  2. ^ a b Cocozelli 2016, str. 267.
  3. ^ „Kosovo Population 2019”. 2019-07-28. Arhivirano iz originala 28. 7. 2019. g. Pristupljeno 2021-07-11. 
  4. ^ „Kosovo Demographics”. CIA Factbook. 28. 12. 2021. 
  5. ^ a b v g d „Community Profile: Serb Community” (PDF). ECMI Kosovo. 2013. Arhivirano iz originala (PDF) 16. 01. 2017. g. Pristupljeno 13. 04. 2023. 
  6. ^ Blagojević & Medaković 2000.
  7. ^ Blagojević 2006b, str. 125-138.
  8. ^ Ivić 1994.
  9. ^ Cox 2002, str. 29.
  10. ^ Šuica 2011, str. 152-174.
  11. ^ a b Samardžić 1993a, str. 5-114.
  12. ^ a b Samardžić 1993b, str. 5-102.
  13. ^ Veselinović 1993, str. 491-574.
  14. ^ Samardžić 1986a, str. 7-30.
  15. ^ Samardžić 1986b, str. 89-105.
  16. ^ Samardžić 1986v, str. 306-350.
  17. ^ Samardžić 1986g, str. 531-552.
  18. ^ Jagodić 2009.
  19. ^ Jagodić 2010.
  20. ^ Jagodić 2013.
  21. ^ a b Dimić 2001.
  22. ^ Ristanović 2012, str. 171‒194.
  23. ^ Bataković 2006.
  24. ^ Bataković 2007.
  25. ^ Bataković 2008, str. 227-243.
  26. ^ „Interno raseljena i prognana lica sa Kosova i Metohije”. 
  27. ^  • Vladisavljević, Nebojša (2012). „Kosovo and Two Dimensions of the Contemporary Serb-Albanian Conflict”. Ur.: Hudson, Robert; Bowman, Glenn. After Yugoslavia: Identities and Politics Within the Successor States. Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan. str. 29—30. doi:10.1057/9780230305137_3. Pristupljeno 12. 12. 2022. 
  28. ^ Marojević 1989, str. 63-65.
  29. ^ Pešikan, Jerković & Pižurica 2010, str. 350, 370.
  30. ^ Mirković 1981, str. 89-105.
  31. ^ Kovačević 1981, str. 109-124.
  32. ^ Ćirković 1981, str. 156-169.
  33. ^ Maksimović 1981, str. 170-179.
  34. ^ Kalić 1981a, str. 197-211.
  35. ^ Kalić 1981b, str. 251-262.
  36. ^ Ferjančić 1981, str. 297-314.
  37. ^ Bogdanović 1981, str. 315-327.
  38. ^ Živković, Bojanin & Petrović 2000.
  39. ^ Blagojević 1981, str. 524-540.
  40. ^ Mihaljčić 1981a, str. 566-572.
  41. ^ Mihaljčić 1981b, str. 573-582.
  42. ^ Mihaljčić 1981v, str. 583-592.
  43. ^ Mihaljčić 1981g, str. 593-602.
  44. ^ Fine 1994, str. 373-382.
  45. ^ Ćirković 2004, str. 77-80.
  46. ^ Fine 1994, str. 382-389, 408-414.
  47. ^ Ćirković 2004, str. 82-85.
  48. ^ Ćirković 2004, str. 106.
  49. ^ Ćirković 2004, str. 107, 111.
  50. ^ Zirojević 2003.
  51. ^ Radosavljević 2010, str. 172.
  52. ^ Elsie, Robert (15. 11. 2015). Historical Dictionary of Kosovo. Scarecrow Press. str. 256. 
  53. ^ Tričković, Radmila (februar 1965). „Pismo travničkog vezira iz 1806.”. Politika. Belgrade. 
  54. ^ Hrabak, Bogumil (1996). „Kosovo i Metohija prema Prvom srpskom ustanku”. Baština. 6. 
  55. ^ Dj. Mikic drustveno politicki razvoj kosovskih Srba u XIX veku, Glasnik muzeja Kosova XIII-XIV, Pristina 1984
  56. ^ I. Dermaku, Neki aspekti saradnje Srbije i Arbanasa u borbi protiv turskog feudalizma 1804-1868. godine, Glasnik Muzeja Kosova XI, Pristina, 1972, page 238
  57. ^ Omer, Atalia; Springs, Jason (2013). Religious Nationalism:A Reference Handbook. ABC-CLIO. str. 1999. Pristupljeno 25. 4. 2020. 
