Federiko Felini

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Federiko Felini
Federiko Felini
Datum rođenja(1920-01-20)20. januar 1920.
Mesto rođenjaRimini, Italija
Datum smrti31. oktobar 1993.(1993-10-31) (73 god.)
Mesto smrtiRim, Italija
Veb-sajtwww.federicofellini.it

Federiko Felini (ital. Federico Fellini; Rimini, 20. januar 1920 — Rim, 31. oktobar 1993) je bio italijanski filmski reditelj i scenarista. Rođen je u Riminiju (Italija). Jedan je od najuticajnijih filmskih reditelja 20. veka. Pored Mikelanđela Antonionija smatra se za glavnog pokretača druge italijanske filmske renesanse. Za života je smatran kritičarem društvenih pojava u italijanskom građanskom društvu u posleratnom razdoblju, oslikavao je ekonomski prosperitet i njegove deformacije. U Sjedinjenim Državama smatran je najrespektabilnijim evropskim rediteljem, i osobom čija je popularnost bila uporediva s najistaknutijim filmskim zvezdama njegovog doba.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Federiko Felini kao beba

Felini je rođen 20. januara 1920. u Riminiju, na obali Jadranskog mora, u porodici iz srednje klase s troje dece. Njegov otac, Urbano, bio je trgovački putnik i trgovac, a majka Ida rođ. Barbiani, domaćica poreklom iz Rima. Deo detinjstva proveo je kod bake na selu Đambetoli često lutajući s raspuštenijom seoskom decom, njegova dečačka iskustva oslikana su delimično u filmovima Dangube (I Vitelloni; 1953), 8½ (1963) i Amarcord (1973). Školovao se u katoličkom internatu. Iz toga razdoblja najčešće se prepričava njegov kratkotrajan, (u dvanaestoj godini), beg s putujućim cirkusom. To se tumači kao znak njegove velike ljubavi prema spektaklu. Iako nikada nije skrivao svoju sklonost prema svetu cirkusa, Felini ipak daje drukčiju verziju svog bega: on je bežao od škole. Učenje i školska disciplina nisu bili njegova bolja strana. Felinijevi filmovi često sadrže autobiografske anegdote i fantazije. Nekoliko njegovih intimnih prijatelja kao što je scenarista Tulio Pineli i Bernardino Zaponi, zatim kinematograf Đuzepe Rotuno ili dizajner Dante Fereti govorili su da je Felini imao običaj da jednostavno izmisli neka svoja sećanja samo da bi ih ispričao na filmu.[1]

Tokom Musolinijevog fašističkog režima, Federiko i njegov brat Rikardo su bili pripadnici Avanguardiste, fašističke omladinske organizacije u koju se svaki adolescent tada morao učlaniti. Međutim, Felini i njegova porodica nisu bili fašisti i nisu bili simpatizeri Musolinija.

Po završetku gimnazije, počeo je, na insistiranje oca, da u Bolonji studira pravo 1938, ali je uskoro napustio fakultet i posvetio se novinarstvu. Prvo je sarađivao u Firentinskim novinama, a potom kao jedan od urednika u popularnom nedeljnom satiričnom rimskom listu Marko Aurelije i bio je dobro plaćen crtač i karikaturista, a pisao je i vesele skečeve.

Godine 1939, preselio se u Rim, ponovo upisao fakultet, ali tek toliko da odgodi odsluženje vojnog roka. Prehranjuje se pišući u crnoj hronici lista Il Popolo di Roma, i dalje crta stripove za satirički list Marc'Auerlio. Početkom 1940. počeo je da piše kratke priče za radio a zatim i da režira. U to vreme obavio je intervju i upoznao se sa popularnim glumcem, tumačem narodskih likova Aldom Fabricijem (Aldo Fabrizzi) (1905—1990), nakon kojeg je došlo do bliskog prijateljstva i profesionalne saradnje, za čiju pozorišnu trupu piše skečeve, ali i vodi garderobu, radi na dekoru i obavlja posao sekretara. Od godine 1940. počinje pisati i za film, i to gegove za komičara Makarija, te tekstove za Fabricija. Felinijev biograf Tulio Kezič ovu turbulentnu epohu komentariše sledećim rečima:

