Bitka za Korsunsko-čerkaski džep

S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Korsunsko-čerkaski džep
Deo Istočnog fronta u Drugom svetskom ratu

Jurišne snage Crvene armije na lakom tenku T-26 u regionu Korsun-Ševčenkovski
Vreme24. januar — 16. februar 1944.
Mesto
Čerkasi /Korsun, SSSR
Ishod Sovjetska pobeda i uspešno opkoljavanje.[1][2]
Sukobljene strane
 Nemačka  SSSR
Komandanti i vođe
Erih fon Manštajn
Oto Veler
Herman Brajt
Vilhelm Štemerman
 Georgij Žukov
Nikolaj Vatutin
Ivan Konjev
Jačina
60.000 ljudi u džepu
59 oklopnih vozila u džepu
242 artiljerijskih oruđa u džepu[3]
80.000 ljudi (pojačanje)
III oklopni korpus (201 tenk) (pojačanje)[4]
XLVII oklopni korpus (58 tenkova) (pojačanje)[5]		 336.700 ljudi[6]
524 tenka (u početku)
400 tenka (pojačanje)
1,054 aviona
5,300 artiljerijskih oruđa i minobacača [7]
Žrtve i gubici

Frajzer, Ceterling i Frankson:
U džepu:

  • 30.000 ubijenih, zarobljenih i ranjenih [8]

Izvan džepa:

Ukupno: ~40.000 ljudi
300 tenkova i jurišnih topova[12]
50 aviona[13]
Erikson, Glanc i Haus:
73.000

55.000 ubijenih i ranjenih
18.000 zarobljeno[14][15]

80.188

24.286 ubijenih ili nestalih
55.902 ranjenih i bolesnih [16][17]
728 tenkova[18]

Korsunsko-čerkaska operacija (rus. Корсунь-Шевченковская операция, ukr. Корсунь-Шевченківська операція), ili bitka za Korsunsko-čerkaski džep, bila je bitka u Drugom svetskom ratu koja se vodila od 24. januara do 16. februara 1944. tokom sovjetske Dnjeparsko–karpatkse ofanzive u Ukrajini. U bici, 1. i 2. ukrajinski front, kojima su komandovali Nikolaj Vatutin i Ivan Konjev, opkolili su nemačke snage Grupe armije Jug u džepu blizu reke Dnjepar. Tokom nedelja borbi, dva fronta Crvene armije pokušala su da zatvore džep. Opkoljene nemačke jedinice pokušale su da se probiju u koordinaciji sa pokušajem pomoći drugih nemačkih snaga, što je rezultiralo teškim žrtvama, čije procene variraju.

Sovjetska pobeda u ofanzivi Korsun-Ševčenkovski označila je uspešno sprovođenje sovjetskih dubokih operacija. Sovjetska doktrina duboke borbe predviđala je razbijanje prednje odbrane neprijatelja kako bi se omogućilo svežim operativnim rezervama da iskoriste proboj ubijanjem u stratešku dubinu neprijateljskog fronta. Dolazak velikog broja američkih i britanskih kamiona i poluguseničara dalo je sovjetskim snagama mnogo veću mobilnost nego što su imale ranije.[19] Ovo, zajedno sa sovjetskim kapacitetom da drži velike formacije u rezervi, dalo je Crvenoj armiji mogućnost da se iznova i iznova napreduje duboko iza nemačke odbrane.[20]

Iako sovjetska operacija na Korsunu nije rezultirala kolapsom na nemačkom frontu kojem se nadala sovjetska komanda, ona je označila značajno pogoršanje snage raspoložive nemačkoj vojsci na tom frontu, posebno teškog naoružanja, od kojih je skoro sve je izgubljen tokom proboja. Tokom ostatka rata, Crvena armija bi dovela velike nemačke snage u opasnost, dok su Nemci bili iscrpljeni i neprestano pokušavali da se izvuku iz jedne krize u drugu. Mobilne sovjetske ofanzive bile su obeležje Istočnog fronta do kraja rata.

Januar 1944. godine[uredi | uredi izvor]

U jesen 1943. godine, nemačke snage Grupe armije Jug pod komandom feldmaršala Eriha fon Manštajna, uključujući 8. armiju generala Velera pale su na liniju Panter-Votan, odbrambeni položaj koji je u Ukrajini pratio reku Dnjepar. Međutim, kada su nemačke snage stigle, pristupilo se samo planiranju i izgradnji, a odbrambeni položaji u suštini nisu postojali.

Do 1. decembra 1943. linija je bila prekinuta i sovjetska armija je prešla Dnjepar. Samo dva korpusa, XI pod komandom generala Vilhelma Štemermana, XLII pod komandom generala-potpukovnika Teobalda Liba i pridruženi korpusni odred B[21] iz 8. armije, držali su istureni deo na novoj sovjetskoj liniji. Izbočina zapadno od Čerkasija prostirala se oko 100 kilometara do naselja Kanev na reci Dnjepar, sa gradom Korsunom koji se otprilike nalazio u centru ispupčenja, sa 1. ukrajinskim frontom sa leve strane i 2. ukrajinskim frontom sa desne strane.

