Jan Nevole
| Jan Nevole | |
|---|---|
 Jan Nevole 1892. | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 15. april 1812. |
| Mesto rođenja | Viska, Austrijsko carstvo |
| Datum smrti | 12. april 1903. (90 god.) |
| Mesto smrti | Svobodne Hamri, opština Visočina (Okrug Hrudim u Pardubičkom kraju), Austrougarska |
| Umetnički rad | |
| Polje | Arhitektura |
| Najvažnija dela | |
Jan Nevole (Viska, 15. april 1812 – Svobodne Hamri, 12. april 1903) bio je češki arhitekta koji je radio u Pragu i Beogradu. Smatra se, pored Emilijana Josimovića, za jednu od najznačajnijih ličnosti za razvoj građevinarstva u Srbiji polovinom 19. veka.[1] Njegovo najpoznatije delo je Kapetan Mišino zdanje u Beogradu. U Češkoj je Nevole poštovan ne samo kao arhitekta, već i kao rodoljub i pristalica češke književnosti i kulture.[2]
Mladost i školovanje[uredi | uredi izvor]
Jan Nevole rođen je u mestu Viska u Češkoj, 15. aprila 1812. godine. Pohađao je školu u Jihlavi, a zatim u Pardubicama. Godine 1830. apsolvirao je na Visokoj tehničkoj školi, a zatim završio i Tehnički fakultet u Pragu. Školovao se i na Umetničkoj akademiji u Beču gde je, pored dobrog tehničkog, stekao i obrazovanje iz oblasti umetnosti.
Početak karijere[uredi | uredi izvor]
Karijeru arhitekte započeo je u Pragu, gde je četiri godine radio u građevinskoj direkciji, a zatim je sa graditeljem Hošekom sarađivao u projektovanju javnog kupatila St. Vaclava.[a] Kasnije je učestvovao u izgradnji Državne železničke stanice u Pragu i sagradio Helmingrovu vilu, koja se nalazila na tadašnjoj Žitnoj kapiji.
Dolazak u Srbiju[uredi | uredi izvor]
Posle stabilizovanja državnih prilika nakon promene dinastije, godine 1843. godine u Srpskim novinama objavljen je oglas u kome su traženi "indžiniri". Ne zna se ko je konkurisao niti ko je primljen, ali je nakon tog oglasa broj dolazaka inženjera i arhitekata u Beograd bio primetno veći. Među njima su bile i dve ličnosti, možda najznačajnije za razvoj građevinarstva u Srbiji u sledećem dužem periodu – Jan Nevole i Emilijan Josimović.
Kad je dr Janko Šafarik došao u Prag sa zadatkom da u Srbiju dovede inženjera koji bi rukovodio izgradnjom u Srbiji, najviše preporuka je čuo za Jana Nevolea. Ponudio mu je položaj glavnog inženjera i 800 talira godišnje, na šta je Nevole pristao, bez obzira na zavidan ugled u Pragu, i sa mladom suprugom 1845. godine došao u Beograd. Tu je sazidao porodičnu kuću i kupio vinograd u Mokrom Lugu. U Beogradu je dobio nameštenje u državnoj građevinskoj službi, gde se tada po prvi put koristi naziv arhitekta, čime se Nevole izdvaja od ostalih državnih inženjera. U Inženjerskoj školi u Topčideru, prvoj visokoj ustanovi iz oblasti građevinarstva, osnovanoj 1846. godine, Nevole je predavao crtanje. Godine 1851, na njegovu inicijativu da se unapredi državna građevinska služba i obrazovanje, pri Ministarstvu unutrašnjih dela osnovano je Odeljenje građevina. Pored arhitekte Nevole, glavnog inženjera, u ovom odeljenju su radili inženjeri August Cerman, Nikola Jovanović, Jovan Ristić i Aksentije Marković. Godine 1858. napustio je državnu službu zbog dinastičkih promena i počeo da radi u Beogradu kao privatni građevinar.[1][2]
Značajni objekti u Srbiji[uredi | uredi izvor]
Nema pouzdanih podataka o svim zdanjima u čijem je nastajanju on učestvovao, ali ona su svakako bila brojna. Među njima su:
- Vojna bolnica u Njegoševoj 15 u Beogradu, srušena zbog gradnje Treće beogradske gimnazije,
- Artiljerijska škola u Beogradu, na uglu Kneza Miloša i Nemanjine, teško oštećena u šestoaprilskom bombardovanju a srušena nakon Drugog svetskog rata 1945. godine,
- Staro banjsko kupatilo u Sokobanji,
- Kapetan Mišino zdanje, danas Spomenik kulture od izuzetnog značaja,[4]
- Crkva Svetog Đorđa u Užicu.
Jedno od prvih zdanja koje je Jan Navole projektovao bila je nova Vojna bolnica na Vračaru, izgrađena 1846–1849, predviđena za smeštaj 120 bolesnika.
