Jovan VI Kantakuzin

Jovan VI Kantakuzin
Lični podaci
Datum rođenja	1292.
Mesto rođenja	Carigrad, Vizantijsko carstvo
Datum smrti	15. jun 1383.(1383-06-15) (90/91 god.)
Mesto smrti	Mistra,
Porodica
Supružnik	Irina Asen
Potomstvo	Matija Kantakuzin, Manojlo Kantakuzin, Jelena Kantakuzin, Teodora Kantakuzin (Orhanova supuruga)
Roditelji	Mihailo Kantakuzin Teodora Paleolog Anđel
Dinastija	Kantakuzin
Car Vizantije
Period	1347−1354
Prethodnik	Andronik III Paleolog
Naslednik	Jovan V Paleolog

Jovan VI Kantakuzin (1292 — 15. jun 1383) je bio vizantijski car (1347—1354) i istoričar. Bio je oženjen Irinom Asen sa kojom je imao šestoro dece, a njegova praunuka (unuka njegovog sina Matije i ćerka njegovog unuka Dimitrija (1383) bila je supruga Đurđa Brankovića (1427—1456) Irina Kantakuzin, poznata kao Prokleta Jerina.

Biografija

Jovan Kantakuzin je rođen u Carigradu u imućnoj porodici Kantakuzina. Porodica je pripadala vojnoj aristokratiji i njen prvi poznati član bio je general vasilevsa Aleksije I Komnina. U mladosti Jovan je dobio odlično obrazovanje, što mu je uz aristokratsko poreklo omogućilo da bude u pratnji i na dvoru Mihajla IX Paleologa. Veoma mlad, oko 1318. godine oženio se sa Irinom Asen, ćerkom Andronika Paleologa i unukom bugarskog cara Jovana Asena III i Irine Paleolog, najstarije ćerke Mihajla VIII Paleologa.

Kao najbolji prijatelj Andronika III (1328—1341) i njegov glavni saradnik u dinastičkim sukobima koji su potresaoli Vizantiju u periodu između 1321. i 1328. godine, biva nagrađen nagrađen titulom velikog domestika (1328), odbivši tom prilikom da postane savladar novom caru.

Andronik III ga 1330. godine određuje za regenta svog budućeg sina Jovana (V) (rođen 1332, vladao 1341—1376) i on tu dužnost preuzima po Andronikovoj smrti 1341. godine. Tokom jednog njegovog odsustva iz prestonice carica majka Ana Savojska i Aleksije Apokavk uz podršku vaseljenskog patrijarha Jovana, Kantakuzina proglašavaju izdajnikom i razvlašćuju, a za novog regenta imenuju samog patrijarha. U baštini Kantakuzina Dimotici, Jovan se 26. oktobra 1341. godine proglasio za cara i tako je u Vizantiji otpočeo novi dinastički sukob u kome se Kantakuzin predstavio kao branilac Vizantije protiv Latina (oličenih u carici majci).

Godine 1347. Kantakuzin je zauzeo Carigrad i nametnuo sebe za vladara. Vladao je sve do 1354. Njegova vladavina je bila ispunjena unutrašnjim borbama. U tim borbama Kantakuzin se naposletku u velikoj nevolji oslonio na pomoć Osmanlija, koji su se tada prvi put učvrstili u Evropi, na Balkanskom poluostvu.

U novom dinastičkom ratu koji je izbio 1352. godine, Turci su kao njegovi najamnici u bici kod Didimotike potukli udruženu srpsku, bugarsku i vojsku Kantakuzinovog protivnika Jovana (V).

Svoju ćerku je udao za Sultana Orhana. Borba između dva cara još više se rasplamsala 1352. kada je počeo novi dinastički rat u Vizantiji. Pobeda je na kraju pripala Jovanu V Paleologu.

Pošto je 1354. godine primoran da se odrekne prestola, zakaluđerio se u manastiru Svetog Georgija Manganskog u Carigradu, a kasnije otišao na Atos i prihvatio kaluđersko ime Joasaf čime je ispoštovao tradiciju da mu duhovno ime počinje na isto slovo kao i svetovno. Tamo je pod pseudonimom Hristodulos napisao četiri knjige istorije (Ίστορίαι) lat. „Historia libri IV“ (Istorija u četiri knjige) u kojima je, u nameri da opravda svoju vladavinu, dao u lepim bojama, ali uglavnom ipak pouzdane podatke i opis vremena između 1320. i 1356. godine, i pri tome se s vremena na vreme pozivao i na kasnije događaje - sve do 1362. godine.

Za vreme boravka u manastiru, Kantakuzin je nastavio svoju političku delatnost i učestvovao je u svim značajnim događajima u Vizantiji.

