Đurađ I Balšić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Đurađ
Grb
Lični podaci
Puno imeĐurađ I Balšić
Datum rođenjaprva polovina 14. veka
Mesto rođenjaZeta u doba Nemanjića
Datum smrti13. januar 1378.
Mesto smrtiSkadar, Zeta u doba Balšića
Porodica
SupružnikOlivera Mrnjavčević
Teodora Dejanović Dragaš
PotomstvoJelisaveta
Gojislava
Evdokija
Konstantin
Đurađ
RoditeljiBalša I
nepoznato
DinastijaBalšići
vladar Zete
Period1362-1378
PrethodnikBalša I
NaslednikBalša II

Đurađ I Balšić (stsl. Гюргь Балшикь), bio je srpski velikaš iz dinastije Balšića.

Zajedno sa braćom (Stracimirom i Balšom) i ocem (Balšom) proširio je vlast svoje porodice na Skadar (1360) i predeo između Skadarskog jezera i Jadranskog mora, a najverovatnije i na grad Bar.[1] Oni su 1361. godine postali počasni dubrovački građani, a naredne godine i mletački. Tokom rata između Srbije (Vojislava Vojinovića) i Dubrovnika (1361—1362), Balšići su stali na stranu Dubrovčana. Već 1363. godine otpočeli su sukobi na jugu njihovih poseda, protiv kneza Karla Topije. Tokom njih, Đurađ je u proleće 1364. godine zarobljen[1], a pušten je, uz otkup, nakon sklapanja mira 1366. godine, uz posredovanje Dubrovčana. Đurađ se 1369. godine, zajedno sa braćom, obavezao da će preći u katolicizam, u pokušaju da uz podršku papstva ojačaju i prošire svoju državu.

Đurađ i Balšići su bili blisko povezani rodbinskim vezama sa kraljem Vukašinom[a], što je dovelo do njihovog udruživanja u borbi protiv Nikole Altomanovića. Đurađ je početkom leta 1371. godine primio u Skadru kralja Vukašina i njegovog sina Marka,[1] koji su došli sa svojim snagama. Njihove pripreme za napad ka Onogoštu, prekinule su vesti o upadima Osmanlija u oblast Vukašinovog brata, despota Uglješe, zbog čega su se Mrnjavčevići povukli iz Zete i uputili ka Seru.

Posle sloma braće Mrnjavčevića u Maričkoj bici, 26.09.1371. godine, Balšići su upali u njihove zemlje i proširili svoju vlast na Peć i Prizren, a posle Stracimirove smrti 1372. godine, Đurađ preuzima vođstvo među Balšićima[1]. On je vlast svoje porodice proširio na zaleđe Dubrovnika, Konavlje, Trebinje i Dračevicu (1373), ali su te oblasti 1377. godine prišle banu Bosne Tvrtku[1]. Preminuo je 13.01.1378. godine[1], a vlast nad državom Balšića, preuzeo je njegov preostali brat, Balša II.

Mladost[uredi | uredi izvor]

Posedi Balšića (1372—1378)

U ispravi cara Uroša kojom Vojislavu Vojinoviću ustupa svetodmitrovski dohodak za 1358. godinu prvi put se pominju Balšići.[2] O njima pre 1359. godine nema savremenih podataka, a jedini izvor o njihovom poreklu je Orbin koji kaže da je njihov otac, Balša, bio siromašan vlastelin koji je držao samo jedno selo. Oni 1360. godine već predstavljaju krupnu vlastelu[3]. Braća Balšići istupala su jedinstveno. U dubrovačkim dokumentima češće se spominju kao porodica nego pojedinačno. Nakon smrti Vojislava Vojinovića počinje njihov brz uspon. Pada u oči iznenadan nestanak vlastelina Žarka sa ovih prostora. Đurađ je kasnije, posle 1371. godine, oženio njegovu raniju suprugu. Balšići su 1360. godine verovatno držali samo Bar. Ulcinj nisu držali, a takođe ni Budvu gde se osamostalio kastelan Površko. Međutim, iako im je teritorija bila više nego upola manja od Vojislavove, Balšići su delovali samostalnije od humskog kneza. Sklopili su savez sa Dubrovnikom, neprijateljem Uroša u ovom ratu. Dubrovčani stvaraju veze sa Balšićima. Dodeljuju im građanstvo i nude zajednički napad na Kotor, ali se savez sveo na neposredne izjave prijateljstava. Balšići se ni ne pominju u miru u Onogoštu sklopljenom 1362. godine.[4]

Vojislav se nakon završetka rata spremao da se obračuna sa Balšićima tražeći od Dubrovnika jednu ratnu lađu. Dubrovčani su odbili da mu je daju pravdajući se da su obojica pod istim gospodarom. Rat je sprečila iznenadna smrt Vojislava Vojinovića, verovatno od kuge, krajem 1363. godine[5].

