Bedem

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

S leva na desno: bedemi Konstantinopolja, Hadrijanov zid, Servijev zid, zidovi Pingjaa i Nankinga, dva dela Kineskog zida, Dubrovački zidovi, Kapije Bagdada, zidovi tvrđave Džajsalmer.

Bedemi su korišćeni da bi povezali kule i kapije u zatvorenu celinu koja je štitila zgrade i ljude u svojoj unutrašnjosti od spoljašnjih napadača.[1] Bili su praktično neprobojni zbog čega su se napadači najčešće okretali pokušajima da osvoje kapije.[2]

Delovi bedema[uredi | uredi izvor]

Bedemi u Avili u Španiji

Bedeme su činili zidovi na čijim su se ravnim vrhovima nalazili grudobrani okrenuti ka spolja iza kojih se nalazila staza za posadu.

Grudobran[uredi | uredi izvor]

Grudobrani su pružali zaštitu braniocima od strela i omogućavali su im lakši napad na protivnika.

  • Grudobrani su bili široki 45 cm, a činili su ih naizmenično poređani niži (dužine 45 cm, visine 55 cm) i viši (dužine 155 cm, visine 165cm) delovi. Viši delovi su često u sebi imali male proreze (tzv. puškarnice) koje su služile za izviđanje i ispaljivanje raznih projektila (strela, kasnije metaka) na protivnike.
  • Staze iza grudobrana bile su široke 150 cm, a često i šire. Ka unutrašnjosti obično nije bilo nikakve ograde, ali nije bio redak niski zid ili čak drvena ograda.

Zid[uredi | uredi izvor]

  • Zidovi su bili visoki tri i više spratova, dok im je širina bila preko 2 m. Njihova visina zavisila je od visine sprata u kulama koje su povezivali i njihov vrh se poklapao sa podom četvrtog sprata kule. Obično je visina sprata u kulama bila 190 cm.

Osvajanje bedema[uredi | uredi izvor]

Tuneli[uredi | uredi izvor]

Često su napadači kopali tunele do temelja bedema da bi ih urušili i otvorili prolaz u unutrašnjost.

Bombardovanje[uredi | uredi izvor]

Tokom opsada korišćene su razne sprave (katapulti, trebušeti, kasnije topovi) koje su ispaljivale projektile (kamene blokove, kasnije đulad) sa ciljem da poruše bedeme i time otvore prolaz.

Lestve[uredi | uredi izvor]

Prilikom juriša na bedeme korišćene su i lestve koje su prislanjane uz njih da bi se vojska popela na bedeme i prodrla u utvrdu.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Reljef asirskog napada na grad opasan zidinama iz 9. veka pre nove ere
Zid pored jezera kod kule Juejang, dinastija Juen
Srednjovekovni odbrambeni zidovi i kule u Šprotavi, Poljska, od kamena i gvožđa

Mesopotamija[uredi | uredi izvor]

Od veoma rane istorije do modernog doba, zidovi su bili skoro neophodna za svaki grad. Uruk u drevnom Sumeru (Mesopotamija) je jedan od najstarijih poznatih gradova ograđenih zidinama. Pre toga, protograd Jerihon na Zapadnoj obali imao je zid koji ga je okruživao još u 8. milenijumu pre nove ere. Najraniji poznati gradski zid u Evropi je Solnicata, izgrađen u 6. ili 5. milenijumu pre nove ere.

Asirci su koristili veliku radnu snagu da grade nove palate, hramove i odbrambene zidove.[3]

Južna Azija[uredi | uredi izvor]

Neka naselja u civilizaciji doline Inda su takođe bila utvrđena. Otprilike 3500. godine pre nove ere stotine malih poljoprivrednih sela bilo je prošarano poplavnom ravnicom Inda. Mnoga od ovih naselja imala su utvrđenja i planirane ulice. Kuće od kamena i cigle od blata u Kot Didži bile su grupisane iza masivnih kamenih nasipa i odbrambenih zidova, jer su se susedne zajednice neprestano svađale oko kontrole vrhunskog poljoprivrednog zemljišta.[4] Mundigak (oko 2500. p. n. e.) u današnjem jugoistočnom Avganistanu ima odbrambene zidove i četvrtaste bastione od opeke osušene na suncu.[5]

