Bunjevci

Ova stranica je zaključana od daljih izmena anonimnih korisnika i novajlija zbog sumnjivog doprinosa istih, koji treba da se raspravi na stranici za razgovor
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Za druge upotrebe pogledajte stranicu Bunjevci (višeznačna odrednica).
„Bunjevac” preusmerava ovde. Za prezime pogledajte stranicu Bunjevac (prezime).
Bunjevci
Zastava vojvođanskih Bunjevaca
Ukupna populacija
nepoznato
Regioni sa značajnom populacijom
 Srbija11.104 (2022)[1]
 Mađarska1.500 (2001)
Jezici
bunjevački govor srpskog jezika
Religija
dominira katolička
Srodne etničke grupe
Južni Sloveni

Bunjevci su etnička grupa naseljena pretežno u Bačkoj, oko Subotice, zatim u Baranji, Banatu, i Mađarskoj (u čongradskoj i peštanskoj županiji).[2]

Poreklo

Postoje mnoge teorije o poreklu Bunjevaca. Vuk Karadžić izneo je pretpostavku da se Bunjevci zovu po hercegovačkoj reci Buni, sa koje su doselili u Bačku.[3] Za Bunjevce se sigurno zna, da su kao katolici došli u Bačku, u pratnji katoličkih kaluđera, a sem toga ih u svim tadašnjim vojnim dokumentima nazivaju katoličkim Srbima.[4] Doselili su se sa teritorije oko Svilaje i Dinare, najpre u Liku i Slavoniju, a zatim i na teritorije u kojima i danas žive.[2]

Prošlost i poreklo Bunjevaca nepoznato je, takoreći i za njih same i za ostali svet, jer se nije nigde očuvao nikakav pouzdan podatak, koji bi u tom pogledu dao verodostojna razjašnjenja.[5] Mađarski pisci, koji su više pisali o običajima i odelu Bunjevaca nego o njihovoj istoriji, ipak pominju da su oni poreklom iz Hercegovine.[4] Verovatno je da Bunjevci zajedno sa Šokcima pripadaju onoj skupini Južnih Slovena koji u današnjoj Bosni, Hercegovini i Dalmaciji stanuju od 6. ili 7. veka.[6]

Istoričar Dušan Popović ga ispravlja, tvrdeći da su Bunjevci potekli sa teritorije koja nije pripadala ni Srbiji ni Hrvatskoj, te prema tome Bunjevci nisu ni Srbi ni Hrvati.

Krajem tridesetih godina 20. veka ponovo je otvoreno pitanje nacionalnog identiteta Bunjevaca.

Ime

Bunjevci se u najstarijoj mađarskoj literaturi najčešće nazivaju upravo Bunjevcima, katoličkim Racima, Ilirima ili Dalmatima.[7][8]

Dr Aleksa Ivić navodi da se Bunjevci u najstarijoj literaturi najčešće nazivaju katoličkim Srbima, a tek kasnije Dalmatincima i Bunjevcima.[9]

Pal Teleki, Mađar, poznati stručnjak za geografiju, univerzitetski profesor i kasniji predsednik mađarske vlade na svojoj etnografskoj karti Mađarske iz 1910. godine, Bunjevce opisuje kao katoličke Srbe.

Lički i senjski Bunjevci

Senjski biskup M. Brajković piše 1700. godine da u ličkom Pazarištu žive "pokatoličeni Vlasi (Srbi) koji se drukčije zovu Bunjevci."[10]

Italijanski putopisac Fortis sreće Bunjevce u Senju 1774. godine i primećuje da su to planinski, katolički Morlaci[11], koji su se dosta izmenili - postali mirni. Deo njih se odatle mnogo ranije preselio u Mađarsku a deo u Italiju, uz pomoć Austrije.

Manojlo Grbić u prvoj knjizi „Karlovačko vladičanstvo” iz 1891. na pp. 235. piše: „Dekretom cara Leopolda od 3. marta 1691. podvlaštena je Lika s Krbavom pod senjsku biskupiju. Tamo je bilo nekoliko stotina rimokatoličkijeh porodica: Bunijevaca, Hrvata, Kranjaca i pokrštenijeh Turaka, što no ih naseli đeneral Herberštajn i..pop Marko Mesić.” Na 76. str. piše: „...kako su naseljeni po Lici i po Krbavi: Bunijevci, Hrvati i Kranjci pored i između pravoslavnijeh Srbalja. Bunijevci su došli iz sjeverne Dalmacije, gdje ih je od starine dosta bilo. U starijem listinama zovu se oni ’katoličkijem Vlasima i najviše Morlacima’, kao što su strani pisci zvali i pravoslavne Srbe ili Vlahe. Govore čisto srpski, zapadnijem govorom, te se oni po tome zovu i ikavci... i oni su vojevali na Turke zajedno sa Srbljima. Kad su Turci prognati iz Like i iz Krbave, naseljeno je tuda do 160 kuća Bunijevaca, što iz Dalmacije a što otuda iz Primorja. Bunijevci su naselili: Lovinac, Ričicu, Sv. Rok, Smiljan, Bužim, Trnovac, onda mjestau podgorju oko Baga, za tijem Pazarište i Sv.Juraj.”