Maršal Sovjetskog Saveza Georgij Žukov je shvatio potencijal za uništenje Velerove 8. armije, koristeći taktiku sličnu onoj koja je korišćena za opkoljavanje i uništavanje Paulusove 6. armije u bici za Staljingrad. Žukov je preporučio sovjetskoj Vrhovnoj komandi (Stavka) da rasporedi 1. i 2. ukrajinski front da formiraju dva oklopna prstena: unutrašnji prsten oko džepa, nakon čega sledi uništavanje snaga koje je sadržao, i spoljašnji prsten za sprečavanje dolaska novih formacija do opkoljenih jedinica. Uprkos ponovljenim upozorenjima Manštajna i drugih, Adolf Hitler je odbio da dozvoli da se izložene jedinice povuku nazad.

General Konjev je 15. januara održao konferenciju u svom štabu u Boltuškom sa svojim komandantima i njihovim političkim komesarima da prenesu naređenja dobijena od Stavke.[22] Početni napad je trebalo da izvede Konjevov 2. ukrajinski front sa jugoistoka od strane 53. armije i 4. gardijske armije, sa 5. gardijskom tenkovskom armijom da iskoristi prodore, uz podršku 5. vazdušne armije, kojoj će se pridružiti 52. armije, 5. gardijskog konjičkog korpusa i 2. tenkovske armije. Pored toga, sa Vatutinovog 1. ukrajinskog fronta, 27. i 40. armija je trebalo da budu raspoređene sa severozapada, sa 6. tenkovskom armijom za eksploataciju prodora, uz podršku 2. vazdušne armije.[23] Mnoge od ovih formacija dobile su priliv novog osoblja. Planiranje Crvene armije je dalje uključivalo opsežne operacije obmane za koje su Sovjeti tvrdili da su uspešne, međutim, nemački ratni dnevnik 8. armije jasno pokazuje da su nemački štabovi bili zabrinuti zbog pretnje.[24]

Okruženje[uredi | uredi izvor]

Opsežni sovjetski napredak koji je stvorio džep.

Sovjetski napad je počeo 24. januara kada je Konjevov 2. ukrajinski front napao istok sa jugoistoka. Proboj je brzo postignut, a prodor su iskoristili 5. gardijska tenkovska armija i 5. gardijski konjički korpus sledećeg dana.[25] Uprkos svesti nemačkog štaba 8. armije da je napad neizbežan, bili su iznenađeni pojavom novoformirane 6. tenkovske armije 1. ukrajinskog fronta.[26] Međutim 6. tenkovska armija, sa 160 tenkova i 50 samohodnih topova,[27] je bila neiskusna i trebalo joj je više vremena nego što se očekivalo da prodre na zapadni bok isturenog dela. „Mobilna grupa“ iz sastava 233. tenkovske brigade 5. mehanizovanog korpusa, pod komandom generala Saveljeva, sa 50 tenkova i 200 naoružanih mitraljezom pešadije, zauzela je Lisjanku i do 28. januara prešla u predgrađe Zvenigorodke. Ovde su se ove trupe 6. tenkovske armije susrele sa 20. tenkovskim korpusom 2. ukrajinskog fronta. Tokom naredna tri dana, dve tenkovske armije su formirale spoljni prsten sa slabom posadom oko onoga što je sada bio Korsunski džep, dok su drugi, unutrašnji, formirale sovjetske 27., 52. i 4. gardijske armije.[28][29]

Sovjetski komandanti su bili optimisti u pogledu napretka operacije. Staljinu je obećan drugi Staljingrad i on je to očekivao. Konjev je javio: "Nema razloga za brigu, druže Staljine. Opkoljeni neprijatelj neće pobeći."[30] U džepu je bilo skoro 60.000 ljudi iz šest nemačkih divizija, sa oko 55% njihove ovlašćene snage, zajedno sa nekim manjih borbenih jedinica. Među zarobljenim nemačkim snagama bili su 5. SS oklopna divizija Viking, sa pridodatom 5. SS pešadijskom brigadom "Valonci", estonski SS pešadijski bataljon "Narva" i nekoliko hiljada ruskih pomoćnika.[31] General Vilhelm Štemerman, komandant XI korpusa, postavljen je za komandu snaga u džepu. Ove snage su nazvane "Grupa Štemerman". Peta SS tenkovska divizija, sa oko 11.400 ljudi,[32] je imala 30 operativnih tenkova Pancer III/IV i jurišnih topova, i još šest u remontu.[33] Divizija je dalje imala 47 artiljerijskih oruđa, od čega 12 samohodnih topova.[34]

Nemački napadi[uredi | uredi izvor]

Tenkovi i polugusenice 1. tenkovske divizije počinju kretanje ka džepu, početkom februara 1944.[35]

Manštajn se brzo kretao i početkom februara III i XLVII oklopni korpusi su bili okupljeni za pomoć. Hitler je, međutim, intervenisao i naredio da se napad transformiše u pokušaj da se protivokruže dve sovjetske armijske grupe.

