Bitka na Kadinjači
| Bitka na Kadinjači | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo Drugog svetskog rata u Jugoslaviji | |||||||
 Borci Radničkog bataljona pred odlazak u bitku na Kadinjači | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
.svg){kind=small} NOP i DV Jugoslavije |
 Nemački Vermaht | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
|
Andrija Đurović†, komandant Radničkog užičkog bataljona Dušan Jerković†, komandant Užičkog NOPO-a Bora Marković†, politički komesar Posavskog NOPO-a | nepoznato | ||||||
| Uključene jedinice | |||||||
|
Radnički bataljon i 2. zlatiborska četa Užičkog NOPO-a, dvije čete Posavskog NOPO-a, Oraška četa 2. šumadijskog NOPO-a | 1. bataljon 699. puka 342. pešadijske divizije | ||||||
| Jačina | |||||||
|
243[traži se izvor] 320 boraca i 1 top 75mm[1] | 3.000[traži se izvor] | ||||||
| Žrtve i gubici | |||||||
| 233[2] | 2 ubijena, 1 ranjeni[3] | ||||||
Bitka na Kadinjači se odigrala u sklopu Prve neprijateljske ofanzive 29. novembra 1941. godine na prevoju Kadinjača, 14 km sjeverozapadno od Užica, između nemačkih okupacijskih trupa i Radničkog užičkog bataljona i još nekoliko partizanskih odreda.
Tom prilikom izginuli su skoro svi[4] borci Radničkog bataljona, štiteći odstupnicu Vrhovnom štabu koji se povlačio iz Užica ka Sandžaku.
Pripreme za neprijateljski napad[uredi | uredi izvor]
Užička republika je za okupacione snage bila veliko iznenađenje, jer okupator nije mogao da veruje da, u državi koja je bila tako lako slomljena i rasparčana, može da se javi dobro organizovani otpor. Sa druge strane, očekivanja pokreta otpora u Srbiji su bila da će napad Nemačke na SSSR biti velika prekretnica u dotadašnjem ratu i da će za nekoliko meseci sovjetska armija potući Vermaht.
Vrhovni štab NOV i POJ naredio je 28. novembra 1941. Radničkom bataljonu Užičkog NOP odreda, ojačanom sa dvije čete Posavskog NOPO-a i topom Artiljerijske baterije, da na Kadinjači zatvori pravac Bajina Bašta–Užice, uspori napredovanje desne kolone nemačke 342. divizije i time omogući evakuaciju ranjenika i ratnog materijala iz Užica ka Zlatiboru, a zatim da se jedinice sa Kadinjače orijentišu za zaštitu prema Kremnima.
Vrhovni štab znao je da Nemci prodiru u pravcu Užica, ali nije znao da se radilo o oklopnoj, već je bio uveren da se radi o pešadijskoj diviziji. Zbog toga su ostavljene trupe bile samo lako naoružane, koje nisu mogle da se odupru tenkovima koje su posedovali Nemci.
Radnički bataljon, sastava tri čete (Pekarska, Krojačko-obućarska i Tkačka – ukupno oko 270 boraca), stigao je noću sa 28. na 29. novembar na prevoj Kadinjaču. Borcima Radničkog bataljona izdato je naređenje da ne otvaraju vatru dok nemačke snage ne uđu duboko u kliješta koja su činili partizanski položaji na prednjem kraju odbrane.
Napad neprijateljskih trupa[uredi | uredi izvor]
Dana 29. novembra oko 8 časova krenule su nemačke jedinice iz Zaglavka izviđačkim snagama naprijed pročešljavajući teren da bi otkrile položaj Radničkog bataljona i uočile glavne otporne tačke. Kada su se ove snage zavukle dosta duboko između prve i druge okuke puta, s Kadinjače je odjeknuo pucanj partizanskog topa i gotovo istog trena sručila se na nemačke vojnike vatra boraca Pekarske i Krojačko-obućarske čete.
Da bi što brže slomili otpor branilaca na Kadinjači, Nemci su uputili obuhvatne kolone jačine dva bataljona. Poslije jednočasovne snažne artiljerijske pripreme u talasima su napadali položaje branilaca Kadinjače. Odbijeno je više njihovih juriša i povela se borba prsa u prsa. U borbi vođenoj do popodneva branioci Kadinjače nisu dozvolili neprijatelju da prodre u Užice. Uz put su nemački vojnici hvatali seljake i gonili ih da nose municiju, a onda ih ubijali. Kada su sa obje kolone izbili na prevoj Kadinjače, počeli su s bokova vršiti pritisak na borce Posavskog odreda, Oraške čete 2. šumadijskog odreda i 2. zlatiborske čete Užičkog odreda.