Demografija

Muška i ženska bunjevačka nošnja, Subotica (oko 1900).

Prema popisu stanovništva iz 2011. godine, na teritoriji Srbije bilo ih je ukupno 16.706, što je činilo 0,23% od ukupnog stanovništva zemlje.[12] Na osnovu procene, u opštini Subotica je među Bunjevcima, iste godine bilo 7.240 osoba ili 46,58%, koje nisu koristile bunjevački govor kao svoj maternji jezik, a u opštini Sombor je bilo oko 1.671 ili 81,19% takvih slučajeva. Populacija Bunjevaca, u njihovom tradicionalnom zavičaju, pokazuje dugoročni trend smanjivanja (od 70,5 hiljada u 1910. godini, njihov broj je, u 2002. godini, opao na 40,1% te populacije; deo ove bunjevačke populacije iz 1910. godine, u proteklom veku je obuhvaćen hrvatskom nacionalnom zajednicom u Vojvodini i Mađarskoj).[13]

Prema popisu sprovedenom u Republici Srbiji iz 2022. godine, Bunjevaca u Srbiji ima 11.104.

Istorija

Seoba iz prapostojbine

Migracije Bunjevaca

Kada su Osmanlije 1464. godine osvojili Bosnu tada je Mehmed II Osvajač svakome osigurao svoj posed, ali posle smrti Bajazita II i Selima I, u doba sultana Sulejmana Veličanstvenog došlo je do haranja begova, te su mnogi izbegli u Ugarsku, a beglerbezi su posle njihova imanja uvrstili u vakufe.[14] Iako je starešina bosanskog reda franjevaca, fra Anđeo Zvizdović, 1463. godine izdejstvovao kod Mehmeda II da bosanskim katolicima izda tzv. „Magnu chartu” („Slobodnu veroispovesti“), odrubljivanje glava vodećih bosanskih ljudi još iste godine u Sarajevu poljuljalo je poverenja naroda u Turke.[15]

Otimanje dece, potajno ubijanje odraslih, nesnosni danci, ratni tereti, nemilosrdna zlostavljanja, otimačine, stegnuta sloboda veroispovesti i tiransko ponašanje prema hrišćanima, bile su glavne bede i nevolje podjarmljenog naroda.[16] Naposletku je narodu bilo dosta robovati, te je krenuo u krajeve gde se nadao da će biti pošteđen od turskih ugnjetača, ali gde će i sa više izgleda moći da se osveti Turcima za sve bede.[5]

Početkom 17. veka pominje se parohija Bunjevci u Kaločkoj arhiepiskopiji, koja se protezala i na prostor današnje Bačke u Srbiji.

Bečki rat 1683-1699.

Seoba Bunjevaca u Dalmaciju odvijala se u najvećoj meri tokom oslobodilačkog rata 1683—1699. godina, kada je Ludvig Vilhelm Badenski, nakon oslobođenja Beča i vraćanja Budima, sa svojom pobedničkom vojskom krenuo prema jugu, da bi posle oslobođenja Mađarske oslobodio Bosnu od vladavine Turaka.[17] Turci su sprečavali iseljavanje iz Bosne i iseljenici su obično noću morali da putuju.[5] No, kako su Turci napredovali, ovi su prelazili u Mađarsku.[16] Slavonija, iako je i dalje bila pod Turcima, bila je za tadašnje prilike dosta naseljena neprekidnim doseljavanjem pravoslavnih i katoličkih Srba (docnijim Šokcima slavonskim), te su u njoj Bunjevci samo manja naselja osnovali, dok su se u grupama bili uputili u Gornju Bačku.[4]

Nakon pada Budima Turci su brzo gubili grad za gradom tako da je već godine 1687. hrišćanska vojska, progoneći Turke, došla u Bačko Potisje i tu se utaborila.[18] Bunjevci, pošto su čuli da je u taboru sam glavni vojskovođa carske vojske, bavarski izborni knez Maksimilijan II Emanuel, poslali su mu poslanstvo s namerom da se stave u službu carske vojske, želeći zauzvrat da im on preda vlast nad Suboticom, Bajom i Segedinom.[18] Bavarski knez je 9. jula, u Irigu (Srem), preporučio Bunjevce Vojnom savetu u Beču, da bi im sagradio, radi stanovanja, tri plota u Segedinu, Subotici i Baji.[19] Bunjevci su došli pod vođstvom osamnaest franjevačkih kaluđera u Suboticu. Jedni su se nastanili u Subotici, na mestu današnjeg franjevačkog manastira, a drugi su se preselili u Segedin.[18] Za vreme turskih osvajanja Bačka je mnogo opustela, naročito su se mađarske naseobine rasturile i tako napravile mesta srpskim, koje su i pre bile jake, a koje su se naročito umnožile za vreme mnogih seoba Srba sa Balkana u Ugarsku.

