Bihać
 | Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Bihać | |
|---|---|
.jpg) Kolažni prikaz gradskih znamenitosti | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Kanton | Unsko-sanski kanton |
| Grad | Bihać |
| Stanovništvo | |
| — 2013. |  39.690[1] |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 48′ 46″ S; 15° 52′ 11″ I / 44.81276° S; 15.86975° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
  Bihać Bihać na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 77000 |
| Pozivni broj | 037 |
| Veb-sajt | www |
Bihać je grad, sjedište istoimene opštine i upravni centar Unsko-sanskog kantona u Federaciji Bosne i Hercegovine, BiH. Grad se nalazi na reci Uni. Prema preliminarnim podacima popisa stanovništva 2013. godine, u Bihaću je popisano 39.690 lica.[1]
Geografija[uredi | uredi izvor]
Bihać je smješten u sjeverozapadnom dijelu Bosne i Hercegovine i privredno je, administrativno i kulturno središte Unsko-sanskog kantona.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Praistorijsko doba[uredi | uredi izvor]
Geografski položaj i pogodni klimatski uslovi su od pradavnih vremena pogodovali naseljavanju ljudi na bihaćko područje. Iako nedavno istraženo, na osnovu iskopina i brojnih ostataka, ustanovljeno je prisustvo čovjeka u starijem kamenom, kasnom bronzanom, te starijem i mlađem gvozdenom dobu. U Račiću, deset kilometara jugoistočno od Bihaća, zajedno sa kostima mamuta, pronađena su dva kremena novčića.
Prisustvo dijelova plemena Japoda na ovom području sigurno je dokazano. Počevši od 8. vijeka p. n. e. oni su, pored dijela Slavonije, Gorskog kotara i Like, naseljavali i Bihaćko polje. Japodska kultura obilježila je Bihać izuzetnim vrijednostima dalekog nasljeđa, od konstrukcionih rješenja sojenica, preko nakita od bronze, gvožđa i srebra, do „Japodskog konjanika“. Nalazi iz mnogih mijesta, među kojima su Bihać, Golubić, Pritoka i Ripac, prikazuju specifičan karakter ilirske kulture na japodskom području (urne s prizorima iz svakodnevnog i zagrobnog života, ravni grobovi s bogatim prizorima, nakit, oružje, japodske kape).
Rimsko doba[uredi | uredi izvor]
Nakon hiljadu godina postojanja na ovim prostorima Japode su pokorili rimske legije koje su iz više pravaca prodrle na Balkansko poluostrvo. Rimski imperator Oktavijan Avgust 35. godine p. n. e. je poveo rat protiv japodskih plemena da bi uspostavio konačnu vlast Rimskog carstva. Ovo područje je pripalo rimskoj provinciji Dalmaciji. Rimljani donose svoje običaje, zakone i tradicionalno graditeljstvo. Neki stariji istoriografi locirali su na terenu današnjeg sela Golubić rimski grad Raetinijum. Prema površinskim nalazima građevinskog materijala i kamenim spomenicima može se pretpostaviti postojanje rimskog gradskog centra u okolini Bihaća. Ostaci pojedinih zgrada otkriveni su na Humačkim glavicama, u Izačiću, Založju i Brekovici. Termalni izvor u Gati Ilidži i veća zgrada ozidani su u rimsko doba. Umjetnost antičkog doba sačuvana je na kamenim nadgrobnim spomenicima gdje se pretežno pojavljuju geometrijski motivi.
Srednji vijek[uredi | uredi izvor]
Početkom 6. vijeka (505. godine) rimske provincije Dalmacija (kojoj je pripadalo i bihaćko područje) Liburnija i Savija spojene su u jednu pokrajinu pod vladom gotskog kneza. Početkom 7. vijeka, između 602. i 614. godine, Sloveni su naselili bihaćki kraj kad i počinje trajni proces slovenizacije. Slovenska plemena, nastanjena na ovom i širem području tokom ranog srednjeg vijeka uskoro bivaju preplavljena dolaskom novih Slovena, te se nalaze na stalnom udaru Vizantije s istoka i Franačke sa zapada. Grad je bio središte hrvatske kraljevine pod kraljem Tomislavom sve do 1102, ali grad i okolna područja i dalje ostaju nastanjeni Hrvatima i van jurisdikcije Ugarske. Do tada se govori o bihaćkom kraju, bihaćkom području, o jednom bezimenom prostoru, a da se ime grada ne spominje. Nekoliko godina bosanski kralj Tvrtko I je vladao ovim krajem, ali u ime Ladislava Napuljskog. Grad je u njegovo ime bio zauzeo herceg splitski Hrvoje Vukčić Hrvatinić.
