Aleksa Šantić

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Aleksa Šantić (višeznačna odrednica).
Aleksa Šantić
Aleksa Šantić
Lični podaci
Datum rođenja(1868-05-27)27. maj 1868.
Mesto rođenjaMostar, Osmansko carstvo
Datum smrti2. februar 1924.(1924-02-02) (55 god.)
Mesto smrtiMostar, Kraljevina SHS

Aleksa Šantić (Mostar, 27. maj 1868 — Mostar, 2. februar 1924) bio je srpski pesnik i akademik. Rodom je iz Mostara gde je proveo većinu života i pesničkog stvaralaštva.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Rođen je u Mostaru, od oca Rista i majke Mare, gde je proveo većinu života. Otac mu je umro u ranom detinjstvu, pa je živeo u porodici strica Miha zvanog „Adža“. Imao je dva brata, Jeftana i Jakova, i jednu sestru Persu, dok mu je druga sestra, Zorica, umrla još kao beba. Pošto je živeo u trgovačkoj porodici, ukućani nisu imali dovoljno razumevanja za njegov talenat. Završio je trgovačku školu u Trstu i Ljubljani, potom se vratio u Mostar.

Iz Trsta se vratio u Mostar 1883. godine i tu zatekao „neobično mrtvilo“, koje je bilo posledica „nedavnog ugušenog hercegovačkog ustanka protiv Osmanskog carstva“, kako piše o njemu Vladimir Ćorović.[1] Bio je „prvo vreme prilično povučen“, vodio knjige u očevoj trgovini i čitao „listove i knjige do kojih je mogao u Mostaru doći“. Nekoliko godina kasnije započeo je svoj književni i društveni rad.

Najveća dela stvarao je krajem 19. i početkom 20. veka. Uzori su mu bili srpski pisci Vojislav Ilić i Jovan Jovanović Zmaj, a od stranih je najviše poštovao Hajnriha Hajnea. U njegovim pesmama ima emocionalnog bola, rodoljublja, ljubavne čežnje i prkosa za nacionalno i socijalno ugrožen srpski narod.

Godine 1887, postao je saradnik „Goluba“, zatim „Bosanske vile“, „Nove Zete“, „Javora“, „Otadžbine.“ Bio je 1888. osnivač i predsednik Srpskog pevačkog društva „Gusle“, koje uzima za program negovanje pesme i razvijanje nacionalne svesti. Zatim je izabran za prvog potpredsednika mostarskog pododbora „Prosvete“. Godine 1896. kada je pokrenuta „Zora“ bio je jedan od njenih prvih urednika.

Aleksa Šantić u društvu pisaca oko 1905. (Sede: Svetozar Ćorović, Simo Matavulj, Aleksa Šantić i Janko Veselinović. Drugi red: Slobodan Jovanović (levo) i Milorad Mitrović (desno). Stoje: Mile Pavlović Krpa, Atanasije Šola, Radoje Domanović, Svetolik Jakšić, Ljubo Oborina, Risto Odavić i Jovan Skerlić.)

Godine 1902, otišao je u Ženevu, ali je tamo jedva „izdržao tri nedelje; u naivnoj pesmi „Ja ne mogu ovde“ on je prostosrdačno zavapio kako ne može da podnese tuđinu“. 1907. Mostar ga je izabrao „kao jednog od svoja četiri predstavnika“ za prvu skupštinu Narodne organizacije. 1908. je „počeo da ozbiljno pobolevati, najpre od kamena u bubrezima, a posle, iza Svetskog rata, od toboparalize.“ „Za vreme aneksione krize bio je, sa Svetozarom Ćorovićem i Nikolom Kašikovićem, prebegao u Italiju i stavio se na raspoloženje srpskoj vladi, kao što će to ponoviti i 1912. godine, na početku Balkanskog rata“

Kupio je 1910. vilu u Borcima kod Konjica, gde je živeo 1913. godine kada su ga austrougarske vlasti proterale iz Mostara.[2]

U toku Prvog svetskog rata zatvoren je kao talac i „u dva puta ponavljanoj parnici“ optuživan zbog svojih pesama. Po završetku rata izabran je u Mostaru za člana Srpskog odbora.

Aleksa Šantić (u belom odelu) sa prijateljima iz časopisa Srđ

Za vreme njegovog života književna kritika je istakla dva „osnovna i jaka“ osećanja u njegovoj poeziji. Prvo osećanje je „žarka ljubav prema svome narodu“. Od početka to osećanje javlja se, uglavnom, u tri vida: kao ponos junačkom prošlošću, kao protest protiv mučne sadašnjosti i kao vera u bolju budućnost do koje će se doći kroz borbu i pobedu koja će predstavljati vaskrsnulu prošlost.