  58. ^ Stavrianakis, Anna (oktobar 2002). „A Tale of Two Ethnicities? An Analysis of Approaches to 'Ethnic Conflict': The Case of Kosovo” (PDF). Global Politics Network. 16 (4): 13. 
  59. ^ Dobbs, Michael (mart 1999). „Serbian Nationalism Lifts Milosevic”. The Washington Post. 
  60. ^ Kuljanin, Vedran (maj 2016). „Why Kosovo Matters: What the West Doesn't Understand About the Balkans- Part III”. NATO Association of Canada. 
  61. ^ „Kosovo: The Jerusalem of Serbia”. The Washington Post. jul 1999. 
  62. ^ Dietmar Müller, Staatsbürger aus Widerruf: Juden und Muslime als Alteritätspartner im rumänischen und serbischen Nationscode: ethnonationale Staatsbürgerschaftskonzepte 1878–1941, p. 183-208.
  63. ^ Religion and the politics of identity in Kosovo, p. 73: see footnotes
  64. ^ Roudometof, Victor (2001). Nationalism, Globalization, and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans. Greenwood Publishing Group. str. 198. Pristupljeno 25. 4. 2020. 
  65. ^ Anna Di Lellio (2006). The Case for Kosova: Passage to Independence. Anthem Press. str. 20. „What is most problematic about the arnautas thesis, though, is not its historical claims, which can be tested against the evidence, but its political or ideological implications.” 
  66. ^ Banac, Ivo. The National Question in Yugoslavia: Origins, History, Politics. str. 295. 
  67. ^ Steven Béla Várdy (2003). Ethnic Cleansing in Twentieth-century Europe. Social Science Monographs. str. 226. „Simultaneously, they developed the thesis many of them were initially Serbs who had been converted to Islam. They spoke of arnautasi ( Albanized Serbs ) in order to " reclassify " the Albanians as Serbs.” 
  68. ^ Lampe, J.R.; Lampe, P.J.R. (2000). Yugoslavia as History: Twice There Was a Country. Cambridge University Press. str. 97. 
  69. ^ Dragnich, A.N.; Todorovich, S. (1984). The Saga of Kosovo: Focus on Serbian-Albanian Relations. East European monographs. East European Monographs. str. 121. 
  70. ^ Skendi, Stavro (2015). The Albanian National Awakening. Cornell University Press. str. 201, 293. Arhivirano iz originala 28. 7. 2021. g. Pristupljeno 28. 7. 2021. 
  71. ^ Anderson, Frank Marby; Amos Shartle Hershey (1918). „The Treaty of London, 1913”. Handbook for the Diplomatic History of Europe, Asia, and Africa 1870–1914. Washington, DC: National Board for Historical Service, Government Printing Office. 
  72. ^ a b Antonijević 2009, str. 9.
  73. ^ Antonijević 2009, str. 10.
  74. ^ Antonijević 2009, str. 24.
  75. ^ Fischer 1999, str. 238.
  76. ^ Božović & Vavić 1991, str. 85.
  77. ^ Mojzes 2011, str. 95.
  78. ^ Mojzes 2011, str. 94–95.
  79. ^ a b Antonijević 2009, str. 27.
  80. ^ Antonijević 2009, str. 26–27.
  81. ^ Ramet, Sabrina P. (2006). The Three Yugoslavias: State-building and Legitimation, 1918-2005. Indiana University Press. str. 141. 
  82. ^ „Prishtine – mon amour”. bturn.com. 7. 9. 2012. 
  83. ^ USA, IBP (3. 3. 2012). Kosovo Country Study Guide Strategic Information and Developments9. Lulu.com. str. 28. 
  84. ^ State-building in Kosovo. A plural policing perspective. Maklu. 5. 2. 2015. str. 53. 
  85. ^ Liberating Kosovo: Coercive Diplomacy and U. S. Intervention. Belfer Center for Science and International Affairs. 2012. str. 69. 
  86. ^ Dictionary of Genocide. Greenwood Publishing Group. 2008. str. 249. 
  87. ^ „Kosovo Liberation Army (KLA)”. Encyclopædia Britannica. 14. 9. 2014. 
  88. ^ „Albanian Insurgents Keep NATO Forces Busy”. Time. 6. 3. 2001. 
  89. ^ „KLA Ran Torture Camps in Albania”. 29. 4. 2009. Pristupljeno 14. 9. 2016. 
