Avram Mrazović
 | Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
| Avram Mrazović | |
|---|---|
 Avram Mrazović | |
| Lični podaci | |
| Puno ime | Avram Mrazović |
| Datum rođenja | 12. mart 1756. |
| Mesto rođenja | Sombor, Habzburška monarhija |
| Datum smrti | 20. februar 1826. (69 god.) |
| Mesto smrti | Sombor, Austrijsko carstvo |
| Porodica | |
| Supružnik | Sofija Pavlović |
| Nagrade | Zlatna medalja cara Franca, 1792. |
Avram Mrazović (Sombor, 12. mart 1756 — Sombor, 20. februar 1826) bio je srpski prosvetitelj, pedagog, književnik, prevodilac, plemić i senator slobodnog i kraljevskog grada Sombora.[1]
Poreklo i obrazovanje[uredi | uredi izvor]
Rođen je kao sin Georgija Mrazovića,[2] sveštenika somborske crkve Svetog Jovana Preteče.
Osnovna školska znanja je stekao u Somboru, gde je završio trogodišnju slavenoserbsku osnovnu školu i četvororazrednu gramatikalnu školu. Obrazovanje je nastavio u Segedinu, pohađajući nastavu poetike i retorike u tamošnjoj višoj gimnaziji, a zatim u Pečuju, pa u Pešti, gde je pohađao predavanja iz filozofije i prava.[3] U Beču je 1776/77. godine pohađao nastavu gramatike i ortografije (pravopisa), a zatim, uz saglasnost karlovačkog mitropolita Vikentija Jovanovića Vidaka, od 1. maja 1777. godine i šestomesečni tečaj za direktore osnovnih škola po naprednom metodu nemačkog pedagoga i prosvetnog reformatora Johana Ignaca Felbigera (1724 — 1788).
Prosvetni rad[uredi | uredi izvor]
Ukazom carice Marije Terezije od 29. novembra 1777. mladi Avram Mrazović postavljen je za vrhovnog nadzornika svih pravoslavnih škola u Pečujskom školskom okrugu, kome su pripadale sve srpske škole u Bačkoj i Baranji, odnosno u Bačkoj, Bodroškoj, Tolnajskoj i Baranjskoj županiji. Istovremeno, Mrazović je bio imenovan i za upravitelja svih centralnih škola tog okruga. Birajući između Novog Sada i Sombora, za svoje sedište je odabrao rodni grad, gde je 1. maja 1778. godine pokrenuo „Normu“, odnosno dvorazrednu, a uskoro trorazrednu narodnu gradsku školu sa, ispočetka, tromesečnim tečajevima za obrazovanje i stručno osposobljavanje srpskih učitelja.[4] Već od novembra 1778. godine u „Normi“ su uvedeni i redovni dvogodišnji tečajevi koje su pohađali i srpski učiteljski kandidati („preparandi“ ili „normalisti“) uglavnom sa područja Bačke i Baranje.
Kao školski nadzornik za široko područje Bačke, Baranje i Tolne, Avram Mrazović je tokom osamdesetih i devedesetih godina 18. veka obilazio naselja – sela, varošice i gradove – i sa lokalnim opštinama sklapao ugovore o osnivanju srpskih narodnih škola, o njihovom smeštaju, opremanju i materijalnom obezbeđivanju njihovih učitelja, a zalaganjem Avrama Mrazovića u Pečujskom školskom okrugu su, između 1778. i 1791. godine, otvorene srpske osnovne škole u 74 naselja.
U izveštaju carskog savetnika Uroša Nestorovića austrijskom caru Francu I o obilasku srpskih školskih okruga u Austrijskom carstvu, navedeno je 1810. godine da Bački školski okrug, kojim upravlja Avram Mrazović, može biti smatran za najizvrsniji, kako u pogledu propisanog uređenja, tako i stanja školskih zgrada i dotacijama učiteljima. Tu prednost nad drugim školskim okruzima izvestilac pripisuje i radnoj žustrini samog direktora (Avrama Mrazovića).
Kad je, nakon 33 godine rada, 1811. godine ukinuta somborska „Norma“ sa učiteljskim tečajevima, Avram Mrazović je dao ostavku na mesto školskog nadzornika. Avram Mrazović je 1790. godine bio predstavnik somborskih Srba na Temišvarskom saboru, a skoro četiri decenije je bio i senator slobodnog i kraljevskog grada Sombora, mada je ponekad bio u sukobu sa gradskim Magistratom i somborskim okruženjem, koje nije uvek razumelo ni njegova izražena etička načela, ni upornu posvećenost prosveti i nauci.[3]
Tri austrijska vladara (carevi Josif II, Leopold II i Franc I) odlikovali su Avrama Mrazovića zlatnim medaljama, a 1792. godine dobio je i nasledno plemstvo sa grbom.
Pedagoška delatnost Avrama Mrazovića bi bila dovoljna da ostane zabeležen kao znamenita pojava u srpskoj prosvetnoj istoriji i, posebno, u istoriji rodnog grada.
Pisana dela[uredi | uredi izvor]
Mrazović se nije bavio samo pedagoškim i prosvetiteljskim radom, već je postao i jedan od malobrojnih srpskih pisaca, pesnika i prevodilaca svog vremena. Odmah nakon osnivanja „Norme“, napisao je nekoliko rukopisnih udžbenika za potrebe đaka ove škole i za predmete koje je predavao, a krajem osamdesetih godina 18. veka je započeo svoju zapaženu izdavačku delatnost. U četiri sveske je objavio u svom prevodu almanah francuske spisateljice Žane Mari Leprens de Bomon „Poučiteljni magazin za decu“ (prva sveska: Beč, 1787; druga sveska: Beč, 1793; treća i četvrta sveska: Budim, 1800).
