Francuska književnost

Francuska književnost u ovom članku se odnosi na književnost nastalu unutar geografskih granica francuske države. Literatura na francuskom jeziku se razvijala još i u Kanadi, Belgiji, Švajcarskoj, kolonijama na Karibima, Okeaniji, Africi i Aziji.

Francuski jezik

Francuski jezik spada u grupu romanskih jezika. Razvio se iz galoromanskog jezika u doba kasne antike, na teritoriji Galije. Ovaj jezik je uključivao mnoge elemente keltskih i germanskih jezika. Osim francuskog, iz galoromanskog jezika se razvio još jedan jezik, i to na jugu današnje Francuske. Ovaj jezik je poznat kao oksitanski, ili „Lang d ok“ (fr. Langue d'oc).

Srednjovekovni (stari) francuski jezik bio je podeljen na mnoštvo dijalekata, mnogo više nego današnji francuski jezik. Čak je i pisani jezik, koji su pisci i kopisti počeli da koriste oko 1100, paralelno sa latinskim, bio veoma dijalekatski obojen. Do 14. veka za dominaciju su se borili pikardijski, anglonormanski i dijalekat oblasti Il de Frans. Ovaj poslednji je najzad izašao kao pobednik, zahvaljujući porastu političkog i kulturnog značaja prestonice - Pariza.

Provansalski (oksitanski) književni jezik je doistigao svoj vrhunac oko 1200, ali ga je već oko 1300. potisnuo francuski jezik. Oksitanski dijalekti su bili govorni jezici lokalnog stanovništva sve do kasnog 19. veka.

Francuski jezik kasnog srednjeg veka, tj. kasnog 14. i 15. veka, se naziva srednji francuski jezik. Od početka 16. veka, jezik je novi francuski.

Srednji vek

Glavni članak: Francuska srednjovekovna književnost

Izraz „srednji vek“ (franc. Moyen âge) skovali su humanisti, videći u njemu prelaz iz antičke epohe u novo doba, renesansu, koja je značila obnovu i drugačiji odnos prema antičkoj kulturi i civilizaciji. Iako su ovom terminu nalažene zamerke, pogotovo kada je reč o književnoj periodizaciji, on se ustalio kao oznaka za istorijski period od pada Rimskog carstva (476) do Kolumbovog otkrića Amerike (1492).

Međutim, kako prvi pisani spomenici na francuskom jeziku ne potiču iz vremena koje se uzima kao početak srednjeg veka, to se i francuska srednjovekovna književnost vremenski ne podudara sa istorijskim razdobljem.

U pogledu periodizacije, ovo razdoblje francuske književnosti, i pored mnogih zajedničkih osobina, ne predstavlja jedinstvenu celinu. Ono se obično deli na prvi (9-13. vek) i drugi period (14. i 15. vek).

Prvi period (9 - 13. vek )

Najstariji pisani spomenici

Detalj Zakletvi iz Strazbura

Najstariji sačuvani tekst napisan na romanskom (proto-francuskom) jeziku nije književni, već istorijski dokument. To su Zakletve iz Strazbura, Položili su ih 842. istočnofranački kralj Ludvig I Nemački i zapadnofranački kralj Karlo Ćelavi, sinovi Karla Velikog. Ovim zakletvama su se obavezali na savez u borbi protiv najstarijeg brata, Lotara I. Zapisao ih je franački istoričar Nithard.

Iz 9. veka sačuvana je i mala crkvena pesma Kantilena o svetoj Eulaliji (franc. Cantilene de Sainte Eulalie), najverovatnije prevod ili prerada neke pesme na latinskom, napisana u 25 asonanciranih stihova. Iako bez umetničke vrednosti, ona predstavlja prve stihove zapisane na romanskom jeziku.

Život svetog Aleksija (franc. La Vie de Saint-Alexis) je prvi francuski pesnički tekst koji je sačuvan u prvobitnoj redakciji, a nastao je početkom 11. veka. Ovo svetačko žitije, pored religioznih, sastavljeno je i sa umetničkim pretenzijama.