Iako je period saradnje u Marc’Aurelio bio srećan, sreća je samo zamaskirala besraman period političke apatije. Mnogi koji su živeli tih poslednjih godina Musolinijevog režima osetili su šizofreničnu dilemu između službene lojalnosti i slobode humora.[2]

Godine 1942, Felini je upoznao Đulijetu Masinu, glumicu koja je igrala u radio-dramama, ili je čitala tekstove reklama koje je on kao humorist pisao. Kasnije, 30. oktobra 1943, njome se i oženio. Tada je počelo jedno od najkreativnijih filmskih partnerstava u istoriji filma. Nekoliko meseci posle venčanja, Masina je pala sa stepenica i imala pobačaj. 22. marta 1945. rođen je Pjerfederiko Felini ali on je preminuo samo mesec dana nakon rođenja 24. aprila. Ta porodična tragedija duboko je uticala na Felinijeve i ostavila je trag na film Ulica (La strada, 1954)[3]

Filmom je Felini počeo da se bavi 1941, najpre, pisanjem. Prvih nekoliko tekstova su bili pripremni a 1942. je napisao scenario Četvrta strana.

Fašistički režim u Italiji pao je 25. jula 1943. Saveznici su oslobodili Rim 4. juna 1944. Tog euforičnog leta je Felini sa svojim prijateljem De Setom otvorio trgovačku radnju u kojoj je radio karikature savezničkih vojnika za novac. Upravo tu je Roberto Roselini upoznao Felinija i izrazio želju da ga Felini upozna sa Aldom Fabricijem. Tu je Roselini ponudio Feliniju da sarađuje na scenariju (zajedno sa Susom Čeki D'Amiko, Pjerom Telinijem i Albertom Latuadom) za film Rim, otvoreni grad (1945). Felini je to prihvatio i dao doprinos filmu gegovima i dijalozima. Bilo je to presudno za Felinijev razvoj i čitavu karijeru. Sarađivao je kao koscenarista, pisac predteksta i asistent reditelja u tom klasičnom neorealističkom filmu, jednom od najboljih filmova italijanske i svetske kinematografije, Rim, otvoreni grad. (Taj film je posle Viskontijevog Zemlja drhti i Opsesija označio epohu u italijanskom i svetskom filmu poznatu kao neorealizam).

Do tada kada sam dolazio na snimanja, kaže Felini, sve mi je bilo strano. Ali, uz Roselinijevu pomoć, u filmu sam prepoznao drugi svet. Kroz njegov stav prema filmu shvatio sam da se filmovi mogu stvarati bez prevare, bez apriornih pretpostavki, bez unapred utvrđenih poruka. Ali, ono najvažnije što sam od Roselinija dobio bila je pouka o skrušenosti i poniznosti prema životu.

Federiko Felini početkom 1950-ih.

Potom Felini piše i asistira Pjetru Đermiju u filmovima Zločin Đovana Episkopa 1947, Bez milosti 1947. i Vodenica na Pou 1948.