Protest protiv mučne sadašnjosti, kao jedan od vidova u kojima se izražava rodoljubivo osećanje, nalazi se često u Šantićevim pesmama. Jedna od njih je ukazivanje na tešku narodnu bedu prouzrokovanu neprijateljskim pljačkanjem - kao, na primer, u pesmi „O, klasje moje“ iz 1910. godine:

Svu muku tvoju, napor crna roba
poješće silni pri gozbi i piru,
a tebi samo, ko psu u sindžiru,
baciće mrve... O, sram i grdoba!

Drugi iskaz protesta je optuživanje „obeščašćenog i kukavnog doba“. To optuživanje odmereno je prema junačkoj prošlosti i prema zahtevima budućnosti koja je takođe određena junačkom prošlošću. U tom duhu je, na primer, pesma iz 1908. godine koja počinje stihom „Obeščašćeno i kukavno doba“.

Šantić je dosta pisao i ljubavnu poeziju, ali ona je kod njega uglavnom setna i odiše čežnjom. Takva je, na primer i pesma Jedna suza:

I kobna miso morit me stade:
što moja nisi i što smiraj dana
ne nosi meni zvijezde, no jade?

Vaj, vjetar huji... a ja mislim na te,
I sve te gledam kroz suzu što lije,
Gdje bereš slatke, raspukle granate.[a]

Aleksa Šantić, srpski pesnik.

Tokom života je objavio veliki broj pesama, a od dela se izdvajaju: „Hasanaginica“, „Na starim ognjištima“, „Anđelija“, „Nemanja“ i „Pod maglom“. Najpoznatije njegove pesme su: „Emina“ (1903), „Ne vjeruj“ (1905), „Ostajte ovdje“ (1896), „Pretprazničko veče“ (1910), „Što te nema?“ (1897), „Veče na školju“ (1904), „O klasje moje“ (1910), „Moja otadžbina“ (1908), „Mi znamo sudbu“ (1907), „Boka“ (1906), „Pod krstom“ (1906), „Kovač“ (1905).

Izabran je za dopisnog člana Srpske kraljevske akademije 3. februara 1914.

Umro je od tuberkuloze u Mostaru 2. februara 1924.[3]

Po njemu se nazvane škole u Banja Luci, Kaluđerici, Gajdobri, Stepanovićevu i Ravnom Topolovcu.

Srpski kulturni pokret[uredi | uredi izvor]

Zajedno sa Svetozarom Ćorovićem i Jovanom Dučićem, Šantić je bio sledbenik romantizma Vojislava Ilića i među najznačajnijim vođama kulturnog i nacionalnog pokreta hercegovačkih Srba.[4]

Šantić i Ćorović su nameravali da osnuju časopis za srpsku decu pod nazivom „Hercegovče“, ne samo za srpsku decu iz Hercegovine, već i za svu srpsku decu.[5]

Šantić je bio jedan od zapaženih članova srpskog kulturnog društva Prosvjeta. Himnu društva napisao je Šantić.[6]

Šantić je predsedavao Srpskim pevačkim društvom „Gusle“ osnovanim 1888. godine.[7] U ovom društvu Šantić je bio ne samo predsednik, već i glavni pevač hora, kompozitor i predavač.[8] Časopis za književnost „Zora“ izlazio je pod pokroviteljstvom „Gusle“.[9] Šantić je postao glavni urednik ovog časopisa „Zora“ (Zora; 1896–1901) u izdanju Srpskog kulturnog društva u Mostaru, jednog od najvažnijih društava koja su se borila za očuvanje srpske kulturne autonomije i nacionalnih prava.[10] „Zora“ je postala jedan od najboljih srpskih časopisa o književnosti.[11] Časopis Zora okupio je srpske intelektualce koji su težili poboljšanju obrazovanja srpskog stanovništva neophodnog za postizanje ekonomskog i političkog napretka.[12]

Šantić je 1903. bio među osnivačima Srpskog gimnastičkog društva „Obilić“.[13]

U tom svojstvu došao je u fokus života ovog regiona koji je, svojom kulturnom i nacionalnom svešću, tvrdoglavo protivio nemačkom Kulturtrageru. U proleće 1909. godine, zbog bosanske krize izazvane aneksijom Bosne i Hercegovine od strane Austrougarske, Šantić je morao da pobegne u Italiju zajedno sa Nikolom Kašikovićem i Ćorovićem.[14] Porodica Šantić je 1910. godine kupila ladanjsku kuću u selu Borci, nadomak Konjica, od austrougarskog barona Benka koji ju je sagradio 1902. godine.[15]