Rakocijev ustanak

Čitavih pedeset i sedam godina bili su Bunjevci graničari i za sve to vreme služili su austrijsku monarhiju verno. Dok Turci nisu isterani iz Srednje Evrope, Bunjevci su se kao članovi srpske milicije borili protiv Turaka.[5]

Karlovačkim mirom završio se sedamnaesti vek sa ne velikim rezultatima, jer je Banat i dalje ostao pod Turcima, a Bačka pripala Ugarskoj. Da bi se zaštitilo stanovništvo od napada Turaka na granici, osnovana je još 1697. godine potiska i tamiška vojna krajina. I Subotica je potpala pod vojnu krajinu, pa je tako i u Subotici bila vojnička uprava, milicija (1714—1743), čiji kapetani su birani iz porodice Sučić.[18] Bunjevci, koji su se nastanili u Subotici, želeli su mirnije dane. Dok su uz rame sa Srbima borili protiv neprijatelja na strani, dotle su im kod kuće vojnici Rakocija i Imra Tekelije ubijali decu i žene.[5] U Bač, gde tada bila vrlo slaba vojnička posada, bunjevačka nejač skrivala se po subotičkim ritovima i jankovačkim šumama. To krvoproliće i pustošenje trajalo je sve do 1711. godine kada je došlo do tzv. Satmarskog mira.[4] Te godine su se vratili iz Petrovaradina bunjevačke porodice, koje su tamo izbegle od Rakocijevog terora.

Rakocijev ustanak opustošio je Bačku, a kuga iz 1709. godine umorila je dosta naroda u Bačkoj, a naročito u bunjevačkim krajevima.[4] Posle stradanja i nevolja oko ratovanja sa Turcima, prolaska velikih vojski, pomeranja granice, ustanka Ferenca Rakocija, i ponovnih ratnih pustošenja koja su jedno vreme zaustavila privredni oporavak, Subotica je počela polako da napreduje i postaje zanatski i trgovački centar regije i to dobrim delom zahvaljujući Bunjevcima.[20]

Habzburški ratovi

Bunjevci, kao i srpska milicija u Bačkoj, nisu se išli samo na Turke, već su odaslani nekoliko puta na zapad. Godine 1734. bili su u Šleziji, a 1740-42. u Šleziji i Moravskoj pod kapetanom Arsenom Vujićem i Jovanom Savićem.[5] Uoči svog polaska za Bavarsku, subotička pešačka i konjička četa zamolila je generala Engels-Hofena, tadašnjeg komandanta tamiškog Banata, da mogu i nadalje pod svojim kapetanima vojevati, što im je i odobreno. Bunjevci su docnije bili posadne trupe u Šapcu (1738) i u drugim mestima u Srbiji, kada je tamo obrazovana austrijska vlast.[5] Pod Beograd su bili poslatu Bunjevci 1739. na tzv. „galijima”, da sa njih operišu. Za sve to vreme kući su ih snalazile nesreća za nesrećom.

Elibertacija Subotice i Sombora

Bunjevci su igrali uglednu ulogu u doba dugih rasprava između bačke i bodroške županije, pošto je bilo onih Bunjevaca i Šokaca koji su potpadali pod županijsku vlast, i onih koji su bili pod vojnom upravom Vojne krajine.[5] Sa Bunjevcima i Šokcima izmešano, stanovali su u tim mestima i pravoslavni Srbi, a u ostalim bačkim mestima sami Srbi, naročito u Donjoj Bačkoj i Šajkaškoj (kuda su se stanovnici doselili iz Gornjeg Karlovca gde je vladala glad, kako se prilikom toga popisa tvrdilo).[4] Rasprave oko poseda bile su dugotrajne, a parnice su se češće ponavljale, kao što su komisije izlazile.

Pored svih zasluga, koje je bačka milicija imala u ratovima protiv Turaka, Ugarski sabor nikako nije rado gledao i češće je pokušavao, da se ona ukine, izvesno za to, što nije hteo da ima „državu u državi“. Zakonom (3. §. XVIII) ukine se 1742. godine vojna krajina u Bačkoj, a 7. maja 1743. godine posta Subotica povlašćena kameralna varošica pod imenom „Szent Mária“.[5] Vojnički život zamenjen je građanskim i Bunjevce su postali građani, isto tako korektni, kao što su bili i dobri vojnici. Postali su i vredni zemljoradnici i dobri pošteni građani. Prema carskoj privilegiji u varošici je dozvoljeno pravo održavanja tri zemaljska vašara (16. maja, 8. septembra, i 1. novembra) i jedan nedeljni (ponedeljkom).[21]