Felini debituje 1950. godine s filmom Svetlosti varijetea (Luci del varietà), za koji je napisao scenario i korežirao zajedno s Albertom Latuadom, a tada otprilike počinje i novo razdoblje u istoriji posleratne Italije: ratne tragedije pomalo se zaboravljaju, ruševine se uklanjaju, nastupa ekonomski prosperitet i javlja se optimizam; sve veće blagostanje sa svim svojim tada još teško prepoznatljivim zamkama. Tematika i problematika neorealizma, sa težištem na socijalnim pitanjima i na ekonomskim nedaćama, postupno se premeštala ka psihološkim sadržajima. Taj filmski trend, čiji je najistaknutiji predstavnik Federiko Felini, nazvan je - neorealizam duše. Nije zato neobično da su istaknuti motivi prvog Felinijevog samostalno režiranog filma Beli šeik (La sceicco bianco 1952) bile baš iluzije i čovekova zaokupljenost nečim ispraznim, što je verno sledilo neorealističku tradiciju. U tom smislu još je određenije prvo njegovo remek-delo Dangube (I Vitelloni 1953), film u dobroj meri autobiografski, nagrađen Srebrnim lavom na festivalu u Veneciji. Radnjom u Felinijevom rodnom mestu film prikazuje prazninu života materijalno osiguranih ljudi, ljudi čiji materijalni standard ne prati i odgovarajući duhovni standard. Felini prikazuje ljude koji su naglo ostali bez ciljeva koji pomažu oljuđenju, a taj gubitak vrednog smisla života biće tema i mnogih njegovih kasnijih filmova. Tako će se dramatičnija verzija te teme pojaviti u idućem Felinijevom filmu, njegovom najslavnijem iz tog razdoblja - filmu Ulica (La strada, 1954) sa Đulijetom Masinom, svojom suprugom, i Entoni Kvinom, delo koje je nagovestilo velikana svetskog filma i za koji će dobiti prvi od četiri buduća Oskara za najbolji strani film. Filmom Ulica Felini je definitivno postao zvezda svetske kinematografije, ali je istovremeno prouzrokovao žučne rasprave i osporavanja u samoj Italiji. S oduševljenjem su ga, najviše zbog moralizma, prihvatili crkveni krugovi. To je izazvalo gnev vrlo uticajnih levo orijentisanih struja, posebno filmskog glasila Cinema Nuovo, pa je Felini proglašen izdajnikom neorealizma, mistikom i prerušenim franjevcem - ovo poslednje zbog pređašnje saradnje na Roselinijevom filmu Franjo Asiški, Božji lakrdijaš. Odmah nakon Ulice Felini režira još dva filma s marginalcima kao glavnim junacima Probisvet (Il bidone, 1955), film koji je označio njegov prelaz iz intimnog na socijalni i socijalnokritički plan. Po rečima kritičara Fostera Herša (Foster Hirsch), Felini spaja dve osobine koje su oduvek prevladavale u italijanskom filmu: epsku tradiciju, naklonjenu spektaklu i teatralnoj glumi, i humanističku tradiciju, koja se duboko saoseća sa odbačenima i potlačenima. U ovu poslednju kategoriju pripadaju tri filma koja je Felini snimio sa svojom suprugom glumicom Đulijetom Masinom: Ulica (La strada, 1954), Kabirijine noći (Le notti di Cabiria, 1956), i Đulijeta i duhovi (Giulietta degli spiriti, 1965). Film Kabirijine noći u kojem glavnu ulogu tumači njegova supruga Đulijeta Masina mu je doneo novog Oskara. U tom ostvarenju realističkog stila, ali alegoričnog sadržaja, prikazana je nesalomivost žene suočene sa izdajom. Sledi prelomna Felinijeva trogodišnja pauza, a onda počinje novi razvojni stepen njegovog stvaralaštva. Felinijevi pogledi na realnost Italije kasnih pedesetih 20. veka postaju sve kompleksniji i angažovaniji prema socijalnim i moralnim deformacijama italijanskog društva. Tako nastaju Sladak život (La dolce vita, 1959) film koji sa žestinom i kritičkom kategoričnošću u opštoj satiričkoj projekciji prikazuje blazirane, duhovno amorfne, etički i ljudski izobličene pripadnike klase buržuja i aristokratije sa Via Veneto i iz konteovskih enterijera, klase koja mesečarenjem i bludom nastoji da prkosi neumitnosti istorije i progresu duha. Film počinje i završava sa aluzijama na Danteovu Božanstvenu komediju i bavi se moralnom i duhovnom propašću Italije. Sladak život dobio je u Kanu 1960. Gran pri, Zlatnu palmu. Film je zajedljiva satira o licemerju katolicizma i dekadenciji Italije i doneo je Feliniju status jednog od najznačajnijih reditelja na svetu. U filmu Bokačo 70, Felini ima jednu od četiri epizode, skeč Poseta (1962). Potreba za održavanjem raskošnosti i kontroverzne slikovitosti narušila je Felinijevu inspiraciju i on je odlučio da stvaralačka blokada postane tema njegovog narednog filma. Već sledeće 1963. u februaru je snimio 8½ (1963) s Marčelom Mastrojanijem, svojevrsnim Felinijevim alter egom, u glavnoj ulozi, koji je izazvao mnogo protivrečnosti i diskusija, (na Festivalu u Moskvi mu žiri dodeljuje Gran pri Zlatnu medalju, ali su potom usledile ograde žirija). Film je nagrađen Oskarom, a u nekim anketama filmskih kritičara proglašen je najuspešnijim filmom nakon 1960. godine. u ovom zbunjujućem spoju stvarnosti i iluzije, odnosno izmišljenog i vidljivog, pod nazivom Osam i po, Marčelo Mastrojani tumači ulogu reditelja koji se usled umetničke blokade povlači u nadrealni svet svojih osećanja i opsesija u nadi da će doživeti otkrovenje, ali na kraju uviđa neukrotivu prirodu svoje umetnosti. U filmu Đulijeta i duhovi (Giulietta degli spiriti, 1965) prikazao je setnu i pesimističnu projekciju žene i njene sudbine. U filmu Satirikon (Fellini Satyricon, 1969), raskošan istorijski film o vremenu Nerona, Felini izrazito teži da demitologizuje skaske o lepoti i slavi večnog grada. Klovnovi, film iz 1971. koji nema toliku legendu koliko ima ličnu Felinijevu notu njegovih dečačkih uspomena i neizmerne ljubavi za svet varljive slave cirkusa. Nakon uspeha s ovim filmom snima: Rim (Roma, 1972), film je subjektivna evokacija Rima iz Felinijeve mladosti. Film Amarkord (Amarcord, 1973) je jedan od najboljih Felinijevih filmova. Film, reminiscencija u kojem je oživeo vreme Italije u njenom najcrnjem periodu fašizma. Felini se u tom filmu obračunao sa psihologijom i mentalitetom italijanskog fašizma. Felinijev šesnaesti film je Kazanova (Il Casanova di Federico Fellini, 1976) je persiflaža tog mita, jednog smešnog, moralno atrofiranog doba i njegovog socijalnog ustrojstva... Proba orkestra (Prova d'orchestra, 1978). Felinijev kasniji film Grad žena (La città delle donne, 1980), predstavlja oštru društvenu kritiku poput one u filmu Sladak život. Slede: A brod plovi (E la nave va, 1983), Džindžer i Fred (Ginger and Fred, 1986) i Intervju (Intervista, 1987)