Proizvod njegove patriotske inspiracije tokom balkanskih ratova 1912–1913 je knjiga „Na starim ognjištima“ (1913). Šantić je pripadao pesnicima koji su napisali čitave zbirke pesama slaveći pobede Vojske Kraljevine Srbije tokom balkanskih ratova, uključujući "Na obali Drača" , koja veliča oslobođenje drevnog grada koji je nekada bio deo srpskog Carstva pod kraljem Milutinom.[16][17]Dana 3. februara 1914. Šantić je postao član Srpske kraljevske akademije (presedan savremene Srpske akademije nauka i umetnosti).[18]

Tokom Prvog svetskog rata Austrijanci su ga uzeli za taoca, ali je preživeo rat. Šantić se preselio iz Mostara u Borce kod Konjica 1914. godine kada je sumnjivo gradsko srpsko stanovništvo Mostara evakuisano iz grada.[19] Austrijski guverner u Sarajevu zabranio je 13. novembra 1914. Šantićevu zbirku pesama "Pjesme" objavljenu 1911.[20]

Šantić je bio plodan pesnik i pisac. Napisao je skoro 800 pesama, sedam pozorišnih predstava i nešto proze. Mnogi spisi su bili visokokvalitetni i imali su za cilj da kritikuju ustanovu ili da zastupaju različita socijalna i kulturna pitanja. Na njega je snažno uticao Hajnrih Hajne, čija je dela prevodio.[21] Njegovi prijatelji i vršnjaci na polju kulture bili su Svetozar Ćorović, Jovan Dučić i Milan Rakić. Jedna od njegovih sestara, Radojka (Persa) udala se za Svetozara Ćorovića. Istoričar književnosti i kritičar Eugen Štampar verovao je da je Šantić pripadao grupi srpskih pesnika koji su pokušavali da privuku bosanske muslimane ka srpskom nacionalizmu.[22]

Nasleđe[uredi | uredi izvor]

Bista u čast Aleksi Šantiću na Kalemegdanu.
Bista Aleksa Šantića u Mostaru.
Spomenik Aleksi Šantiću u Mostaru

Aleksa Šantić je selo u Srbiji nazvano po ovom pesniku. Slikan je i na konvertibilnim markama u Bosni i Hercegovini.[23]

1920. godine Sokolski savez u Mostaru dobio je ime po Šantiću.[24] Skupština opštine Mostar 1969. godine ustanovila je Nagradu za književnost „Aleksa Šantić“ u čast centinela njegovog rođenja.[25]

Bista Alekse Šantića postavljena je u parku Kalemegdan u Beogradu, Srbija.[26]

Osamdesetih godina prošlog veka u njegovo sećanje snimljen je film pod nazivom „Moj brat Aleksa”.[27]

Dela[uredi | uredi izvor]

Izdato za vreme Šantićevog života:

  • Pjesme, Mostar, 1891

Pjesme Alekse R. Šantića. Knjiga I Mostar Štamparija Vladimira M. Radovića. 1891.

  • Pjesme, Mostar, 1895

Pjesme Alekse R. Šantića. Knjiga II Mostar. Štamparija Vladimira M. Radovića. 1895.

  • Pjesme, Mostar, 1901

Izdavačka knjižarnica i štamparsko-umjetnički zavod Pahera i Kisića. 1901.

  • Pod maglom. Slika iz gornje Hercegovine. Beograd, 1907

Štampa Demokratska štamparija. 1907.

  • Pjesme, Mostar, 1908

Štampa Štamparsko-umjetnički zavod Pahera i Kisića. 1908.

  • Pod maglom. Slika iz gornje Hercegovine. Mostar, 1908

Štampa Štamparsko-umjetnički zavod Pahera i Kisića. 1908. Mala biblioteka, knjiga XXX, sv. 150.

  • Pjesme, Beograd, 1911

Štamparija Save Radenkovića i brata. 1911. Srpska književna zadruga. knj. 135.

  • Hasanaginica, 1911

Dramska slika u stihovima s pjevanjem. Preštampano iz Letopisa Matice srpske, br. 277. Štamparija "Natošević". 1911.

  • Na starim ognjištima, Mostar, 1913.

Pjesme. Mostar. Knjižara Trifka Dudića. 1913.

