Jevanđelje
Jevanđelje ili evanđelje (grč. ευαγγέλιον [evangélion], hebr. בשורות טובות [besorot tovot] – „dobra vest, blaga vest“; stsl. благовѣствованиѥ) je hrišćanski religijski spis koji opisuje život i učenje Isusa Hrista.
Isusove reči do nas stižu preko hrišćana koji su živeli u prvom veku.[1] U periodu ranog hrišćanstva je nastalo na desetine evanđelja, koja su uglavnom nazivana imenima Hristovih apostola. Četiri jevanđelja su ušla u kanon Svetog pisma, dok se sva ostala smatraju nekanonskim odnosno apokrifnim. Kanonska evanđelja su pisana anonimno i prvobitno bez naslova (najranije datira negde oko 70. godine[1]), ali bar od 2. veka se povezuju sa određenim ličnostima (Matejem, Markom, Jovanom, Lukom), čime nastaju tradicionalni naslovi.[2]
Iako se u apokrifnim evanđeljima mogu pronaći neki podaci od koristi istoričarima pri rekonstruisanju Isusovog života, ipak su četiri kanonska evanđelja glavni izvor podataka o Isusu.[3] Sva četiri evanđelja, koja se smatraju kanonskim, akcentuju Hristovu smrt i vaskrsenje, ali uključuju i njegovu poruku.[1] Crkva ih tradicionalno smatra bogonadahnutim i u celosti istinitim. Nasuprot tome, većina kritičkih proučavalaca smatra da evanđelja sadrže samo neke pouzdane informacije o istorijskom Isusu.[4][5][6]
Naslovljavanje evanđelja[uredi | uredi izvor]
Većina stručnjaka za Novi zavet smatra da evanđelja u Novom zavetu, koja su atribuirana prema Isusovim učenicima ili sledbenicima učenika, nisu napisali ljudi čija imena nose.[7] Njihovi autori, odnosno priređivači, su naslovljavali evanđelja po apostolima koji su pronosili „dobru vest“. Tako na primer, naslov Evanđelje po Mateju nije značio da se autor ili autori potpisuju kao Matej, već znači da je to evanđelje kakvo je podučavao Matej, odnosno evanđelje prema Mateju.[7]
Isti običaj je primenjivan i prilikom naslovljavanja apokrifnih evanđelja, pa tako Evanđelje po Judi nije pisao sam Juda Iskariotski, već zajednica koja sebe smatra čuvarima njegovog učenja.[7]
Novozavetna ili kanonska jevanđelja[uredi | uredi izvor]
| Deo serije o hrišćanstvu |
| Hrišćanstvo |
|---|
 |
 Portal Hrišćanstvo |
Početkom 5. veka, Katolička crkva, pod papom Inoćentijem I, je priznala biblijski kanon, prethodno ustanovljen na brojnim regionalnim saborima (sinod u Rimu 382, sabor u Hiponu 393, i dva Kartaginska sabora 397. i 419).[8] U njemu su se našla evanđelja:
Autorstvo[uredi | uredi izvor]
Po hrišćanskom predanju evanđelja su dela očevidaca, Isusovih apostola: Mateja, Marka, Luke i Jovana. Biblijski kriticizam odbacuje tradicionalno pripisivanje i pokušava da ustanovi prave autore. Profesor religijskih studija Bart Erhman kaže:
Evanđelja nisu napisana od očevidaca, koji su bili savremenici događaja o kojima pripovedaju. Ona su pisana trideset pet do šezdeset pet godina posle Isusove smrti od strane ljudi koji ga nisu poznavali, nisu videli išta što je učinio niti čuli išta što je podučavao, ljudi koji su govorili drugačiji jezik od njegovog i živeli u drugoj zemlji nego on.[9]
Danas se uglavnom smatra da su četiri kanonska evanđelja zasnovana na nekim ranijim izvorima.[10] Prva tri evanđelja, po Mateju, Marku i Luki, dele mnogo zajedničkog materijala te su nazvana sinoptička evanđelja. Samo jedna četvrtina Matijinog evanđelja, i oko trećina Lukinog, predstavlja jedinstven materijal u odnosu na druga evanđelja.[1] Mnoge naučne hipoteze pokušavaju da objasne ovu međuzavisnost. Najčešće rešenje u savremenim akademskim krugovima je hipoteza dvaju izvora, prema kojoj su Marko i hipotetički drugi izvor, nazvan Q dokument (od nemačke reči Quelle – „izvor“), korišćeni pri izradi Mateja i Luke. Pretpostavlja se da Q dokument pokazuje veće interesovanje za istorijskog Isusa i uglavnom beleži Isusove izreke.[11] Pošto evanđelja po Mateju i po Luki imaju za osnovu evanđelje po Marku, onda postoji samo jedan sinoptički izvor o Isusovom životu, a to je evanđelje po Marku.[3]
Evanđelje po Jovanu, koje se značajno razlikuje od sinoptičkih jevanđelja, i sadrži i elemente drugih tradicija[1], naučnici smatraju delom više urednika (tzv. „Johaninska zajednica“); ono je sastavljeno iz više slojeva, dostižući konačnu formu oko 90–100. godine.[12][13]
Datiranje[uredi | uredi izvor]
Naučnici različito datiraju nastanak pojedinih evanđelja. Za najstarije jevanđelje danas važi Jevanđelje po Marku. Iako ne postoji konsenzus, okvirno datiranje bi bilo:
- Evanđelje po Marku: oko 68–73,[14] ili oko 65–70[15]
- Evanđelje po Mateju: oko 70–100,[14] ili oko 80–85.[15]
- Evanđelje po Luki: oko 80–100, ili oko 80–85;[15] većina proučavalaca ga datira negde oko 85. godine.[14]
- Evanđelje po Jovanu: oko 90–100,[15] ili oko 90–110,[16] Uglavnom se smatra da je pisano u etapama, te nema jedan datum nastanka.