Kralje Ugarske Bela IV je 26. februara 1260. godine izdaje povelju koja je neposredna potvrda o postojanju grada Wyhygha, (ili Vihucha i Bišća), na Otoku sv. Ladislava kojeg zapljuskuje rijeka Una. Godine 1262. proglašen je slobodnim kraljevskim gradom s pravima da se bavi slobodnom trgovinom i zanatstvom, bez samovolje plemića, sto čini osnovu njegovog daljeg razvoja i u čemu je suština njegovog statusa "slobodnog kraljevskog grada". Bihać se formira i razvija kao gradski, trgovački i zanatski centar na raskršću puteva i tokova života. Bihać je dobro utvrđen grad opasan dvostrukim bedemom s velikim brojem puškarnica i okruglim četverokutnim kulama.
Kralj Žigmund Luksemburški boravio je u Bihaću 1412. godine kada ga je predao Frankopanima u čijoj će vlasti ostati do početka 16. vijeka kada ponovno prelazi pod neposrednu kraljevsku vlast kao Regia civitas. Na bihaćkoj Kapetanovoj kuli još stoji lik pelikana, grba Frankopana. U Bišću u više navrata je zasjedao Hrvatski staleški sabor, a nedaleko odatle taj isti Sabor u Cetingradu izabrao Habsburškog nadvojvodu za hrvatskog kralja.
Padom pod Osmanlije evropski kartografi ovo područje nazivaju "Turska Hrvatska", da bi kasnije dobio naziv Krajina, pa po tome u Bosanska Krajina nasuprot Vojnoj krajini s druge strane granice.
Na glagoljskoj listini s kraja 14. vijeka sačuvan je pečat srednjovjekovnog Bihaća na kojem se vide tri kule. Na srednjoj je zastava s natpisom Civitatis Bihigiensis. Isti motiv ima grb grada. U starim i sačuvanim pergamentnim listovima grad se spominje pod različitim imenima: Bihig, Byheg, Bichich, , Bihag, Vywegh, Wyjgh. U srednjovjekovnom periodu Bihać postaje zanimljiv i privlačan za naseljavanje i to je doba njegovog stalnog uspona iako je s vremena na vrijeme preživljavao mnoge udare.
Zanimljivo je da se već od samog početka pojave protestantskog hrišćanstva u Bihaću obavlja bogosluženje i za taj oblik hrišćanstva[traži se izvor], a ostataka bogumilskih (krstjanskih, Crkva bosanska) grobnica našlo se i u okolini Bihaća, što svjedoči da je bogumilstvo bilo uzelo maha i u ovom dijelu Bosne. Od kulturnih zanimljivost valja spomenuti da se kao član magistrata — građanin — na spisku nalazi i prvi hrvatski romanopisac Petar Zoranić, a Juraj Križanić, prvi panslaven, teoretičar muzike, bibliotekar, matematičar, lingvist porijeklom je iz predstraže Bihaća, Ripča.
Arheolozi su otkrili i izbrojali ostatke 60 većih i manjih utvrda, gusto smještenih kao odbrambeni pojas protiv Osmanlija, te tvrdo zidanih gradova koji govore o tome kako se granica utvrđivala i branila. Te gradove izgradili su, utvrdili i naoružali isključivo vlastitim novcima Frankopani, Zrinski, Babonići Blagajski i drugi. Sami nazivi tih gradova su interesantni već i stoga što njegova etimologija upućuje na izvor u slovenskoj mitologiji. Naprimjer Podzvizd, nosi ime jednog slavenskog božanstva. U borbama za ugarsko-hrvatsko presto, tokom 14. vijeka i kasnije, na područjima oko rijeke Une, dolazi do sukoba između moćnih vlastelina koji podržavaju svoje pretendente. Ali i međusobne razmirice domaćeg plemstva dovode do nezadovoljstva među stanovništvom i slabe odbrambenu moć područja. U takvim nemirnim vremenima Bihać nije mogao sačuvati status slobodnog kraljevskog grada, te je uvučen u dinastijske borbe.