Epska književnost

Francuski junački epovi (franc. Chansons de Geste) su najobimniji i najraznovrsniji književni rod prve faze francuske srednjovekovne književnosti. Najstariji sačuvani originalni epovi nastali su krajem 11. veka, a odnose se na događaje uglavnom iz 9. veka, dok kasnije prerade mahom potiču iz 12. i 13. veka. Sačuvano je preko 80 junačkih epskih pesama, odnosno preko 700 hiljada stihova. Prema podeli koju je dao pesnik Bertran de Bar, razlikuju se tri ciklusa: Kraljevski ciklus, ciklus Gijoma od Oranža i ciklus Don od Majansa ili ciklus pobunjenih barona.

Pitanje o njihovom poreklu i nastanku je i danas sporna tema u književnim naučnim krugovima. Najpopularnija i najlepša francuska junačka pesma je Pesma o Rolanu.

Dvorska književnost

Epska književnost, pisana pre svega za aristokratiju, vremenom nije više mogla da zadovoljava sve veće potrebe viših slojeva društva koji su se u kulturnom i civilizacijskom pogledu razvijali. Ratničko oduševljenje 11. veka je jenjavalo, pored hrabrosti i snage javljaju se i novi viteški ideali i norme ponašanja, žena postaje sve važniji činilac u društvenom životu. Junački epovi ustupaju mesto drugim oblicima književnog stvaranja, koji se zajedničkim imenom nazivaju dvorska ili kurtoazna književnost. Veliku popularnost u to vreme stiču romani, hronike o feudalnim vladarima i značajnim događajima, kao i ljubavna lirika trubadura i truvera.

Poseban uticaj na pisce izvršila je antička književnost, najviše antički roman, koji predstavlja prelaz ka pravoj dvorskoj romanesknoj književnosti, kao i bretonske legende. Najzaslužniji za uvođenje bretonske materije u romane je Kretjen de Troa, prvi veliki francuski pisac koji izlazi iz anonimnosti.

Ljubavna dvorska lirika najviše se razvija na jugu Francuske, gde su duži periodi mira, bolji uslovi života, bogatija priroda i blizina arapske civilizacije Mavara, pogodovali njenom nastanku. Među masom trubadura ističu se Bernar de Vantadur, Arno Danijel, Bertran de Born i, najstariji poznati trubadur, Gijom Akvitanski.

Istorijska dela su se dugo pisala u stihovima, a tek početkom 13. veka, najpre na severu Francuske, javljaju se prve hronike u prozi. Najznačajniji istoričari su Žofroa de Vilarduen i Žan de Žoenvil.

Građanska književnost

Nasuprot feudalnom duhu junačkih epova, prožetih viteškim, religioznim i patriotskim idealom, kao i galantnoj prirodi dvorske književnosti, javlja se u francuskoj književnosti 12. i 13 veka takozvana građanska književnost. Ona je izraz reakcije mlade i, još uvek, nejake buržoazije, protiv neograničene moći feudalaca.

Novu književnost odlikuje najviše zabavni karakter, ali je ispunjena i satiričnim duhom. Uglavnom je pisana u stihovima, a najpoznatija dela su Roman o Liscu i kratke pripovetke, takozvani Fablioi.

Sve imućniji predstavnici građanstva, po ugledu na plemstvo, okupljaju oko sebe mnoge talentovane pesnike, a najviše ih je bilo na severu Francuske, u gradu Arasu. Najznačajniji pesnik araske škole je Žan Bodel.

Dramska književnost

Crkvena ili liturgijska drama i komično pozorište dva su najzastupljenija dramska oblika u prvom periodu srednjovekovne francuske književnosti.

Liturgijska drama je nastala iz hrišćanske liturgije, kao izraz potrebe vernika za konkretnim i slikovitim predstavljanjem religioznih verovanja i shvatanja. Nije bila sastavni deo crkvene službe, već se izvodila nakon nje, u samoj crkvi, a kasnije se seli, prvo u pripratu crkve, a zatim i na trgove. Biblija i hagiografije glavni su izvor za pisce ovih drama. Prvi sačuvani tekstovi datirani su u drugu polovinu 12. veka.