U pedesetim godinama 18. veka imala je subotička opština mnogo posla, dok se nije konsolidovalo novo stanje i dovršila varoška organizacija. No, najduže je trajao rad oko potpunog oslobođenja ove varoši, tj. oko toga, da Subotica, koja dotle bila samo povlašćena kameralna varošica, postane autonomna slobodna kraljevska varoš, kakva je u tom vremenu već bio Sombor i dr.[5] Bunjevci su živo radili, da to postane i Subotica i za to su mnoge deputacije išle Kraljici u Beč i Požun, od kojih je najsrećnija bila deputacija, koju je vodio Petar Josić.[4] Subotica je konačno 22. januara 1779. godine postala prava slobodna kraljevska autonomna varoš i dobila ime „Maria Tereziopolis“, u slavu vladarke Marije Terezije. Privilegija iznosi prava i dužnosti nove slobodne kraljevske varoši, njene granice, i položaj i prava srpsko-pravoslavnog stanovništva u njoj. U Subotici je nastala velika radost i ovaj se dan svečano proslavio.

Asimilacija

Do polovine 18. veka, tokom postojanja Vojne krajine u Bačkoj (do 1751. godine), oko 98% posto stanovnika ovog prostora činili su etnički Srbi i Bunjevci i Šokci.[22] Prvih godina građanske uprave u Subotici i ostalim bačkim mestima, po ukidanju Vojne krajine, Srbi su odlučili izjavili, da žele i dalje da ostanu graničari.[4] Oni Srbi i Šokci, koji se nisu hteli odvići od vojničkog života, iselili su se u Vojnu krajinu, a neki i u Rusiju. Iz same Subotice iselilo se 315 pravoslavnih porodica, a na kraju je ostalo samo 20 srpskih.[4] Ovo iseljavanje je podstaklo austrijske vlasti da u Bačku kolonizuju Švabe (Nemce), Slovake i Rusine.[22]

Subotica je u novom položaju kao kameralna varošica imala da se bori sa raznim neprilikama. Postojao je spor sa subotičkim „nemešima“ (mađ. nemes). Germaniziranje Bačke u to vreme, nije se ogledalo samo u kolonizaciji Nemaca, već i u tome, što su u većim varošima, kao u Subotici, gde je bilo samo nekoliko nemačkih porodica, zaveli 1784. godine nemački jezik, kao zvaničan mesto latinskog.[4] Godine 1748. u Subotici je bilo 586 bunjevačkih, 64 srpskih, 56 mađarskih i 51 nemačkih poreznih glava.[5]

Napoleonovski ratovi

Posle Svištovskog mira (1791. g.) kojim se završio rat s Turcima, nastali su zapleti u Francuskoj, što je uticalo i na prilike u Ugarskoj.[5] Od 1792 g. pa sve do 1812 g. Subotica je davala vanrednu pomoć vojsci koja se austrijskoj borila protiv Napoleona.[4] Plemići su sastavili konjaničku četu, kojoj zapovednik bi kapetan Vojnić, Bunjevac. Na ugarskom saboru 1790/1. bila je Subotica zastupljena sa svoja prva dva poslanika Antunom Parčetićem i Ivanom Sučićem. U to vreme pušten je u saobraćaj i Francov (kanal) prokop u Bačkoj, koji spaja Dunav i Tisu, i pokazao se korisnim za privredu i saobraćaj.

Pošto su prošli Napoleonovi ratovi, nastao je u Ugarskoj kulturni pokret, koji je zahvatio i Suboticu. U početku ovog veka Bunjevce su najviše zanimale varoške restauracije i izbori. U četrdesetim godinama nastao je u Subotici živ pokret oko udruživanja.

1848/49.

Vest o revoluciji u Pešti stigle su u Suboticu privatnim linijama za nekoliko dana, da bi zvanična okružnica koja je razaslana na sve strane iz Pešte stigla u toku nedelje, odnosno 27. marta, na adresu predsednika municipije.[23] Kako su vesti o „rebeliji“ bile sve češće, tako je i odnos gradske vlasti, koja je bila u rukama građana lojalnih Pešti, a činili su je mađarsko i bunjevačko stanovništvo, većinom katoličke veroispovesti, bivao sve neprijateljski prema subotičkim Srbima.[23] Arhimandrit Stefan Ilkić je u svojoj raspravi[24] ukazao na razlog takvog njihovog ponašanja prema pravoslavnim Srbima: Veroispovest ih je delila i tuđila od rasnih im srodnika.[25] U vreme mađarske četrdesetomaške revolucije u bajmočkom ataru, u stvari, na Kaponjskom ritu, došlo je do oružanog sukoba između mađarske i srpske vojske iz koje Mađari izlaze kao pobednici.[26] Povoljan ishod bitke za stanovnike Subotice koji su bili na mađarskoj strani, dakle za Mađare i Bunjevce, doneo je veliko olakšanje, dok je među Srbima doneo doneo dodatnu zabrinutost i nespokojstvo koje se ubrzo i potvrdilo u događajima koji su usledili.