General Herman Brajt, komandant III oklopnog korpusa, zatražio je da se formacije za pomoć ujedine kako bi pokušale da probiju koridor opkoljenoj Grupi Štemerman. Ovaj zahtev je odbijen i pokušano je kontraokruženje sovjetskih snaga. Napad 11. tenkovske divizije XLVII oklopnog korpusa na jugoistočni bok džepa brzo je zastao, pošto je imala samo 27 tenkova i 34 jurišna topa u funkciji.[36] Pokušaj III oklopnog korpusa nastavljen je do 8. februara, kada je postalo nepobitno da je pokušaj propao.[37] Manštajn je naredio korpusu da se odveze direktno do položaja Grupe Štemerman. Povlačenje III oklopnog korpusa i reorganizacija za novi napad 15 kilometara južno od Bojarke trajalo je tri dana.[38]

Dana 11. februara, Brejt je započeo napad sa 16. i 17. oklopnoj divizijom koje su krenule ka reci Gniloj Tikič. U početku su dobro napredovali. 1. oklopna divizija i 1. SS oklopna divizija Telesna garda Adolfa Hitlera pokrivale su severni bok položaja. Kako su ulazili sve dublje u sovjetske položaje, Žukov je naredio Vatutinu da sastavi četiri tenkovska korpusa sa ciljem da zaustavi nemački napad.[39] Vreme je otoplilo, pretvarajući puteve u mekano blato i usporavajući nemački napredak. Ovde su postali vidljivi problemi nemačkih vozila. Sovjetske snage su dobile na lizing kamione američke proizvodnje sa pogonom na sva četiri i šest točkova. Oni su uglavnom mogli da prođu, dok nemačka vozila sa pogonom na dva točka nisu.[39]

Konjev je izdao naređenje 4. gardijskoj armiji i 5. gardijskom konjičkom korpusu da pokušaju da razbiju džep u noći između 5. i 6. februara. Udar je trebalo da padne na granicu između dva nemačka korpusa.[40] Kako su borbe odmicale, sovjetski cilj je postao jasan Štemermanu i Libu. Štemerman je naredio da 5. SS oklopna divizija dođe na lice mesta. Zajedno sa 72. pešadijskom divizijom zaustavila je sovjetski napad čime je Nemcima kupila vreme.[40] Napori Crvene armije su obnovljeni između 7. i 10. februara. Ovaj napor je sputan nedostatkom snabdevanja. Prodori III oklopnog korpusa ka reci Gniloj Tikič doprineli su da linije snabdevanja sovjetskim formacijama kao što je Vatutinova 6. tenkovska armija budu mnogo duže.[41] Sovjetsko vazduhoplovstvo je pokušalo da dopuni neke jedinice koristeći avione Polikarpov Po-2.[42] Uprkos logističkim poteškoćama, jedinice 2. ukrajinskog fronta uspele su da se približe Korsunu do 10. februara.[27]

Nemački manevar u džepu[uredi | uredi izvor]

Dana 11. februara, III oklopni korpus je nastavio kretanje na istok. Snage su stigle do reke Gniloj Tikič i uspostavile mali mostobran na istočnoj obali. Nisu mogli da napreduju dalje, što je značilo da Grupa Štemerman mora sama da se izbori za izlaz.[43]

Obe strane su shvatile da su napori Vermahta za pomoć dostigli kritičnu fazu. Uprkos teškim podsticajima sovjetske propagande Nemci se nisu predavali.[44] Žukov je stoga odlučio da pošalje poslanike pod belom zastavom sa zahtevima za predaju.[36] Izaslanici Crvene armije predstavili su pisma i za Štemermana i za Liba koja su potpisali maršal Žukov i generali Konjev i Vatutin.[45] Posle srdačnih razgovora, osveženja i rukovanja, sovjetska delegacija je otišla bez pozitivnog odgovora.[46]

Ju 52 na aerodromu Korsun, Ju 87 u formaciji iznad (januar 1944).

Nemačke vazduhoplovne snage su izvele operaciju snabdevanja iz vazduha i za opkoljene snage i nemačke pomoćne snage. Dana 28. januara VIII vazduhoplovni korpus je rasporedio 832 transportna aviona, 478 bombardera (sa kojih su zalihe bačene sa male visine), 58 lovačkih bombardera i 168 lovaca. Tokom operacije izgubljena su 32 transportna aviona, 13 bombardera i pet lovaca.[13] Nakon što je aerodrom Korsun napušten 12. februara, isporuke su isporučene padobranima.

Luftvafe je isporučio 82.948 galona goriva, 868 tona municije i četiri tone sanitetskog materijala opkoljenim snagama i 325 tona municije, 74.289 galona goriva i 24 tone hrane pomoćnim formacijama, i evakuisao je 4.161 ranjenog vojnika dok je aerodrom Korsun bio u funkciji.[47] Operacija je zadovoljila samo polovinu (78 tona) dnevnih potreba (150 tona) opkoljenih trupa prema proceni nemačkog štaba 8. armije.[13]

Štemerman je počeo da povlači trupe sa severne strane džepa, preorijentišući potiskivanje pravca bekstva i napadajući na jug da bi se kretao prema snagama za pomoć na severnoj obali reke Gniloj Tikič. Opkoljene snage su imale za cilj da zauzmu sela Novo-Buda, Komarovku, Hilki i Šanderovku na jugozapadnom obodu džepa kako bi došli do povoljne linije odskoka za proboj.[48] Tokom 11. i 12. februara, elementi 72. pešadijske divizije zauzeli su Novo-Budu i Komarovku.[49] Tokom večeri 15. februara, Hilki je obezbeđen od sovjetskog kontranapada.[50] Međutim, od svih nemačkih divizija u džepu, 5. SS oklopna divizija Viking je najviše doprinela nastavku operacija.[51] Pošto je SS divizija Viking bila jedina zaista mobilna snaga unutar džepa, guseničarske jedinice divizije su se više puta pomerale sa jednog kraja džepa na drugi da bi se ojačale linije koje su bile u lošem stanju.