Rat protiv Karla Topije[uredi | uredi izvor]

Osvajanje Gornje Zete svakako je jedan od najvećih uspeha Balšića u prvim godinama njihovog uspona. Gornja Zeta osvojena je svakako do 1363. godine. Balšići 1362. godine neuspešno opsedaju Ulcinj. Nakon smrti Vojislava Vojinovića dolazi do sukoba Balšića i Karla Topije oko oblasti Reka (od Bojane na severu do Vojuše na jugu). Na stranu Balšića stao je budvanski vlastelin Površko, a na stranu Topije Drač. Sukobi su izbili 1364. godine. Površko je izgleda bio potčinjen Balšićima pred sam kraj svog života. Dubrovački zapovednik galije je Đurđu Balšiću izjavio saučešće jer je u opsadi Budve (od strane Kotora 1364. godine) poginuo njegov servidor[6]. Budva je izgleda, nakon ove opsade, pripala Balšićima. Međutim, novembra 1364. godine, svakako najpreduzimljiviji od braće, Đurađ Balšić, pao je u zarobljeništvo. Jezgro države Karla Topije činila je oblast oko Drača. Izgleda da je, takođe od kuge, 1363. godine umro i Jovan Komnin Asen. Kao gospodar Kanine i Valone, Aleksandar (Asenov naslednik) sklopio je 1368. godine ugovor o prijateljstvu sa Dubrovnikom. Za razliku od Aleksandra (nosio titulu gospodina), Blaž Matarengo je nosio visoku titulu sevastokratora. Verovatno ju je dobio od cara Simeona. Matarengo se kao živ poslednji put spominje 1367, a Aleksandar 1368. godine. Tako su Balšići ostali jedini protivnici Karla Topije koji je od 1368. godine najmoćniji gospodar na jadranskoj obali. Nosio je titulu princepsa Albanije.[7][8]

Iako mlađi, Balša II je nasledio svog brata na čelu porodice. Balšići su imali oslonac u Vukašinu Mrnjavčeviću. Topija je držao Đurđa u zarobljeništvu čitave dve godine nakon čega su nastupili pregovori o miru. Posredovao je dubrovački poklisar. Mir je zaključen, otkup plaćen, a Đurađ oslobođen. Balšići brzo potiskuju Karla Topija ka jugu.[8]

Sukob cara Uroša i Mrnjavčevića bio je signal da se Balšići odmetnu od centralne vlasti. Oni su to učinili i ranije. Još tokom rata Dubrovnika i Vojislava Vojinovića, Balšići su u sukobu sa Kotorom. Dok je slaba Gojislava upravljala Vojislavovom državom, Đurađ je bio u zarobljeništvu. Kotor je tada odahnuo i čak prešao u ofanzivu. Kotorani su pokušali da zauzmu Budvu, a tom prilikom je stradao Površko. Posle Površka se kao gospodar Budve javlja Nikola Zaharija koji 1365. godine postaje dubrovački građanin, ali je istovremeno grad prihvatao i vlast Mletačke republike i Balšića[9].

Opsada Kotora[uredi | uredi izvor]

Godinu dana prije svoje smrti, Đurađ I Balšić gubi poslušnost u župama Dračevica, Konavle i Trebinje, koje preuzima bosanski ban (od oktobra 1377. kralj) Tvrtko I.

Nakon sklapanja mira sa Karlom Topijom Balšići opsedaju Kotor. Opsada je trajala četiri godine i prevazilazila je odbrambenu moć Kotora. Rat je paralisao privredni život grada. Naglo je narušena ravnoteža između Dubrovnika i Kotora. Međutim, Kotorani se nisu predavali što je i razumljivo. Dok je bilo jake centralne vlasti, Bar je plaćao srpskom vladaru porez od 100 perpera. Đurađ je prisilio Bar da mu plaća 2000 perpera. Slična sudbina čekala je i Kotor, a veliki deo trgovačkog profita prešao bi u ruke Balšića. Kotorani se stoga nisu predavali. Pokazali su diplomatsku veštinu dostojnu Dubrovnika. Intervenisao je čak i papa Urban V koji na nekoliko adresa šalje poziv u pomoć. Balšići su prilikom opsade Kotora prešli u katolicizam kako bi umanjili efikasnost kotorske diplomatske misije u Rimu i pridobili istovremeno arbanaško plemstvo okupljeno oko Karla Topije. Mlečani takođe posreduju u sklapanju mira. Oko Mletačke i Balšića došlo je do sukoba jer je Đurađ želeo da izgradi flotu sa čime se Mlečani nisu slagali. I pored toga, Đurađ je gradio i oružao flotu u Budvi, Ulcinju i Baru. Mlečani su se ograničili samo na pretnje ovim gradovima. Do mira je došlo na proleće 1370. godine. Usled nedostatka izvora, teško je rekonstruisati dalji tok događaja. Zna se da je nakon opsade, tokom 1370. ili početkom sledeće godine, Kotor priznao vrhovnu vlast ugarskog kralja Lajoša. Izgleda da su ga Balšići, koristeći se trenutnom slabošću Nikole Altomanovića, ponovo ugrozili te je grad, iscrpljen desetogodišnjim ratovanjem, prihvatio tuđinsku vlast. U sklapanju sporazuma posredovali su Dubrovčani, a moguće i sam Nikola Altomanović koji je bio u dobrim odnosima sa mačvanskim banom Nikolom Gorjanskim. Kotor je od 1370. godine od strane srpskog cara tretiran isto kao Dubrovnik. Izgubio je povlastice koje je imao u Carstvu. Bio je to kraj njegovog privrednog uspona. Uroš nije mogao da ga brani od Balšića iako je 1369. godine pokušao da Mlečane pridobije da flotom pomognu razbijanje opsade[10][11].

