Beloš Vukanović

Beloš
Lični podaci
Datum rođenja	između 1110. i 1115.
Mesto rođenja	nepoznato, Raška
Datum smrti	posle 1163, a pre 1198. godine
Mesto smrti	Srem, Ugarska
Porodica
Supružnik	supruga nepoznatog imena
Potomstvo	ćerka, supruga Vladimira III Mstislaviča, u rusiji poznata kao "banovna"
Roditelji	Uroš I Vukanović Ana Diogenesa
Dinastija	Vukanovići
ugarski ban (1144-1157), palatin (1146, 1157) i raški veliki župan (1162)
Period	1162.
Prethodnik	Uroš II Primislav
Naslednik	Desa

Beloš ili Beluš (Belus, Bjeloš, Albeus; 1142 — 1157. (1163 — prije 1198) bio je srpski vlastelin iz raške dinastije Vukanovića koji je, zahvaljujući rodbinskim vezama sa ugarskom dinastijom Arpada postao palatin kraljevine Mađarske i ban Hrvatske. Kada se njegov brat Uroš II Primislav po drugi put odmetnuo od vizantijske vrhovne vlasti, Beloš je 1162. zakratko po volji cara Manojla I Komnina postao raški veliki župan, ali se ubrzo nakon toga i vratio u Ugarsku gde je kasnije i umro.

Beloš je bio sin srpskog velikog župana Uroša I, i imao je još dva brata, starijeg Uroša II i mlađeg Desu, kao i dve sestre Jelenu i Mariju. Jelena je udata (1129—1130) za ugarskog princa i potonjeg kralja Belu II Slepog (1131—1141). Za vrijeme Beline vladavine Beloš je došao je u Ugarsku, gdje su mu dali titulu hercega (dux).

Poslije smrti svoga šurjaka Bele Beloš je sa sestrom Jelenom preuzeo tutorstvo nad njenim nedoraslim sinovima, među kojima je najstariji bio ugarski kralj Geza II (1141—1161). Da bi koncentrisao što više vlasti u svojim rukama, Beloš je preuzeo titulu palatina u Ugarskoj i bana u Hrvatskoj. Sa svojim saveznicima energički odbijao napade vizantijskog cara Manojla I Komnina i careva Svetog rimskog carstva, koji su protiv njegovog štićenika Geze pomagali pretendenta Borisa Kolomanovića. Beloševa kći »Banovna« udala se 1150. za ruskog kneza Vladimira Dolgorukova. Oko 1158. Beloš se odrekao se banske i palatinske časti i vratio se u Srbiju, gdje ga je 1162, nakon svrgavanja odmetnutog Uroša II Primislava, Manojlo I Komnin postavio za velikog župana. Ali Beloš nije ostao dugo u svojoj otadžbini, nego se opet vratio u Ugarsku, dok je raški presto pripao najmlađem bratu Desi. Beloš se već 1163. spominje se opet kao ban hrvatski. Poslije 1163. nema više tragova o Belošu u javnom životu Ugarske. Umro je u Ugarskoj prije 1198. Za svog života sagradio je u današnjem Banoštoru na Dunavu veliki manastir, koji je obilato darovao. U Beloševo vreme mjesto u kojem je podigao svoju zadužbinu nosilo je ime Kewe, Kun, a onda su ga počeli nazivati Banov manastir (mađ. Ban monostra), pa je tako postalo i današnje ime Banoštor.

Ime

Jelena, Beloševa sestra i ugarska kraljica (1131-1141).

Najstariji pomen Beloševog imena potiče iz kodeksa koji se čuvao u manastiru Admontu u Štajerskoj. Beleška u kojoj je spomenut Beloš uneta je ubrzo nakon smrti kralja Bele II (1141). U ovom kodeksu javlja se oblik imena Belos. Kći kralja Bele, Sofija, Beloševa sestričina, živela je u ovom manastiru. Kod Kinama se ime srpskog princa nailazi u dva oblika: kao Beloš i Beluš. Kao Beluša ga pominje kada se nalazio na raškom prestolu velikog župana. Ime srpskog princa poteklo je od slovenskog korena Bel od kojih su nastala i druga srednjovekovna imena, poput Belimir, Beloslav i dr. Ime Beloš javlja se i kasnije, npr. u Dečanskoj hrisovulji. U nemačkoj hronici Henrika od Migelna, Beloš je nazvan Polislau. U povelji kralja Stefana IV javlja se u obliku Beluš (Belus banus).