Vremenom, liturgijska drama prerasta u poluliturgijsku dramu. Dijalozi su sve više na francuskom jeziku, a jedino didaskalije ostaju na latinskom. Dramski elementi preuzimaju primat nad didaktičnim i moralizatorskim tendencijama, a glumci su, pored sveštenika, sve češće i plemići i građani. Ipak, i ovako promenjena, crkvena drama je do kraja zadržala religiozni karakter.

O postojanju komičnog pozorišta u 13. veku svedoče dva komada čiji je autor Adam de la Al. Od drugih komada, sačuvano je veoma malo, sve do 15. veka. Međutim tradicija komičnog pozorišta će se nakon toga toliko učvrstiti da će ono nadživeti mnoge srednjovekovne književne vrste.

Didaktično-alegorična književnost

Glavno delo ove vrste je Roman o Ruži i plod je rada dva pisca: Gijoma de Lorisa i Žana de Mena zvanog Šopinel. Ukupno ima 22 hiljade stihova, od čega Lorisov deo, stariji po nastanku, ima 4 hiljade, a Šopinelov 18 hiljada. U oba dela radnja se vrti oko ljubavnih peripetija glavnog junaka, koje su samo izgovor autorima da iskažu svoje mišljenje o različitim temama.

Lorisu, plemiću, nasledniku dvorske književnosti, osnovna namera je bila da poduči čitaoce i pruži im podatke o veštini ljubavi, što i sam priznaje. To je svojevrsni kodeks kurtoazne ljubavi, prožet lirskim pasažima. Za razliku od njega, Šopinel koristi Roman o Ruži da progovori o mnogim opštim i aktuelnim pitanjima: o ljubavi, prijateljstvu, sreći, starosti, pravdi, razvoju čovečanstva, poreklu vlasti i imovine, alhemiji, astronomiji i fizici.

Roman je izazvao brojne rasprave, a naročito drugi deo, u kome je Šopinel smelo kritikovao sentimentalnost kurtoazne književnosti, verski dogmatizam, čak i samu kraljevsku vlast. Jedno je od retkih srednjovekovnih dela čija je popularnost opstala u narednim vekovima, preko renesanse, sve do klasicizma.

Drugi period (14 - 15. vek )

Društvene i političke prilike

Ilustracija 153 iz Časlovca vojvode od Berija (1412–1416)

Ovaj period francuske istorije karakteriše slabljenje feudalnog sistema koji vodi ogorčenu klasnu borbu sa narastajućim građanskim slojem. Dolazi do velikih društvenih i političkih potresa. Na francuski presto dolazi dinastija Valoa (1328), a Francuska ulazi u Stogodišnji rat sa Engleskom koja osvaja veliki deo francuskih teritorija. Pored materijalnih gubitaka, ovaj rat je izneo na videlo dekadenciju i zastarelost feudalnog poretka, koji nije mogao da se brani protiv engleske vojske u kojoj su većinu činili slobodni seljaci. Godine 1358. izbija velika seljačka buna, poznata kao Žakeri. Pored svega toga javlja se i kuga (1348) koja je odnela živote jedne trećine stanovništva tada poznatog sveta. Crkva gubi svoj ugled, a uzrok tome je selidba svete stolice u Avinjon, postojanje dvojice papa, sukob kralja sa crkvenim poglavarom, bogaćenje sveštenika i ponašanje suprotno od onog koje sami propisuju vernicima.

Književne prilike

Kao i u društveno-političkom, tako je i u književnom pogledu ovaj period prelazan. Iako nastavlja tradicije srednjeg veka, on najavljuje novi pokret - humanizam i renesansu. Sa retkim izuzecima, malo je velikih pesničkih imena i malo velikih ostvarenja. Junačke pesme i kurtoazna lirika gube nekadašnji oblik i popularnost, a građanska književnost takođe doživljava krizu. Pesnici neguju kult forme na štetu originalnosti.

