Jiland

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

  Severnojilandsko ostrvo se i dalje se smatra delom Jutlanda, iako ga je od kopnenog Jutlanda odvojila poplava iz 1825.
  Severni Jutland (Danska)
  Južni Jutland ili Severni Šlezvig (Danska)
  Južni Šlezvig (Danska)
  Holštajn (Nemačka)

Jiland[1] ili Jutland (dan. Jylland, nem. Jütland), je deo Danske koji je jedino kopnom povezan s ostatkom Evrope. Reč Jylland potiče iz srednjovekovnog danskog jezika Iütland, što znači „zemlja Jita“.

Danski dio Jilanda obuhvata 29.777 km² i čini više od 2/3 ukupne danske površine. Od Skagena na severu do granice na jugu je 382 km. Od najistočnije tačke kod Grene pa do zapadne obale je 191 km. Na Jilandu živi 2.463.000 stanovnika.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Dine na severozapadnoj obali Jilanda.

Jiland je poluostrvo omeđeno Severnim morem na zapadu, Skagerakom na severu, Kategatom i Baltičkim morem na istoku i Nemačkom na jugu. Geografski i istorijski, Jiland obuhvata regione Južnog Jilanda (istorijski takođe Šlesvig), Zapadnog Jilanda, Istočnog Jilanda (uključujući Djursland) i Severnog Jiland (uključujući Himerland, Vendisel, Hanhered i Ti). Od sredine 20. veka takođe je postalo uobičajeno označavati oblast pod nazivom Centralni Jiland (Midtjylland), ali njena definicija varira. Postoji nekoliko istorijskih podela i regionalnih naziva, a neki se susreću i danas. Oni uključuju Nørrejyllland (istorijski naziv za celu oblast severno od Južnog Jilanda, a nije identičan sa Nordjylland), Sydvestjylland, Sydjylland (najjužniji deo Nerejilanda, za razliku od južnijeg Senderjilanda), Nordvestjiland, Kronjiland i drugi. Politički, Jiland trenutno obuhvata tri savremena danska administrativna regiona Severni Jiland, Region Centralne Danske i Region Južne Danske, zajedno sa delovima nemačke države Šlezvig-Holštajn.[2]

Najseverniji deo Jilanda je odvojen od kopna Limfjordom, uskim vodenim delom koji deli poluostrvo od obale do obale. Limfjord je ranije bio dugačak ulaz bočate vode, ali je februarska poplava 1825. stvorila vezu između obala.[3] Ova oblast se zove Severnojutlandsko ostrvo, Vendsisel-Ti (po njegovim okruzima) ili jednostavno Jiland severno od Limfjorda; samo je delimično uporedivo sa regionom Severni Jiland.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Vojna strategija u manevru protiv Rimljana od strane Kimbra i Tevtonaca oko 100. p. n. e.
Regioni Danske; Jiland je označen zelenom bojom.

Jiland je istorijski bio jedna od tri zemlje Danske, druge dve su Skanija i Seland. Pre toga, prema Ptolomeju, Jiland ili Kimbrijski Čerson bili su dom Tevtonaca, Kimbra i Šaruda.

Mnogi Angli, Sasi i Juti su migrirali iz kontinentalne Evrope u Veliku Britaniju počevši oko 450. godine nove ere. Angli su dali svoje ime novim kraljevstvima u nastajanju pod nazivom Engleska (tj. „zemlja Angla“). Kraljevstvo Kent u jugoistočnoj Engleskoj je povezano sa poreklom Juta i migracijom, koje Bede takođe pripisuje u crkvenoj istoriji.[4] Ovo takođe potkrepljuju arheološki zapisi, sa opsežnim jilandskim nalazima u Kentu iz petog i šestog veka.[4]

Paganski Saksonci su naseljavali najjužniji deo poluostrva, koji se graničio sa Baltičkim morem, sve do saksonskih ratova 772–804 u nordijskom gvozdenom dobu, kada ih je Karlo Veliki nasilno pokorio i primorao na hristijanizaciju. Stara Saksonija je bila politički apsorbovana u Karolinško carstvo i Abodriti (ili Obotriti), grupa Vendskih Slovena koji su se zakleli na vernost Karlu Velikom i koji su se većim delom preobratili u hrišćanstvo, preseljeni su u ovu oblast da bi je naselili.[5] Stara Saksonija je kasnije nazvana Holštajn.