Jugoistočna Azija[uredi | uredi izvor]

Koncept grada potpuno ograđenog zidinama nije u potpunosti razvijen u jugoistočnoj Aziji sve do dolaska Evropljana. Međutim, Burma je izuzetak, jer su imali dužu tradiciju utvrđenih gradova sa zidinama; gradovi u Burmi su do 1566. godine imali gradske zidine. Osim toga, Rangun je 1755. godine imao ograde napravljene od tikovinih trupaca na prizemnom bedemu. Grad je bio utvrđen sa šest gradskih kapija od kojih je svaka bila okružena masivnim kulama od cigle.[6][7]

U drugim oblastima jugoistočne Azije, gradske zidine su se širile u 16. i 17. veku zajedno sa brzim rastom gradova u ovom periodu kao potreba za odbranom od evropskog pomorskog napada. Ajutaja je izgradila svoje zidove 1550. godine, a Banten, Džepara, Tuban i Surabaja su imali svoje do 1600. godine; dok je Makasar imao svoje do 1634. Morski zid je bio glavna odbrana za Gelgel. Za gradove koji nisu imali gradske zidine, najmanje što bi imao bila je citadela sa nasipom. U ovom drvenom ograđenom području nalazila se kraljevska citadela ili aristokratski kompleksi kao što su Surakarta i Banda-Aćeh.[7]

Kina[uredi | uredi izvor]

Veliki zidovi od nabijene zemlje građeni su u staroj Kini još od dinastije Šang (oko 1600–1050. p. n. e.), pošto je prestonica u drevnom Aou imala ogromne zidove izgrađene na ovaj način (pogledajte opsadu za više informacija). Iako su kameni zidovi građeni u Kini tokom perioda zaraćenih država (481–221. p. n. e.), masovni prelaz na kamenu arhitekturu nije postao ozbiljan sve do dinastije Tang (618–907). Delovi Velikog zida izgrađeni su pre dinastije Ćin (221–207. p. n. e.) i naknadno su povezani i utvrđeni tokom dinastije Ćin, iako je njegov današnji oblik uglavnom bio inženjerski podvig i preuređenje dinastije Ming (1368–1644). Veliki zidovi Pingjaa služe kao jedan od primera. Isto tako, zidove Zabranjenog grada u Pekingu je početkom 15. veka uspostavio car Jungle. Prema Toniu Andradeu, ogromna debljina kineskih gradskih zidina sprečila je razvoj većih topova, pošto je čak i artiljerija industrijskog doba imala problema da probije kineske zidove.[8][9]

Barutana era[uredi | uredi izvor]

Kineske gradske zidine[uredi | uredi izvor]

Ostaci odbrambenog zida vile Ćin princa, citadele u Sijanu
Kameni grad je zid u Nankingu iz vremena Šest dinastija (220～589). Skoro ceo prvobitni grad je nestao, ali delovi gradskog zida su ostali. Ovo ne treba mešati sa gradskim zidom Nankinga.

Dok su barut i topovi izmišljeni u Kini, Kina nikada nije razvila artiljeriju za razbijanje zidova u istoj meri kao drugi delovi sveta. Deo razloga je verovatno zato što su kineski zidovi već bili veoma otporni na artiljeriju i obeshrabrivali su povećanje veličine topova.[10] Sredinom dvadesetog veka evropski stručnjak za utvrđenja je komentarisao njihovu neizmernost: „u Kini ... glavni gradovi su do današnjih dana okruženi zidovima koji su toliko čvrsti, uzvišeni i strašni da su srednjovekovna utvrđenja Evrope mala u poređenju sa njima.”[10] Kineski zidovi su bili debeli. Istočni zid drevnog Lincija, postavljen 859. p. n. e., imao je maksimalnu debljinu od 43 metra i prosečnu debljinu od 20-30 metara.[11] Zidovi prestonice prefekture i provincije Ming bili su debeli od 10—20 m (33—66 ft) u dnu i 5—10 m (16—33 ft) na vrhu.