Pred osmanskom najezdom brojni Hrvati su napustili ove krajeve i naselili se od područja u Pokuplju, Posavini i Gradišću sve do Češke i Moravske.
Bihać je bio utvrđen grad koji su osvojili Turci 1690. godine. A u proleće 1697. godine grof Baćanji nije uspeo da ga preuzme iz Turskih ruku.[2]
Drugi svjetski rat[uredi | uredi izvor]
 | Ovaj odeljak možda zahteva čišćenje i/ili prerađivanje kako bi se zadovoljili standardi kvaliteta Vikipedije. Problem: Poboljšati stil. (septembar 2023) |
U Bihaću su ustaške vlasti 24. juna 1941. godine između 4 i 5 časova izjutra zašle po srpskim kućama, i naredile da svi sa najpotrebnijim stvarima u roku od pola sata dođu na sportsko igralište, gde će predati ključeve od kuća. Odatle su ih poslali u Kulen-Vakuf, zatim ih premeštali u druga mesta, a neki su najzad uspeli da stignu u Srbiju.
Pored ovih mnogobrojnih navedenih primera još je ogroman broj srpskih porodica raznih srezova i mesta koja su ušla u sastav NDH, nasilno oteran iz svojih domova i odmah ili pošto se duže vremena potucao po raznim logorima, prebačen u Srbiju. Pljačkanjem ucenjivanjem i nasilnim proganjanjem srpski narod je oštećen od Hrvata-ustaša za preko 40 milijardi i predratnih zlatnih dinara. Procenjivalo se da je iz NDH proterano oko 340.000 Srba.[3]
Da bi lakše došli do plena, ustaše su prilikom gonjenja stanovnika iz kuća obično govorili da ponesu sa sobom sve dragocenosti i novac i da im se ništa neće oduzeti, što nije bilo istina. Kada su u Bihaću na igralištu, po naredbi ustaša skupio veliki broj ljudi, žena i dece naređeno je da svako preda sav novac i stvari od vrednosti za sebe zadrži samo 500 dinara. Pored toga svi su morali da predaju i ključeve od kuća. "Ljudima i ženama su čak skidali i burme i trzali surovo minđuše sa ušiju". Tom prilikom oduzeto je 1.500.000 dinara u novcu, 15 kg. srebra, i 7 kilograma zlata u zlatnicima i nakitu. Sve ovo ustaše su odmah među sobom podelile. "Kada smo tražili da nam izdaju priznanice na oduzeti novac i reverse na oduzeti nakit i druge vrednosti, ustaše su nas najgrubljim tonom odbile, govoreći da mi sami pribeležimo, u svojim notesima koliko nam je stvari i novca oduzeto". Samo imanje Božice Đukić u Bihaću i njene stvari koje su ustaše uzeli za sebe vredele su 1.500.000 dinara.
Proterane su i sve srpske porodice iz sela Sokoca. Isto tako iz sela: Lugova, Pokoja, Kastele i Srbnjaka koja se nalaze od Bihaća do Otrožačkog mesta dolinom reke Une "sa desne i lijeve strane ustaše su proterale sve stanovnike pravoslavne vere iz njihovih kuća".[4]
Pošto su iz Bihaća isterane srpske porodice, hrvatske vlasti su istakle krupnim slovima štampane plakate po bihaćkim ulicama, na kojima je stajalo i ovo “Vlasi (Srbi) i Židovi, da bi se očuvao hrvatski karakter, hrvatskog grada Bihaća, ne smeju se zadržavati u okolini Bišća na 15 km. Ne smeju više dolaziti ni na nedeljne ni na godišnje vašare“.[5][nepouzdan izvor?]
