Flora Republike Srpske ubraja se u najraznolikije u čitavoj Evropi, jer na ovom prostoru živi oko 3.300 biljnih vrsta, koje su značajne za optimalno funkcionisanje ekosistema, kao i za život ljudi na širem prostoru Balkanskog poluostrva.[1]
Vegetacija Bosne i Hercegovine po prvi put je sustematski istraživalna u drugoj polovini 20 veka. Pioniri fitocenoloških proučavanja bili su Horvat I. i Tregubov, sa prvim istraživanjima Vranice (u četrvrtoj) i Klekovače (u petoj deceniji).[2]
Nakon Drugog svetskog rata istraživanjem šumskih fitocenoza bavin se Fukarek P., koji na Katedri za ekologiju šuma Šumarskog fakulteta u Sarajevu pokrenuo publicističku i istraživačku delatnost.
Tokom 1950-ih Fukareku se pridružuju članovi njegove škole Stefanović V. i Fabijanić B., koji realizuju mnoge projekte u saradnji sa Biološkim odsekom PMF-a u Sarajevu: Riter-Studnička H.
Značajan doprinos istraživanjima šumskih ekosistema Bosne i Hercegovine daju poznati botaničari i ekolozi: Šilić Č., Lakušić R., Bjelčić Ž. i poslije Redžić S. Stefanović i Beus V. i preuzimaju veliki posao kartiranja šumske vegetacije, kroz projekte eh-Jugoslavije (vegetacijske karte 1:1.000.000 i 1: 200.000, karta realne vegetacije, karte šumskoprivrednih područja 1:25.000). Katedre je Ekološkovegetacijska rejonizacija Bosne i Hercegovine, takođe je dala svoj doprinos sa serijom originalnih karata 1:500.000).
Istraživanja u Bosni i Hercegovini bila su od početka zasnovana na Ciriško-monpelješkoj školi Braun-Blankea, ali u nasleđe je ostavljen teret neusklađivanja taksonomije sa evropskim, kao i nomenklature sa donošenim Međunarodnim kodeksima (1976, 2000). Drugi očigledan nedostatak dosadašnjih istraživanja je nesrazmjerno loše istražen zapadni deo Republike Srpske u odnosu na istočni.
Nosioci istraživanja šumskih fitocenoza u poslednjoj deceniji 20. veka su stručnjaci šumarskog fakulteta u Banja Luci Bucalo V. i Brujić J., koji su formirali snažan tim, koji pokušava da pomenute nedostatke otkloni. Suočen sa nedostatkom temeljnih florističkih istraživanja, ptim je do sada dao najveći doprinos u ovoj oblasti.
Radovima Ćirića, Stefanovića, Drinića, Manuševa L., Burlice, Fabijanića, Dizdarevića, Prolića, Pavliča, Vukorepa i drugih istraživača, u periodu od 1971– 1983. godine izvršena je tipološka obrada većine šuma u Bosne i Hercegovine. U radovima koji su objavljeni u navedenom periodu dati su podaci o proizvodnim karakteristikama istraženih tipova šuma, a na osnovu rezultata inventure šuma na velikim površinama od 1964–1968. godine, kao i kasnijih terenskih istraživanja pomenutih autora.
Kako tipološka istraživanja napred navedenih ustanova nisu nastavljena i nisu zaokružena. U 2000-tih Bucalo je pokušao približiti bosansku i srbijansku tipologiju šuma.
Ukupna površina Republike Srpske iznosi 24.666 km² . Poljoprivredno zemljište zauzima 1.251.695 ha, odnosno 50,70% teritorije. Šume i šumsko zemljište pokrivaju 1.276.707 ha ili 51,77%. Trstici i močvare zauzimaju 616 ha, a ostatak od 153.351 ha ili 6,27% su neproduktivne površine (izgrađene površine, kamenjari, klizišta).[3]
Sa aspekta biološke i geološke raznovrsnosti florističko bogatstvo, teritorija Republike Srpske predstavlja unikatno područje u Evropi. Na terene ispod 500 m nadmorske visine otpada oko 48%, a na terene iznad 1,00 m oko 20% površine Republike Srpske, što ukazuje na izuzetnu raznovrsnost teritorije u pogledu fizičko-geografskih uslova.