Džep je "krenuo" na jug i na pola puta prema pomoćnim snagama napao selo Šanderovka. Naselje su snažno branili Sovjeti, zauzele su je 72. pešadijske trupe, ponovo zauzele jedinice sovjetske 27. armije i ponovo zauzela Germanija puk 5. SS oklopne divizije. Do noći 16. februara, III oklopni korpus se probijao bliže opkoljenim formacijama, sada na sedam kilometara od grupe Štemerman.[52]

Apel zarobljenih nemačkih oficira[uredi | uredi izvor]

Džep je doveo do pokušaja Sovjetskog Saveza da angažuje Nacionalni komitet za slobodnu Nemačku (NKFD) i Ligu nemačkih oficira (BDO) kako bi ubedio nemačke trupe da se predaju. Ratni zarobljenici i članovi BDO generali Valter fon Zajdlic-Kurcbah, Alexander Aleksandar Edler fon Danijels i Oto Korfes posetili su front 10. februara i uputili lični apel nemačkim komandantima. Apeli su upućeni i na radiju. Uprkos njihovom neuspehu, ova operacija je podigla ugled NKFD i BDO među saveznicima i među Osovinom.[53] Fon Zajdlic je otpušten iz vojske i osuđen na smrt u odsustvu, a Hitler je lično ovlastio "Sippenhaft" protiv njegove porodice.[54]

Pokušaj proboja[uredi | uredi izvor]

Zastoji na putu

Kretanje na sever prema džepu III oklopnog korpusa zaustavljeno je odlučnošću Crvene armije, terenom i nedostatkom goriva. Posle nekoliko neuspešnih pokušaja nemačkih oklopnih formacija da zauzmu i zadrže brdo 239 i napreduju ka Šanderovku, sovjetski kontranapadi 5. gardijske tenkovske armije primorali su III oklopni korpus na teške odbrambene borbe. Nemačka 8. armija je javila Štemermanu: „Kapacitet za akciju III oklopnog korpusa ograničen je vremenskim prilikama i situacijom u snabdevanju. Grupa Štemerman mora sopstvenim naporima da izvrši proboj do linije Žurzinci–brdo 239. Tamo će se povezati sa III oklopnim korpusom."[55]

U poruci nije precizirano da su Žurzinci i brdo još uvek čvrsto u sovjetskim rukama – neuspeh koji je prouzrokovao teške žrtve Grupe Štemerman tokom nemačkog proboja iz džepa. General-poručnik Lib je postavljen od strane 8. armije da vodi proboj. Na sedam kilometara koji su razdvajali Grupu Štemerman i III oklopni korpus, Konjev je postavljao svoje snage za napad predviđen za 17. februar.[56] Njegove tri armije – 4. gardijska, 27., 52. i 5. gardijski konjički korpus – opkolile su nemačke snage. Snage Crvene armije su takođe uključivale elemente 5. gardijske tenkovske armije, čija su oklopna vozila bila smeštena u oblasti koja je razdvajala Grupu Štemerman i III oklopni korpus.[57][58]

Štemerman je odlučio da ostane pozadi sa 6.500 ljudi, preostalom kombinovanom snagom 57. i 88. pešadijske divizije. Džep je u ovom trenutku bio samo pet kilometara u prečniku, bez prostora za manevar. Šanderovka, nekada viđena kao održiva ruta za bekstvo, postala je poznata kao "Kapija pakla".[59] Crvena armija je podvrgla to područje intenzivnoj artiljerijskoj i raketnoj vatri, dok su kopneni avioni Crvenog vazduhoplovstva bombardovali i gađali opkoljene trupe, i samo retko napadani od strane Luftvafea. Razni dnevnici jedinica opisali su tmurnu scenu, sa požarima izazvanim sovjetskim noćnim bombardovanjem zapaljivim materijalima, svuda uništenim ili napuštenim vozilima i ranjenim ljudima i neorganizovanim jedinicama na blatnjavim putevima. Ukrajinski civili su zatečeni između boraca. Manštajn je 16. februara 1944., ne čekajući Hitlerovu odluku, poslao radio poruku Štemermanu da odobri proboj: "Sloboda lozinke, cilj Lisjanka, 23:00 sati."

Nemački proboj

Uz veliku nevoljnost, Štemerman i Lib su odlučili da ostave 1.450 ranjenika koji nisu bili u pokretu u Šanderovki, uz prisustvo lekara i bolničara.[60][61][62] Trupe su tada u sumrak počele da se okupljaju u tri jurišne kolone, sa divizijskom grupom 112 na severu, 5. SS tenkovskom divizijom na jugu i 72. divizijom u centru, sa ojačanim 105. pukom u prvom ešalonu koji je obezbedio jurišnu moć.[63] Nekoliko bataljona i pukova stiglo je do nemačkih linija kod Oktjabra do 04:10. a 105. divizija je ušla u Lisjanku u 06:30.[64]

Na levu bočnu kolonu vratila se izviđačka patrola sa vestima da su brdo 239 zauzeli sovjetski tenkovi T-34 5. gardijske tenkovske armije. Visoko tlo je trebalo zaobići. Pravac nemačkog povlačenja morao je da skrene na jug prema reci Gniloj Tikič. Kada se razdanilo, nemački plan za proboj je počeo da se raspliće. Vrlo malo oklopnih vozila i druge teške opreme moglo je da se popne po klizavim obroncima brda i oružje je moralo biti uništeno i napušteno.[65]