Porodica

Beloš je bio sin raškog velikog župana Uroša I. Majka mu je bila Ana Diogeneza, ćerka Konstantina Diogena, odnosno unuka vizantijskog cara Romana IV. Takođe, Beloš je bio brat Uroša II, naslednika Uroša I. Imao je još jednog brata, Desu, koji je takođe bio srpski župan u periodu od 1161. do 1165. godine. Takođe, imao je dve sestre: Jelenu i Mariju. Jelena je bila supruga ugarskog kralja Bele II Slepog. Marija se udala za češkog plemića iz dinastije Pšemislovića, Konrada II od Znojma.

Detinjstvo i mladost

Bela II Slepi.

Godina rođenja Beloša se ne zna. Rođen je između 1110. i 1115. godine. Umro je tokom poslednje decenije 12. veka, jer se kao pokojni pominje u pismu pape Inoćentija III 1198. godine. To je za srednji vek bio veoma dug životni vek. Detinjstvo i mladost proveo je u Srbiji, da bi kasnije otišao na dvor svoje sestre, ugarske kraljice Jelene. Kasnije se vraća u Rašku i postaje veliki župan, da bi bio prinuđen da ponovo ode u Ugarsku. Tamo je i umro na svom posedu u Sremu.

Belošev boravak u Ugarskoj

Godina dolaska

Geza (1142-1163)

Ne zna se kada je Beloš napustio Srbiju i otišao u Ugarsku. Svakako, pošto se zna da je otišao na dvor svoje sestre Jelene, to ne bi moglo biti pre 1129. godine kada je sklopljen brak između Jelene i kralja Bele II. Sledeće godine rođen je Geza, najstariji Jelenin sin. Bela je preuzeo vlast nakon smrti svog oca Stefana II 1131. godine. Vladao je sledećih deset godina, do svoje smrti 1141. godine. Beloš se prvi put u Ugarskoj pominje u povelji kralja Geze iz 1142. godine. Javlja se tom prilikom sa titulom "dux", odnosno titulom hercega ili vojvode. Ona je dodeljivana najbližim srodnicima vladajuće ugarske dinastije Arpada. Postoje dva dokumenta koja otkrivaju u koje vreme je Beloš došao u Ugarsku. To su kodeks manastira Admonta u Štajerskoj i delo Jovana Kinama.

Godina izdanja prvog teksta nije poznata. On pominje sabor u Ostrogonu na kome je Bela svome sinu Ladislavu dodelio herceštvo bosansko, što se desilo 1137. ili 1139. godine. U ispravi piše da je kralj Bela dao saglasnost knezu Martinu da svoje posede može darovati manastiru Svetog Petra u Čataru u zaladskoj županiji. Privilegiju je kasnije potvrdio sin Bele, Geza, a kao svedok se javlja Beloš pored ostalih dostojanstvenika dvora. Tekst je svakako nastao posle Beline smrti. Pitanje je da li je Bela podržavao ustupanje Bosne svom sestriću Ladislavu na saboru u Ostrogonu.

Podatke o Belošu daje nam i vizantijski hroničar Jovan Kinam. Po Kinamu, Beloš je spadao među viđenije ljude kod "Dalmata", odnosno Srba. Otišao je u Ugarsku i tamo proveo dugo vremena. Učestvovao je u obrazovanju kralja Geze još od njegovog detinjstva. Kinamov tekst upućuje da je Beloš proveo i prethodne godine na ugarskom dvoru. Kako je Geza rođen 1130. godine, on je po dolasku na vlast imao svega 11 godina. Po srednjovekovnoj terminologiji, 11 godina nije rano detinjstvo. Stoga je jasno da se Beloš nalazio na ugarskom dvoru još za života Bele II. Postoji podatak da se Beloševa kći udala 1150. godine za ruskog kneza Vladimira Mstislaviča. Ako je tada imala 15 godina, minimum za sklapanje braka, rođena je oko 1135. godine. Beloš je tada mogao imati čak 25 godina. Verovatno je otišao u Ugarsku posle 1135. godine, a svakako pre smrti kralja Bele februara 1141. godine. Vaspitavajući sina slepog kralja, Beloš je poneo titulu dux.

