Bošnjački nacionalizam

Ne poistovećivati sa Bosanski nacionalizam.

Austrougarski političar Benjamin Kalaj (1839-1903), zagovornik stvaranja posebne „bošnjačke” nacije

Bošnjački nacionalizam je nacionalizam etničkih Bošnjaka. Kao oblik etničkog nacionalizma, bošnjački nacionalizam promoviše etničko bošnjaštvo i zalaže se za etničku i nacionalnu afirmaciju bošnjačkog naroda. Od svog postanka, bošnjački nacionalizam je prošao kroz nekoliko razvojnih faza, tokom kojih su nastali razni koncepti etničkog, odnosno nacionalnog bošnjaštva, oblikovani prema različitim etnopolitičkim ili etnoreligijskim kriterijumima.

Osnova za ideološko uobličavanje bošnjačkog nacionalizma postavljena je u vreme djelovanja Mladih muslimana pod vođstvom Alije Izetbegovića tokom druge polovine 20. veka. Njegova Islamska deklaracija promovisala je dominaciju islama u društvenom životu i idealizovala islamski način uređenja države, a elementi te idelogije su potom ugrađeni i u politički program njegove Stranke demokratske akcije.

Prelomna tačka u razvoju bošnjačkog nacionalizma označena je 1993. godine, kada je u Sarajevu održan Prvi bošnjački sabor. Glavnim zagovornicima i zaslužnicima za tadašnje prihvatanje imena Bošnjaci kao nacionalne odrednice za etničke Muslimane južnoslovenskog porekla u bivšoj Jugoslaviji smatraju se Muhamed Filipović i Adil Zulfikarpašić. Krajem 20. i početkom 21. veka, pod okriljem bošnjačkog nacionalizma uobličeno je nekoliko različitih političkih koncepata, koji se odnose ne samo na afirmaciju bošnjačkog naroda (umereni bošnjački nacionalizam), već i na sprovođenje nekih radikalnih političkih ciljeva koji su u krajnjem ishodu suproststavljeni interesima drugih naroda. Takvi ekstremni oblici bošnjačkog nacionalizma javljaju se prvenstveno u vidu bošnjačkog integralizma i bošnjačkog unitarizma.

Istorijski revizionizam

Safvet Bašagić (1870-1934), jedan od prvih ideologa ekstremnog bošnjačkog nacionalizma

Alija Izetbegović (1925-2003), jedan od glavnih ideologa bošnjačkog nacionalizma

Ilirska teza o porijeklu Bošnjaka

Bošnjački nacionalizam odbacuje slovensko poreklo Bošnjaka i insistira na njihovom ilirskom poreklu. Najveći zagovornici ove tzv. ilirske teze su istoričar Enver Imamović i filozof Muhamed Filipović. Ovakvi stavovi na nivou su romantičarskog nacionalizma iz 19. vijeka. Ilirski period opisuje se kao idiličan, dok se naseoba Slovena karakteriše kao istorijski poremećaj. Cilj ovakve interpretacije istorije je napraviti što veći odmak od Srba i Hrvata.

Bogumilska teza i islamizovanje

Bošnjački nacionalisti razvili su i bogumilski mit o prelasku južnoslovenskih naroda na islam. Prema ovoj tezi, čiji je najglasniji promotor Muhamed Filipović, većina naroda u Kraljevini Bosni ranije su bili bogumili, koji se opisuju kao tolerantni. Ovo je ujedno trebalo da posluži kao još jedna distinkcija od Srba - pravoslavnih i Hrvata - katoličkih. U tom smislu piše istoričar Mustafa Imamović koji kaže: "Time je započela bliska saradnja između rimske kurije i ugarsko-hrvatskih kraljeva, te raznih vladara iz loze Nemanjića i njihove svetosavske pravoslavne crkve u zajedničkoj borbi protiv heretičke Bosne, a u stvari protiv njene samosvjesnosti i samobitnosti. Bio je to početak saradnje između mača i križa ili krsta koja se kroz cijelu povijest Bosne, kada su u pitanju bosanski heretici, pa bili da su "parerani" ili "babuni", bilo da su muslimani, nije više nikada prekidala". I rad franjevaca okarakterizovan je kao progoniteljski i neprijateljski prema Bosni, a katolički kralj Stefan Tomašević opisuje se kao brutalni progonitelj inače iznimno tolerantnih bogumila.

Prema bogumilskoj tezi, bogumili su s oduševljenjem primili islam kako bi se sačuvali od katolika i pravoslavnih, te su tobože sarađivali s Turcima protiv sopstvenog kralja Stefana Tomaševića koji ih je kao katolik progonio. Navodno su bogumili prepoznali srodnost islamske i sopstvene teologije, naročito dualistički princip. Bošnjačka nacionalistička istoriografija u tome svijetlu Osmanlije posmatra kao osloboditelje od "krstaša".