Preporod

Bunjevci su uvek bili vezani za pesmu, igru, a samim tim i zabavu.[27] Veliko prelo je izvorna bunjevačka manifestacija s tradicijom od 130 godina i uvek je bila organizovana u krilu najznačajnije društveno-kulturne institucije, Pučke kasine, koja je osnovana pod nazivom „Bunjevačka kasina“ u vreme bunjevačkog nacionalnog preporoda kad su istaknute bunjevačke ličnosti, biskup Ivan Antunović, Boze Šarčević, Ago Mamužić i Pajo Kujundžić shvatili da će se Bunjevci potpuno odroditi i nestati ako se nešto ne preduzme.[28] Prvo bunjevačko Veliko prelo održano je 2. februara 1879. godine, na Marindan, u organizaciji bunjevačke Pučke kasine, u dvoranama „Hotela ka varoši Pešta“, kako se onda zvala već srušena zgrada Narodnog pozorišta u Subotici.

Ivan Antunović nije bio prisutan kod otvaranja Pučke kasine zbog svog slabog zdravlja, ali je uputio pismo predsedniku Đeni Duliću, kome je između ostalog napisao:

Od ove Kasine zavisi razvitak ne samo subotičkih nego i svih ostalih ugarskih Bunjevaca. Ovoj Kasini triba postat ognjištem bunjevačke narodne prosvite, ovom triba svi Bunjevci da dolaze da potpaljivaju tinjajući oganj narodnog bivstvovanja da ozeleni ono što je mrzlim nehajom opaljeno.

Ujedinjenje 1918.

Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji, održana u Novom Sadu 25. novembra 1918. Skupština je proglasila prisajedinjenje Banata, Bačke i Baranje Kraljevini Srbiji.

Približavanjem srpske vojske granici monarhije, jačala je i politička aktivnost srpskog i bunjevačkog stanovništva u Vojvodini.[29] A kad je 13. novembra 1918. godine, glas o njenom približavanju stigla do subotičkih prvaka – nekoliko dana pre (10. novembra) formiranog Narodnog odbora Bunjevaca i Srba – na železničkoj stanici se skupila velika masa.[30] Vođa Bunjevaca, pop Blaško Rajić, pozdravio je srpsku vojsku.

Ugarska vlast u Vojvodini nije imala snage za neko jače suprotstavljanje osnivanju vlasti Srpskog narodnog odbora, a u biranju između već prisutnih nevolja: zelenog kadra i Srpskog narodnog odbora, izabrala je ovu drugu.[31] Tako je 25. novembra u Novom Sadu Velika narodna skupština Srba, Bunjevaca, Slovaka, Rusina i ostalih naroda iz Banata, Bačke i Baranje donela odluku o priključenju Kraljevini Srbiji.[32] U radu skupštine učestvovalo je 757 poslanika, od toga bilo je: 578 Srba, 84 Bunjevca, 62 Slovaka, 21 Rusin, 3 Šokca, 2 Hrvata, 6 Nemaca i 1 Mađar.[33] Odmah po prispeću u grad, srpska vojska, kojoj su se članovi Bunjevačko-srpske garde pridružili, počela je da zaposeda važne objekte.[34] Novinar Joso Šokčić je dolazak i boravak prestolonaslednika Aleksandra, kasnije kralja Jugoslavije, 1919. godine u Subotici, zabeležio do detalja.[35] Nakon predaje darova uz pozdrave, krenula je velika povorka kroz varoš, koja je završena uz klicanje regentu Aleksandru i jugoslovenskoj Subotici.[36]

Regenta Aleksandar Karađorđević održao je 26. jula 1919. godine u subotičkoj Gradskoj kući govor, u kojem je pozdravio Bunjevce, istakao njihove zasluge u stvaranju Kraljevine SHS.[37]

Politički život

Bunjevačke novine, br.14 iz 1925. godine

Između dva svetska rata u Narodnoj skupštini u Beogradu sedelo je nekoliko Bunjevaca.

U jesen 1920. obrazovana je Bunjevačko-šokačka stranka, koja je na parlamentarnim izborima 1920. i 1923. osvojila četiri mandata odnosno tri mandata. Njeni poslanici u prvom sazivu bili su Blaško Rajić, Vranje Sudarević, Stipan Vojnić Tunić i Ivan Evetović, a u drugom Blaško Rajić, Vranje Sudarević i Ivan Evetović. Prva trojica su izabrani u subotičkom, a četvrti u somborskom izbornom okrugu. Na čelu ove strane nalazio se do 1924. župnik Blaško Rajić. Stranka je imala autonomistički i katolički program. Kada je Evetović 1923. preminuo, na njegovo mesto došao je Antun Bošnjak iz Sombora, a kada je 1924. umro Sudarević, zamenio ga je Miško Prćić urednik Hrvatskih novina. Bunjevačko-šokačka stranka se pocepala krajem 1924. Pristalice Blaška Rajića su se izdvojile iz stranačkih redova i formirale Vojvođansku pučku stranku. Vođstvo nad BŠS je preuzeo subotički advokat Mirko Ivković Ivandekić. Ni jedna ni druga stranka nisu prošle cenzus na parlamentarnim izborima 1925. Godine 1926. celokupni kadar BŠS prešao je u HSS. Na parlamentarnim izborima 1927. ni subotička organizacija HSS, ni VPS nisu uspele osvojiti mandat u Vojvodini.