  • Na starim ognjištima, Beograd, 1914

Pjesme. Drugo popunjeno izdanje. Beograd. Kolo srpskih sestara. 1914.

  • Pesme, Zagreb, 1918 (Podatak o godini izdavanja prema "Istoriji nove srpske književnosti Jovana Skerlića")

Pesme. (Predgovor napisao Vladimir Ćorović). Zagreb. "Književni jug". (Bez godine, 1918), Hrvatski štamparski zavod

  • Hasanaginica, Beograd — Sarajevo 1919

Dramska slika s pevanjem. Drugo izdanje. Beograd - Sarajevo. I. Đ. Đurđević. 1919. Mala biblioteka, knj. 211.

  • Pozdrav Vojvodi Stepi Stepanoviću, Mostar 1919

Poezija, T. Bogradnović-Dudić

  • Vidov-danu, Mostar 1919

Poezija, T. Bogradnović-Dudić, Hrvatska tiskara T. P.

  • Na starim ognjištima, Sarajevo, 1920

Pesme. Treće popunjeno izdanje. Sarajevo. Prosveta. 1914. Radnička štamparija

  • Pod maglom, Beograd — Sarajevo 1920

Slika iz gornje Hercegovine. Beograd - Sarajevo. I. Đ. Đurđević. 1920. Mala biblioteka, knjiga 150.

  • Pesme, Beograd 1924

Izdavačka knjižarnica Gece Kona. 1924.

Prevodilački radovi[uredi | uredi izvor]

  • Lirski intermeco, Mostar, 1897

Pjesme Hajnriha Hajnea. Preveo Aleksa Šantić. Mostar. Knjižarnica Paher i Kisić 1897.

  • Liirski intermeco, Mostar, 1898

Pjesme Hajnriha Hajnea. Preveo Aleksa Šantić. Drugo popunjeno, popravljeno i ilustrovano izdanje. Mostar. Izdanje knjižarnice Paher i Kisić 1898.

  • Iz njemačke lirike, Mostar, 1910

Štamparsko-umjetnički zavod Pahera i Kisića. Mostar. 1910. Mala biblioteka, knj. XXXVI, sv. 178-185.

  • Lirski intermeco, Beograd - Sarajevo 1919

Preveo Aleksa Šantić. S predgovorom Marka Cara. Beograd — Sarajevo. I. Đ. Đurđević. 1919. Mala biblioteka, knj. 199.

  • Pesme roba, Svatopluk Čeh, Sarajevo 1919

Prepevao Aleksa Šantić. Sarajevo. Uredništvo "Zvona". 1919.

  • Viljem Tel. Beograd, 1922

Pozorišna igra u 5 činova. Johan Hristof Fridrih fon Šiler. S nemačkog preveo Aleksa Šantić. Beograd. 1922. Srpska književna zadruga, knj. 167.

  • Iz Hajneove lirike, Mostar, 1923

Knjižarnica Trifka Dudića. 1923.