U Evropi je vrhunac pravljenja zidova bila dostignut pod Rimskim carstvom, čiji su zidovi često dostizali 10 m (33 ft) u visinu, isto kao i mnogi kineski gradski zidovi, ali su bili debeli samo 1,5 do 2,5 m (4,9 do 8,2 stope). Rimski Servijski zidovi dostizali su 3,6 i 4 m (11,8 i 13 stopa) u debljinu i 6 do 10 m (20 do 33 stopa) u visinu. Druga utvrđenja su dostigla ove specifikacije širom carstva, ali su sva ona bledila u poređenju sa tadašnjim kineskim zidovima, koji su u ekstremnim slučajevima mogli dostići debljinu od 20 m (66 ft) u podnožju. Čak ni zidine Konstantinopolja koje su opisane kao „najpoznatiji i najkomplikovaniji sistem odbrane u civilizovanom svetu“,[12] nisu mogle da se uporede sa velikim kineskim gradskim zidom.[13] Da su spoljašnji i unutrašnji zidovi Konstantinopolja bili kombinovani oni bi dostigli samo otprilike nešto više od trećine širine glavnog zida u Kini.[13] Prema Filonu, širina zida je morala da bude 4,5 m (15 ft) da bi mogao da izdrži drevne (nebarutne) opsadne mašine.[14] Evropski zidovi iz 1200-ih i 1300-ih mogli su dostići rimske ekvivalente, ali su ih retko prevazilazili po dužini, širini i visini, ostajući debeli oko 2 m (6 ft 7 in). Umesno je primetiti da kada se govori o veoma debelom zidu u srednjovekovnoj Evropi, obično se misli na zid od 2,5 m (8 ft 2 in) u širinu, koji bi se smatrao tankim u kineskom kontekstu.[15] Postoje neki izuzeci kao što je utvrda Ocenhauzen, keltska utvrda debljine 40 m (130 ft) u nekim delovima, ali su keltske prakse izgradnje utvrđenja izumrle u ranom srednjem veku.[16] Andrade nastavlja napominjući da su zidovi pijace u Čanganu bili deblji od zidova velikih evropskih prestonica.[15]

Poznati bedemi[uredi | uredi izvor]

U srednjem veku nije postojao nikakav građevinski standard zbog čega je nemoguće pričati o standardnim dimenzijama, ali su ovde izneti neki najčešći podaci. Nikakva retkost nisu dimenzije koje skroz odudaraju od onih koje su ovde iznete.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Caves 2004, str. 756
  2. ^ Šta znači Bedem
  3. ^ Banister Fletcher's A History of Architecture By Banister Fletcher, Sir, Dan Cruickshank. Published 1996 Architectural Press. Architecture. 1696 pages. ISBN 0-7506-2267-9. str. 20.
  4. ^ The Encyclopedia of World History: ancient, medieval, and modern, chronologically arranged By Peter N. Stearns, William Leonard Langer. Compiled by William L Langer. Published 2001 Houghton Mifflin Books. History / General History. ISBN 0-395-65237-5. str. 17.
  5. ^ Banister Fletcher's A History of Architecture By Banister Fletcher, Sir, Dan Cruickshank. Published 1996 Architectural Press. Architecture. 1696 pages. ISBN 0-7506-2267-9. str. 100.
  6. ^ Hla, U Kan (1978). „Traditional Town Planning in Burma”. Journal of the Society of Architectural Historians. 37 (2): 92, 97—98. ISSN 0037-9808. JSTOR 989177. doi:10.2307/989177. 
  7. ^ a b Reid, Anthony (1993). „Southeast Asia in the Age of Commerce, 1450–1680. Vol. 2: Expansion and Crisis”. The Journal of Economic History. Yale University Press. 54 (4): 78, 84, 86—88. S2CID 154715462. doi:10.1017/S0022050700015679. 
  8. ^ Lorge 2008, str. 43.
  9. ^ Andrade 2016, str. 103.
  10. ^ a b Andrade 2016, str. 96.
  11. ^ Chang, Kwang-Chih; Xu, Pingfang; Lu, Liancheng; Pingfang, Xu; Wangping, Shao; Zhongpei, Zhang; Renxiang, Wang (januar 2005). The Formation of Chinese Civilization: An Archaeological Perspective. ISBN 0300093829. 
  12. ^ Andrade 2016, str. 92.
  13. ^ a b Andrade 2016, str. 97.
  14. ^ Purton 2009, str. 363.
  15. ^ a b Andrade 2016, str. 98.
  16. ^ Andrade 2016, str. 339.

