Brvenik (tvrđava)
Brvenik (stsl. Бꙋвѣникь, lat. Beruenich) je tvrđava u Srbiji čiji se ostaci nalaze 8 kilometara severno od Raške, kod istoimenog naselja. Smešten je na jednom od vrhova (599 m) uzvišenja Gradina, iznad ušća reke Brvenice u Ibar. Nije poznato kada je podignut, a tokom srednjeg veka bio je trg i sedište Brveničke župe. Danas je od njega ostalo vrlo malo ostataka, a čitav njegov prostor je zarastao u gusto rastinje.
Prošlost Brvenika[uredi | uredi izvor]
Ne zna se kada je podignut, ali se u njegovoj neposrednoj blizini nalaze manastiri koji potiču iz prednemanjićkog doba, Stara Pavlica[1] i Ibarski Gradac[2], kao i crkve svetog Nikole u Baljevcu (kraj XII ili prva polovina XIII veka[3]) i zadužbina nepoznatog vlastelina, crkva svetog Nikole u Šumniku (kraj XIII ili početak XIV veka[4]). Ispod samog utvrđenja nalaze se ostaci male crkve posvećene svetom Nikoli, koja je početkom XX veka imala očuvano kube i živopis u svojoj unutrašnjosti[5].
Prvi put se u izvorima javlja 1280. godine, kada se u njemu pominje prisustvo kotorskih i dubrovačkih trgovaca[6]. Oni su u Brveniku imali svoju koloniju, u sklopu koje su podigli i crkvu posvećenu svetom Trifunu, koja se pominje u izvorima 1346. godine[6]. Njihovo prisustvo u vezi je sa blizinom Kopaoničkih rudnika, pre svih Ostraće i Koporića[6], a zabeležen je podatak iz 1355. godine, kada je jedan Kotoranin prodao drugom kuću u Brveniku za 110 perpera[6].
Grad sa župom pripadao je knezu Vojislavu Vojinoviću, koji ga je jula 1363. godine zamenio sa čelnikom Musom za Zvečan sa njegovom župom. Tom prilikom je car Uroš (1355—1371) izdao povelju kojom se ozvaničava ova razmena i u njoj su popisana sela Brveničke župe, koja je obuhvatala srednji tok Ibra i tok reke Brvenice[6]. U to doba, knez Vojislav je bio najmoćniji feudalac u Srbiji, koji je ovom razmenom zaokružio svoju oblast[7][8], a sama razmena je, u strateškom pogledu, daleko bila korisnija za njega[9].
Od tog doba, Brvenik postaje središte oblasti čelnika Muse, oženjenog sestrom Lazara Hrebeljanovića (1371—1389), Draganom, a potom i njegovih sinova, Stefana i Lazara Musića. Oni su zajedno sa majkom u blizini tvrđave podigli svoju zadužbinu Novu Pavlicu. Posle Kosovskog boja 1389. godine u kome su poginuli, braća Musići sahranjeni su u njemu, a u crkvi je prenoćilo i telo kneza Lazara tokom njegovog prenosa sa Kosova u Ravanicu[10].
Posle 1389. godine i Brvenik je najverovatnije ušao u sastav oblasti Vuka Brankovića, a Osmanlije ga zauzimaju 1455. godine. Tvrđava je 1476. godine postala sedište kadiluka u sastavu Smederevskog sandžaka (od 1480. godine Zvorničkog), a kasnije i sedište nahije[6].
Prikazan je na austrijskoj karti 1690. godine[5], u osmanskim izvorima se do početka XIX veka pominje kao naseljen[5], a do Prvog balkanskog rata u njemu se nalazila pogranična straža prema Otomanskoj imperiji[11].
Ostaci tvrđave[uredi | uredi izvor]
Od nekadašnje tvrđave danas je ostalo vrlo malo nadzemnih ostataka, koji su danas obrasli u visoko rastinje, a čitav prostor je pokriven velikom količinom kamenja. Na najvišoj tačci utvrđenja se nalazila citadela izdužene elipsoidne osnove, od koje su ostali samo delovi podzida na steni. Severno od nje, polazio je bedem koji se spuštao ka kuli kružne osnove i sa te strane, sa koje je prilaz utvrđenju najlakši, nalazio se suvi šanac.
Utvrđenje se pružalo južno od citadele, ka ušću Brvenice u Ibar, do nešto nižeg vrha (oko 500 m nmv), na kome se nalazila isturena kula, polukružnog oblika i sa te strane se nalazio stari put kojim se dolazilo do utvrđenja. Na istočnoj strani tvrđave nalazio se lagum koji je grad povezivao sa Ibrom i verovatno je služio za snabdevanje Brvenika vodom, u slučaju opsade.
Galerija[uredi | uredi izvor]
-
Pogled sa Ibra, na uzvišenje na kome se nalaze ostaci tvrđave -
Opština Raška — Brvenik -
Opština Raška — Stari grad Brvenik -
Opština Raška — Brvenik
Vidi još[uredi | uredi izvor]
- Brvenik/Brvenik Naselje
- Musići
- Stara Pavlica
- Nova Pavlica
- Ibarski Gradac
- Crkva svetog Nikole u Šumniku
- Crkva svetog Nikole u Baljevcu
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Stara Pavlica — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
(iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Stara Pavlica, crkva”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. - ^ Marković, Vasilije (1920). Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji (I izd.). Sremski Karlovci. str. 66.
- ^ „Crkva sv. Nikole — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
(iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Baljevac, crkva svetog Nikole”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. - ^ „Crkva sv. Nikole — Spomenici kulture u Srbiji”. SANU.
(iz knjige Pejić, Svetlana; Milić, Mileta, ur. (1998). „Šumnik, crkva svetog Nikole”. Spomeničko nasleđe Srbije: nepokretna kulturna dobra od izuzetnog i od velikog značaja (na jeziku: srpski). Beograd: Republički zavod za zaštitu spomenika kulture. str. 459. ISBN 8680879126. - ^ a b v Stanoje Stanojević (pokretač i urednik), „Narodna enciklopedija Srba, Hrvata i Slovenaca” I knjiga, (II fototipsko izdanje), Beograd 1925. (Novi Sad, 2001) (pp. 266)
- ^ a b v g d đ Grupa autora (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja. Beograd. str. 56. ISBN 978-86-17-16604-3.
- ^ Grupa autora (1981). Istorija srpskog naroda I. Beograd. str. 582.
- ^ Mihaljčić, Rade (1975). Kraj srpskog carstva. Beograd. str. 36.
- ^ Grupa autora (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja. Beograd. str. 113. ISBN 978-86-17-16604-3.
- ^ Mihaljčić, Rade (1975). Kraj srpskog carstva. Beograd. str. 209.
- ^ „Vojna enciklopedija” II knjiga, Beograd 1971. (pp. 88)
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Deroko, Aleksandar (1950). Srednjevekovni gradovi u Srbiji, Crnoj Gori i Makedoniji. Beograd: Prosveta.
- Grupa autora (2010). Leksikon gradova i trgova srednjovekovnih srpskih zemalja. Beograd. str. 56. ISBN 978-86-17-16604-3.
- Tatjana Katić, Gordana Garić-Petrović: Popis zeameta i timara oblasti Brvenik iz 1477. godine, Mešovita građa 32 (2011) 157—190.