Druga značajna državna zgrada koju je projektovao je bila Artiljerijska škola, odnosno Vojna akademija. Zgrada je izgrađena oko 1850. godine na putu za Topčider, u današnjoj Njegoševoj ulici.[5][6]
Kada je 1858. godine napustio državnu službu i počeo da radi kao privatni građevinar projektovao je svoje najznačajnije i najmonumentalnije delo - Kapetan Mišino zdanje. Zgradu je Nevole projektovao nakon penzionisanja, a pre odlaska iz Srbije, za privatnog investitora, tada najbogatijeg trgovca, kapetana Mišu Anastasijevića. Kapetan Mišino zdanje građeno je od 1858. do 1863. godine. U to vreme bila je to najveća i najlepšta palata u Srbiji. Zgrada je bila predviđena za dvor nesuđenog vladarskog para – ćerku kapetana Miše, Saru i Đorđa Karađorđevića. Ambiciozne planove za sklapanje braka je pokvario povratak kneza Miloša na vlast, te je kapetan Miša zgradu zaveštao „otačestvu“ za smeštaj raznih kulturnih i prosvetnih ustanova.
Arhitektura zgrade predstavlja stilsku mešavinu elemenata gotike, romanike i renesanse sa dekorativno obrađenim fasadama. Na fasadi prema Univerzitetskom parku nalaze se skulpture Apolona sa lirom (desno) i Minerve sa kopljem i štitom (levo). Zgrada je uvek bila svetle boje sa crvenkastim ukrasima.[7][8][9]
Jan Nevole je projektovao i Užičku sabornu crkvu Svetog Đorđa.[5]
Obnova banja u Srbiji[uredi | uredi izvor]
U složenom procesu uređenja i izgradnje banja Srbije poseban doprinos dala je saradnja lekara Emeriha Lindenmajera (Emmerich Lindenmayer, 1806–1883) i arhitekte Jana Nevole, dva državna službenika – stranca. Zbog lošeg stanja u banjama, nehigijenskih uslova i nedostatka smeštaja, Ministarstvo unutrašnjih dela naložilo je Lindenmajeru da sa državnim inženjerom Janom Nevolom obiđe 1849. godine Brestovačku Banju, Ribarsku Banju i Sokobanju, kako bi pregledali državne građevine i predložili mere za njihovo poboljšanje. Na osnovu iscrpnog izveštaja urađeni su planovi i započeti radovi na zaštiti i uređenju izvora, obnovi i izgradnji kupatila, kao i zgrada za smeštaj gostiju. Obnova amama bila je složen i komplikovan posao koji je mogao da obavi dobar poznavalac tehnologije njegovog funkcionisanja, ali i znalac tehnike gradnje i materijala. Jedan od najsloženijih zadataka koji je Nevole dobio da uradi u nekoj od banja bila je obnova amama u Sokobanji. Njegov pristup saniranju i obnovi ovog specifičnog zdanja zasnivao se na načelima koja se danas mogu okarakterisati kao načela poštovanja funkcije i autentičnosti istorijske građevine, očuvanja njenog prostornog i konstruktivnog sklopa i arhitektonskog izraza.[10]
Povratak u Češku[uredi | uredi izvor]
Kada je, 1862. odine, umro bečki arhitekta František Šebek, inače brat Nevoline supruge, bračni par Nevole nasledio je imanje u selu Svobodne Hamri. Već 1863. vratili su se u Češku i naselili na svom imanju, gde je Navole živeo do kraja života, 1903. godine.[2] Po povratku u domovinu nije prestao da se interesuje za Srbiju, a sva njegova deca imala su srpska imena.[1]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Zgrada javnog kupatila St. Vaclava nalazila se u Pragu, u Novom Gradu, između Karlovog trga i Venceslove ulice. Sazidana je 1844. godine na mestu nekadašnjih toplica sa lekovitom vodom. Prodata na aukciji i srušena 1903. godine.[3]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v Ćirić, Sonja (25. 2. 2010). „Ideje novog grada”. Vreme. 999. Pristupljeno 8. 5. 2020.
- ^ a b v „Jan Nevole”. ceskatelevize.cz. Pristupljeno 7. 5. 2020.
- ^ „Zmizelá místa Prahy 2 : Svatováclavské lázně”. Městská část Praha 2. Arhivirano iz originala 31. 05. 2014. g. Pristupljeno 8. 5. 2020.
- ^ „Kapetan Mišino zdanje”. Katalog nepokretnih kulturnih dobara na području grada Beograda. Zavod za zaštitu spomenika kulture u Beogradu. Pristupljeno 8. 5. 2020.
- ^ a b Kovačević, Predrag. „Ko je projektovao užičku Sabornu crkvu Sv.Đorđa?”. uzicanstveno.rs. Pristupljeno 7. 5. 2020.
- ^ Roter-Blagojević, Mirjana. „Jan Nevole, prvi moderni arhitekta u Beogradu”. researchgate.net. Pristupljeno 7. 5. 2020.
- ^ „Najlepše zgrade u Beogradu koje niste ni registrovali”. noizz.rs. Pristupljeno 7. 5. 2020.
- ^ Delija, Radovan. „Kapetan-Mišino zdanje”. skyscrapercity.com. Pristupljeno 7. 5. 2020.
- ^ Branković, Valentina. „Kapetan Mišino zdanje”. samoobrazovanje.rs. Pristupljeno 7. 5. 2020.
- ^ Mitrović, Nešković, Gordana, Marina. „Saradnja lekara Emeriha Lindenmajera i arhitekte Jana Nevola na obnovi amama u Sokobanji”. srpskiarhiv.rs. Pristupljeno 7. 5. 2020.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Umetničke | |