Tokom industrijalizacije 1800-ih, Jiland je doživeo veliku i ubrzanu urbanizaciju i mnogi ljudi sa sela su odlučili da emigriraju. Među razlozima je bio visok i ubrzan rast stanovništva; tokom veka, dansko stanovništvo je poraslo dva i po puta na oko 2,5 miliona 1901. godine, sa milion ljudi dodato u poslednjem delu 1800-ih. Ovaj rast nije uzrokovan povećanjem stope fertiliteta, već boljom ishranom, sanitarnim uslovima, higijenom i zdravstvenim uslugama. Više dece je preživelo, a ljudi su živeli duže i zdravije. U kombinaciji sa padom cena žitarica na međunarodnim tržištima zbog Duge depresije, i boljim prilikama u gradovima zbog sve veće industrijalizacije, mnogi ljudi na selu su se preselili u veće gradove ili emigrirali. U kasnijoj polovini veka, oko 300.000 Danaca, uglavnom nekvalifikovanih radnika iz ruralnih područja, emigriralo je u SAD ili Kanadu.[6] To je iznosilo više od 10% tadašnjeg ukupnog stanovništva, ali su neka područja imala čak i veću stopu emigracije.[7][8] Godine 1850, najveći gradovi Jilanda Alborg, Arhus i Randers nisu imali više od oko 8.000 stanovnika svaki; do 1901. godine, Arhus je narastao na 51.800 građana.[9]