Godine 1920. iz redova Bunjevačko-šokačke stranke izdvojilo se nekoliko članova pod predvodništvom Antuna Vidakovića Božana. Oni su formirali Zemljodilsku stranku, koja se brzo utopila u Narodnu radikalnu stranku. Na parlamentarnim izborima 1920. u subotičkom izbornom okrugu je na listi NRS izabran Ivan Crnković. Crnkovića je postepeno istisnuo iz radikalskih struktura Marko Jurić, koji je osvojio mandate u Subotici 1923, 1925. i 1927. Jurić je održao marta 1927. govor u Narodnoj skupštini, gde je osudio delovanje Hrvatske seljačke stranke u Subotici.

Nakon uvođenja šestojanuarske diktature, Mirko Ivković Ivandekić je istupio iz redova HSS i postao pristalica vlade Petra Živkovića. Marko Jurić i Antun Vidaković Božan su postali senatori Dunavske banovine. Na izborima 1931. Ivandekić je izabran u subotičkom izbornom okrugu na listi Petra Živkovića. Nakon ubistva kralja Aleksandra u Marseju nastao je preokret u političkom životu Bunjevaca. Jugoslovenska narodna stranka Bogoljuba Jevtića je izgubila podršku svojih pristalica u Subotici. Braća Mirko Ivković Ivandekić i Ivan Ivković Ivandekić pristupili su Jugoslovenskoj radikalnoj zajednici. Marko Jurić je sa svojim pristalicama osnovao paralelnu strukturu JRS. Na majskim izborima 1935. u subotičkom izbornom okrugu je pobedio predstavnik Ujedinjene opozicije Josip Vuković Đido, pristalica Vlatka Mačeka. Ban Dunavske banovine je uklonio 1938. sa mesta subotičkog gradonačelnika Ivana Ivkovića Ivandekića i umesto njega postavio Marka Jurića. Na decembarski izborima 1938. u subotičkom izbornom okrugu Jurić je izabran za poslanika predstavnik Jugoslovenske radikalne zajednice.

U Subotici su u dva navrata izlazile Bunjevačke novine: prvo kao organ Narodne radikalne stranke (1924—1927), a zatim kao organ Jugoslovenske radikalne zajednice (1940—1941).[38]

250-godišnjice dolaska Bunjevaca u Suboticu

Hrvatska kulturna zajednica u Subotici priredila je 14-16. avgusta 1936. godine proslavu "250 godina od doseljavanja Bunjevaca u taj grad. Tom prilikom su otkriveni spomenici dvojici bunjevačkih velikana. Prvo je otkriven nadgrobni spomenik dr Paji Kujundžiću, nad njegovim grobom, a zatim i poprsje "omiljenom bunjevačkom pesniku" Anti Evetoviću, koji se potpisivao pseudonimom "Miroljub". Taj spomenik je delo kipara Ivana Meštrovića i nalazi se pred katoličkom crkvom Sv. Terezije. Prigodni govor je održao Marko Čović, na temu Evetovićevog pisanja. U programu je učestvovalo Hrvatsko pjevačko društvo "Neven" sa prigodnim kompozicijama.[39]

Nakon Drugog svetskog rata

Faksimil o ukidanju prava na izjašnjavanje Bunjevcima i Šokcima 1945. godine

Nakon oslobođenja 14. maja 1945. godine nove vlasti su uredbom naredile da se pripadnici Bunjevačke etničke grupe mogu izjašnjavati samo kao Hrvati.[40]

Događa se, da se mnogi Hrvati uvode kao Bunjevci i Šokci u rubrike, gde se označava narodnost, a ne kao Hrvati kao npr.: u legitimacije, razne evidencije i spiskove, i to biva često i po njihovom izričitom zahtevu ili po volji i nahođenju dotičnog činovnika.

Kako bunjevačke i šokačke narodnosti ne postoje, to vam se naređuje da sve Bunjevce i Šokce imadete tretirati isključivo kao Hrvate bez obzira na njihovu izjavu. U raznim okruzima i mestima, gde se oni do sada uvedeni kao Šokci i Bunjevci ima se to ispraviti i označiti kao Hrvati naročito u legitimacijama, biračkim spiskovima, putnim dozvolama i raznim drugim spiskovima po narodnosti. U buduće se imaju unositi samo isključivo kao Hrvati. Sve do sada izdate legitimacije i isprave, gde su označeni kao Bunjevci i Šokci, imaju se uništiti i nove izdati, izdavanje novih legitimacija ne sme se ponovo naplaćivati od stranaka.