General Konjev, sada svestan nemačkog proboja, odlučio je da održi obećanje dato Staljinu da neće dozvoliti nemačkim snagama da pobegnu. Sovjetska obaveštajna služba je, međutim, u ovoj fazi znatno precenila oklopnu snagu III oklopnog korpusa, i Konjev je stoga nastavio da nagomilava snage. U to vreme, 20. tenkovski korpus je doveo svoju brigadu novih tenkova modela Josifa Staljin-2 na Korsunsko ratište.[66] Konjev je naredio svom raspoloživom oklopu i artiljeriji da napadnu jedinice koje su pobegle, da ih izdvoje u izolovane grupe i zatim ih uništavaju po grupama.[67] Dve sovjetske streljačke divizije koje su blokirale, 206. streljačka i 5. gardijsko vazdušno-desantna, razbile su nemačke jurišne snage, bez podrške pešadije sovjetski tenkovi su potom pucali na nemačke formacije iz daljine. Bez protivtenkovskog oružja na terenu, T-34 su počeli da ulaze u trupe za podršku, štabne jedinice, zaostale i identifikovane medicinske kolone Crvenog krsta.[68][69]

Pod žutim nebom ranog jutra i nad zemljom prekrivenom mokrim snegom sovjetski tenkovi su krenuli pravo u gustu kolonu, idući gore-dole, drobeći svojim gusenicama. Skoro istovremeno nagomilana kozačka konjica udaljila se od tenkova da lovi i masakrira ljude koji su bežali i tražili utočište u brda: podignute ruke u znak predaje, kozaci su odsicali sabljama. Ubistva u ovom lovu na ljude trajala su nekoliko sati i nova runda je započeta na obalama reke Gniloj Tikič, gde su se preživeli od prvog sudara nemačke kolone sa sovjetskim trupama povukli i borili.

— Džon Erikson, u Putu za Berlin , str. 178.

Do sredine dana, većina sada pomešanih divizija stigla je do reke Gniloj Tikič, široke 15 metara i dubinom od dva metara usled topljenja snega.[32] Uprkos činjenici da je 1. tenkovska divizija zauzela most, a inženjeri podigli još jedan, ljudi u panici su reku videli kao jedini spas. Pošto je glavnina bila udaljena i južno od mostobrana, poslednji tenkovi, kamioni i vagoni su ubačeni u vodu, drveće je oboreno kako bi se formirali improvizovani mostovi, a trupe su se preletele, stotine ljudi su se davili, nošeni nizvodno sa konjima i vojnim ostacima. Mnogi drugi su podlegli šoku ili hipotermiji.[70] Pred kraj proboja, inženjeri su izgradili još nekoliko mostova i pozadinske jedinice 57. i 88. pešadijske divizije prešle su reku „na suvo“, uključujući 20 konjskih kola sa oko 600 ranjenih.[71]

To što su mnogi pobegli nazad na nemačke linije kod Lisjanke u velikoj meri je posledica napora III oklopnog korpusa koji se kretao u pravcu Grupe Štemerman. Jedinica je bila opremljena Tigrovima i Panterima i inženjerijskim bataljonom sa specijalističkim veštinama premošćavanja.[72]

Ishod[uredi | uredi izvor]

Opkoljenje Čerkasi-Korsuna od strane Crvene armije nanelo je ozbiljnu štetu šest nemačkih divizija, uključujući i 5. SS oklopnu diviziju. Iako je većina zarobljenih muškaraca pobegla, morali su da ostave skoro svu svoju tešku opremu. Ove jedinice su morale biti povučene radi odmora i skoro potpunog preopremljavanja. Ranjenici koji su odbegli prevezeni su sa sabirnih punktova u blizini Umana do rehabilitacionih centara i bolnica u Poljskoj, a zatim su poslati na odsustvo u svoje rodne gradove.

Many destroyed or damaged trucks scattered around a field. Snow and dirt cover everything.
Deo uništene nemačke opreme nakon pokušaja povlačenja iz Korsuna.

U izveštaju američke vojske napisanom posle rata, Lib je to prokomentarisao kada je preuzeo komandu nad Stemermanom:

72. i Viking divizija su bile potpuno izmešane. Nisu više imali tenkove, artiljeriju, vozila ili obroke. Mnogi vojnici su bili potpuno bez oružja, dosta čak i bez obuće. Nijedna divizija se nije mogla smatrati sposobnom za borbu. Jedan puk Operativne grupe B je bio netaknut i još uvek je imao izvesnu artiljerijsku podršku. Međutim, ni ovaj puk nije imao ni vozila ni sledovanja. Svi ranjeni, procenjeni na oko 2.000, (...) evakuisani su vazdušnim putem.“ Takođe je naveo: „U nedostatku vozila i goriva, III oklopni korpus nije mogao da pojača svoje jedinice u oblasti Lisjanke i Oktjabra. [On] nije imao nikakve dodatne zalihe bilo koje vrste, a njegovi prednji elementi nisu bili u stanju da obezbede obroke za trupe koje su izlazile iz džepa.[70]