Godine 1825, jaka oluja u Severnom moru na zapadnoj obali Jilanda probila je prevlaku Ager Tange u oblasti Limfjorda, odvojivši severni deo Jilanda od kopna i efektivno stvorivši Severno Jilandsko ostrvo. Olujni proboj Ager Tanga stvorio je kanal Ager, a druga oluja 1862. godine stvorila je kanal Tiboren u blizini. Kanali su omogućili brodovima da pređu do Skageračkog mora. Kanal Ager se ponovo zatvorio tokom godina, zbog prirodnog nanosa, ali kanal Tiboren se proširio i bio je utvrđen i obezbeđen 1875. godine.[10]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Pešikan, Mitar; Jerković, Jovan; Pižurica, Mato (2010). „Rečnik”. Pravopis srpskoga jezika. Novi Sad: Matica srpska. str. 337. ISBN 978-86-7946-079-0. 
  2. ^ „Region Nordjylland”. Pristupljeno 22. 3. 2015. 
  3. ^ „Fishery Before the flood the land was connected to the west. History”. Arhivirano iz originala 17. 09. 2021. g. Pristupljeno 30. 3. 2016. 
  4. ^ a b Yorke, Barbara (1990). Kings and kingdoms of early Anglo-Saxon England. London: Seaby. str. 26. ISBN 1-85264-027-8. OCLC 26404222. 
  5. ^ Nugent, Thomas (1766). The History of Vandalia, Vol. 1. London. str. 165—66. Pristupljeno 6. 1. 2017. 
  6. ^ Karen Lerbech (9. 11. 2019). „Da danskerne udvandrede” [When the Danes emigrated] (na jeziku: danski). Danmarks Radio (DR). Pristupljeno 14. 2. 2019. 
  7. ^ Henning Bender (20. 11. 2019). „Udvandringen fra Thisted amt 1868-1910” [The emigration from Thisted county 1868-1910] (na jeziku: danski). Historisk Årbog for Thy og Vester Hanherred 2009. Pristupljeno 14. 2. 2019. 
  8. ^ Kristian Hvidt (1972). „Mass Emigration from Denmark to the United States 1868-1914”. American Studies in Scandinavia. Copenhagen Business School. 5 (2). Pristupljeno 14. 2. 2019. 
  9. ^ Erik Strange Petersen. „Det unge demokrati, 1848-1901 - Befolkningsudviklingen” [The young democracy, 1848-1901 - The population trends] (na jeziku: danski). Aarhus University. Pristupljeno 17. 1. 2019. [mrtva veza]
  10. ^ Bo Poulsen (22. 8. 2019). „Stormfloden i 1825, Thyborøn Kanal og kystsikring” [The flood in 1825, Thyborøn Channel and coastal protection]. danmarkshistorien.dk (na jeziku: danski). Aarhus University. Pristupljeno 13. 6. 2020. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Bain, R. Nisbet. Scandinavia: A Political History of Denmark, Norway and Sweden from 1513 to 1900 (2014) online
  • Bagge, Sverre. Cross and Scepter: The Rise of the Scandinavian Kingdoms From the Vikings to the Reformation (Princeton University Press; 2014) 325 pages;
  • Barton, H. Arnold (1986). Scandinavia in the Revolutionary Era 1760–1815. University of Minnesota Press. ISBN 0-8166-1392-3. .
  • Birch, J. H. S. (1938). Denmark in History. 
  • Derry, T. K. A History of Scandinavia: Norway, Sweden, Denmark, Finland and Iceland. (U of Minnesota Press, 1979.). Derry, T. K. (7. 4. 2000). History of Scandinavia: Norway, Sweden, Denmark, Finland, and Iceland. U of Minnesota Press. ISBN 0-8166-3799-7. 
  • Lauring, Palle (1995). A History of Denmark (3rd izd.). Copenhagen: Høst & Søn. ISBN 87-14-29306-4. 
  • Jespersen, Knud J. V. (7. 5. 2004). A History of Denmark. Palgrave Macmillan. ISBN 0333659171. 
  • Oakley, Stewart. A short history of Denmark (Praeger Publishers, 1972)
  • Barton, H. A. Scandinavia in the Revolutionary Era, 1760–1815 (Minneapolis, 1986)
  • Bregnsbo, Michael (2014). „The motives behind the foreign political decisions of Frederick VI during the Napoleonic Wars”. Scandinavian Journal of History. 39 (3): 335—352. S2CID 144295510. doi:10.1080/03468755.2014.907197. .
  • Campbell, John L., John A. Hall, and Ove Kaj Pedersen, eds. National Identity and the Varieties of Capitalism: The Danish Experience (Studies in Nationalism and Ethnic Conflict) (2006)
  • Etting, Vivian. Queen Margrete I, 1353–1412, and the Founding of the Nordic Union (Brill, 2004) online edition[mrtva veza]
  • Gouges, Linnea de (2014) From Witch Hunts to Scientific Confidence; The Influence of British and Continental Currents on the Consolidation of the Scandinavian States in the 17th Century (Nisus Publications).
  • Jespersen, Leon. "Court and Nobility in Early Modern Denmark," Scandinavian Journal of History, September 2002, Vol. 27 Issue 3, pp. 129–142, covers 1588 to 1650
  • Jonas, Frank. Scandinavia and the Great Powers in the First World War (2019) online review
  • Munck, Thomas (1998). „Absolute Monarchy in Later Eighteenth-Century Denmark: Centralized Reform, Public Expectations, and the Copenhagen Press”. The Historical Journal. 41 (1): 201—224. JSTOR 2640150. S2CID 154832491. doi:10.1017/S0018246X9700770X. 
  • Munck, Thomas. The peasantry and the early absolute monarchy in Denmark, 1660–1708 (Copenhagen, 1979)
  • Jensen, Niklas Thode; Simonsen, Gunvor (2016). „Introduction: The historiography of slavery in the Danish-Norwegian West Indies, c. 1950-2016”. Scandinavian Journal of History. 41 (4–5): 475—494. doi:10.1080/03468755.2016.1210880 Slobodan pristup. 
  • Eichberg, Henning (2011). „Sporting History, Moving Democracy, Challenging Body Culture – the Development of a Danish Approach”. Stadion. 37 (1): 149—167. doi:10.5771/0172-4029-2011-1-149. 
  • Jacobsen, Brian Arly. "Islam and Muslims in Denmark." in Marian Burchardt and Ines Michalowski, eds. After integration: Islam, conviviality and contentious politics in Europe (Springer Fachmedien Wiesbaden, 2015) pp: 171–186.
  • Kirmmse, Bruce. Kierkegaard in Golden Age Denmark (Indiana University Press, 1990)