Titule

Geza je došao na vlast kao maloletnik. Imao je svega 11 godina. Zbog toga su glavnu reč u Ugarskoj u početnim godinama Gezine vladavine vodili njegova majka Jelena i njen brat Beloš. Geza je tek 1146. godine, na jesen, proglašen za viteza. Beloš je i posle te godine praktično vladao Ugarskom, noseći visoke titule. Najpre je nosio titulu dux sa kojom se javlja na početku Gezine vladavine. Godine 1144. prvi put se javlja sa titulom hrvatsko-dalmatinskog bana. Kao hrvatsko-dalmatinski ban javlja se i nadalje, 1146, 1148, 1150, 1151-1152, 1156. i 1157. godine. Dakle, za vreme svog boravka u Ugarskoj, najduže je nosio bansku titulu (1144-1157), te ga takvim oslobljava i Jovan Kinam, dodajući da je zauzimao "jedan od prvih položaja u Ugarskoj". Beloš se javlja i sa titulom palatina. Palatin je bila najviša titula na ugarskom dvoru. Osnovne poluge kraljeve vlasti bile su u rukama palatina. Palatin je imao vojna i sudska ovlašćenja, upravljao je kraljevim dobrima, prihodima vladara i zamenjivao ga je u bitnim poslovima. Beloš se 1146. i 1157. godine pominje istovremeno i kao palatin i kao ban. Ipak, ostao je upamćen više po banskoj nego po tituli palatina. Pop Crnota ga 1144. godine u testamentu pominje, pišući da je on sastavljen "u vreme vlade ugarskog kralja Geze i bana Beloša". Period delovanja Beloša u mađarskoj istoriografiji poznato je kao "doba vlade bana Beloša".

Beloš se kao palatin i ban poslednji put pominje u osnivačkoj povelji grofa Valfera za benediktanski manastir Svetog Martina u Ugarskoj (1157). Posle proleća te godine, kada je povelja sastavljena, gubi mu se trag. Verovatno je te godine napustio Ugarsku. Razlog se ne zna. Moguće je da se sukobio sa Gezom II, moguće da je bio ogorčen promenom spoljne politike zemlje ili iz nekog drugog razloga više nije želeo živeti u Ugarskoj.

Politika prema Rusima

Izjaslav II Kijevski

Ugarska se u vreme Beloševog boravka graničila na zapadu sa Svetim rimskim carstvom i Vojvodstvom Austrijom, kao i sa Češkom i Moravskom, na severu sa Poljskom, a na istoku sa ruskim kneževinama koje su bile međusobno u sukobu nakon smrti Vladimira II Monomaha (1125). Galicija i Volinija imala je najveći značaj za Ugarsku, a ugarski dvor je mešanjem u unutrašnje prilike u ovoj kneževini uticao na borbe oko kijevskog prestola. Na jugu se Ugarska graničila sa Vizantijskim carstvom i Raškom.

Beloš se bavio prilikama u ruskim kneževima. Tako je lično predvodio ugarske čete koje su 1144. godine krenule u pomoć galicijskom knezu Vladimirku Volodareviču koji se borio protiv kijevskog velikog kneza Vsevoloda. Vladimirko je ranije učestvovao na strani kralja Bele u borbi protiv pretendenta na ugarski presto, Borisa Kolomanoviča, sina kralja Kolomana. Dve godine kasnije sklopljen je brak između kralja Geze II i Eufrosine, unuke kijevskog velikog kneza Vladimira Monomaha. Eufrosina je takođe bila sestra Izjaslava Mstislaviča. Kako je Geza 1146. godine, u vreme kada je brak sklopljen, imao svega 16 godina, uticaj Beloša bio je presudan. Izjaslav je bio kijevski knez u periodu od 1146. do 1154. godine. U borbama za održanje na prestolu više puta pomagali su mu Ugari. Da je bio blizak sa Belošem pokazao je brak između Beloševe ćerke i Izjaslavovog brata Vladimira Mstislaviča, kneza luckog i kneza Volinije. Ime ove ćerke nije poznato, a u Rusiji je bila poznata kao "banovna".