Najstariji danas poznati fragment je takozvani papirus p52, deo Jevanđelja po Jovanu (18, 31–33 i 18, 37–38), koje se datira između 125. i 150. godine, na grčkom jeziku. Najstarija celovita jevanđelja nalazimo u kodeksu sinajitikus i kodeksu vatikanus iz 4. veka, oba napisana na grčkom jeziku.
Sadržaj[uredi | uredi izvor]
Sva evanđelja pripovedaju o rođenju, životu, delima, čudima, propovedima, pogubljenju i uskrsnuću Isusa iz Nazareta. Nakon njegove smrti, hrišćani su dali sve od sebe da ubede ljude da je Isus zaista Hristos.[3] Oni su dali svoje religiozno objašnjenje za protekle događaje, verujući da je Bog preko Isusa delovao kako bi uveo svet u eru spasenja. Ovakvo uverenje je postalo osnova predanja o Isusu. To predanje se ponavljalo i širilo, prvo usmenim putem, da bi potom dobilo i svoju pismenu formu u vidu evanđelja.[3]
Hrišćani su u prenošenju kako usmenog tako i pismenog predanja modifikovali Isusova kazivanja ne bi li ih učinili korisnijim za hrišćanske zajednice.[3] Izgleda da su neka od tih kazivanja delo kasnijih hrišćanskih proroka, čija su svedočenja prihvaćena kao glas vaskrslog Hrista i tako izmešana sa sećanjima na ono što je Isus rekao za života.[3]
U evanđeljima je lako prepoznati tendenciju da se Pontije Pilat rastereti krivice, a da se odgovornost za Isusovu smrt prenese na jevrejske vođe.[3] Ovakva shema odražava kasnije hrišćansko verovanje da je pad Jerusalima 70. godine božanska kazna za one koji su odbili da Isusa prihvate kao mesiju. Postojala je i namera da se rimskim vlastima pokaže kako hrišćanstvo nije izdanak pobunjeničke zavere.[3]
Nekanonska ili apokrifna jevanđelja[uredi | uredi izvor]
- Jevanđelje po Varnavi
- Jevanđelje Istine
- Jevanđelje mladenstva
- Jevanđelje po Judi
- Jevanđelje po Mariji
- Jevanđelje po Tomi
- Jevanđelje po Filipu
Kritička analiza[uredi | uredi izvor]
Od kraja 18. veka, naučnici su pokušavali da utvrde kriterije na osnovu kojih bi se moglo tačno ustanoviti šta su prave Isusove reči. Malo je takvih opšteprihvatljivih kriterija stvarno ponuđeno, ali jedan svakako jeste, a to je tzv. „kriterijum neugodnosti“.[3] Naime, mala je verovatnoća da bi hrišćani izmislili nešto neugodno o Isusu što bi, samim tim, morali da objašnjavaju. Po tom kriteriju, najčvršća činjenica o Hristu jeste njegovo pogubljenje razapinjanjem na krst, jer je takav oblik smrtne kazne bio najsramotniji u rimsko doba.[3]
Kritički proučavaoci uglavnom smatraju istorijski autentičnim krštenje Isusa, njegovu propoved i raspeće, dok različite navode o rođenju, kao i određene detalje o raspeću i uskrsnuću, generalno smatraju neautentičnim.[17][18][19][20][21][22] Većina naučnika se slaže da je Isus bio Jevrejin, smatran učiteljem i isceliteljem, kršten od Jovana Krstitelja, i razapet u Jerusalimu po naređenju rimskog prefekta Judeje Pontija Pilata, na osnovu optužbi za pobunu protiv Carstva.[23][24][25][26][27][28][29][30]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g d Kembridžova ilustrovana istorija religije (pp. 232–236), Stylos. . Novi Sad. 2006. ISBN 978-86-7473-281-6.
- ^ Hengel, Martin (1985). Studies in the Gospel of Mark. Minneapolis: Fortress. стр. 64. ff.
- ^ а б в г д ђ е ж з и Isus, Enciklopedija živih religija (pp. 316–318), Nolit, Beograd, 2004.
- ^ Christopher M. Tuckett, "Sources and Methods" in. The Cambridge Companion to Jesus. London: Cambridge University Press. 2001. стр. 124.