Svi Felinijevi filmovi su provokativni, ekstravagantni, rađeni u njegovom jedinstvenom autobiografskom stilu koji često karakteriše fascinacija bizarnim. Felinijevi filmovi odlikuju se izvanrednom lepotom i intelektualnom dubinom i izražavaju stalnu težnju ka širenju mogućnosti audio-vizuelnog jezika za istraživanje procesa stvaranja, društva i uma.

Federiko Felini je režirao ukupno dvadeset filmova. Zaštitni znak Felinijevih filmova je i kompozitor Nino Rota s kojim je sarađivao u gotovo svim svojim filmovima. Izraz - dolce vita Sladak život - udomaćio se svakodnevnom u govoru zahvaljujući istoimenom njegovom filmu, baš kao i izraz - paparazzo: za novinare beskrupulozne lovce na senzacije: paparaci. Pojam je nastao iz prezimena prijatelja Marcela Rubinija (igra ga Marčelo Mastrojani), koji se u filmu preziva Paparaco.[4] Sve to govori o Felinijevom snažnom uticaju na savremenu svakodnevicu. Pred sam kraj života Felini je dobio i petog Oskara, za sveukupni doprinos filmskoj umetnosti, "kao priznanje za njegova kinematografska dostignuća koja su zadivila i zabavljala publiku širom sveta". Nedugo zatim je preminuo od srčanog udara 31. oktobra 1993. u bolnici u Rimu, samo dan nakon pedesetogodišnjice braka; nedugo potom preminula je 23. marta 1994. i njegova supruga Đulieta. Felinijevi su sahranjeni zajedno sa njihovim sinom Pjerfederikom na samom ulazu u groblje u Riminiju u bronzanoj grobnici oblikovanoj kao pramac broda u vodi.

Međunarodni aerodrom u Riminiju nazvan je u njegovu čast „Međunarodni aerodrom Federiko Felini”.