Oko 14 časova borba na Kadinjači počela je da jenjava, a oko 14,30 časova sasvim je prestala. Tek kada je izginuo skoro[5] čitav radnički bataljon sa komandantom Andrijom Đurovićem, komandantom Užičkog NOPO-a Dušanom Jerkovićem i političkim komesarom Posavskog NOPO-a Borom Markovićem, nemačke jedinice su uspjele da prijeđu preko Kadinjače i istog dana uveče da uđu u Užice.
Nakon bitke[uredi | uredi izvor]
Za vreme rata[uredi | uredi izvor]
Poraz partizanskih snaga na Kadinjači za novoosnovani pokret otpora imao je katastrofalan značaj. Bitka na Kadinjači označila je kraj Užičke republike koja je trajala od 24. septembra do 29. novembra 1941. godine. U bici je izginuo ceo Radnički bataljon, dok su Nemci imali dva mrtva. Iz Užica se Tito jedva spasio. Vrhovni štab je bio zahvaćen panikom i rastrojstvom.[3]
Partizanski ranjenici su bili uhvaćeni i poubijani. Evakuacijom ranjenika iz Užica rukovodili su: dr Gojko Nikoliš, dr Dejan Popović, dr Boris Andersen, i student medicine Mika Pavlović. Ranjenici su prevezeni na Zlatibor do 29. novembra 1941. Nemci su tenkovima izbili na Zlatibor 30. novembra. Streljano je oko 100-120 ranjenika.[6]
Odredi, koji su tokom postojanja Užičke republike bili organizovani i popunjeni, brzo su počeli da se raspadaju usled masovnog dezertiranja i prelazaka u četničke odrede. Samo Romanijski odred koji je brojao više od hiljadu ljudi, spao je na samo 200-300 boraca.[7]
Vrhovni štab je sa oko 1.500 boraca prešao Uvac i našao se u Sandžaku.[3]
Nakon rata[uredi | uredi izvor]
Borba nekoliko stotina partizana na Kadinjači protiv oko 3.000 dobro naoružanih nemačkih vojnika zabeležena je u istoriji NOB-a u Srbiji kao jedan od najvećih podviga srpskih partizana. Za taj podvig, užički Radnički bataljon je povodom desetogodišnjice NOR-a i revolucije odlikovan Ordenom zasluga za narod 1. reda. Eho epopeje junaka Kadinjače ovjekovječen je stihovima pjesnika Slavka Vukosavljevića: Pao je četrnaesti kilometar, Al' nikad neće Kadinjača..., koji su uklesani na spomeniku u slavu palih.
Kontroverze oko izdaje[uredi | uredi izvor]
Predratni kafedžija Gojko Blagojević je posle rata osuđen na smrt jer je prema optužnici izdao partizane na Kadinjači. Smrtna kazna mu je preinačena u 20 godina robije. Po žalbama kazna je smanjena na 16, potom na 10 i 5, da bi konačno posle tri godine bio pušten na slobodu, uslovno. Godine 1951 je ponovo uhapšen i optužen za istu stvar pa se u bajinobaštanskom zatvoru obesio. Presudom Okružnog suda u Užicu je 2007. godine rehabilitovan.[8]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Prva neprijateljska ofanziva
- Radnički bataljon
- Spomen kompleks Kadinjača
- Užička republika
- Užička republika (film)
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Gažević, Nikola (1976). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 182.
- ^ Obeležena 70. godišnjica bitke na Kadinjači, Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ^ a b v Branko Petranović: Srpski narod u ustanku
- ^ [1]
- ^ „Kadinjača '41, sećanja petorice preživelih: Kakvi su to momci bili, a kao snoplje su padali oko mene” (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2020-06-25.
- ^ S. Piščević, Razvoj i rad sanitetske službe u NOV i PO Srbije 1941-1945, Sanitetska služba u NOR Jugoslavije 1941-1945, III, Beograd, 1989.
- ^ Svetozar Vukmanović - Tempo, član vrhovnog štaba NOV i POJ, Jugoslavija u ratu 1941—1945. (11 epizoda), Pristupljeno 9. 4. 2013.
- ^ Ožiljci lažnih optužbi
Literatura[uredi | uredi izvor]
- „Kadinjača”. Enciklopedija Jugoslavije. tom 6 (Jap-Kat). Zagreb: Jugoslavenski leksikografski zavod „Miroslav Krleža“. 1990. COBISS.SR 11492367.
- Glišić, Venceslav. „Poslednja odbrana Užica 1941.” (PDF). Užice i okolina u NOB-u i revoluciji 1941-1944. Arhivirano iz originala (PDF) 13. 12. 2013. g.
- Ljubičić, Nikola (1981). Užički narodnooslobodilački partizanski odred „Dimitrije Tucović” (PDF). Beograd: Narodna knjiga. str. 300—312. COBISS.SR 41362183. Arhivirano iz originala (PDF) 9. 5. 2013. g.
- Vojić, Milosav. „Bitka na Kadinjači” (PDF). Užička republika — zbornik sećanja: 562—570. Arhivirano iz originala (PDF) 2. 5. 2013. g.