Banovna se udala za Vladimira u vreme ogorčenih borbi među suparničkim kneževima. U prethodnoj deceniji stvorene su dve političke struje na ruskim prostorima. Prva je bila okupljena oko Izjaslava Mstislaviča koji je avgusta 1146. godine poneo titulu kijevskog velikog kneza. Prva je bila okupljena oko Izjaslavovog strica Jurija Vladimiroviča Dolgorukog, kneza suzdaljskog. Izjaslav je ubrzo došao u sukob i sa Vizantijom povodom crkvenih pitanja. Sabor ruskih episkopa je 1147. godine bez saglasnosti carigrad skog patrijarha izabrao episkopa Klimenta za kijevskog mitropolita. Jurij je odbio da prizna novog crkvenog poglavara. Stekao je podršku Vizantije. Izjaslava je podržavala Ugarska, odnosno Beloš. Neprijateljstvo Ugarske i Vizantije bilo je podstaknuto i delovanjem Borisa Kolomanoviča kome je Carigrad pružao utočište. Tako su se Ugari na ruskom bojištu borili protiv pristalica Manojla Komnina. Ugari su čak u 6 navrata pomagali između 1148. i 1152. godine Izjaslava koji je 1149. godine bio prisiljen da napusti Kijev. Usledio je brak Beloševe ćerke i Vladimira Mstislaviča koja je doprinela snaženju saveza i povratku Izjaslava na presto.

Borba protiv Borisa Kolomanoviča

Vizantija i Sveto rimsko carstvo bili su u usponu u vreme Beloševog delovanja. Oba carstva imala su univerzalističke carske pretenzije, te su nastojala nametnuti vrhovnu vlast Ugarskoj. U tome im je pomagao Boris, sin ugarskog kralja Kolomana. Borisovu majku Eufemiju Koloman je oterao iz Ugarske zbog neverstva, te Boris nikada od ugarskog kralja nije prihvaćen za sina. Nakon očeve smrti, pokušao je da se izbori za svoja prava na presto najpre protiv Stefana, a potom i protiv Bele, što mu nije pošlo za rukom. Delatnost u borbi za presto obnovio je 1146. godine. Posredstvom češkog vojvode Vladislava II, Boris se povezao sa Hoenštaufovcima, odnosno carem Konradom. Konrad mu je obezbedio podršku bavarskog vojvode Henriha II Babenberga. Boris je sa tim snagama napao Ugarsku 1146. godine osvajajući grad Požun (današnja Bratislava). Upravo tokom ovog rata, Geza je proglašen vitezom u jednoj drvenoj crkvi. Pravi vladar Ugarske u vreme rata bio je Beloš koji je preduzeo i odbranu zemlje. Bavarsko-austrijsku vojsku predvodio je sam vojvoda Henrih. Dve vojske sukobile su se 11. septembra 1146. godine kod reke Lajte. Henrih je napao glavninu snaga kojima je komandovao Beloš. Ban je preduzeo kontranapad i naneo težak poraz bavarskoj vojsci. Veliki broj plemića Bavarske ostao je da leži na bojnom polju ili je poginuo prilikom povlačenja. Po izvorima, poginulo je 7000 neprijateljskih vojnika. Henrih je pobegao u Beč. Konrad nije preduzeo osvetnički napad.

Pobeda na Lajti donela je slavu Belošu. U jednom od izvora sačuvana je beleška da je ugarski kralj novcem potkupio "Velfa" na pobunu protiv nemačkog kralja. Reč je o Velfu VI iz poznate nemačke porodice kojoj su Hoenštaufovci, po dolasku Konrada na vlast, oduzeli Saksoniju i Bavarsku. Usled toga je izbio sukob Velfa i Hoenštaufovaca u koji su se uključivali i okolni vladari. Normanski vladar Rodžer II stao je uz Velfa. Izgleda da je i Beloš pružio podršku Velfu. Kako je Geza bio maloletan, ugarska podrška koju pominje izvor morala je poteći od Beloša.