Ipak, ovaj period je dao značajna ostvarenja iz istoriografije i drame, a posebno se mnogo radi na prevođenju, što pozitivno utiče na razvoj i bogaćenje francuskog jezika.

Poezija

Francuska poezija 14. i 15. veka je obeležena kurtoaznim duhom, koji je već uveliko u opadanju, i opterećena strogo utvrđenim prozodijskim pravilima. Ugledajući se na Roman o Ruži, ona je u velikoj meri didaktična, moralizatorska i alegorična.

Najznačajnija pesnička imena su: Gijom de Mašo, Estaš Dešan, Kristina de Pizan, Alen Šartije i Šarl Orleanski. Većina su bili građani, vezani za dvor i plemiće, osim Orleanskog, koji je i sam bio plemićkog porekla.

• Jedino veliko pesničko ime ove prelazne faze je Fransoa Vijon. Estetski i materijalno nezavisan od vladara i dvorskog života, stvorio je delo koje je označilo kraj srednjeg veka u francuskoj književnosti i utrlo put modernoj poeziji.

Drama

U drugom periodu srednjovekovne francuske književnosti, dramska ostvarenja su jedina dostupna širim narodnim masama, zadovoljavajući njihove potrebe za moralnim i verskim uzdizanjem i za zabavom i smehom. U pogledu pristupačnosti i raširenosti drama zamenjuje stare junačke epove.

U 14. veku procvat doživljavaju mirakuli. Osnovna tema je uvek ista: Bogorodica se iznenada pojavljuje i spašava pravednike ili grešnike koji su se pokajali. Ali osim ove, čisto religiozne, ideje, sva prethodna radnja, kao i same ličnosti, svetovnog su karaktera. U njima je naslikana realistična slika svakodnevnog života, često ispunjena i komičnim elementima.

Pored mirakula, veliki uspeh doživele su misterije, koje opisuju Isusov život i stradanje. U 14. veku osnivaju se Bratstva Isusovog stradanja, udruženja koja će sa velikim uspehom, po celoj Francuskoj davati predstave ovog tipa. Zlatni vek misterija je 15. vek. I pored osnovnog religioznog duha, one su često odstupale od zvaničnog učenja i bile ispunjene svetovnim elementima. Tako je 1548. pariski vrhovni sud doneo odluku o zabrani njihovog prikazivanja.

Od svih srednjovekovnih dramskih vrsta jedino je farsa opstala i u narednim periodima francuske književnosti, sve do danas. Ona je izraz građanskog, antiidealističkog duha. Najpoznatije delo te vrste je Farsa o advokatu Pjeru Patlenu.

Proza

U ovom periodu najznačajnija prozna dela su iz oblasti istorije. Za razliku od svojih prethodnika, istoričari 14. i 15. veka ne pričaju samo o onome što su videli, približavajući se tako formi memoara, već sakupljaju informacije i od drugih očevidaca događaja. Takav je Žan Froasar u svojim Hronikama. Prvi koji je pokušao da sakupljene podatke objasni, otkrije im uzroke i da iz njih izvuče zaključke i pouke, je Filip de Komin. Proučavajući u svom delu odnose evropskih država on je, između ostalog, tačno predvideo buduću moć Venecije i uspon ujedinjene Nemačke.