Odnos sa Nikolom Altomanovićem i Tvrtkom Kotromanićem[uredi | uredi izvor]

Širenje posjeda Balšića i banovine Bosne, nakon propasti Nikole Altomanovića(Vojinovića) u sukobu sa Koalicijom

Vukašin je prepustio Kotor svojim rođacima Balšićima, tim pre što je Kotor bio na strani Nikole Altomanovića, neprijatelja dve porodice. Protiv župana je stvorena koalicija Balšića i Mrnjavčevića. Vukašin i Marko su 1371. godine boravili u Skadru odakle je trebalo da krenu u zajednički napad na Altomanovića. Župana je spasao iznenadni dolazak Turaka. Nakon Maričke bitke, oblasni gospodari se otimaju o teritorije Mrnjavčevića. Đurađ je oterao svoju ženu Oliveru jer političkih razloga za brak nije više imao. Oženio je udovicu bivšeg vlastelina Žarka, ćerku despota Dejana. Sledeće godine Đurađ je zauzeo Prizren.[12] Stracimir je umro 1372. godine.

Mavro Orbin piše o sukobima Marka i Đurđa u okolini Kostura. On kaže da je Markova žena Jelena izdala svog muža i otvorila kapije grada četama Balše Balšića, za koga se kasnije i preudala. Da bi povratio Kostur, Marko je pozvao u pomoć Turke. Opsednutom Balši je u pomoć pritekao brat Đurađ te je najstariji Vukašinov sin izgubio i grad i nevernu ženu.

Nakon uklanjanja i oslepljivanja Nikole Altomanovića, Dubrovačka republika se 1373. godine obavezala da svetodmitrovski dohodak isplaćuje Balšićima. Đurađ zauzima Trebinje, Konavli i Dračevicu pozivajući se na srodstvo sa dinastijom Nemanjića. Međutim, čak je i povezanost Tvrtka bila jača. Đurđev brat Balša oženio se 1372. godine Komninom, ćerkom Jovana Asena Komnina. Na tom braku su Balšići zasnivali svoju vezu sa Nemanjićima. Tvrtko je smatrao da Balšići ne zaslužuju novoosvojene teritorije jer u ratu nisu učestvovali, čak su i podržavali Nikolu Altomanovića. To je razlog za izbijanje sukoba. Januara 1377. godine Tvrtko je podstakao pobunu u Trebinju. Iste godine, pre krunisanja za kralja Srba i Bosne, zauzeo je Trebinje, Konavli i Dračevicu. Orbin piše o prodoru Đurđa Balšića i Karla Topije u južne delove Bosanske države. Međutim, Đurađ je umro posle tri meseca. Dubrovčani od 1378. godine svetodmitrovski dohodak plaćaju Tvrtku.[13]

Porodica[uredi | uredi izvor]

Đurađ se ženio dva puta:[14][15]

Nju je posle pogibije njenog oca i strica u Maričkoj bici oterao i oženio se:

Pored njih, Đurađ je imao i jednog vanbračnog sina (Đurđa), koji se 10.03.1392. godine pominje kao mletački građanin.

Milan Kašanin je smatrao da su Đurađ i njegov sin Konstantin predstavljeni na jednoj fresci u Pećkoj patrijaršiji.[16]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Đurađ i njegov brat Stracimir su bili oženjeni Vukašinovim ćerkama, Oliverom i Milicom.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g d đ Veselinović, Andrija; Ljušić, Radoš (2001). Srpske dinastije. Novi Sad: Plantoneum. ISBN 86-83639-01-0. 
  2. ^ Mihaljčić 1989, str. 36.
  3. ^ ISN 1999, str. 580.
  4. ^ Mihaljčić 1989, str. 44–48
  5. ^ ISN 1999, str. 581.
  6. ^ Mihaljčić 1989, str. 76.
  7. ^ ISN 1999, str. 587.
  8. ^ a b Mihaljčić 1989, str. 78.
  9. ^ Mihaljčić 1989, str. 99–101
  10. ^ Mihaljčić 1989, str. 152–4
  11. ^ ISN 1999, str. 590.
  12. ^ ISN 1999, str. 589.
  13. ^ Mihaljčić 1989, str. 222–225
  14. ^ „Genealogy - Balkan states: The Balsici”. Pristupljeno 4. 6. 2010. 
  15. ^ „Medieval Lands project - Montenegro: Balšići”. Pristupljeno 4. 6. 2010. 
  16. ^ "Politika", 6-9. jan. 1937

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Vladar Zete
(1372 — 1378)
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Ђурађ_I_Балшић&oldid=27700275”