- ^ Marcus Borg, "A Vision of the Christian Life", The Meaning of Jesus: Two Visions, Marcus Borg & N. T. Wright. . San Francisco: HarperCollins. 2007. pp. 236.
- ^ Funk 1996, str. 33.
- ^ a b v Razgovor s Elaine Pagels Arhivirano na sajtu Wayback Machine (16. mart 2011), Pristupljeno 4. 5. 2013.
- ^ Pogorzelski, Frederick (2006). „Protestantism: A Historical and Spiritual Wrong Way Turn”. Bible Dates. CatholicEvangelism.com. str. 1. Arhivirano iz originala 9. 6. 2008. g. Pristupljeno 11. 7. 2006.
- ^ Ehrman 1999, str. 83
- ^ Ehrman 1999, str. 83.
- ^ Fleddermann 2010, str. 171
- ^ Harris 1985. pp. 302–10. "John."
- ^ Harris 1985. pp. 367–432. "Glossary."
- ^ a b v Raymond E. Brown. An Introduction to the New Testament.
- ^ a b v g Harris Understanding the Bible. Palo Alto: Mayfield. 1985
- ^ C K Barrett, among others.
- ^ John Dominic Crossan, Richard G. Watts (1999). Who is Jesus? Answers to your questions about the historical Jesus. Westminster John Knox Press. str. 108.
- ^ James G. D. Dunn, Jesus Remembered, (Eerdmans, 2003) pp. 779–781.
- ^ Stagg, Evelyn and Frank (1978). Woman in the World of Jesus. Philadelphia: Westminster Press. ISBN 978-0-664-24195-7.
- ^ Funk, Robert W. and the Jesus Seminar. The acts of Jesus: the search for the authentic deeds of Jesus. HarperSanFrancisco. 1998. "Empty Tomb, Appearances & Ascension", pp. 449–495.
- ^ Bruce M. Metzger's Textual Commentary on the Greek New Testament: Luke 24:51 is missing in some important early witnesses, Acts 1 varies between the Alexandrian and Western versions.
- ^ Rev. John Edmunds, 1855 The seven sayings of Christ on the cross Thomas Hatchford Publishers, London, pp. 26
- ^ Brown 1994, str. 964.
- ^ Carson, str. 50–56.
- ^ Cohen 1987, str. 78, 93, 105, 108.
- ^ Crossan, str. xi–xiii.
- ^ Grant 1999, str. 12–13.
- ^ Vermes, Géza (1973). „Jesus the Jew”. Philadelphia: Fortress Press. str. 37. Nedostaje ili je prazan parametar
|url=(pomoć) - ^ Maier 1991, str. 1, 99, 121, 171.
- ^ Wright 1998, str. 12–20.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Funk, Robert W. (1996). Honest to Jesus: Jesus for a New Millennium. HarperCollins. str. 33. ISBN 978-0-06-062758-4.
- Witherington, Ben III. str. 12—20. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Wright, N. T. (1998). The Meaning of Jesus: Two Visions. HarperCollins. str. 32, 83, 100–102, 222.
- Maier, Paul L. (1991). In the Fullness of Time. Kregel. str. 1, 99, 121, 171.
- Meier, John P. (1993). 1:68, 146, 199, 278, 386, 2:726. Sanders. str. 12—13. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Fredriksen, Paula (1999). Jesus of Nazareth, King of the Jews. Alfred A. Knopf. str. 6—7, 105—110, 232—234, 266.
- Grant, Michael (1999). str. 34—35, 78, 166, 200. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Crossan. The Historical Jesus. str. xi—xiii.
- Cohen (1987). str. 78, 93, 105, 108. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Carson, D. A. str. 50—56. Nedostaje ili je prazan parametar
|title=(pomoć) - Brown, Raymond E. (1994). The Death of the Messiah: from Gethsemane to the Grave: A Commentary on the Passion Narratives in the Four Gospels. New York: Doubleday, Anchor Bible Reference Library. str. 964. ISBN 978-0-385-19397-9.
- Fleddermann, Harry T. (2005). Q: A Reconstruction And Commentary. Peeters Publishers. str. 171. ISBN 978-90-429-1656-2. Pristupljeno 31. 7. 2010.
- Trifunović, Đorđe (1990). Azbučnik srpskih srednjovekovnih književnih pojmova (2. izd.). Beograd: Nolit.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- (jezik: srpski) Novi zavet Arhivirano na sajtu Wayback Machine (24. februar 2008) - preveo Emilijan M. Čarnić
- Sveti Jefrem Sirijski, Tumačenje četiri evanđelja
- (jezik: srpski) Novi zavjet - prevod SPC
- (jezik: hrvatski) Apokrifi Nag Hammadi (scribd)
- (jezik: hrvatski) Apokrifi Nag Hammadi Arhivirano na sajtu Wayback Machine (13. septembar 2011) (baneprevoz)
- (jezik: srpski) Gnostička Jevanđelja Arhivirano na sajtu Wayback Machine (21. jul 2011) YouTube
