Hidroelektrana Pirot
| Hidroelektrana Pirot | |
|---|---|
|
| |
| Osnovni podaci | |
| Država |  Srbija
|
| Najbliže naselje | Pirot
|
| Reka | Visočica, Gostuška reka, Belska reka |
| Prva sinhronizacija | 8. oktobar 1990. |
| Podaci o jezeru | |
| Stvara | Zavojsko jezero |
| Zapremina | 0,17 km³ |
| Podaci o elektrani | |
| Broj turbina | 2 |
| Tip | akumulaciona |
| Instalisana snaga | 80 MW |
| Tip turbine | Francisove turbine |
Hidroelektrana Pirot je locirana na jugoistoku Srbije. U sastav Hidroelektrane spadaju Mala hidroelektrana Temac i Hidroelektrana Zavoj. Za datum osnivanja se uzima 1978. godina.
Istorijat[uredi | uredi izvor]
Pirotsko električno društvo i rad termoelektrane[uredi | uredi izvor]
Ministarstvo trgovine i industrije je 31. marta 1920. godine donelo rešenje kojim je odobreno formiranje akcionarskog društva pod nazivom: Pirotsko električno i industrijsko društvo. Osnovni kapital društva je bio milion dinara u srebru a štampano je ukupno 10 000 akcija u vrednosti od po 100 dinara.
Pirotska opština je dala Društvu koncesiju na proizvodnju i prodaju električne energije za narednih 50 godina. Na taj način se Društvo obavezalo da samo oni isporučuju i prodaju struju Piroćancima.
Pirotsko električno društvo je najpre moralo da izgradi električnu centralu te je Termoelektrana izgrađena na desnoj obali Nišave pored Golemog mosta i po kapacitetu je bila manja. Iz centrale je prva struja potekla 12. avgusta 1922. godine u domove Piroćanaca. Sledeće godine je instalirano 800 kućnih instalacija i rasveta u ulicama. 1925. godine je zbog povećane utrošnje energije, Društvo je tražilo novi saugas motor od 150 KS a isporuka je bila sledeće godine.
1926. godine je Društvo radilo na projektu gradnje Hidroelektrane na reci Nišavi. Po projektu koji su uradili sa firmom Simens i Šukert, ona je trebalo da bude izgrađena u selu Staničenje. Takođe su predviđeni i izgradnja dalekovoda i elektrifikacija nekoliko sela u nišavskoj dolini. Opština međutim, nije bila zainteresovana da finansira ovaj projekat.
Desetak godina kasnije je Društvo bilo u krizi. Cena kilovata struje je bila dosta skupa a gradski oci nisu plaćali struju te je građanstvo štrajkovalo. Na protestu je odlučeno da prestanu da koriste električnu energiju i da ne plaćaju račune[1]. Društvo je tada imalo mnogo gubitaka.
Industralizacija Pirota je dovela do toga da se brzo reši pitanje izgradnje hidroelektrane u pirotskom kraju. Inženjer Miladin Pećinar se odlučio za kanjon reke Temštice u blizini sela Temska. Dozvolu za početak radova je dalo Ministarstvo trgovine i industrije 1939. godine. Prvu upotrebnu dozvolu su dobili od strane uprave Moravske banovine 9. avgusta 1940. godine a početkom septembra je počela sa proizvodnjom hidroelektrana Temac po nalogu osnivača fabrike Tigar. Za jedan dan, HE Temac je mogla da proizvede od 1500 do 2000 KWh struje.
| Lokacija | Temska |
| Država u kojoj je osnovana |  Kraljevina Jugoslavija
|
| Osnivač | Pirotsko električno društvo i osnivači fabrike Tigar |
| Puštena u rad | Septembar 1940. |
| Tip brane | Betonski prag u koritu |
| Visina | 5 metara |
| Instalisana snaga | 0,78 MW |
| Turbine | Tri Francis turbine, proizvođača „J. M. Voith Heidenheim“ (1940, 1945, 1953) |
| Generatori |
|
| Instalisani protok | 4,65 metara kubnih po sekundi |
| Moguća godišnja proizvodnja | 2,50 GWh |
Elektrane posle Drugog svetskog rata[uredi | uredi izvor]
Elektrane su posle rata pale u ruke Opštinskog narodnog odbora ali je vraćen Društvu 1. februara 1945. godine zbog nerentabilnosti i problema u održavanju postrojenja[2].
Proizvodnjom struje koja se kretala početkom 1945. godine u proseku oko 55 000 KWh, obezbeđeno je dovoljno električne energije da se nesmetano obavlja dotok struje Pirotu, Temskoj i Gnjilanu.
Pirotsko električno društvo je dato na upravo povereniku odeljenja industrije i rudarstva Okružnog narodnog odbora oktobra 1945. godine[3].
Sve do maja iste godine su industrijalci Mita Gaga i braća Cekić, osnivači Tigra, uspevali da zadrže vlasništvo nad HE Temac ali su uskoro, tačnije marta 1946. godine ustupili hidroelektranu državi.
Termoelektrana pored Nišave je 1. marta 1947. na osnovu presude Sreskog suda u Pirotu pripala državi.
Potrošnja električne energije je utrostručena posle rata te je odlučeno da se Pirot što pre priključi energetskom sistemu Srbije izgradnjom dalekovoda prema Nišu koji je završen 1947. godine. Iste godine je termoelektrana prestala da radi.
U sledećim godinama je počela gradnja Hidroelektrane Zavoj a prestala je sa radom HE Temac. Premalo vode je išlo tokom reke te je hidroelektrana Temac postala nerentabilna i konzervirana je u radnom stanju.