Prevratom iz avgusta 1376. godine na carski presto u Carigradu popeo se Andronik IV Paleolog, najstariji sin Jovana V, koji je u oktobru iste godine u zatvor poslao svoga oca i braću. Joasaf je u ovim događajima stao na stranu svog zeta a ne unuka, na koga nije imao nikakav uticaj. Kada je početkom leta 1379. godine pobegao u Galatu, kod svojih prijatelja Đenovljana, Andronik IV je kao taoce poveo majku Jelenu, tetke Mariju i Teodoru i dedu Joasafa, koji je tada uveliko prešao osamdesetu godinu života. Oni su gotovo dve godine proveli u zatočeništvu, u neljudskim uslovima. Oslobođeni su po sklapanju sporazuma između Jovana V i Andronika IV. Samo što se dokopao slobode, Joasaf je morao hitno da ode na Peloponez, naime, u aprilu 1380, preminuo je Manojlo a vlast je preuzeo Matija Kantakuzin, prema kome je Jovan V s pravom gajio nepoverenje, pa je Josaf trebalo da nadgleda vladanje svog najstarijeg sina. Vršeći tu dužnost, u dubokoj starosti 15. juna 1383. godine, na isti dan kada i njegov veliki prijatelj Andronik III Paleolog, umro je monah Joasaf.

Književni rad

Jovan VI Kantakuzin, prikazan kao car i kao monah Joasaf.

Delo je naročito važno i za period srpske države za vreme cara Dušana Nemanjića, jer se Kantakuzin nekoliko puta obraćao caru Dušanu za pomoć u dinastičkom ratu, da bi na kraju, kad je Dušan podržao Jovana V, zajedno sa Turcima ratovao protiv srpske države.

Osim toga, dok je bio car, napisao je parafrazu prvih pet knjiga Aristotelove Nikomahove etike, kao i niz teoloških spisa, od kojih je najvažniji obimno pobijanje dela Παλαμιτικαί παφαβάσεις Jovana Kiparisiota. Napisao je još i spise u odbranu palamizma protiv Prohora Kidona, Isaka Argira, latinskog patrijarha u Carigradu Pavla i dr. Treba spomenuti i obimno zamišljenu apologiju hrišćanstva u poređenju s islamom, kao i spis protiv Jevreja.

Porodično stablo

2. Mihajlo Kantakuzin

1. Jovan VI Kantakuzin

3. Teodora Paleolog Anđel

Porodica

U braku sa Irinom Asen, Jovan je imao šestoro dece:

1. Matija, savladar 1353–1357. i morejski despot
2. Manojlo, morejski despot
3. Andronik,
4. Marija, supruga epirskog despota Nićifora II Orsinija (1335—1337, 1356 — 1359)
5. Teodora, supruga sultana Orhana (1326—1362)
6. Jelena, supruga Jovana V

Vidi još

• Dinastički sukobi u Vizantiji (1321-1328)
• Dinastički sukobi u Vizantiji (1341-1347)
• Srpsko-grčki crkveni spor (1346-1375)
• Isihazam

Literatura

• Barišić, Franjo; Ferjančić, Božidar, ur. (1986). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 6. Beograd: Vizantološki institut. 
• Blagojević, Miloš (1981). „Ideja i stvarnost Dušanovog carevanja”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 524—540. 
• Živojinović, Mirjana (1982). „Jovan V Paleolog i Jovan VI Kantakuzin od 1351. do 1354. godine”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 21: 128—141. 
• Nicol, Donald M. (1984) [1957]. The Despotate of Epiros 1267-1479: A Contribution to the History of Greece in the Middle Ages (2. izd.). Cambridge: Cambridge University Press. 
• Nicol, Donald M. (1968). The Byzantine Family of Kantakouzenos (Cantacuzenus) ca. 1100-1460: A Genealogical and Prosopographical Study. Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies. 
• Nicol, Donald M. (1993) [1972]. The Last Centuries of Byzantium, 1261-1453 (2. izd.). Cambridge: Cambridge University Press. 
• Nicol, Donald M. (1991). A Biographical Dictionary of the Byzantine Empire. London: Seaby. 
• Nicol, Donald M. (2002) [1996]. The Reluctant Emperor: A Biography of John Cantacuzene, Byzantine Emperor and Monk, c. 1295-1383 (2. izd.). Cambridge: Cambridge University Press. 
• Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta. 
• Ćirković, Sima; Mihaljčić, Rade (1981). „Osvajanja i odolevanja: Dušanova politika 1346-1355”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 541—556. 
• Ferjančić, Božidar (1960). Despoti u Vizantiji i južnoslovenskim zemljama (PDF). Beograd: Naučno delo. 
• Ferjančić, Božidar (1981). „Osvajačka politika kralja Dušana”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 511—523. 
• Fine, John Van Antwerp Jr. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press. 

Spoljašnje veze

• Istorijska biblioteka: Jovan VI Kantakuzin