Visok stepen očuvanosti prirode, taništa i ekosistema na njenoj teritoriji održao se do danas zahvaljujući uticajima faktora, kao što su:
specifična orografija,
geološka podloga,
hidrologija,
ekoklima,
sporadično ispoljeni antropogeni uticaji.
Područje Republike Srpske je naročito interesantno sa stanovišta zastupljenosti i
očuvanosti geoloških rariteta. Specifični klimatski uslovi rezultirali su
razvojem brojnih, retkih, endemskih i reliktnih biljnih zajednica.
Prašuma Perućica sa površinom od 1.434 ha, predstavlja najveći prašumski rezervat u Evropi.
Na teritoriji Republike Srpske nalaze se kvalitativno najvrijednije
biološko-prostorne celine na nivou Bosne i Hercegovine, među koje spadaju:
dva nacionalna parka Sutjeska i Kozara, šumski rezervati Lom, Janj i Perućica, Ramsarsko mjesto, Bardača kod Srpca, i nekoliko park-šuma i zaštićenih pejzaža i brojni drugi vredni objekti.
Vegetacija prašume sutjeska sastoji se iz gustih šuma (66%), koje se sastoje od velikih bukovih stabala visokih 60 metara, sa obimom od oko jednog i po metra,te endemičnih primeraka crnih borova. Drveće u prašumi Perućica nikada nije popisivano, a neka od njih stara su čak 300 godina.[5][6]
Na padinama severozapadnih brda postoje guste četinarske i bukve do visine od 1.600 metara, dok su u ostalim delovima veoma strme padine neplodne i kamenite. Pašnjaci se nalaze na nadmorskim visoravnima iznad 1.600 metara.[7][8]
Između šuma su planinski pašnjaci, livade i kamenita područja sa mestimičnim rastinjem, i cvetno bogatstvo koje obuhvata 2.600 vrsta vaskularnih biljaka, od kojih su mnoge retke i endemske vrste, kao i približno stotinu vrsta jestivih gljiva.
bela vrba (Salix alha) ima visoko beličasto stablo, koja spletom korenovog sistema zaštićuje obale rieka od preterane erozije;
krta vrba (Salix fragilis), omanje drvo čije su grančice u osnovi jako krte, a liska u osnovi je najšira (u parkovima se gaji žuta ili žalosna vrba, (Salix babiloni-sa); lovor vrba (Salix petandra) koja ima kožaste jajaste listove,
Begrenaccrvenkasta vrba ili rakita (Salix purpurea) je žbunasta biljka sa crvenkastim izdancima i pupoljcima koji su otporna na sušu i mraz, koristi se u pletarsvu;
Crna topolabarska iva (Salix cinerea) ima razgranat, gust i nizak grm sa obrnuto jajolikim listovima, koji su na sredini uži, naseljava brdske i planinske potoke i vlažne livade; raste na plodnim vlačnim zemljištima naročito uz rubove i oaze šuma, te na požarištu (slična joj je velelisna vrba S. grandifolia koja raste u šumama):
puzava vrba (Salix perens) raste nisko po zemlji, i sprečava eroziju;
bagrenac (Amorpha fructicosa) alhotona vrsta koja se naročito raste uz Savu;
crna topola (Populus nigra) čije drvo narasta do 25 m;
Šume hrasta lužnjaka ili robura (Quercus robur), sa listovima koji imaju kratke peteljke, a plodovi na dugim peteljkama, u Republici Srpskoj razvijaju se na višim položajima, na kojima se voda zadržava u zoni rizosfere. U Potkozarju nalazi se u obliku šumskih oaza ili solitera.