Integralizam i unitarizam

Glavni članci: Bošnjački integralizam i Bošnjački unitarizam

Pod okriljem bošnjačkog nacionalizma razvila su se i dva posebna etnopolitička koncepta: bošnjački integralizam (koji zagovara sveopštu bošnjakizaciju) i bošnjački unitarizam (koji propagira pretvaranje Bosne i Hercegovine u unitrnu bošnjačku državu). Ovi koncepti predstavljaju ekstremne oblike bošnjačkog nacionalizma, a pojedini aspekti bošnjačkog integralizma i bošnjačkog unitarizma su u krajnjem ishodu upereni protiv interesa drugih naroda, prvenstveno Srba i Hrvata u Bosni i Hercegovini. Najradikalniji zagovornici ekstremnog bošnjačkog nacionalizma se otvoreno zalažu za reviziju Dejtonskog mirovnog sporazuma u cilju pretvaranja Bosne i Hercegovine u unitarnu državu, putem ukidanja entiteta, a kao međukorak ka ostvarenju tog cilja javlja se insistiranje na postepenom prenosu nadležnosti sa entiteta na državni nivo, ko i insistiranje na prenosu nadležnosti sa kantona na federalni nivo u okviru Federacije Bosne i Hercegovine, sa krajnjim ciljem političke unitarizacije i ostvarivanja bošnjačke brojčane nadmoći nad pripadnicima drugih naroda.

Jedan od prvih ideologa bošnjačkog nacionalizma bio je Safvet Bašagić, koji je pripadao ekstremnom krilu bošnjačkog nacionalnog pokreta, čija se ideologija ogledala u otvorenom i agresivnom poricanju naconalne posebnosti bosansko-hercegovačkih Srba i Hrvata. O razmerama Bašagićevog ekstremizma i šovinizma svedoče stihovi koje je ispevao 1891. godine, a koji su objavljeni u sarajevskom listu "Bošnjak", pod pokroviteljstvom tadašnjih austrougarskih okupacionih vlasti u Bosni i Hercegovini:

Znaš Bošnjače, nije davno bilo,
Sveg mi sv'jeta! nema petnaest ljeta,
Kad u našoj Bosni ponositoj
I junačkoj zemlji Hercegovoj,
Od Trebinja do brodskijeh vrata
Nije bilo Srba ni Hrvata.
A danas se kroza svoje hire
Oba stranca ko u svome šire.

Terminologija

U stručnoj literaturi i publicistici, savremena etapa u razvoju bošnjačkog nacionalizma označava se kao neobošnjaštvo ili novobošnjaštvo, radi jasnijeg razlikovanja od izvornog (zavičajnog) bošnjaštva, koje nije imalo etničku, već samo regionalnu komponentu. Prve teze o etničkom bošnjaštvu je krajem 19. veka uobličio austrougarski političar Benjamin Kalaj, koji je bio veliki zagovornik stvaranja posebne bošnjačke nacije, te se po tome smatra prvim ideologom bošnjačkog nacionalizma.

Bošnjački nacionalizam ne treba mešati sa bosanskim nacionalizmom.

Vidi još

• Bošnjaci (narod)
• Bošnjaci (arhaizam)
• Bošnjački unitarizam
• Bošnjački integralizam
• Svjetski bošnjački kongres
• Prvi bošnjački sabor
• Bošnjakizacija
• Velika Bosna
• Bosanci
• Bosanski nacionalizam
• Bosanski integralizam
• Bosanski unitarizam
• Muslimani (narod)
• Srbi muslimani
• Nacionalizam
• Etnički nacionalizam
• Religijski nacionalizam

