Statut Budve (srednjovjekovni)

Srednjovjekovni statut Budve je proučavan od istoričara, ali ne u cjelini. U trezoru Opštine Budva (po odredbama poglavlja V Statuta) čuvan je od sredine 14. vijeka kao latinski original, a zatim kao italijanski prepis.

Vrijeme nastanka

Tekst Statuta, kakav je do nas došao, nastao je u vrijeme vladavine cara Stefana Uroša IV Dušana u 14. vijeku. U samom tekstu pominje se car, kao „gospodin car“ (lat. Masser lo imperador) kao i u Dušanovom zakoniku. U srednjem vijeku, riječ „gospodin“ je imala značenje poštovanja, ali i vlasti. Zakonske odredbe ovog Statuta se podudaraju sa zakonskim odredbama Srbije onoga vremena.

Jezik statuta

Kao i svi ostali statuti gradova u južnom jadranskom primorju, originalni Statut Budve je napisan na srednjovjekovnom latinskom jeziku. Ovaj original nije sačuvan, ali je poslužio prilikom prevoda na italijanski jezik od strane mletačke vlasti, početkom 15. vijeka (upravljali su gradom od 1442).

Sačuvani prepisi

Od italijanskog prevoda sačinjeno je više prepisa, a sačuvano ih je šest. U Biblioteci Sv. Marka, u Veneciji, nalaze se dva rukopisa (prvi potiče, vjerovatno iz druge polovine XVII vijeka, a drugi je iz 1700). Drugi rukopis napisan je humanističkim pismom i ima sasvim očuvanu boju mastila. Ovaj rukopis osim teksta Statuta, sadrži: 1) Tarifu budvanskog opštinskog ureda; 2) Popis privilegija i odluka mletačkih vlasti, koje se odnose na Budvu; 3) Inventar pisama i naredaba generalnih providura za Dalmaciju i Albaniju, koji se tiču Budve i 4) Popis načelnika grada Budve. Na kraju, ovaj rukopis sadrži inventar Crkve Sv. Ivana, sačinjen 24. juna 1691. godine. Treći prepis se čuvao u Arhivu JAZU i potiče iz 1854, a načinjen je po prepisu iz 1805. godine (ovjerio ga je tadašnji sekretar budvanske opštine, Stjepan Mitrov Ljubiša). Četvrti se prepis čuva u Zadru, ima samo 279 poglavlja (ostali rukopisi: 295) i sadrži mnogo previlegija iz 15. i 16. vijeka. Peti je rukopis iz Splita, vjerovatno iz 1805. godine, a šesti (načinjen prema zadarskom rukopisu) čuva se u Cavtatu, u Biblioteci Valtazara Bogišića.

Svi navedeni rukopisi, osim mletačkih, potiču od prepisa koji je 1653. godine izradio Krsto Ivanović. U svojoj izjavi Ivanović je naveo da je prepisivao sa originala, ali se ova njegova tvrdnja ne može odnositi na prvobitni original, koji je redigovan za vrijeme srpskog cara: prvobitni tekst Statuta nije mogao biti napisan na italijanskom. Original na koji se poziva Ivanović – može se odnositi na neki kasniji prepis, koji se čuvao u opštinskom trezoru. Mletački prepis ovog Statuta, kao najkorektniji i najtačniji, preveo je 1882. godine Šime Ljubić, a objavio ga je JAZU — Zagreb.

Temelji

Prije pojave ovog Statuta, postojale su pojedinačne odluke opštinskog vijeća, a koje su sadržavale jednu ili više normi, čija je primjena bila obavezujuća. Neposredan uzrok donošenja Statuta je želja vladajuće feudalne klase da u novoj situaciji ozakoni raniju autonomiju i time osigura svoj povlašćeni položaj i dalju eksploataciju klase kmetova. Statut se temelji na običajnom pravu, pod uticajem rimsko-vitantijskog prava i prilagođen je sredini i prilikama koje su vladale u tom području.

Literatura

• „Srednjovjekovni Statut Budve“ — prevod Statuta sa italijanskog i predgovor, Nikola Vučković (priredili, Miroslav Luketić i Žika Bujuklić) — Istorijski arhiv Budve — 1988. godine;
• Sindik, Ilija (1957). „Odnos grada Budve prema vladarima iz dinastije Nemanjića”. Istoriski časopis. 7: 23—36. 
• St. Novaković: „Zakonski spomenici srpskih država srednjeg veka“, pos. Izdanje SKA, V, Beograd 1912, 45-75 ;
• Šime Ljubić: Statuta el leges civitatis Buduae civitatis Scadronae et civitatis insulae Lesinae Monumenta historico iuridica Slavorum meridional lum — JAZU, Zagreb 1882-83,3;
• I. Strohal: „Statuti primorskih gradova i općina“ — Različita izdanja JAZU 1911, str. 138;

Galerija

• 
  Pravno uređenje srednjovjekovne budvanske komune
• 
  Statut Budve