  • Michelson, William. "From Religious Movement to Economic Change: The Grundtvigian Case in Denmark," (1969). „From Religious Movement to Economic Change: The Grundtvigian Case in Denmark”. Journal of Social History. 2 (4): 283—301. doi:10.1353/jsh/2.4.283.  pp: 283–301
  • Mordhorst, Mads. "Arla and Danish national identity–business history as cultural history." (2014). „Arla and Danish national identity – business history as cultural history”. Business History. 56 (1): 116—133. S2CID 143623819. doi:10.1080/00076791.2013.818422.  pp: 116–133.
  • Rossel, Sven H. A History of Danish Literature (University of Nebraska Press, 1992) 714pp
  • Schwarz, Martin. Church History of Denmark (Ashgate, 2002). 333 pp. ISBN 0-7546-0307-5
  • Abildgren, Kim (2010). „Consumer prices in Denmark 1502–2007”. Scandinavian Economic History Review. 58 (1): 2—24. S2CID 154566198. doi:10.1080/03585520903298184. 
  • Abildgren, Kim. "Estimates of the national wealth of Denmark 1845–2013" (Danmarks Nationalbank Working Papers No. 92., 2015) online
  • Hornby, Ove. "Proto-Industrialisation Before Industrialisation? The Danish Case," Scandinavian Economic History Review, April 1982, Vol. 30 Issue 1, pp. 3–33, covers 1750 to 1850
  • Christiansen, Palle Ove (1995). „Culture and Contrasts in a Northern European Village: Lifestyles among Manorial Peasants in 18th-Century Denmark”. Journal of Social History. 29 (2): 275—294. doi:10.1353/jsh/29.2.275. 
  • Johansen, Hans Chr. Danish Population History, 1600–1939 (Odense: University Press of Southern Denmark, 2002) 246 pp.&nbsp. Johansen, Hans Chr (decembar 2003). Review of Johansen, Hans CHR., Danish Population History, 1600-1939. University Press of Southern Denmark. ISBN 978-87-7838-725-7.  online review
  • Johansen, Hans Chr. (oktobar 1983). „Trends in Modern and Early Modern Social History Writing in Denmark after 1970”. Social History. 8 (3): 375—381. doi:10.1080/03071028308567573.  , pp. 375–381
  • Kjzergaard, T. The Danish Revolution: an ecohistorical interpretation (Cambridge, 1995), on farming
  • Lampe, Markus, and Paul Sharp. A Land of Milk and Butter: How Elites Created the Modern Danish Dairy Industry (U of Chicago Press, 2018) online review
  • Olson, Kenneth E. The history makers;: The press of Europe from its beginnings through 1965 (LSU Press, 1966) pp. 50 – 64
  • Topp, Niels-Henrik. "Unemployment and Economic Policy in Denmark in the 1930s," Scandinavian Economic History Review, April 2008, Vol. 56 Issue 1, pp. 71–90
  • Barfod, Jörgen H.: The Holocaust Failed in Denmark. Kopenhagen 1985.
  • Berdichevsky, Norman (2002). The Danish-German Border Dispute, 1815–2001: aspects of cultural and demographic politics. Academica Press. ISBN 1-930901-34-8. 
  • Buckser, Andrew: After the Rescue: Jewish identity and community in contemporary Denmark. ORT 2003.
  • Lund, Joachim. "Denmark and the ‘European New Order’, 1940–-1942," Contemporary European History, August 2004, Vol. 13 Issue 3, pp. 305–321
  • Brincker, Benedikte. "When did the Danish nation emerge? A review of Danish historians' attempts to date the Danish nation," National Identities, December 2009, Vol. 11 Issue 4, pp. 353–365
  • Haue, Harry (2013). „"Transformation of history textbooks from national monument to global agent."”. Nordidactica: Journal of Humanities and Social Science Education. 1 (2013): 80—89. . online
  • Jørgensen, Simon Laumann. "The History We Need: Strategies of Citizen Formation in the Danish History Curriculum." Scandinavian Journal of Educational Research (2014): 1–18.
  • Mariager, Rasmus (2019). „Danish Cold War Historiography”. Journal of Cold War Studies. 20 (4): 180—211. S2CID 67876493. doi:10.1162/jcws_a_00825. .
  • Olesen, Thorsten B., ed. The Cold War and the Nordic countries: Historiography at a crossroads (University Press of Southern Denmark, 2004).
  • Pedersen, Christian Damm. "Empire and the Borders of Danish History." (2014).
  • Robert Bohn: Dänische Geschichte. München: Beck, 2001. – (Beck'sche Reihe; 2162). Bohn, Robert (2001). Dänische Geschichte. C.H.Beck. ISBN 3-406-44762-7. 
  • Eva Heinzelmann / Stefanie Robl / Thomas Riis (Hrsg.): Der dänische Gesamtstaat, Verlag Ludwig, Kiel. Heinzelmann, Eva (2006). Der dänische Gesamtstaat: Ein unterschätztes Weltreich?. Ludwig. ISBN 978-3-937719-01-6. .
  • Erich Hoffmann: „Der heutige Stand der Erforschung der Geschichte Skandinaviens in der Völkerwanderungszeit im Rahmen der mittelalterlichen Geschichtsforschung.“ In: Der historische Horizont der Götterbild–Amulette aus der Übergangsepoche von der Spätantike zum Frühmittelalter. Göttingen 1992. S. 143–182.
  • Jörg-Peter Findeisen: Dänemark. Von den Anfängen bis zur Gegenwart. Regensburg 1999.
  • Carr, William. Schleswig-Holstein, 1815–1848: A Study in National Conflict (Manchester University Press, 1963).
  • Price, Arnold. "Schleswig-Holstein" in Encyclopedia of 1848 Revolutions (2005) online
  • Steefel, Lawrence D. The Schleswig-Holstein Question. 1863-1864 (Harvard U.P. 1923).
  • Thaler, Peter. Of Mind and Matter: The Duality of National Identity in the German-Danish Borderlands. West Lafayette: Of Mind and Matter: The Duality of National Identity in the German-Danish Borderlands. Purdue University Press. 2009. ISBN 978-1-55753-524-5. .
  • Svensson, Harald (1976). „Pingo problems in the Scandinavian countries”. Biuletyn Peryglacjalny. 26: 33—40. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Jiland na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јиланд&oldid=27553357”