Josip Klemenčić mesar i opštinski komesar iz Vrginmosta, za vreme pokolja stanovništva i paljenja sela u bihaćkom srezu opljačkao je od Srba "veliku sumu papirnog novca i i više kilograma srebrnog novca".[6]
U Bihaću je po naredbi velikog župana Viktora Kvaternika na Vidovdan 1941. godine počelo rušenje pravoslavne crkve, prvog dana je skinut krst, srušeno kube i skinut krov, a sutradan pošto je bila od tvrdog materijala crkvu su morali da ruše minama. Crkvu u Pritoci srez Bihać ustaše su zapalili, ali kako nije potpuno izgorela, minirali su je i srušili.[7]
Jedinice 4. jugoslovenske armije su oslobodile Bihać 28. marta 1945. tokom Ličko-primorske operacije.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Bihać | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[8][9] | 1991.[10] | 1981.[11] | 1971.[12] | 1961.[traži se izvor] | |||
| Ukupno | 39 690 (100,0%) | 45 553 (100,0%) | 29 875 (100,0%) | 24 060 (100,0%) | 15 763 (100,0%) | ||
| Bošnjaci | 34 142 (86,02%) | 27 418 (60,19%)1 | 14 155 (47,38%)1 | 13 752 (57,16%)1 | 3 510 (22,27%)1 | ||
| Hrvati | 3 043 (7,667%) | 4 805 (10,55%) | 2 872 (9,613%) | 3 453 (14,35%) | 3 304 (20,96%) | ||
| Bosanci | 668 (1,683%) | – | – | – | – | ||
| Neizjašnjeni | 545 (1,373%) | – | – | – | – | ||
| Srbi | 424 (1,068%) | 8 218 (18,04%) | 5 829 (19,51%) | 5 222 (21,70%) | 4 047 (25,67%) | ||
| Muslimani | 227 (0,572%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 222 (0,559%) | – | – | – | – | ||
| Romi | 167 (0,421%) | – | 23 (0,077%) | – | – | ||
| Ostali | 134 (0,338%) | 1 092 (2,397%) | 133 (0,445%) | 308 (1,280%) | 297 (1,884%) | ||
| Albanci | 37 (0,093%) | – | 38 (0,127%) | 41 (0,170%) | – | ||
| Nepoznato | 22 (0,055%) | – | – | – | – | ||
| Jugosloveni | 20 (0,050%) | 4 020 (8,825%) | 6 616 (22,15%) | 1 014 (4,214%) | 4 605 (29,21%) | ||
| Slovenci | 14 (0,035%) | – | 65 (0,218%) | 89 (0,370%) | – | ||
| Crnogorci | 9 (0,023%) | – | 111 (0,372%) | 111 (0,461%) | – | ||
| Makedonci | 7 (0,018%) | – | 33 (0,110%) | 70 (0,291%) | – | ||
| Turci | 4 (0,010%) | – | – | – | – | ||
| Pravoslavci | 3 (0,008%) | – | – | – | – | ||
| Ukrajinci | 2 (0,005%) | – | – | – | – | ||
- 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b „Popis 2013 u BiH” (PDF) (na jeziku: bošnjački). Federalni zavod za statistiku. Pristupljeno 11. 4. 2020.
- ^ "Peštansko-budimski skoroteča", Budim 1842. godine
- ^ Stranjaković 1991, str. 120.
- ^ Stranjaković 1991, str. 119.
- ^ Nikola Bogunović prota, u Petrovcu na Mlavi 12. 8. 1947. god. (P)
- ^ Stranjaković 1991, str. 107.
- ^ Stranjaković 1991, str. 172.
- ^ „Popis 2013 BiH - Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. www.popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Pristupljeno 28. 4. 2020.
- ^ „Popis 2013 BiH – Stanovništvo prema etničkoj/nacionalnoj pripadnosti i spolu, po naseljenim mjestima”. popis.gov.ba. Arhivirano iz originala 19. 9. 2017. g. Pristupljeno 19. 9. 2017.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991. (str. 18)” (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 17. 1. 2016.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 22. 11. 2015.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 22. 11. 2015.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Davidov, Dinko (2013). Totalni genocid: Nezavisna Država Hrvatska 1941-1945. Beograd: Zavod za udžbenike.
- Latinović, Goran (2006). Srpska pravoslavna crkva u Bosanskoj Krajini (1918-1941). Laktaši: Grafomark.
- Latinović, Goran (2009). „Graditeljska djelatnost Srpske pravoslavne crkve u Bosanskoj Krajini 1918-1941”. Glasnik Udruženja arhivskih radnika Republike Srpske. 1: 287—301.
- Latinović, Goran (2012). „Teritorijalna organizacija Srpske pravoslavne crkve u Bosanskoj Krajini (1900-2010)” (PDF). Zbornik za istoriju Bosne i Hercegovine. 7: 321—333.
- Mileusnić, Slobodan (1997). Duhovni genocid: Pregled porušenih, oštećenih i obesvećenih crkava, manastira i drugih crkvenih objekata u ratu 1991-1995 (1997). Beograd: Muzej Srpske pravoslavne crkve.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Geografske | |
| Ostale | |