Mezofilne šume hrasta kitnjaka i običnog graba zauzimaju širok prostor u brdskom pojasu gradeći tipičan klimatski ekosistem.
Šume kestena
Šume pitomog kestena (Castanea sativa) razvijaju ce na severozapadnim padinama Kozare oko Kostajnice (i na Prosari) na toplijim staništima u Republici Srpskoj.
Šuma bukve (Fagus moesiaca) dominantna je u slivu Mlječanice i na Vitlovskoj kosi, Ravnoj gori, Bijeloj vodi, Kotlovači, Bukovici, Krivoj strani, Jelica potoku, u vidu visokih stabala do 35 m, prečnika 150 cm i starosti 300 godina.
Mezofilne bukove šume po pravilu zauzimaju severne ekspozicije, sa blažim nagibom, na zemljištu šija je geološka podloga heterogena.
Kserotermne bukove šume razvijaju se prema južnim ekspozicijama ca većim nagibom, većinom na krečnjacima i dolomitima, odnosno na Zemljištu kombisolu, u uslovima srednja godišnja vlažnost vazduha između 65 i 75%, srednje godišnje temperature između 7 i 9 °C, (-20 °C do 40 °C) i srednja godišnja osunčanosti između 1.800 i 2.000 sati.
gorski javor (Acerpseudoplatanus) koji se pojavljuje kao oaza ili najčešće kao solitarno stablo. Nalaze se na prostoru Javorovog bunara iznad Crne rijeke severoistočno od Mrakovice u kojima se nalaze retka stabla bukve i jele, ali i na drugim likacijama u Republici Srpskoj.
U mešovita šumama dominira mezijska bukva (Fagus moesiaca) i obična jela (Abies alba) na primer: severno preko Motajice (806 m) do Glavuše (792 m) gde dominira jela od 67%, bukva 30% i ostale vrste 3% (smrča, crni bor).
Mešovite šume koje dominiraju na Kozari su na:
području potoka Zofika (bukva, lipa, lijeska);
Pohorovom brdu i Ratovoje glavici (hrast, bukva, jela);
Dolinici i Jovaču (visoke šume bukve i jele);
Bukovom viru (bukva i jela).
Šuma tise (Taxus hacata) nalazi se uz potok Tisovače koja je degradirana, te se nalaze solitern stabla. Nekoliko stabala se nalaze u kanjonu Vrbasa (12 km iznad Banja Luke).
Šuma jele (Abies alba) dominira na platou Mrakovice (806 m), ali se spušta prema mešovitim šumama između Velike i Male Mlječanice do 400 m n.v. u hrastovim šumama.
Visoka i gusta četinarska šuma na planini Klekovači raste do nadmorske visine od oko 1.500 m, a potom prelazi u ređu bukovu šumu. Sam vrh Klekovače obrastao je klekom, niskim rastinjem, pa se pretpostavlja da je po njemu planina i dobila ime.
Od retkih i ugroženih biljaka Bosne i Hercegovine na širem prostoru Kozare registrovano je 19 vrsta:[9][10]
Evropska Tisa Taxus baccata. Tisa je konstatovana na samo tri lokaliteta, ali je izvesno da je na Kozari, kao i na susednim Dinaridima, nekad bila mnogo rasprostranjenija.