Renesansa

Glavni članak: Francuska književnost renesanse

Doba Renesanse u francuskoj književnosti traje od 1494. (Italijanski rat) do 1598. (Nantski edikt). Godine 1589. u Francuskoj je došlo do promene vladajuće dinastije, kada je Anri IV zamenio dinastiju Valoa i postao prvi kralj novog vladarskog doma, kuće Burbona. Borbe za prevlast među porodicama Valoa, Burbon Navara, Giz i Kolinji dovele su do krvavog vrhunca u Vartolomejskoj noći. Papstvo je bilo oštro kritikovano usled pada u moralnu dekadenciju. Pojavili su se verski reformatori, poput Žana Kalvina. Ideje humanizma su se proširile u Francusku iz Italije i uticale na filozofe i književnike, poput Erazma i Fransoa Rablea. Francuski jezik je postao zvanični jezik države. To je bilo vreme otkrića, a nove francuske kolonije su nastale na američkom kontinentu. Pojava štamparske prese, u 16. veku, doprinela je široj rasprostranjenosti francuskih književnih dela. Fransoa I, drugi francuski kralj iz doba renesanse, naredio je osnivanje univeriteta Sorbone kao nezavisne institucije. Ovde se izučavala klasična lingvistika, filozofija, medicina i Biblija.

Rana renesansa

Veliki retoričari

U ovom razdoblju počinju da prodiru nove renesansne tendencije u poeziju, ali znatno sporije nego u druge književne rodove. Zato su pesme u velikoj meri i dalje u srednjovekovnom duhu. Pre svega zbog kulta forme koji su gajili, ovi pesnici su poznati pod imenom »veliki retoričari«, a najpoznatiji je Žan Lemer de Belž.

U početku učenik ove grupe, Kleman Maro se vremenom oslobađa njihovog uticaja i stvara poeziju bližu renesansnom duhu. On obnavlja i menja pesničke vrste kao što su poslanica, epigram i elegija, a iz italijanske književnosti prvi uvodi u francusku sonet.

Proza

Margarita od Navare

Fransoa Rable, autor Gargantue i Pantagruela

Jedan od najistaknutijih proznih pisaca rane renesanse je Žan Kalvin, glavni pobornik reformacije u Francuskoj i Švajcarskoj, po kome je i francuska verzija tog pokreta nazvana kalvinizam. Najznačajnije njegovo delo je Ustanova hrišćanske religije. To je prvi tekst iz oblasti religije, filozofije i morala, pisan na francuskom jeziku.

Prva zbirka novela u francuskoj književnosti je Heptameron, čija je autorka Margarita od Navare. Pisala je pod velikim uticajem Bokačovog Dekamerona. Zbog prerane smrti nije dovršila delo.

Najveći pisac francuske i uopšte svetske renesanse je Fransoa Rable. Njegovo najpoznatije delo je avanturističko-satirični roman u pet knjiga, Gargantua i Pantagruel. Ton romana je šaljiv, protkan fantastičnim elementima, ali je namera pisca pre svega da kroz istoriju glavnih junaka izrazi svoje humanističke ideje i filozofiju i prikaže celokupnu sliku tadašnjeg društva. Široko obrazovan, erudita, Rable je stvorio delo koje će poslužiti kao izvor za poznavanje svih strana života 16. veka. Ideju za pisanje romana preuzeo je iz dela nepoznatog autora Velika hronika o ogromnom divu Gargantui.

Puni razvoj renesanse

Lionska škola

»Lionska škola« je naziv za grupu renesansnih pesnika okupljenih u gradu Lionu, koji je u 16. veku postao jak industrijski i kulturni centar. Grupa nije bila jedinstvena, ali je sve te pesnike povezivalo oduševljenje poezijom, Italijom i njenim velikim pesnikom Petrarkom, kao i isto poetsko shvatanje ljubavi (platonska ljubav).

Jedna od osobenosti ove grupe je i veliki broj pesnikinja, koje su do tada retko uspevale da ibore vidnije mesto u književnosti. Najpoznatiji predstavnici škole su Moris Sev i Luiz Labe.

Plejada

»Plejada« je ime za grupu renesansnih pesnika koji su sredinom 16. veka napravili radikalan zaokret od srednjovekovne francuske poezije. Početak njenog formiranja je vezan za kolež Kokre, čiji je direktor bio istaknuti humanista Žan Dora. Predvodnik grupe postaje Pjer de Ronsar, koji joj prvo daje naziv Brigada, a zatim (1556) menja u Plejada, po ugledu na zvezde u sazvežđu Bika i sedam pesnika aleksandrijske škole.