Literatura[uredi | uredi izvor]

  • Andrade, Tonio (2016), The Gunpowder Age: China, Military Innovation, and the Rise of the West in World History, Princeton University Press, ISBN 978-0-691-13597-7 .
  • Arnold, Thomas (2001), History of Warfare: The Renaissance at War 
  • Cook, Haruko Taya (2000), Japan At War: An Oral History, Phoenix Press 
  • Monika Porsche: Stadtmauer und Stadtentstehung – Untersuchungen zur frühen Stadtbefestigung im mittelalterlichen Deutschen Reich. - Hertingen. 2000. ISBN 3-930327-07-4.
  • Nolan, Cathal J. (2006), The Age of Wars of Religion, 1000–1650: an Encyclopedia of Global Warfare and Civilization, Vol 1, A-K, 1, Westport & London: Greenwood Press, ISBN 978-0-313-33733-8 
  • Purton, Peter (2010), A History of the Late Medieval Siege, 1200–1500, Boydell Press, ISBN 978-1-84383-449-6 
  • Chang, Sen-Dou (1970), Some Observations on the Morphology of Chinese Walled Cities 
  • Cook, Haruko Taya (2000), Japan At War: An Oral History, Phoenix Press 
  • Lorge, Peter A. (2008), The Asian Military Revolution: from Gunpowder to the Bomb, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-60954-8 
  • Needham, Joseph (1971), Science and Civilization in China, 4 - 3 
  • Needham, Joseph (1986), Science and Civilization in China, 5, Part 6, Taipei: Caves Books Ltd. 
  • Purton, Peter (2009), A History of the Early Medieval Siege c.450-1200, The Boydell Press 
  • Síren, Osvald (1924), The Walls and Gates of Peking 
  • Toy, Sidney (2006), History of Fortification from 3000 BC to AD 1700, Barnsley: Pen and Sword, ISBN 1844153584  (1st ed. 1955; 2nd ed. 1966)
  • Turnbull, Stephen (2009), Chinese Walled Cities 221 BC-AD 1644, Osprey Publishing 
  • Wheatley, Paul, The Pivot of the Four Quarters (Edinburgh U. Press, 1971)
  • Whitelaw, A., ur. (1846), The popular encyclopedia; or, 'Conversations Lexicon', I, Glasgow, Edinburgh, and London: Blackie & Son 
  • Hinds, James R.; Fitzgerald, Edmund (1981), Bulwark and Bastion: A Look at Musket Era Fortifications with a Glance at Period Siegecraft (PDF), Las Vegas, Nevada: Hinds, OCLC 894175094, Arhivirano iz originala (PDF) 24. 12. 2012. g. 
  • Hyde, John (2007), Elementary Principles of Fortification, Doncaster: D.P&G, str. 50—54, ISBN 978-1906394073 
  • Nossov, Konstantin; Delf, Brian (illustrator) (2010), The Fortress of Rhodes 1309–1522, Osprey Publishing, str. 26, ISBN 978-1846039300 
  • Patterson, B.H. (1985), A Military Heritage A history of Portsmouth and Portsea Town Fortifications, Fort Cumberland & Portsmouth Militaria Society, str. 7—10 
  • „Bulwark and Bastion (sample)”, www.militaryarchitecture.com, Arhivirano iz originala 9. 6. 2017. g. 
  • Harris, John, Bastions (PDF), Fortress Study Group, Arhivirano iz originala (PDF) 14. 5. 2013. g., Pristupljeno 2. 3. 2012 
  • H. Keeley, Lawrence; Fontana, Marisa; Quick, Russell (mart 2007), „Baffles and Bastions: The Universal Features of Fortifications”, Journal of Archaeological Research, 15 (1): 55—95, JSTOR 41053234, S2CID 144969545, doi:10.1007/s10814-006-9009-0, Pristupljeno 24. 8. 2022 
  • Chang, Kwang-Chih; Xu, Pingfang; Lu, Liancheng; Pingfang, Xu; Wangping, Shao; Zhongpei, Zhang; Renxiang, Wang (januar 2005). The Formation of Chinese Civilization: An Archaeological Perspective. ISBN 0300093829. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Bedem na Vikimedijinoj ostavi.


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Бедем&oldid=27736117”