Na zaravnima iznad dolina i brežuljcima nalaze se agrofitocenoze voćnjaka (jabuke, kruške, šljive), i agrofitocenoze žitarica (pšenica, kukuruz, ovas, ječam, raž), koje se najčešće nalaze na miocenim peščarama koji su prekriveni glinom.
jelenski jezik (Phyllitis scolopendrum) naseljava vlažne šume na plitkom humusnom zemljištu na krečnjaku;
slatka paprat (Polypodium vulgare) naseljava stene i kamene blokove i panjeve koji su obrasli mahovinom u senovitim listopadnim i četinarskim šumama;
kopitnjak (Asarum europaeum) karaktetistična vrsta je reda Fagetalia (raste u hrastovim i bukovim šumama);
kukurek (Heleborus odorus) naseljava svetla staništa (šikare, proplanke, krčevine od nizina do brdskih oblasti);
pavit (Clematis recta) naseljava svetle šume, šikare, vrzine pored puteva;
šumarica obična (Anetope morosa) pojavljuje se u rano proleće u mezofilnim šumama i šikarama zajednice hrasta kitnjaka i običnog graba (Querco - Carpinetum)
Brojne biljne vrste u Republici Srpskoj ugrožene suČ
različitim negativnim uticajima,
direktnim uništavanjem putem preterane eksploatacije (nekontrolisana seča šuma, nekotrolisanog sakupljanja lekovitih biljaka i sl.), a
zagađivanjem životne sredine
ekocidom prirodnih eko-sistema (staništa i biocenoza).
Sve ovo nameće, nadležnima ali i celoj zajednici u Republici Srpskoj, potrebu da se pristupi zaštiti i unapređenju prirode na nov način. U tom smislu potrebno je ubrzati obnovu prirodnih eko-sistema antropogenom revitalizacijom, planskim i sistematskim delovanjem čoveka.
Vegetacija je ozbiljno ugrožena na brdsko-planinskom prostoru Republike Srpske, na kome nastaju antropogene pustinje, te duž obala reka, na kojima egzistira poplavna vegetacija, kao i tamo gde se razvija agroproizvodnja i urbanizacija.
Duž većine reka gotovo je potpuno uništena poplavna vegetacija (jova, vrba i topola), zatim močvarna i barska vegetacija (trska, rogoz, vodeni orašak, lopoč, lokvanj). Na taj način reke i jezera gube životne zalihe za mnoge organizme.
Ovom destrukcijom vodeni ekosistemi postaju ranjivi i krajnje osetljivi na raznovrsno zagađenje, jer su izgubili vegetacijski biofilter, a voda postaje nepogodna za piće, povećava se proces autrofizacije, i pojava „cvetanja
vode” od prisustva algi.
Vegetacija se snažno degradira i uništava i na travnjačkim ekosistemima (livadama i pašnjacima), što nanosi štetu u agroproizvodnji i izaziva pojavu goleti,
naročito na strmim terenima.
^Beck-Mannagetta G., Malý K., Bjelčić Ž. (1967). Flora Bosnae et Hercegovinae 4 – Sympetalae, 2. Zemaljski muzej Bosne i Hercegovine u Sarajevu, Prirodnjačko odjeljenje, Posebno izdanje 2: 5–111.
^Milanović Đ. (2014). Šaševi (Carex L.) Bosne i Hercegovine – taksonomska, morfološka i horološka studija. Završni rad, Univerzitet u Banjoj Luci, Šumarski fakultet: 101 str.
^Bjelčić Ž. (1987). Endemi u biljnom svijetu Bosne i Hercegovine i problem zaštite. U: Zbornik radova naučnog skupa „Zaštita endema u živom svijetu Jugoslavije“. ANUBIH, Posebna izdanja, Sarajevo: 95–102.
^Šilić Č. (2008). Gospina papučica interesantna i rijetka. Fondeko svijet 26: 10.
^Milanović Đ., Brujić J., Stupar V., Travar J. (2009). Flora of potential protected area “Klekovača-Lom” in western Bosnia and Herzegovina [Abstract]. U: 5th Balkan Botanical Congress - Book of abstracts. Serbian Academy of sciences and arts, University of Belgrade, Faculty of Biology: 41
^Horvat I. (1933). Istraživanje vegetacije hercegovačkih i crnogorskih planina. Ljetopis Jugoslavenske akademije znanosti i umjetnosti 46: 101–113.