Rat protiv Vizantije

Manojlo Komnin (1143-1180)

Sredinom 12. veka obrazovana je široka antivizantijska koalicija koju su činili Ugari, Srbi i Normani. Velf je takođe pružio podršku borbi protiv Manojla. Na raškom prestolu nalazio se Belošev brat Uroš II. Upravo je ovaj srodnički odnos pomogao sklapanju saveza između Srbije i Ugarske protiv Vizantije. Beloš se mogao sećati prvog rata sa Vizantijom koga je vodio njegov otac Uroš, a koga pominju i Kinam i Nikita Honijat. Uroš je na početku rata zauzeo Ras, ali je posle dve godine poražen i prisiljen na mir. Deo Srba raseljen je čak u Malu Aziju. Jovan II Komnin je naneo težak poraz i ugarskom kralju Stefanu II (Belinom ocu, odnosno Gezinom dedi) ustaljujući granicu na Dunavu i osvajajući Beograd i Braničevo.

Po Kinamu, krivac za ugarsko-vizantijski rat upravo je bio Beloš. Po Kinamu, Beloš je nagovarao Gezu da krene u pohod na Dalmaciju. Čim je čuo za prodor Grka u Dalmaciju, Geza je, na podstrek Beloša, stupio u rat na strani Srba. Ovo je razlog izbijanja rata između dve države. Vizantijski pohod na Srbiju završen je bitkom na Tari 1150. godine u kome su učestvovali i Ugari, pod vođstvom Vakhina. Po Kinamu, Beloš je hteo da potčini Srbiju Ugarskoj. Nakon bitke na Tari, Manojlo je napao Ugarsku u želji da se osveti za podršku Srbima. Ugarsku vojsku predvodio je Beloš lično. Grci su osvojili Zemun, nakon čega je Beloš napao i prisilio Manojla na povlačenje.

Godine 1153. Andronik I Komnin, tada upravnik vizantijskog pograničnog područja prema Ugarskoj, ispoljio je pretenzije na presto. Kinam je ubeležio da je stupio u savez sa Ugarima obrativši se za pomoć kralju Gezi. Kako je Beloš tada vodio politiku Ugarske, realnije je da se Andronik obratio njemu, a ne kralju od 23 godine. Andronik je Gezi nudio područje koje je sada držao, odnosno oblast do Niša. Verovatno je upravo Beloš jedan od "peonskih velikaša" sa kojima je Andronik bio u dosluhu. Manojlo je prozreo planove i uhapsio Andronika. Potom je vizantijski car pokrenuo pohod protiv Uroša II u cilju da ga primora da "raskine ugovor sa Hunima". Geza je, ne znajući za Andronikovu sudbinu, napao Braničevo. Manojlo je uspeo da spase grad od osvajanja, ali je poražen kod Beograda. Na Manojlovoj strani tom prilikom učestvovao je i bosanski ban Borić.

Raški veliki župan

Srbija sredinom 12. veka

Beloš se kao raški župan pominje jedino u delu Jovana Kinama. Kako je rečeno, od 1157. godine Beloš se ne pominje u izvorima u Ugarskoj. Kinam nam daje sledeću priču: Nakon Gezine smrti (31. maj 1162. godine), u Ugarskoj je bio običaj da braća naslede krunu. Tada je Geza imao dva brata: Ladislava i Stefana. Stefan je bio oženjen Marijom, ćerkom vizantijskog sevastokratora Isaka Komnina. Geza je, međutim, presto ostavio ne braći, nego sinu Stefanu III. Manojlo je podržavao Gezinu braću nasuprot Stefanu. Ugari su, po Kinamu, bojeći se dolaska Manojlovih trupa, predali presto Ladislavu koji je krunisan jula 1162. godine. Kinam potom opisuje prilike u Srbiji. Manojlo je krenuo u Filipopolj kako bi sredio prilike u Srbiji. Tada je zemljom upravljao Primislav. Car ga zbacuje i na vlast dovodi njegovog brata Beluša. Primislav je na upravu dobio neku izdvojenu oblast. Beloš je posle kratke vladavine ostavio vladarske znake i napustio otadžbinu. Otišao je u hunsku (ugarsku) zemlju. Provevši tamo duže vreme, preselio se iz ovog života.