Sa nemačkim oklopnim rezervama privučenim u Korsunski džep, Sovjeti su napali Grupu armija Jug u dva druga sektora. 13. i 60. armija (1. ukrajinski front generala Vatutina) napredovale su južno od Pripjatskih močvara, zauzevši ostatke nemačkog XIII armijskog korpusa u bici kod Rovna [73] i napredovale do Lucka. Na jugu, 3. i 4. ukrajinski front (generali Malinovski i Tolbuhin) napali su duž zavoja reke Dnjepar, zauzevši Krivi Rog.[14]

General Štemerman je poginuo tokom proboja kada je njegov komandni automobil pogođen sovjetskim protivtenkovskim topom.[74] General Lib je preživeo rat. Generala Vatutina su 29. februara 1944. ranili ukrajinski nacionalistički UPA pobunjenici i umro 15. aprila.[14] Komandant 2. ukrajinskog fronta, general Konjev, proglašen je za maršala Sovjetskog Saveza za pobedu kod Korsuna. Konjev je takođe preživeo rat.

Procene[uredi | uredi izvor]

Sovjetske snage u Ukrajini, 1944.

Bitka oko Korsuna je bila velika sovjetska pobeda koja je omogućila kasnije napredovanje sledećeg proleća u Rumuniju.[1][2][75] Čitava nemačka vojska je bila zarobljena, a kako se džep urušio, unutrašnje snage su bile prisiljene da se povuku kroz rupe u sovjetskim snagama koje su ih okruživale, što je rezultiralo značajnim gubicima u ljudstvu i ogromnim gubicima u opremi.

Hitlerovo insistiranje na držanju otkrivene isturene tačke snažno je ograničilo mogućnosti nemačkih terenskih komandanata.[76] Kada su Sovjeti opkolili nemačke snage, napori za pružanje pomoći dali su različite rezultate. Efikasnost nemačkog kontranapada bila je ograničena Hitlerovim planom da podeli svoje snage u pokušaju kontra-zaokruživanja. Napadi XLVII oklopnog korpusa bili su neefikasni zbog slabosti njegovih divizija. Iako je III oklopni korpus bio daleko efikasniji, korpus je izgubio nedelju dana na neuspeli pokušaj da opkoli sovjetske snage.[38] Kada je konačno dobio zadatak da oslobodi Grupu Štemerman, Nemci nisu bili u stanju da obezbede Bekeov puk teških tenkova adekvatnim zalihama goriva, što je dovelo Bekea da zaustavi svoje napredovanje na brdu 239 jer je jednoj grupi njegovih tenkova ponestalo goriva.[77] Ovaj logistički neuspeh je bio pojačan nejasnoćom radio poruke generalu Štemermanu koja je naređivala pokušaj proboja. Brdo 239 je ostalo pod sovjetskom kontrolom, što je rezultiralo značajnim žrtvama među Štemermanovim snagama koje su se povlačile.

Sovjetski učinak je takođe bio opterećen greškama. Sovjetski obaveštajni podaci o nemačkim snagama u džepu nisu bili u stanju da procene njihovu snagu.[3] U isto vreme, Sovjeti su potcenili nemačku sposobnost za kontranapad i žurno su pomerili više snaga napred da bi pojačali snagu svojih prstenova koji ih okružuju.[78] Sovjetsko vazduhoplovstvo nije bilo u stanju da značajno ometa nemačke napore za snabdevanje iz vazduha.[13] Na kraju, opkoljene snage nisu bile u stanju da spreče nemački proboj, što je omogućilo značajnom delu zarobljenih Nemaca da pobegne. Uzimajući u obzir početne okolnosti bitke, stepen sovjetskih gubitaka jasno pokazuje da je, iako su Sovjeti pobedili kod Korsuna, to bila pobeda koja je imala visoku cenu.[1]

Sovjetski izvori i svedočanstva sa linije fronta tvrde da je ukupan gubitak nemačkih vojnika bio katastrofalan, sa procenama prikupljenim iz masovnih grobnica i na bojnom polju samo iz opkoljenih formacija oko 55.000 mrtvih i 18.000 nemačkih zarobljenika.[79] Nemački izvori se razlikuju u pogledu ukupnih gubitaka, držeći da se od 60.000 ljudi koji su prvobitno bili u džepu, broj smanjio na manje od 50.000 do 16. februara. 45.000 njih je učestvovalo u proboju, što je rezultiralo time da su 27.703 nemačka vojnika i 1.063 ruska pomoćnika izbili nepovređeni. Ukupan broj poginulih, ranjenih ili nestalih iznosio je 31.000, ali ove brojke ne računaju gubitke spasilačkih snaga.[80] Nemački zvanični dokumenti navode da je ukupno 40.423 vojnika uspelo da pobegne iz džepa, uključujući ranjenike izvučene iz džepa i evakuisane iz Lisjanke.[81] Iako je bilo tvrdnji da su "otprilike dva od tri" opkoljena vojnika uspela da pobegnu iz džepa,[82] "skoro jedna trećina njihovih ljudi [bila je ili] mrtva ili ranjena."[83]

Sovjetski izvori navode gubitke od 80.188 žrtava za 1. i 2. ukrajinski front, sa 24.286 poginulih i nestalih, i 55.902 ranjenih. Ovi gubici su nastali u periodu od 24. januara do 17. februara 1944. i tokom opkoljavanja i pokušaja proboja.[6]