  90. ^ „Remains of Kosovo Albanian war victims found in Serbia”. 27. 5. 2014. Arhivirano iz originala 15. 01. 2019. g. Pristupljeno 29. 6. 2014. 
  91. ^ Bugajski, Janusz (2002). Political Parties of Eastern Europe: A Guide to Politics in the Post-Communist Era. New York: The Center for Strategic and International Studies. str. 479. 
  92. ^ „Abuses against Serbs and Roma in the new Kosovo”. Human Rights Watch. avgust 1999. 
  93. ^ Hudson, Robert; Bowman, Glenn (2012). After Yugoslavia: Identities and Politics Within the Successor States. str. 30. 
  94. ^ „Kosovo Crisis Update”. UNHCR. 4. 8. 1999. 
  95. ^ „Forced Expulsion of Kosovo Roma, Ashkali and Egyptians from OSCE Participated state to Kosovo”. OSCE. 6. 10. 2006. 
  96. ^ Wills, Siobhán (26. 2. 2009). Protecting Civilians: The Obligations of Peacekeepers. Oxford University Press. str. 219. Pristupljeno 24. 2. 2013. 
  97. ^ „Serbia home to highest number of refugees and IDPs in Europe”. B92. 20. 6. 2010. 
  98. ^ „Serbia: Europe's largest proctracted refugee situation”. OSCE. 2008. 
  99. ^ S. Cross; S. Kentera; R. Vukadinovic; R. Nation (7. 5. 2013). Shaping South East Europe's Security Community for the Twenty-First Century: Trust, Partnership, Integration. Springer. str. 169. Pristupljeno 31. 1. 2017. 
  100. ^ Olsen, Ted (1. 3. 2004). „Dozens of Churches Destroyed in Kosovo”. Christianity Today. Pristupljeno 14. 3. 2013. 
  101. ^ „KLA rebels accused of vandalizing Serb monastery”. New York: CNN. 17. 6. 1999. 
  102. ^ Pantić, Bojan (30. 3. 2006). „Od čega zapravo žive Srbi na Kosovu?”. Vreme. Pristupljeno 15. 4. 2023. 
  103. ^ Đurić, Snežana (10. 11. 2022). „Od Srba na Kosovu i Metohiji država 2008. tražila da daju otkaze, a onda ih zaboravila”. pištaljka.rs. Pristupljeno 15. 4. 2023. 
  104. ^ „US 'absolutely' opposed to Kosovo partition”. Agence France Presse. 28. 2. 2008. Arhivirano iz originala 5. 10. 2012. g. Pristupljeno 9. 3. 2008. 
  105. ^ „Kosovo PM: End to Parallel Structures”. Balkan Insight. 7. 3. 2008. Arhivirano iz originala 14. 4. 2009. g. Pristupljeno 9. 3. 2008. 
  106. ^ „UN: Kosovo Partition 'Not An Option'”. Balkan Insight. 5. 3. 2008. Arhivirano iz originala 24. 9. 2015. g. Pristupljeno 9. 3. 2008. 
  107. ^ Eland, Ivan (20. 2. 2008). „Prevent trouble with partition of Kosovo”. The Detroit News. Pristupljeno 9. 3. 2008. 
  108. ^ „K. Serb leader: Partition talk is nonsense”. B92. 25. 2. 2008. Arhivirano iz originala 28. 2. 2008. g. Pristupljeno 9. 3. 2008. 
  109. ^ Robinson, Matt (29. 2. 2008). „Serbs bid for Bosnia-style division in Kosovo”. Reuters. Pristupljeno 9. 3. 2008. 
  110. ^ „EU dismisses Serb autonomy in Kosovo”. United Press International. 3. 3. 2008. Arhivirano iz originala 4. 6. 2011. g. Pristupljeno 9. 3. 2008. 
  111. ^ „Serbian president says dividing Kosovo an option: report”. Agence France-Presse. 30. 9. 2008. Arhivirano iz originala 3. 10. 2008. g. Pristupljeno 1. 10. 2008. 
  112. ^ „Tadić "not suggesting Kosovo partition"”. B92. 1. 10. 2008. Arhivirano iz originala 4. 10. 2008. g. Pristupljeno 1. 10. 2008. 
  113. ^ „COVID-19 Exacerbates Ethnic Serb Limbo in Kosovo”. Balkan Insight. 2020-09-30. Pristupljeno 2020-12-06. 