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Granata je lokalni izraz za nar.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Vladimir Ćorović: Književnost u Bosni i Hercegovini”. Pristupljeno 24. 4. 2013. 
  2. ^ Propada „Šantića vila“ („Večernje novosti“, 24. avgust 2013)
  3. ^ Tanjug (2024-02-02). „Sto godina od smrti pesnika Alekse Šantića”. Euronews.rs (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2024-02-02. 
  4. ^ (Palavestra 1986, p. 215): "Iz pesničke škole Vojislava Ilića ponikao je i Aleksa Šantić (1868–1924), koji je, zajedno sa Jovanom Dučićem i Svetozarom Ćorovićem, bio među glavnim nosiocima kulturnog i nacionalnog pokreta hercegovačkih Srba, ...."
  5. ^ (Besarović 1987, p. 120): "U zaplijenjenom tekstu izričito piše da se list "Hercegovče" neće vezati "ni za koji stanoviti srpski kraj: "on će se štampati i udešavati za svu srpsku decu iz svijeh srpskijeh krajeva i pokrajina""
  6. ^ (Samardžić 1983, p. 579): "Himnu društva spevao je Aleksa Šantić..."
  7. ^ (Lešić 1990, p. 127): "Santić je sada predsjednik Srpskog pjevačkog društva "Gusle"."
  8. ^ (Stojković 1979, p. 561): "Aleksa Šantić je bio svestrano aktivan u društvu "Gusle": kao predsednik, horovođa, pevač, daroviti kompozitor, predavač i predstavljač, mnogo cenjen i voljen."
  9. ^ Pregled. 1972. p. 1046. U Mostaru, na rijeci Neretvi, osnovano je još 1888. godine Srpsko kulturno društvo "Gusle", pod čijim pokroviteljstvom izlazi godine 1896. časopis "Zora" i u kome sarađuju Aleksa Šantić, Svetozar Ćorović i Jovan Dučić
  10. ^ (Bataković 1996, p. 71): " in 1902, their first important cultural- national society Prosvjeta (Education) , of greater significance in preserving the national identity. It was to merge with another Serbian cultural society called Zora (Dawn) in Mostar, the chief agency in the struggle for the cultural autonomy and national rights."
  11. ^ (Ćorović 1970, p. 7): "Zahvaljujući upornosti trojice mladića i njihovih pomagača (Atanasija Šole, Jovana Protića, Stevana Žakule, Milana Ćukovića), Zora je postala jedan od najboljih srpskih književnih listova. "
  12. ^ (Biagini & Motta 2014, p. 236): "...and the Serbian intelligentsia gathered around the journal Zora were striving to improve education among the Serb population in order to achieve economic and political progress.
  13. ^ Zbornik Matice srpske za društvene nauke. Matica. 2007. p. 176. u Sokolsku župu Mostar "Aleksa Šantić" osnovanu 1920. godine. Župa je dobila ime po pesniku i osnivaču Srpskog gimnastičkog društva Obilić 1903. godine u Mostaru.
  14. ^ Književnost i jezik. 1975. p. 385.
  15. ^ Maglajlija, Vedrana (30 January 2015). "Nestaje kuća pjesnika i bogumila" [The house of poet and bogumila disappears]. balkans.aljazeera.net (in Croatian). Retrieved 5 March 2018.
  16. ^ (Skoko 1968, p. 112): "Aleksa Šantić i drugi objavili su čitave zbirke stihova u slavu srpskih pobeda. ..."
  17. ^ (Đurić 1969, p. 239)
  18. ^ "Aleksa ŠANTIĆ". www.sanu.ac.rs. sanu. Archived from the original on 3 March 2016. Retrieved 3 March 2018. SKA: dopisnik (Akademije umetnosti) od 3. II 1914.
  19. ^ Srpski književni glasnik. 1940. p. 266. Među ovim poslednjim bio je i Aleksa Šantić. Načeta zdravlja, iscrpen telesnim i duševnim patnjama, osetljivi mostarski pesnik prešao je iz Mostara u Konjic i na Boračko Jezero u vreme kada je iz Mostara bilo evakuisano građansko stanovništvo, u prvom redu sumnjivo srpsko. ...
  20. ^ Srpski književni glasnik. 1940. p. 266. "Pjesme" Alekse Šantića, izdanje Srpske književne za- druge od godine 1911, bile su zabranjene naredbom sarajevske zemaljske vlade od 13 novembra 1914 godine
  21. ^ Aleksa Šantić život i djelo -Zbornik radova. Banja Luka,Srpsko Sarajevo:Akademija nauka i umjetnosti Republike Srpske. 2000. ISBN 86-83255-05-0. 
  22. ^ (Štampar 1939, p. 87): "Dok su Milorad Popović-Šapčanin, Svetozar Ćorović, Aleksa Šantić, a poslije i Petar Kočić nastojali da bosanske muslimane orijentiraju prema srpskom nacionalizmu...."
  23. ^ Aleksa Šantić – poznati bosanski pjesnik. Santic.org; retrieved 29 July 2014.
  24. ^ Zbornik Matice srpske za društvene nauke. Matica. 2007. p. 176. ... u Sokolsku župu Mostar "Aleksa Šantić" osnovanu 1920. godine. Župa je dobila ime po pesniku i osnivaču Srpskog gimnastičkog društva Obilić 1903. godine u Mostaru.
  25. ^ Odjek. Kulturno-prosvjetna zajednica Bosne i Hercegovine. 1988. p. 26. Žiri književne nagrade "Aleksa šantić", koju je Skupština opštine Mostar ustanovila 1969. godine, povodom obi1ježavanja stogodišnjice pjesnikovog rodenja,
  26. ^ (Dučić 1969, p. 9): Jer, Šantić je znao bolje no iko šta je Dučić značio i za onaj grad na Neretvi i za onaj na Savi, na čijem Kalemegdanu Aleksina bista stoji sada uspravno, ali usamljeno, uozbiljeno.
  27. ^ "Publika duboko ganuta filmom 'Moj brat Aleksa'". Bljesak.info. Retrieved 12 April 2020.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Алекса_Шантић&oldid=27734859”