Godine 1549. pojavljuje se delo Odbrana i bogaćenje francuskog jezika, koje se smatra manifestom Plejade. Kao autor je potpisan Žoaken di Bele, ali su i ostali članovi škole učestvovali u njegovom pisanju. Prema njihovom shvatanju poezija nije zanatska veština i zabava za više slojeve, već božanski dar i nadahnuće koje zaslužuje uzvišenije i plemenitije shvatanje. Ona treba da teži za zadovoljavanjem čovekovih duhovnih potreba. Da bi stvorio takvu poeziju pesnik mora da vodi asketski život i da se ugleda na antičke i savremene (italijanske i španske) obrasce pesništva, ali da ostane ličan i originalan.

Pesnici Plejade su obnovili i osvežili mnoge književne vrste kao što su: epigram, elegija, oda, sonet, ekloga. Od svih vrsta stihova najviše neguju aleksandrinac. Negirajući prvenstvo latinskog oni na prvo mesto stavljaju francuski jezik, koji može da da velika književna ostvarenja jedino ako se obogati i usavrši.

Drama

U prvoj polovini 16. veka i dalje su prikazivani srednjovekovni dramski komadi religioznog karaktera, dok se komično pozorište, naročito farsa, održalo i u narednim vekovima. U saglasnosti sa programom Plejade radi se na uvođenju novih dramskih oblika, renesansne tragedije i komedije, po ugledu na antičke uzore.

Prva renesansna tragedija je Zarobljena Kleopatra, a prva komedija Susret. Autor oba komada je član Plejade, Etjen Žodel. Najplodniji dramski pisac ovog perioda je Pjer de Larive.

Francusko renesansno pozorište, za razliku od poezije i proze, nije dalo ostvarenja prvorazredne vrednosti i nije se duže održalo na repertoaru francuskih pozornica.

Pozna renesansa

Poezija

U poeziji ovog razdoblja zapažaju se dva glavna toka. Prvi tok predstavlja ljubavna poezija Filipa Deporta, dvorskog pesnika. To su mahom lake, ljupke, duhovite i elegantne pesme, bez nekih viših pretenzija, pisane najčešće u obliku soneta, stance i elegije.

Agripa d'Obinje je, za razliku od Deporta, pisao poeziju sa verskim, političkim i filozofskim temama. Najpoznatije delo mu je Tragični, epopeja u sedam knjiga, čiji je glavni predmet borba između katolika i protestanata, u kojoj pesnik preuzima na sebe ulogu branitelja protestantskih ideja.

Pamflet i politička satira

Verske i političke razmirice izazvale su nastanak pamfleta i političke satire. Dva najznačajnija spisa ove vrste su Rasprava o svojevoljnom ropstvu i Menipska satira.

Pamflet Rasprava o svojevoljnom ropstvu napisao je Etjen de la Boesi, povodom jedne pobune u Bordou, ugušene u krvi. Menipska satira objavljena je 1594, kao rezultat rada šestorice pisaca i smatra se remek-delom u oblasti političke satire. Napisana je u mešavini proze i stiha, po ugledu na dela iste vrste grčkog filozofa Menipa iz 3. veka p. n. e..

Memoarska književnost

Najpoznatiji memoaristi ovog perioda su Blez de Monlik i Pjer de Brantom. Monlik, učesnik i zapovednik u mnogim ratovima, opisao je u svojim Komentarima sve ono što je video i činio u svom dugom vojničkom životu. Svoje memoare je nazvao po ugledu na Julija Cezara i njegove Komentare o galskom ratu. Za razliku od Monlika, Brantom je avanturista, koga više interesuju skandali i anegdote, koje opisuje sa puno humora i satire.