  114. ^ KoSSev (2020-11-19). „Kosovo health officials inspect pharmacy in North Mitrovica amidst the pandemic - assisted by the ECI police unit, citizens protest”. KoSSev. Pristupljeno 2020-12-06. 
  115. ^ FoNet, Piše (19. 11. 2020). „Građani sprečili zaplenu lekova na Kosovu”. Dnevni list Danas. Pristupljeno 2020-12-06. 
  116. ^ „Kosovo Protests 'Illegal' Arrival of COVID-19 Vaccines in North”. Balkan Insight. 2020-12-28. Pristupljeno 2021-01-05. 
  117. ^ „'Illegal' Vaccines In Northern Kosovo Provide A Heavy Dose Of Cross-Border Politics”. RadioFreeEurope/RadioLiberty. Pristupljeno 2021-01-05. 
  118. ^ „Serbia Accused of Playing Politics by Sending Vaccines to Kosovo”. Balkan Insight. 29. 12. 2020. Pristupljeno 2021-01-05. 
  119. ^ Serbia, RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of. „Protest zdravstvenih radnika u Kosovskoj Mitrovici”. www.rts.rs. Pristupljeno 2021-01-25. 
  120. ^ a b „RTS :: Društvo :: Posmrtni ostaci sa pravoslavnog groblja na smetlištu u Kosovskoj Mitrovici”. rts.rs. Pristupljeno 2023-10-30. 
  121. ^ „RTS :: Društvo :: Obustavljena gradnja puta preko pravoslavnog groblja u Mitrovici”. rts.rs. Pristupljeno 2023-10-30. 
  122. ^ Andrea Lorenzo Capussela (2020-09-28). „Are 'Serb' churches Serb? Critique of an unwise choice”. European Western Balkans. Pristupljeno 2021-07-07. 
  123. ^ „Return to Kosovo: The Serbs Who Re-Embraced Their Hometown”. Balkan Insight. 2020-01-14. Pristupljeno 2021-07-12. 
  124. ^ Ćurčić, Mina. „Kurtijevi besni psi kidišu na Srbe”. Politika Online. Pristupljeno 2023-09-30. 
  125. ^ „Kosovska Agencija za privatizaciju preuzela kompleks „Rajska Banja“ - Kosovo - Nedeljnik Vreme”. www.vreme.com (na jeziku: srpski). 2023-12-19. Pristupljeno 2023-12-19. 
  126. ^ „Otimačina prištinske vlasti, kompleks u Banjskoj dat prištinskoj policiji”. Politika Online. Pristupljeno 2023-12-19. 
  127. ^ „ZAPLENJENA "RAJSKA BANJA" U BANJSKOJ Kosovska policija upala u kompleks: Brave zamenjene a RADNICI ISTERANI (VIDEO)”. Blic.rs (na jeziku: srpski). 2023-12-19. Pristupljeno 2023-12-19. 
  128. ^ Tanjug (2024-01-17). „Brnabić: Najava Prištine o ukidanju platnog prometa dovodi u pitanje svaki dijalog”. Euronews.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-01-17. 
  129. ^ Srbija, Euronews (2024-02-06). „"Sigurna" dva glasa od devet: Koji su dalji koraci za zakazivanje hitne sednice SB UN koju je Srbija tražila zbog KiM”. Euronews.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-02-06. 
  130. ^ TV, Insajder (2024-02-08). „Rasprava o Kosovu u SB UN: "Odluka o ukidanju dinara ugrožava desetine hiljada pojedinaca"”. insajder.net (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-02-08. 
  131. ^ „RTS :: Politika :: Redovi za podizanje dinara na KiM i danas, pogođene sve kategorije”. rts.rs. Pristupljeno 2024-02-22. 
  132. ^ Turski katastarski popis (Originalna verzija na turskom jeziku se čuva u arhivi u Istanbulu, 1972 Institut za Bliskoistočne studije u Sarajevu je uradio prevod tog popisa pod nazivom Oblast Brankovića — Opširni katastarski popis iz 1455. godine)
  133. ^ „UN rights chief urges broad cooperation to achieve comprehensive settlement in Kosovo”. UN News Center. Pristupljeno 18. 6. 2013. 
  134. ^ „Human Rights Watch: Abuses Against Serbs And Roma In The New Kosovo (August 1999)”. Hrw.org. Pristupljeno 18. 10. 2011. 