Literatura

• Bougarel, Xavier (2009). „Od "Muslimana" do "Bošnjaka": Pitanje nacionalnog imena bosanskih muslimana”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 117—138. 
• Velikonja, Mitja (2003). Religious Separation and Political Intolerance in Bosnia-Herzegovina. College Station: Texas A&M University Press. 
• Dimitrova, Bohdana (2001). „Bosniak or Muslim? Dilemma of one Nation with two Names” (PDF). Southeast European Politics. 2 (2): 94—108. 
• Despotović, Ljubiša M. (2019). „Srbi Muhamedove vere: Od Kalajevih Bošnjaka do Alijinih Novobošnjaka” (PDF). Kultura polisa: Časopis za negovanje demokratske političke kulture. 16 (38): 327—340. Arhivirano iz originala (PDF) 07. 05. 2019. g. Pristupljeno 07. 05. 2019. 
• Đečević, Mehmed; Vuković-Ćalasan, Danijela; Knežević, Saša (2017). „Re-designation of Ethnic Muslims as Bosniaks in Montenegro: Local Specificities and Dynamics of This Process”. East European Politics and Societies and Cultures. 31 (1): 137—157. 
• Zoranić, Hakija (2009). O etnogenezi Bošnjana-Bošnjaka. Sarajevo: Svjetlost. 
• Imamović, Enver (1995). Korijeni Bosne i bosanstva. Sarajevo: Međunarodni centar za mir. 
• Imamović, Enver (1999). Historija bosanske vojske. Sarajevo: Art. 
• Jović, Dejan (2013). „Identitet Bošnjaka/Muslimana”. Politička misao: Časopis za politologiju. 50 (4): 132—159. 
• Kamberović, Husnija (2009). „Bošnjaci 1968: Politički kontekst priznanja nacionalnog identiteta”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 59—81. 
• Kamberović, Husnija (2009). „Sedamnaesta i Dvadeseta sjednica CKSKBIH o nacionalnom pitanju”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 241—295. 
• Kraljačić, Tomislav (1987). Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882-1903). Sarajevo: Veselin Masleša. 
• Kapetanović, Darel (2015). Memorizacija ratnih događaja putem narativa i njen utjecaj na polarizaciju stanovništva u sukobima Hrvata i Muslimana (Bošnjaka) u Hercegovini (PDF). Sarajevo: Friedrich-Ebert-Stiftung. 
• Kraljačić, Tomislav (1987). Kalajev režim u Bosni i Hercegovini (1882-1903). Sarajevo: Veselin Masleša. 
• Kurpejović, Avdul (2006). Slovenski muslimani zapadnog Balkana. Podgorica: Matica muslimanska Crne Gore. 
• Lučić, Iva (2009). „Stavovi Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije o nacionalnom identitetu bosanskih Muslimana/Bošnjaka: Između afirmacije, negacije i konfesionalne artikulacije”. Rasprave o nacionalnom identitetu Bošnjaka: Zbornik radova. Sarajevo: Institut za istoriju. str. 97—115. 
• Pokos, Nenad; Hasanbegović, Zlatko (2014). „(Tro)jedan narod: Bošnjaci, Muslimani i Hrvati muslimani u Hrvatskoj u popisima stanovništva 2001. i 2011. godine”. Društvena istraživanja. 23 (3): 427—448. 
• Reljić, Mitra (2009). „O nacionalnom imenu i preimenovanju jezika Bošnjaka/Muslimana (Srpski jezik kao bosanski u Prizrensko-šarplaninskoj oblasti)” (PDF). Zbornik Matice srpske za slavistiku. 75: 39—52. 
• Redžić, Enver (2000). Sto godina muslimanske politike u tezama i kontraverzama istorijske nauke: Geneza ideje bosanske, bošnjačke nacije. Sarajevo: Institut za istoriju. 
• Selimović, Salih (2001). „Srbi muslimani i njihova denacionalizacija” (PDF). Glasnik Zavičajnog muzeja. Pljevlja. 2: 163—181. 
• Selimović, Salih (2017). „Muslimani srpskog porekla i njihova denacionalizacija”. Srpska slobodarska misao. 18 (102): 119—138. 
• Tanasković, Darko (1995). „Protivrečnosti neobošnjaštva”. Bosna i Hercegovina od srednjeg veka do novijeg vremena. Beograd: Istorijski institut SANU. str. 47—56. 
• Tanasković, Darko (2000). Islam i mi (1. izd.). Beograd: Partenon. 
• Filipović, Muhamed (2007). Ko smo mi Bošnjaci: Ko smo mi Bošnjaci muslimanske vjere i šta mi želimo u našoj domovini Bosni i Hercegovini, u regiji s kojom smo svojim porijeklom i historijom povezani, i u Europi kojoj geopolitički i kulturno pripadamo?. Sarajevo: Prosperitet. 
• Hadžijahić, Muhamed (1970). „Formiranje nacionalnih ideologija u Bosni i Hercegovini u XIX vijeku”. Jugoslovenski istorijski časopis. 9 (1-2): 55—70. 
• Hadžijahić, Muhamed (1974). Od tradicije do identiteta (Geneza nacionalnog pitanja bosanskih Muslimana) (1. izd.). Sarajevo: Svjetlost. 
• Hrabak, Bogumil (1997). „Muslimani ili Bošnjaci u Staroj Raškoj (Novopazarskom sandžaku)”. Novopazarski zbornik. 21: 265—273. Arhivirano iz originala 28. 04. 2020. g. Pristupljeno 15. 06. 2019.