Po Kinamovom izveštaju, Beloš je živeo u Srbiji kada je došao na vlast, nakon što je Manojlo svrgao Primislava. O Beloševom boravku u Srbiji posredno svedoči i vest zabeležena u delu Rahevina, kapelana i notara Otona Frajzinškog, koji je nastavio delo o Fridrihu I Barbarosi. Rahevin piše da je mladi Stefan, Gezin sin, pobegao na dvor Fridriha Barbarose, pred kim je iznesen spor. Izričito se navodi da je ujak Gezine braće, Beloš, podržavao Stefana. Uz pomoć Barbarose, Stefan je preko Mletačke republike pobegao u Carigrad gde je dobio podršku cara Manojla. Kako je sukob između Stefana i Gezine braće tinjao još za Gezinog života, možda je Beloš napustio Ugarsku kao predstavnik struje koja je podržavala Stefana. Iako je Beloš možda već 1157. godine napustio Ugarsku, on nije mogao postati veliki župan Raške pre 1162. godine, jer Kinam daje priču o njegovom dolasku na velikožupanski presto posle Gezine smrti.

Poslednje godine

Uzurpacija prestola od strane Ladislava, Gezinog brata. Ilustrovana hronika.

Beloš se pominje 1163. godine u ispravi Stefana IV kao ban: "Belus banus". Među Stefanovim pristalicama pominje se, pored Beloša, i bosanski ban Borić. Tako se Beloš našao na strani pristalica Manojla Komnina. Stefan IV je, međutim, poražen od strane Gezinog sina juna 1163. godine. Stefan stariji se povukao u Carigrad gde je ponovo tražio pomoć vizantijskog cara. Ipak, Manojlo je stupio u pregovore sa Gezinim sinom koji su završeni uspešno. Ugovoren je 1163. godine dinastički brak između Bele, mlađeg brata Stefana III i Marije, Manojlove starije ćerke. Beloš se ne pominje u borbama koje su nastavljene. Ostatak života proveo je u Ugarskoj. Vremenom je stekao posede u toj zemlji. Oni su se nalazili u Sremu, na mestu današnjeg Banoštora. Tamo je Beloš izgradio manastir posvećen Svetom Stefanu, koga je darivao. Manastir pominje papa Inoćentije u pismu kaločkom nadbiskupu 1198. godine. Tada se Beloš pominje kao mrtav. Beloš je umro u Ugarskoj u dubokoj starosti. Godina smrti nije poznata, ali je svakako umro pre 1198. godine, verovatno i mnogo ranije.

Porodično stablo

Petrislav

Marko

2. Uroš I Vukanović

1. Beloš Vukanović

Konstantin Diogen

Roman IV Diogen

Evdokija Makremvolitisa

Konstantin Diogen

Alusijan, sin Jovana Vladislava

ćerka Alusijana Bugarskog

jermenska plemkinja

3. Ana Diogen

Manojlo Erotik Komnin

Isak I Komnin

Marija

Teodora Komnin

Irina Sinadina

Literatura

• Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. 
• Živković, Tibor (2006). Portreti srpskih vladara (IX-XII vek). Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. 
• Kalić, Jovanka (1970). „Raški veliki župan Uroš II”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 12: 21—39. 
• Kalić, Jovanka (1981). „Srpski veliki župani u borbi s Vizantijom”. Istorija srpskog naroda. knj. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 197—211. 
• Kalić, Jovanka (1986). „Kneginja Marija”. Zograf: Časopis za srednjovekovnu umetnost. 17: 21—35. 
• Kalić, Jovanka (1997). „Župan Beloš”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 36: 63—81. 
• Kalić, Jovanka (1998). „Evropa i Srbi u XII veku”. Glas SANU. 384 (10): 95—108. 
• V. Klaić, Hrvatski bani za Arpadovića (1102—1301), u Vjesniku kraljevskog zemaljskog arhiva, l (1899), 129—138;
• Ostrogorski, Georgije; Barišić, Franjo, ur. (1971). Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 4. Beograd: Vizantološki institut. 
• Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea. 
• Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium. 
• Dr. M. Wertner, Ungarns Palatine und Bane im Zeit-alter der Arpaden (Ungarische Revue, 14, 1894, 129—177).

Spoljašnje veze

• Povest o Banu Belošu, dr. Duško Lopandić. Rastko - Budimpešta - Sentandreja, Biblioteka kulture i tradicije Srba u Mađarskoj
• Istorijska biblioteka: Beloš