Stavlja vam se u dužnost da o ovome odmah izvestite sve gradske i sreske, a preko ovih mesne, da to što pre bezuvetno sprovedu, a vi da se starate, da se ovo svakako izvrši i da o učinjenom izvestite.

— Glavni narodno oslobodilački odbor Vojvodine[41]

Današnje stanje

Etnička mapa opštine Subotica, sa naseljem Ljutovo, u kojem bunjevačko stanovništvo ima relativnu većinu (popis iz 2002. godine)

Bunjevci nemaju škole, literaturu i medije na ikavici kao svom svakodnevnom govoru (u Mađarskoj su izbrisani iz nomenklature nacionalnih manjina i kategorizovani kao Hrvati, u Vojvodini tek 2007. godine, više od jednog veka posle ukidanja, u Austrougarskoj, školstva na bunjevačkom jeziku, u osnovno obrazovanje u bunjevačkim sredinama, uvedena je fakultativna nastava maternjeg govora s elementima nacionalne kulture; literatura je u zaostajanju, uključujući nedovršenost standardizacije bunjevačkog ikavskog dijalekta; kulturni i informativni sadržaji u elektronskim medijima se svode na trajanje od dva sata nedeljno a štampana periodika je svedena na tri mesečne publikacije).[42]

Narodna skupština Mađarske je odbila zahtev tamošnjih Bunjevaca da im se prizna status nacionalne manjine, pre svega se vodeći stajalištem Mađarske akademije nauka da su Bunjevci etnička grupa Hrvata,[43] kao i zbog negodovanja Hrvatskog nacionalnog veća u toj zemlji, koji je podneo prigovor Ustavnom sudu (doduše, sam prigovor je odbijen pošto je postojao dovoljan broj potpisa podnet državnom glasačkom odboru).

Profesor Filološkog fakulteta u Beogradu dr Ranko Bugarski ima jedno objašnjenje u kojem navodi da bi se bunjevački jezik vrlo teško mogao definisati kao jezik, ali bi se sigurno mogao definisati kao jezik kulture sa elementima nacionalne kulture.[44] Sličan stav ima Jožef Palinkaš, predsednik Akademije Nauka u Mađarskoj koji kaže da je formiranje bunjevaca "u samostalnu nacionalnu manjinu kulturno-istorijski a delom i jezički opravdano".

Kultura

Njihovo lirsko narodno stvaralaštvo i pripovetke su bogate, a prvi put o istoriji Bunjevaca piše biskup Ivan Antunović 1882. godine, zatim Ištvan Ivanji, Radoslav Lopašić, Mane Grbić i drugi.[45] Brojna literatura o Bunjevcima najčešće je vezana za Suboticu, jer je očigledno ovaj grad uvek bio glavno središte Bunjevaca i po broju stanovnika i po uglednim građanima koji su obavljali važne poslove u varoši.[46]

Prve bunjevačke škole osnovane su u Somboru 1717, Baču 1734, Gari 1735, Bođanima 1741.[47] Bunjevačku književnost 18. veka krase deseterački stihovi u delu „Dostojna plemenite Bačke“ čiji puni naslov glasi: „Dostojna plemenite Bačke starih uspomena sadašnji i drugi slavinske krvi delijah slava bačkim plemićem, s prigodom čuvanja Svete krune i okrunjena Leopolda II od domorodca u Baji prikazana“; štampano u Kaloči 1790. godine.[48]

Tradicionalni način izvođenje narodnih pesama kod Bunjevaca, takozvana "groktalica" uvršten je u Nacionalni registar Nematerijalnog kulturnog nasleđa Srbije.[49]

