Ban

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Ban (višeznačna odrednica).

Ban je titula avarskog ili ilirskog porekla korišćena u nekoliko jugoistočnih evropskih zemalja od sedmog do dvadesetog veka.

Smatra se da reč ban potiče od sarmatske reči bajan; ova je titula takođe srodna titulom kan. Reč danas postoji u obliku raznih geografskih pojmova. Postoje i teorije da je reč ilirskog porekla (banius), kako se može naći kod arheoloških ostataka u Bosni. Prema jednoj teoriji, ova titula vodi porekla iz naziv avarskog kagana Bajan.

Upotreba titule

Titula se koristila u Vlaškoj od 14. veka do 1831. (kada se pripojila većoj boljarskoj oblasti Oltenija), srednjovekovnoj Moldaviji, a nakon toga i u Kraljevini Jugoslaviji između 1929. i 1941. godine. Značenje titule se vremenom promenilo – pozicija bana može se uporediti sa pozicijom namesnika ili vojvode, ali nijedna od njih nije tačan opis istorijske banove. Teritorija pod upravom bana zvala se banat ili banovina.

Takođe se koristila i u Mađarskoj kraljevini i njenim zavisnim teritorijama u Bosni. Prema poznijem Barskom rodoslovu koristila se ne samo u Bosni, već i u drugim srpskim zemljama od 10. do 12. veka.

U srednjem veku ban se pominje u svima pokrajinama srpskog naroda i u Zeti, i u Srbiji, i u Dubrovniku pored Bosne. O tome svedoče i narodne pesme: Neko beše Strahiniću bane, beše bane u malenoj Banjskoj... Ban Uglješa i vojvoda Gojko... Knjige idu od Prizrena grada, pa Požegu banu Milutinu, vako care bane govoraše... U onoga od Zvečana bana... U tamnici bana Zadranina... Sa kćerima bana od Karlovca... Vino pije Dojčin Petar, varadinski ban...

Kraljevina Jugoslavija

Ban je takođe bila titula pokrajinskih administratora Kraljevine Jugoslavije između 1929. i 1941; svaka se od jugoslovenskih pokrajina zvala banovina.

Nasleđe

Reč ban postoji danas kao deo imena mesta kojim su nekada vladali banovi.

Oblast Banat u Panonskoj niziji između reke Dunav i Tisa (danas u Srbiji, Rumuniji i Mađarskoj) nosi to ime i pored činjenice da nije nikad bio pod vođstvom bana.

Region centralne Hrvatske, južno od Siska, zove se Banovina ili Banija. Moguće je da imena gradova Banja Luka i Banovići (BiH) takođe vode porekla iz reči ban.

Termin ban se danas nalazi i u imenu banski dvor koje često nose sedišta visokih instanci vlasti. U Banskom dvoru u Zagrebu zaseda Vlada Republike Hrvatske, dok je Banski dvor u Banjaluci sedište predsednika Republike Srpske. Zgrada pod imenom „Bela banovina“ u Novom Sadu dom je Skupštini i Izvršnom veću Autonomne Pokrajine Vojvodine.

Vidi još

• Banovina
• Ban (višeznačna odrednica)
• Banovina (višeznačna odrednica)
• Banat (višeznačna odrednica)
• Banovine Kraljevine Jugoslavije
• Spisak jugoslovenskih banova
• Spisak hrvatskih banova
• Spisak bosanskih banova
• Banat
• Banija