Filozofska proza

Mišel de Montenj, pored kratkog putopisa, napisao je samo jednu knjigu. To su Ogledi, objavljeni u tri knjige (1580—1588), u kojima je izneo svoja razmišljanja o književnosti, ljudima, filozofiji, vaspitanju, politici, religiji i o samom sebi. Napuštajući uske okvire logike i retorike kojima se služe njemu savremeni filozofi, pisci, govornici, Montenj je zapisivao svoje utiske i razmišljanja spontano, iskreno, onako kako su mu se javljali u svesti u trenutku pisanja, pri čemu se i sam pisac menja. Naizgled bez reda i sistema, Ogledi su verna slika njegovog autora, njegovih misli, osećanja, utisaka, dilema, promena.

Montenju pripada dvostruka uloga u razvoju francuske književnosti. Svojim pronicljivim zagledanjem u čovekovu dušu, minucioznom metodom posmatranja, on je pripremio teren za razvoj klasicizma. S druge strane, svojim jasnim osvetljavanjem ljudske psihe, nagovestio je modernu književnost 19. i 20. veka.

17. vek

Barok

Prvi značajan pokret u francuskoj književnosti 17. veka bio je barokna literatura. Popularna forma kojom su se služili barokni pisci bio je roman - avanturistički, herojski, fantastični, komični i satirični. Poznati književni autor iz ovog perioda je Sirano de Beržerak.

Barokna literatura je jako uticala na delo dramatičara naredne generacije, Pjera Korneja.

Klasicizam

Naslovna strana sabranih dela Molijera iz 1734.

Klasicizam je, možda, najznačajnija epoha u francuskoj književnosti. Ovaj pokret se razvio u drugoj polovini 17. veka na principima antičke estetike i jednostavnosti, oštro suprotstavljenim estetici baroka. Umetnici su se rukovodili umetničkim principima koje su definisali Aristotel i Horacije. Omiljena tema je analiza ljudske prirode. Dela se ne stvaraju za široku publiku, već za dvorsku, obrazovanu elitu. Nikola Boalo je sistematizovao i precizno definisao pravila klasicističke književnosti, iz aristotelovske perspektive, u delu Pesničko umeće.

Kraljevi su štitili i pomagali umetnike ovog doba. U doba vladavine Luja XIV, 1635, kardinal Rišelje osniva Francusku akademiju kao instituciju za negovanje francuskog jezika, i to u velikoj meri kroz književnost.

Teatar je bio dominantna književna forma francuskog klasicizma. Klasična tragedija, zasnovana na antičkim ili biblijskim motivima, je najcenjeniji žanr ovoga vremena. Čuveni pisci poput Pjera Korneja (Sid), Molijera (Don Žuan, Tartif, Umišljeni bolesnik) i Rasina (Fedra) bili su viđeni gosti na dvoru u Versaju, gde su dobili mnoga priznanja za svoja dela.

Moderni francuski roman je nastao u ovo doba kroz delo Princeza od Kleva gospođe Lafajet.

Žan de Lafonten je sa svojim čuvenim basnama dao još jedan doprinos francuskoj književnoj kulturi ovoga vremena.

Volter

Doba Racionalizma

Najpoznatiji predstavnici francuske književnosti 18. veka su pisci „Prosvećenog doba“ (Siècle of the Lumières), vremena prosvećenog baroka i francuske apsolutističke monarhije. Oni su kritikovali monarhiju, ali i katoličku crkvu, apelovali su na ljude da veruju svom rezumu i nauci. Najpoznatiji autori i dela ovog doba su Žan Žak Ruso (Nova Eloiza), Volter (Kandid, ili optimizam), D'Alamber i Deni Didro (Enciklopedija) kao i Monteskje (Pisma iz Persije). Ovi pisci su kasnije smatrani pretečama Francuske revolucije. Postoji nepotvrđena, ali ilustrativna anegdota da je jedan od vođa Revolucije uzviknuo: „Sve je ovo zbog Voltera!“.

Gospođa de Stal je jedan od prvih predstavnika novog književnog pravca - romantizma. Njeni romani se često opisuju kao salonski romantizam.