Rediteljska karijera[uredi | uredi izvor]

Felini 1965.

Svetlosti varijetea (1950), Felinijev prvi film, režiran je u saradnji sa iskusnijim rediteljem Albertom Latuadom. Film je šarmirajuća pozadinska komedija smeštena u svet malih putujućih zabavljača, svet koji je Felini dobro poznavao nakon rada na Roselinijevom filmu Paisa (1964). Samo snimanje filma je vrlo oraspoložilo tada tridesetogodišnjeg Felinija ali loše ocene kritičara i ograničena distribucija razočarali su sve koji su radili na filmu. Produkcijska kuća je bankrotirala i ostavila Felinija i Latuadu u dugovima koje su otplaćivali decenijama.[5]

Felinijev prvi samostalni film bio je Beli šeik (1952). Sa Albertom Sordijem u glavnoj ulozi, film je ispravljena verzija koju je prvobitno napisao Mikelanđelo Antonioni 1949. i baziran je na fotoromansijima, popularnim italijanskim romantičnim stripovima iz tog perioda. Producent Karlo Ponti je dao zadatak Feliniju i Tuliju Pineliju da razviju tretman. Smatrajući da je scenario previše zbunjujući, Antonioni ga je odbio i dao Latuadi, ali ga je i on odbio. Felini je tada donio odluku da sam režira taj film.

Na idućem scenariju zajedno sa Felinijem i Pinelijem radio je i dramaturg Enio Flaiano (koji je pomogao i oko Svetlosti varijetea). Zajedno su razvili danas vrlo popularnu priču o venčanom paru čiji je spoljni izgled i poštovanje oskrnavljen fantazijama nezrele supruge (koju je uverljivo tumačila Brunela Bovo). Prvi put su Felini i njegov kompozitor Nino Rota radili muziku za taj film. Upoznavši se u Rimu 1945, Felini i Rota nastavili su saradnju sve do Rotine smrti za vreme snimanja zlosretnog Grada žena (1980). Ova značajna umetnička saradnja opisana je kao "razumna, iracionalna i čarobna.".[6]

Veliko otkriće za Felinija nakon njegovog neorealsitičkog perioda (1950—1959), je delo Karla Gustava Junga, koga je najprvo čitao 1961. pod mentorstvom jungovskog psihologa Ernsta Bernharda. Jungove uticajne ideje o animi i animusu, o ulozi tipova i kolektivno nesvesnog su snažno istraživane u Felinijevim klasicima 8½ (1963), Đulijeta i duhovi (1965), Satirikon (1969), Felinijev Kazanova (1976) i Grad žena (1980).[7]

Felinijevi filmovi su široko hvaljeni, a čak 4 njegova filma dobila su Oskara za najbolji strani film: Ulica (1954), Kabirijine noći (1957), 8½ (1963) i Amarkord (1973). Još jedan film, Sladak život (1960), je jedan od uticajnijih filmova 1960-ih, i proglašen kao 6. najbolji film svih vremena od strane Entertainment Weekly-ja.[4]

Godine 1990, Felini je dobio prestižnu Premiju Imperiale nagradu, koju mu je dodelila Japanska umetnička asocijacija, a koja se smatra ekvivalentom Nobelove nagrade. Nagrada se deli u 5 kategorija: slikarstvo, vajarstvo, arhitektura, muzika i pozorište/film. Među prethodnim dobitnicima te prestižne nagrade su Akira Kurosava, Dejvid Hokne, Pina Bauš i Moris Bejart.

Ostali projekti[uredi | uredi izvor]

Federiko Felini na snimanju filma

Godine 1948. Felini je glumio u Roselinijevom filmu Čudo zajedno sa glumicom Anom Manjani. Da bi igrao ulogu tihog prevaranta kojeg Ana Manjani u filmu zameni sa svecom, Felini je svoju tada crnu kosu morao prefarbati. Felini je takođe pisao i scenarije za radio drame i filmove (najviše za Roberta Roselinija, Pijetra Germija, Eduarda De Filipa i Marija Moničelija), ali i gegove za komičare kao što su Aldo Fabrici. Kao talentovan karikaturista, Felini je radio satirične crteže koji su obišli Evropu i Severnu Ameriku, a i danas su meta kolekcionara. Mnoge inspiracije za crteže mogu se naći u njegovim vlastitim snovima dok su ga filmovi-u-pripremi stimulisali da pravi crteže za dekor, kostime i izgled pozornice (isto kao što je bilo i sa Sergejom Ajzenštajnom čiji crteži su delovali snažno i na Felinijeve afinitete i delo).[8]

Godine 1991. Felinijev strip Put u Provod preveden je na engleski od strane Stefana Gaudiana, i izdat u časopisu Crisis sa crtežima koje je napravio Milo Manara.