Stupar V., Milanović Đ., Brujić J. (2021). Vaskularna flora Republike Srpske. Šumarski fakultet Univerziteta u Banjoj Luci. Banja Luka: 499 str.
Abadžić S., Šilić Č. (1990). O dvjema prinovama u flori Bosne i Hercegovine. Bilten Društva ekologa BiH, serija B 5: 81–83.
Dukić V., Maunaga Z. (2006). Stanje prašuma Lom i Janj u drugoj polovini XX vijeka. U: Zbornik radova Naučne konferencije “Gazdovanje šumskim ekosistemima nacionalnih parkova i drugih zaštićenih područja”, Jahorina-NP Sutjeska, 05-08. jul 2006. Univeritet u Banjoj Luci, Šumarski fakultet: 561–568.
Fiala F. (1891b). Floristički prilozi. Glasnik Zemaljskog muzeja u Bosni i Hercegovini 3(3): 280–282
Slavnić, Ÿ., Bjelžić, Ÿeçka (1963): Glavna biljnogeografska obeležja sjeverozapadne Bosne. GZM, Prir. nauke, Nova serija, Sv. 2, st. 41-59, Sarajevo.
Åilić, Ø. (2002): Spisak biljnih vrsta (Pteridophyta i Spermatophyta) za Crvenu knjigu Bosne i Hercegovine. GZM BiH, (PN), N. S., sv. 31, 323-367, Sarajevo.Tutin,
T. G., Heuywood, V. H., Bur ges, N. A., Moore, D. M., Va l en t i ne , D.H., Wal t er s, S. M. et Webb, D. A. (1964-1980): Flora europaea, Vol . I-* V, Cambridge.Wal t er , H., Straka, H. (1970): Arealkunde. Eugen Ulmer, Stuttgart
Kovačević, Z.: Korovska flora i vegetacija vinograda Bosne i Hercegovine. Doktorska disertacija. Univerzitet u Banjaluci, Poljoprivredni fakultet, 2008.
Kovačević, Z., Šumatić, N., Petrović, D., Herceg, N.: Ljetni aspekt korovske flore vinograda Hercegovine. Knjiga sažetaka. 2. hrvatskog botaničkog kongresa, Zagreb, 28, 2007a.
Kovačević, Z., Šumatić, N., Kojić, M., Petrović, D., Herceg, N.: Adventivna korovska flora Bosne i Hercegovine. Zbornik rezimea IV simpozijuma o zaštiti bilja u BiH, Teslić, 23, 2007b.
Maly, K.: Notizen zur Flora von Bosnien-Herzegovina. Glasnik Zemaljskog muzeja za Bosnu i Hercegovinu, Sarajevo, II, 1-2, 1940.
Mataruga, D.: Proučavanje efikasnosti folijarnih herbicida u suzbijanju ambrozije (Ambrosia artemisiifolia L.). Magistarska teza. Univerzitet u Banjaluci, Poljoprivredni fakultet, 2006.
Mitrić, S.: Proučavanje korova voćnjaka kao osnova za primjenu herbicida. Magistarska teza. Univerzitet u Banjaluci, Poljoprivredni fakultet, 2004.
Oberdorfer, E.: Pflanzensoziologische Exkursionaflora für Deutschland und angrenzedne Gebiete. Eugen Ulmer Verlag, Stuttgart, 2001.
Petronić, S.: Ruderalna flora i vegetacija Pala. Doktorska disertacija. Univerzitet u Banjaluci, Prirodno-matematički fakultet, 2005.
.svg){kind=spacer}
.JPG)
_langs_het_voetpad_tussen_Grimentz_en_Vercorin_04.JPG)
.jpg)
Kukurek
Kopitnjak
Pasji trn
Sremuš
Đurđevak
Kozlac
Cvet belog sleza
Muška bokvica
Čemerika
Divizma
.JPG)
.jpg)