19. vek

Viktor Igo

Verlen i Rembo sa prijateljima, slika Anri Fanten-Latura

Sve do 1830. trajao je period dominacije francuske romantične književnosti, započet krajem 18. veka. Posle toga, usledio je period realizma u književnosti, koji je trajao sve do 1880-ih. Razvojem Industrijske revolucije nastala je klasna podela na buržoaziju i proletarijat. Buržoazija i njen sistem vrednosti, postali su jedna od najvažnijih tema u književnosti.

Književnost romantizma bila je najzastupljeniji književni stil ovoga doba. Najznačajnija književna imena francuskog romantizma su Viktor Igo, Rene de Šatobrijan, Lamartin, Alfred de Vinji i Aleksandar Dima otac.

Čuveni romanopisci ovoga vremena bili su Stendal, Flober, Merime i Balzak. Floberov roman Gospođa Bovari iz 1856. označio je trijumf realizma u književnosti.

Među pesnicima, pojavljuje se Parnasovska škola, čiji preteča je Teofil Gotje, a glavni predstavnik Lekont de Lil.

Od 1875-1900 postojala su dva jaka književna pravca. Jedan je naturalizam, čiji je postulat bio da je čovek prozvod svoje genetike i okoline u kojoj stasava. Iz ove literature je proistekla društvena kritika. Kao najznačajniji pisci ovog pravca smatraju se Emil Zola i Gi de Mopasan.

Drugi važan pravac u književnosti 19. veka bio je simbolizam. Ove pisce je inspirisala atmosfera, snovi i svet fantastičnog. Stvarnost je reprezentovana simbolima i alegorijama. Bodler, Verlen i Rembo su bili najznačajniji pisci Simbolizma.

20. vek

Marsel Prust

U dvadesetom veku u francuskoj literaturi pojavilo se više značajnih književnih pravaca. Od oko 1900. do 1935. popularan je bio Dadaizam, ekspresionizam i nadrealizam. Teme su bile: opčinjenost bogatstvom, anonimnost velikih gradova, ali i religija. Naročito je bilo prisutno eksperimentisanje novim stilovima i formama i negiranje konvencija u književnosti.

Značajni pisci ovoga vremena su bili nadrealisti Gijom Apoliner, Pol Elijar i Andre Breton, prozni pisci Marsel Prust i Andre Žid, i pisci pozorišnih komada Pol Klodel, Alfred Žari i Žan Kokto.

Najpoznatiji predstavnici francuske književnosti u periodu 1932-1950 su Luj-Ferdinand Selin, Antoan de Sent Egziperi i pisci pokreta egzistencijalizma. Među njima su najpoznatiji Sartr i Kami.

Drugi svetski rat je izmenio francusku književnu scenu, i u novonastaloj posleratnoj situaciji neki autori su stekli prestiž, dok su drugi odbačeni, u zavisnosti od moralnih i političkih manifestacija njihovih dela. Za vreme nacističke okupacije Francuske, Žan Pol Sartr je nastavio da istražuje pitanja slobode i ljudskih potreba, kao i veze između individualnih i kolektivnih odgovornosti za učinjena dela.

Kritika stanja društva bila je najznačajnija tema književnih autora u periodu 1950-1975. Kritikovano je potrošačko društvo, propast porodica i život ljudi sa dna društvene lestvice. Književnost se bavila psihologijom i sociologijom. Ponovo su značajni autori Sartr i Kami, kao i lirski pesnik Žak Prever. Poseban oblik kritike društva bio je teatar apsurda. Kao pisci ove forme pozorišnih komada istakli su se Semjuel Beket i Ežen Jonesko.

Najviše godišnje priznanje za proznu književnost u Francuskoj je nagrada Gonkur, koja se dodeljuje od 1903.

Spoljašnje veze

• Spisak internet veza posvećenih francuskoj književnosti
• Francuski jezik i književnost - Univerzitet Jejl Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. april 2007)
• Francuska književnost
• Francuska književnost na Vikipediji Komons

Literatura

• Francuska književnost, 1-3, u okviru Edicije strane književnosti, Izdavačko preduzeće „Nolit“, Beograd, 1976.