Rad HE Pirot devedesetih godina[uredi | uredi izvor]
Početkom devedesetih godina je HE Pirot bila deo sistema Đerdap.
1991. godine je završena generalna proba celog sistema HE Pirot te je utvrđeno da može da se uključi u energetski sistem Srbije za tridesetak sekundi. Iste godine je odlučeno da se izgradi kompenzacioni bazen na levoj strani Nišave u gradu. Druga ideja je bila da se prevede Toplodolska reka u akumulaciju Zavoj ali do toga nikada nije došlo. Do kraja iste godine je proizvedeno 84.158 MWh električne energije što je najveća zabeležena proizvodnja HE Pirot u periodu od 1990 - 1996.
1995. godine se otpočelo sa radovima koji su se ticali prevođenja Toplodolske reke u Zavojsko jezero. Planirana je bila i gradnja tunela kzor Staru planinu dužine 5 i po kilometara koji bi trebalo da bujične vode sa Midžora uvodi u akumulaciju Zavoja. Tunel nije iskopan do kraja i stalo se sa radovima.
Sledeće godine se počelo sa planiranjem izgradnje malih hidroelektrana Trnski Odorovci, Pakleštica, Crnoklište, Tigar i Poljska Ržana[4] koje se nikad nisu izgradile do dan danas. HE Pirot je iste godine proslavila sa proizvodnjom od 100 miliona KWh.
HE Pirot se redovno isključivala i uključivala u sistem energetskog sistema Srbije za vreme sankcija.
HE Pirot u novom veku[uredi | uredi izvor]
2002. godine je HE Pirot počela pregovore sa meštanima sela Temska o prevođenju Toplodolske reke u akumulaciju Zavoj. Pregovori su trajali skoro dve godine. HE Pirot je tvrdila da će meštanima ostaviti biološki minumum od 200 litara vode u sekundi. Meštani nisu želeli ovaj projekat jer je puštanjem u rad HE Zavoj, Temštica odnosno Toplodolska reka već bila biološki minimum. Stanovništvo nije popuštalo te je odluka pala na SO Pirot 2004. godine koja takođe nije dala zeleno svetlo za nastavak radova[5].
HE Pirot ima u planu da izgradi nekoliko mini hidroelektrana na Staroj planini sa još nekoliko investitora, protiv čega vodi žestoka kampanja meštana ovog kraja[6] [7].
Objekti HE Pirot[uredi | uredi izvor]
- Mašinska zgrada: Nadzemna SA 2 vertikalna agregata sa Francisovim turbinama, sa komandnim i razvodnim postrojenjem. Vreme rada elektrane 1400 sati godišnje (4,5-5 sati na dan), i sa godišnjom proizvodnjom od 120GWh prosečno. Elektrana je prilagodljiva i takvom dijagramu dnevnog opterećenja kada su neravnomernosti izrazite, a špicevi potrošnje kratkotrajni i oštri.
- Brana na HE Zavoj: Preliv sa brzotokom i sa ski skokom. Preliv je sa 3 polja 9x10,2m. Dimenzionisan je na maksimalno verovatni vodostaj: Qmpf=1820m3/s. Temeljni ispust: adaptiran je postojeći tunel izgrađen 1963. god. dt=2,3m a dužine 600m. Služi za evakuaciju vode tokom eksploatacije. Optočni tunel: za evakuaciju vode tokom gradnje, a po završetku objekta kao drenažna galerija. Dužine 930m, potkovičast profil visine 3m.
- Dovodni organi: Dovodni tunel sa ulaznom građevinom i tunelskom zatvaračicom. Dužine tunela 9093m, prečnika 4,5m, i izveden je klasično i krticom (po 1/4 i 3/4). Vodostan visine 97m, promenljivog prečnika od 8 do 15m. Čelični cevovod sa tunelskim delom cevovoda od 400m, ukupne dužine 2030m, prečnika 3,10m, 3m i 2,9m. Ispred elektrane račva se u dve račve d=1,70m. Ukopan u teren sa zemljanim natslojem 1,60m. Projektovan i izgrađen bez ankerskih blokova, predstavlja jedinstven objekat u Evropi.
- Ostalo: Odvodna voda, betonski trapezasti profil za odvod 45m3/s. Dužina objekta 1300m. Kompenzacioni bazen 1 i 2 ukupne zapremine 650.000m3 + 86.000m3. [8]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Istorijski arhiv Pirot, Naš istok, 1933
- ^ IA Pirot, fond Okružni narodni odbor Pirot, kutija 12. f.3
- ^ IA Pirot, fond Okružni narodni odbor Pirot, kutija 13/14, 1945
- ^ IA Pirot, list Sloboda, br. 2145, 1996
- ^ IA Pirot, list Sloboda, br. 2492, 2004
- ^ Protestovali protiv gradnje mini-hidrocentrala na Staroj planini : Društvo : Južne vesti
- ^ Protest u Pirotu: Hoćemo reke, ne cevovod : Društvo : Južne vesti
- ^ „HE Pirot”. Arhivirano iz originala 06. 02. 2019. g. Pristupljeno 28. 11. 2018.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Davor Lazarević, Hidroelektrana Pirot - Istorija ideja i stvaranja, 2015
- IA Pirot, fond Električnog društva Pirot
- Momčilo Cvetković, Miodrag Aleksić, 55 godina elektrifikacije Pirota, 1977
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- HE Pirot, ogranak HE Đerdap Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. februar 2019)