Tokom devedesetih godina 18. veka Mrazović je napisao i objavio tri udžbenika: „Rukovodstvo k slavenskomu pravočteniju i pravopisaniju“ (Beč, 1792); „Rukovodstvo k naucje čislitelnoj“ (Beč, 1794) i „Rukovodstvo k slavenstjej gramaticje“ (Beč, 1794), koja je kasnije snažno uticala na mladog Vuka Karadžića i njegovu „Pismenicu serbskoga jezika“. Sve tri knjige su kasnije ponovljene u više izdanja.
Tokom prve decenije 19. veka Mrazović je objavio nekoliko oda i pozorišnih prevoda, a u Budimu su 1818. godine objavljene dve knjige njegovih prevoda Ovidijevih „Poslanica s Ponta“ i „Tugovanki“, uporedo na latinskom i slavenoserbskom jeziku.
Krunu Mrazovićevog višegodišnjeg spisateljskog i naučnog rada predstavljala je knjiga „Rukovodstvo k slavenskomu krasnorečiju“, odnosno prvi priručnik retorike na slavenoserbskom jeziku, štampan u Budimu 1821. godine. Zahvaljujući ovoj knjizi, prvi put se kod Srba javljaju izvodi iz klasičnih dela (besede i stihovi) Cicerona, Horacija, Ovidija, Aristotela, Vergilija, Seneke, Fedra, Aleksandra Velikog, Filota, Servija Tulija, Lucija Junija Bruta i drugih antičkih mislilaca.
U Budimu je 1822. godine štampana poslednja Mrazovićeva knjiga „Rukovodstvo k poljskomu i domaćemu strojeniju“, pisana kao svakodnevni priručnik za poljske i kućne radove. U zaostavštini Avrama Mrazovića ostali su, u konceptu i prepisu, rukopisi neobjavljene treće knjige njegovog pedagoškog trivijuma „Logika (si est umoslovie ili filosofia umnaja)“ i „Metafizika (ili filosofia pervaja)“, oba rađena pod uticajem dela nemačkih filozofa racionalista Kristijan Volfa i Fridriha Kristijana Baumajstera.
Počasti[uredi | uredi izvor]
On je umro u sedamdesetoj godini života, 8/20. februara 1826. godine u Somboru. U to vreme je bio somborski varoški sudija.[5] Opojan je u Svetođurđevskoj crkvi, a sahranjen je, uz najveće počasti, u prisustvu državnih i gradskih velikodostojnika, sveg gradskog sveštenstva i mnogobrojnih Somboraca, u pročelju Svetouspenske kapele, ispred zapadnih vrata, u podnožju zvonika, na Velikom pravoslavnom groblju. Na sačuvanom nadgrobnom spomeniku i danas stoji natpis o njegovoj 48-godišnjoj vernoj službi Bogu, caru i narodu. Nadgrobno slovo je održao nekadašnji njegov učenik, somborski sveštenik i katiheta ovdašnje Preparandije Pavle, kasnije u monaštvu i vladičanskom činu Platon, Atanacković. Tek pokrenute „Serbske letopisi“ (budući „Letopis Matice srpske“), koji je u petoj knjizi (drugoj svesci iz 1826) objavio belešku o Mrazovićevoj smrti, objavio je u svojoj šestoj knjizi (ili trećoj svesci iz 1826) i ovo Atanackovićevo slovo, koje završava rečima: Najveće nagraždenije jest venac besmertija. Ime Mrazović dugo će kod blagorodnog roda serbskog u slatkom ostati vospominanjiju. Dalji u napredak vekova potomci naši slaviće ime to. U istoj grobnici je 1891. godine sahranjen i Mrazovićev unuk, Isidor Stojković redovni profesor Učiteljske škole.[6] Anka plem. Mrazović kćerka Avramova koja je umrla 1880. godine u Somboru, bila je poslednji direktni potomak porodice Mrazović.
Mrazović je ostavio dubokog traga u prosvetnoj i književnoj istoriji svog vremena. Uz Dositeja Obradovića, mladog Vuka Karadžića, Uroša Nestorovića i još nekolicine ondašnjih prosvetitelja i pisaca, bio je nosilac evropskog duha u Srba s kraja 18. i početka 19. veka. Negovao je, istovremeno, evropski civilizacijski i prosvetiteljski duh i snažno izraženu odgovornost za očuvanje nacionalnog osećanja i nasleđa.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Naslovna strana Poučitelnog magazina za decu (1787) -
Naslovna strana udžbenika Rukovodstvo k slavenstej gramatice (1800) -
Naslovna strana udžbenika Rukovodstvo k slavenskomu pravočteniju i pravopisaniju (1806) -
Naslovna strana udžbenika Rukovodstvo k slavenskomu krasnorečju (1821)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 527.
- ^ "Školski list", Sombor 1860.
- ^ a b „AVRAM MRAZOVIĆ – VELIKO IME SRPSKE PROSVETE I KULTURE – Ravnoplov” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-07-24.
- ^ "Školski glasnik", Novi Sad 1913.
- ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 31.jul 1886.
- ^ "Školski list", Sombor 1891.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Sažetak životopisa Avrama Mrazovića iz rada Milana Stepanovića, „Život i prosvetni i književni rad Avrama Mrazovića“, objavljenog u Zborniku sa međunarodno naučno-stručnog skupa „Obrazovanje i uloga učitelja u srpskom društvu kroz istoriju (XVIII-XX)", koji je štampan u izdanju Pedagoškog fakulteta u Somboru, Sombor, (2009). str. 267–297.