Propaganda[uredi | uredi izvor]

Obe strane su događaje na Korsunu pozdravile kao pobedu. Maršal Konjev je tvrdio da je naneo 130.000 nemačkih žrtava, što je tvrdnja koju nemačka zvanična istorija odbacila. Sovjetski istoričar Sergej Smirnov opisao je pobedu kod Korsuna kao "Staljingrad na Dnjepru", a pobeda je pozdravljena kao kulminacija sovjetske oklopne snage protiv bolesnog Vermahta. Maršal Žukov nije voleo da ga zaseni njegov rival, napominjući da su 18. februara 1944. u Moskvi odane zvanične počasti 2. ukrajinskom frontu — ali ne i 1. ukrajinskom frontu — "neoprostiva greška časti vrhovnog komandanta [Staljina]".[84]

Od strane Nemaca, kontranapad je prikazan kao veličanstven uspeh u kome je jedna grupa hrabrih nemačkih vojnika oslobodila svoje isto tako herojske drugove koji su bili zarobljeni u džepu. Međutim, general fon Vorman, koji je komandovao pokušajem pomoći XLVII oklopnog korpusa ogorčeno je primetio da su "trupe koje su učestvovale bile začuđene i u neverici kada im je rečeno da su izvojevali veliku pobedu kod Čerkasa u Ukrajini 1944. godine". Nemačkoj vrhovnoj komandi je laknulo što su mnoge trupe uspele da pobegnu. Adolf Hitler se navodno samo nakratko požalio na količinu opreme koja je morala da ostane.[85]

Istoriografija[uredi | uredi izvor]

Jedno od početnih istoriografskih radova o borbama kod Korsuna bila je publikacija američke vojske iz 1952. godine, DA Pamflet 20–234, Operacije okruženih snaga: nemačka iskustva u Rusiji. Ovaj rad je napisan u kontekstu hladnoratovske konfrontacije NATO-a sa Sovjetskim Savezom, a autori su istakli istorijsko iskustvo Vermahta koje bi se moglo pokazati korisnim NATO snagama u slučaju da izbije rat između Sovjetskog Saveza i zemalja NATO-a.[86] Kao i većina dela na engleskom jeziku o Istočnom frontu ove ere, napisana je sa nemačke tačke gledišta i bez koristi ratnih zapisa.

Filmovi Džona Eriksona iz 1983. Put za Berlin i Dejvida Glanca 1995. (2015) Kada su se titani sukobili pokrili su događaje na celom Istočnom frontu iz nemačke i sovjetske perspektive i posvetili nekoliko stranica borbama u Korsunskom džepu. Erikson nije dovodio u pitanje sovjetske tvrdnje u vezi sa nemačkim žrtvama, a Glanc je doveo u pitanje istinitost nemačkih tvrdnji o ukupnom broju begunaca iz džepa.[87] Glanc je takođe preveo sovjetsku Generalštabnu studiju o Korsunskoj operaciji na engleski kao Bitka za Ukrajinu: Korsunsko-Ševčenkovska operacija Crvene armije, 1944.

U skorije vreme, rad istoričara američke vojske Daglasa Neša iz 2002. godine, Vrata pakla: Bitka kod Čerkaskog džepa, januar–februar 1944, doveo je u pitanje sovjetske tvrdnje da je Korsun još jedan Staljingrad.[88] Slično, švedski istoričari Niklas Zeterling i Anders Frankson osporili su tvrdnje sovjetske generalštabne studije o Korsunskoj operaciji u svom delu Korsunski džep iz 2008. godine. Opkoljavanje i beg nemačke vojske na istoku, 1944., koristeći izjave za opisivanje štabne studije kao što su "sve osim tačne" i "potpuno nepouzdane". Ipak, i Neš i Zeterling/Frenkson zaključuju da je Korsun bio sovjetska pobeda.[1][2][89]