  135. ^ „Srpska zajednica na Kosovu” (PDF). helsinki.org.rs. Helsinki Committee for Human Rights in Serbia. 2012. Pristupljeno 11. 6. 2015. „Prema ocenama...broj Srba na Kosovu je između 90.000 i 120.000. [According to the estimates, the number of Serbs in Kosovo is between 90.000 to 120.000]” 
  136. ^ „ECMI: Minority figures in Kosovo census to be used with reservations”. ECMI. Arhivirano iz originala 28. 5. 2017. g. Pristupljeno 22. 6. 2015. 
  137. ^ a b „UNHCR - Kosovo Fact Sheet 2019” (PDF). UNHCR. 
  138. ^ a b U Srbiji živi skoro 200.000 interno raseljenih lica sa Kosova i Metohije, Radio-televizija Vojvodine, 1 October 2018: Prema najnovijim podacima, u Srbiji, ne računajući teritoriju Kosova i Metohije, živi 199.584 interno raseljenih lica sa KiM od čega su 68.514 lica, odnosno 16.644 porodice, u stanju potrebe - nemaju odgovarajuće stambeno rešenje i adekvatne prihode kojim bi mogli sebi takvo rešenje da obezbede.
  139. ^ a b „U Srbiji živi skoro 200.000 interno raseljenih lica sa KiM”. Politika Online. Pristupljeno 2021-02-18. 
  140. ^ „UNHCR: Returns to Kosovo halted”. B92. 5. 4. 2010. Arhivirano iz originala 31. 12. 2014. g. „1 August 2009 UNHCR” 
  141. ^ Cvejic, Slobodan; Babovic, Marija. „IDPs FROM AND WITHIN KOSOVO: Vulnerabilities and Resources June 2009” (PDF). SeConS – Development Initiative Group and Danish Refugee Council, prepared under the UNHCR and UNDP Joint Programming Framework. str. 4. Arhivirano iz originala (PDF) 07. 07. 2020. g. Pristupljeno 13. 04. 2023. 
  142. ^ Allen, Richard. „Support for IDPs in Serbia Summary Report and Proposals” (PDF). UNHCR. „Officially, there are 203,140 persons displaced from Kosovo and still living in Serbia. This data comes from the registration of IDPs in 2000 and following subsequent movements of people out of Kosovo. There has been no re-registration exercise, but the total number of registered people is adjusted annually to reflect population movements and demographic changes. While the reliability of registration data can be questioned, it remains the sole source of official data.” 
  143. ^ Radević, Dragana (2005). „Izbjeglice i interno raseljene osobe u Crnoj Gori–trajna rješenja”. Migracijske I Etničke Teme. „Crna Gora je pružila (ili pruža) utočište za 18.047 interno raseljenih osoba s Kosova od kojih je većina izbjegla 1999., a manji broj njih 2000. (Izvještaj o registracijiraseljenih lica..., 2003). Među interno raseljenima trećina su Romi, a najviše ih je smješteno u romskim naseljima, gdje su izmiješani s lokalnim sunarodnjacima ... Ukupan broj raseljenih u Crnoj Gori je približno 26.500” 
  144. ^ „Izbeglice sa Kosova protiv Tačijeve posete”. 12. 1. 2015. „Estimates suggest that over 6,600 Kosovo Serbs still live in Montenegro, over 15 years after the conflict ended. The majority of them still live in temporary refugee settlements without personal identity documents.” 
  145. ^ Dierauer, Isabelle (16. 5. 2013). Disequilibrium, Polarization, and Crisis Model: An International Relations Theory Explaining Conflict. University Press of America. str. 88. 
  146. ^ Centre, UNESCO World Heritage. „World Heritage Committee puts Medieval Monuments in Kosovo on Danger List and extends site in Andorra, ending this year's inscriptions”. UNESCO World Heritage Centre. Pristupljeno 4. 8. 2021. 
  147. ^ Serbian Folk Dance Tradition in Prizren Ethnomusicology, Vol. 6, No. 2 (May 1962)
  148. ^ Grujičić, Nenad, ur. (2015). Prognani Orfeji. Sremski Karlovci: Brankovo Kolo. str. 18—19. 
  149. ^ „Kosovo u glasu Jordana Nikolića”. www.rts.rs. RTS, Radio televizija Srbije, Radio Television of Serbia. Pristupljeno 2021-02-08. 
  150. ^ „Djokovic doesn't regret Kosovo comments”. TENNIS.com. 7. 10. 2011. 
  151. ^ „Danijela Rundqvist blog”. Pristupljeno 14. 2. 2010. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Срби_на_Косову_и_Метохији&oldid=27846785”