Godine 1992. Felini je usko sarađivao sa kanadskim rediteljem Damijanom Petigreuom, na zadnjem velikom intervjuu za projekt Ja sam rođeni lažljivac: Leksikon Federika Felinija (2002), koji je opisan kao maestrov "duhovni testament" od strane Felinijevog biografa Tulija Keziča.[9]

Uticaj i ostavština[uredi | uredi izvor]

Kao jedinstvena kombinacija sećanja, snova, fantazije i želje, Felinijevi filmovi su duboko lične vizije društva sa čestim portretisanjem ljudi u njihovim najbizarnijim trenucima. Pojam "felinijski" je neretko korišćen kako bi se opisala bilo koja scena u kojoj halucinirajuća slika ulazi u bilo koji običan događaj. Značajniji savremeni reditelji kao što su Dejvid Linč,[10] Tim Barton,[11] Pedro Almodovar,[12] Teri Giliam[13] i Emir Kusturica[14] su svi isticali da je Felini imao uticaj na njihov rad.

Poljski reditelj, Vojceh Jerži Has (1925—2000), čija su dva najznačajnija filma, Manuskript iz Saragose (1965) i Satni sanatorijum (1973) izvrsni primeri modernističke fantazije, često je upoređivan sa Felinijem zbog čiste "luksuznosti slika" (piše Žilber Guez u časopisu Le Figaro).

Pevač Fiš (bivši Marilion) izdao je album "Felinijevi dani", za koji su mu inspiracija bili tekstovi i muzika iz Felinijevih filmova.

Filmografija Federika Felinija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Bernardino Zapponi: Memoar, Il mio Fellini (Roma:Marsilio Editori), 1995, i sam Felini je svedočio u Ja sam rođeni lažljivac: Leksikon Federika Felinija. . New York: Abrams. 2003. .
  2. ^ Vidi Kezich, Felini: Život i delo. p. 36.
  3. ^ Vidi Kezich, Felini: Život i delo. p. 157 i snimljeni intervju sa Luiđijem Titom Benzijem u Felini: Ja sam rođeni lažljivac (2003).
  4. ^ a b vidi http://www.imdb.com/title/tt0053779/trivia
  5. ^ Kezich 2006, str. 114.
  6. ^ Kezich 2006, str. 125.
  7. ^ Uticaj Junga i italijanske popularne kultura kao što je Corriere dei Piccoli na Felinijev stil je istraživan od strane Petera Bondanele, Film Federika Felinija, (Prinston:Princeton University Press), 1992.
  8. ^ Selekcija i analiza tih crteža dostupna je u Pijer Marko De Santi: Felinijevi crteži, (Rim: izdavač Laterza), 1993. Za upoređivanje Felinijevih i Ejzenštajnovih dela, vidi S. M. Ejzenštejn, Tajne crteža (Pariz: Seuil), 1999.
  9. ^ Kezič, Tulio (2006). Federičo Felini: Život i delo
  10. ^ Vidi http://www.thecityofabsurdity.com/quotecollection/infl.html
  11. ^ Vidi http://www.timburtoncollective.com/influences.html Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. jun 2007)
  12. ^ Vidi http://www.italymag.co.uk/life-culture-style/2007/films/almodovar-defends-italian-cinema-from-tarantino/ Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. novembar 2007)
  13. ^ Vidi http://www.sensesofcinema.com/2003/great-directors/gilliam/
  14. ^ Vidi http://findarticles.com/p/articles/mi_m1285/is_9_29/ai_55683952

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Federiko Felini na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Федерико_Фелини&oldid=27737373”