Godine 2007. objavljen je 8. tom nemačke poluzvanične istorije rata (Nemačka i Drugi svetski rat), a deo dela autora Karla-Hajnca Frajzera obuhvata događaje na Korsunu. Ovaj rad takođe dovodi u sumnju sovjetske tvrdnje u vezi sa nemačkim žrtvama dok se detaljno raspravlja o situaciji nemačkih snaga, koristeći dostupne podatke iz nemačkih arhiva. Međutim, dok su nemačke žrtve u ovom radu preuzete iz nemačkih arhiva, on svoju procenu sovjetskih AFV i gubitaka oružja (nekritički) zasniva na nemačkim ratnim tvrdnjama.[90] Godine 2011. autor i istoričar Žan Lopez objavio je knjigu pod nazivom "Čerkasko-korsunski kotao", koja opisuje bitku.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ a b v g "Nevertheless, the Soviet position, relative to the Germans, was stronger after the battle than before, so Korsun may be viewed as a Soviet victory, even though it was bought at a considerably higher price than it ought to have been." (Zetterling & Frankson, p. 298)
  2. ^ a b v Nash, str. 382
  3. ^ a b Frieser, str. 397
  4. ^ Frieser, str. 400
  5. ^ Frieser, str. 399
  6. ^ a b Krivosheev, str. 109
  7. ^ Numbers of Soviet AFVs, aircraft, and guns taken from Frieser, p. 395
  8. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 277
  9. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 285
  10. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 288
  11. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 289
  12. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 292
  13. ^ a b v g Frieser, str. 405
  14. ^ a b v Glantz & House, str. 188
  15. ^ Erickson 1999, str. 179
  16. ^ Glantz & House, str. 298
  17. ^ Zetterling & Frankson, p. 283 (citing The Korsun-Shevchenkovskii Operation, p. 41 and 52; Krivosheev, p. 109)
  18. ^ Frieser, str. 417
  19. ^ Liddell Hart 1970, str. 664–665.
  20. ^ Willmott 1984, str. 180.
  21. ^ Corps Detachment B was organized as an infantry division with six infantry battalions and normal supporting divisional units. The unit had been formed from elements contributed by the 112th, 255th, and 332nd Infantry Divisions. Tessin, pp. 26–27.
  22. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 37
  23. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 37–39
  24. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 39
  25. ^ Glantz & House, str. 187
  26. ^ The 6th Tank Army had been formed on 20 January 1944. Dunn, Hitler's Nemesis
  27. ^ a b Erickson 1999, str. 177
  28. ^ Erickson 1999, str. 177
  29. ^ Glantz & House, p. 187; and Frieser, p. 396
  30. ^ Konev, Battles Hitler Lost, quoted in Nash, p. 200
  31. ^ Nash, str. 27
  32. ^ a b Frieser, str. 424
  33. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 335
  34. ^ Zetterling & Frankson, p. 336; a total of 242 artillery pieces were inside the pocket.
  35. ^ Image description abbreviated from nearly same image in Nash, p. 161
  36. ^ a b Perrett 1986, str. 167
  37. ^ Frieser, str. 354
  38. ^ a b Frieser, str. 402
  39. ^ a b Nash, str. 162
  40. ^ a b Zetterling & Frankson 2008, str. 180
  41. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 184
  42. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 185
  43. ^ Group Stemmermann consisted of first divisions: the 57th, 72nd, 88th and 389th Divisions, Corps Detachment B (Division Group 112), all infantry formations with no armored components; and the 5th SS Panzer Division with the attached 5th SS Infantry Brigade and the Narwa Battalion. The only units considered still capable of offensive operations were the 72nd Infantry and 5th SS Divisions. (Department of the Army Pamphlet 20–234, pp. 19–20)
  44. ^ Nash, str. 194
  45. ^ DA Pamphlet 20–234, p. 22
  46. ^ Nash, str. 198
  47. ^ Nash, Appendix 8, p. 399
  48. ^ DA Pamphlet 20–234, p. 19
  49. ^ Nash, str. 212–214
  50. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 245
  51. ^ Nash, str. 369
  52. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 255
  53. ^ Loeffel 2012, str. 98.
  54. ^ Loeffel 2012, str. 100.
  55. ^ Nash, str. 258
  56. ^ Nash, str. 287
  57. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 244
  58. ^ Nash, str. 296 map of disposition of forces during the breakout
  59. ^ Nash, str. 280
  60. ^ Perrett 1986, str. 168
  61. ^ Nash, str. 283
  62. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 242
  63. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 257
  64. ^ Nash, str. 300
  65. ^ DA Pamphlet 20–234, p. 40
  66. ^ Nash, str. 267 Editor's note – Soviet tank corps did not have organic heavy (JS-2) tank brigades. Nash may be referring to one of the independent heavy tank regiments that were assigned to the 2nd Ukrainian Front.
  67. ^ The cavalry hacked at the German soldiers with their sabers. [Perrett, p. 169]
  68. ^ Nash, str. 308
  69. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 267
  70. ^ a b DA Pamphlet 20–234, p. 31
  71. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 272
  72. ^ Perrett 1986, str. 169
  73. ^ Haupt, str. 211–212
  74. ^ Nash 1995, str. 132
  75. ^ Nash 1995, str. 3, 141–142
  76. ^ Frieser, str. 394
  77. ^ Frieser, str. 404
  78. ^ Nash 1995, str. 149–150
  79. ^ Werth 1964, str. 782
  80. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 277–278
  81. ^ Nash, str. 398
  82. ^ Nash, str. 366
  83. ^ Zetterling & Frankson 2008, str. 280
  84. ^ Frieser, str. 418
  85. ^ Frieser, str. 419
  86. ^ DA Pamphlet 20–234, p. 1
  87. ^ Glantz & House, p. 188. In this work, Glantz is skeptical of German accounts, writing "Although German accounts claim that 30,000 troops escaped, the Soviet version is far more credible."
  88. ^ "There was no Stalingrad on the Dnieper, as the Soviets claimed..." (Nash, p. 382)
  89. ^ For example, U.S. Army historian Douglas E. Nash points to Soviet claims as being exaggerated; e.g., the Soviet 5th Cavalry Corps and 4th Guards Army "claimed that they had practically wiped out most of Wiking [on 6 February 1944], though this was not remotely close ...In fact, Wiking's biggest battles in the pocket were yet to come" (Nash, p. 110). The Soviets claimed "to have downed more than 329 aircraft" during the aerial supply operation; that number would have been more planes than the Luftwaffe had operational in its Korps area during this entire period and "should be regarded as an example of the degree of exaggeration to which the Soviets were prone. This would not be the last wildly inflated claim they would make" (Nash, p. 120).
  90. ^ Frieser, str. 394–419

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Битка_за_Корсунско-черкаски_џеп&oldid=27734254”