Vidi još

Reference

  1. ^ „Ris. 4. Sostav amfibolov Йoko-Dovыrenskogo massiva: zvezdы – iz dunitov i plagiperidotitov po (Kislov, 1995), rombы iz plagiolercolitov – na diagramme oktaэdričeskiй alюminiй – summa vыsokozarяdnыh kationov po (Simakin i Šapošnikova, 2018). Zvezda, otmečennaя kružkom, otvečaet sostavu amfibola vыrosšego iz rastvora (avtometasomatičeskogo ili metamorfičeskogo proishoždeniя).”. dx.doi.org. Pristupljeno 2023-06-23. 
  2. ^ a b Vukićević 2006, str. 53.
  3. ^ „Vuk Karadžić, Srbi svi i svuda: Kovčežić za istoriju, jezik i običaje Srba sva tri zakona (Beč, 1849)”. Pristupljeno 5. 8. 2010. 
  4. ^ a b v g d đ e ž z i j „Иван Иванић, Историјско-етнографска расправа: Буњевци и Шокци (Београд 1899)”. Pristupljeno 5. 8. 2010.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. avgust 2010)
  5. ^ a b v g d đ e ž z i j k „Иван Иванић, О Буњевцима : повесничко-народописна расправа (Суботица 1894)”. Pristupljeno 5. 8. 2010. 
  6. ^ „Mijo Mandić Mlađi, Buni, Bunievci, Bunjevci (Subotica 2003/04)”. Pristupljeno 5. 8. 2010.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (12. јануар 2011)
  7. ^ Nevenka Bašić Palković. (mart 2010). „Bunjevci u mađarskoj literaturi“. Bunjevačke novine, br. 57. pp. 7
  8. ^ „О Буњевцима и Шокцима”. Politika Online. Приступљено 2021-03-30. 
  9. ^ Isti. (jun 2006). „Nemac sačuvao dokument o Bunjevcima“. Isto, br. 12. pp. 8
  10. ^ "Дело", Београд 1911. године
  11. ^ Фортис Алберто: "Пут по Далмацији 1774. године", превод, Загреб 1984.
  12. ^ „Национална припадност, Попис 2011”. stat.gov.rs. Архивирано из оригинала 19. 11. 2015. г. Приступљено 23. 5. 2016. 
  13. ^ Isti. (februar 2010). „Nacionalna zajednica Bunjevaca i Statut AP Vojvodine“. Isto, br. 56. pp. 20
  14. ^ Ivan Antunović, Rasprava o podunavskih i potiskanskih Bunjevcih i Šokcih u pogledu narodnom, vjerskom, umnom, građanskom i gospodarskom, Hrvatski znanstveni zavod, Pečuh 2002. pp. 37
  15. ^ Bernardin Unji, Istorija Šokaca, Bunjevaca i bosanskih franjevaca, Subotica : Bunjevačka matica : Birografika, 2001. pp. 29
  16. ^ а б „Dr Matija Evetović, Kulturna povijest bunjevačkih i šokačkih Hrvata (Subotica 1941)”. Pristupljeno 5. 8. 2010.  Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. фебруар 2010)
  17. ^ Bernardin Unji, Istorija Šokaca, Bunjevaca i bosanskih franjevaca, Subotica : Bunjevačka matica : Birografika, 2001. pp. 13
  18. ^ а б в г Ivo Prćić, Subotica i Bunjevci, Subotica : Tiskara Josipa Horvata, 1936. pp. 10-23
  19. ^ Bernardin Unji, Istorija Šokaca, Bunjevaca i bosanskih franjevaca, Subotica : Bunjevačka matica : Birografika, 2001. pp. 45
  20. ^ Zo. Ve. (jul 2006). „Subotički vašari i pijace u prošlosti“. Bunjevačke novine, br. 13. pp. 9
  21. ^ Isti, Isto
  22. ^ а б Dr Aleksandar Raič. (maj 2009). „Uvod u bunjevačko pitanje“. Bunjevačke novine, br. 47. pp. 19
  23. ^ а б „Капоњска битка“ у Bajmok, Szabadka: Grafoprodukt; 2002. pp. 269-270
  24. ^ Стефан С. Илкић: "Буњевци и мађаризација", Суботица 1927.
  25. ^ Анте Секулић: "Бачки Хрвати: Народни живот и обичаји", Суботица 1991.
  26. ^ Mojzeš, Radnički pokret u Bajmoku, Subotica : NIO Subotičke novine, 1984. pp. 12
  27. ^ „Bunjevačka okupljanja i prela od Đurđice Skenderović”. Приступљено 7. 8. 2010.  Архивирано на сајту Wayback Machine (4. март 2016)
  28. ^ Nevenka Bašić Palković (februar 2009). „Dan velikog prela – istorijat i značaj“. Bunjevačke novine, br. 44. pp. 19
  29. ^ Dr Saša Marković (novembar 2008). „Dani oslobođenja (treći deo)“. Bunjevačke novine, br. 41. pp. 20
  30. ^ Nepotpisani autor, (novembar 2009). „Doček najslavnije vojske“. Bunjevačke novine, br. 53. pp. 10
  31. ^ Zoran Veljanović (decembar 2006). „Vreme kada su Bunjevci rešavali svoju sudbinu (drugi deo)“. Bunjevačke novine, br. 18. pp. 12-13
  32. ^ Коста Николић, Никола Жутић, Момчило Павловић, Зорица Шпадијер. Историја за трећи разред гимназије природно-математичког смера и четврти разред гимназије општег и друштвено-језичког смера, Завод за уџбенике, Београд 2009. pp. 108
  33. ^ Dr Saša Marković. (novembar 2008). „Dani oslobođenja (treći deo)“. Bunjevačke novine, br. 41. pp. 21
  34. ^ Zoran Veljanović (januar 2007). „Vreme kada su Bunjevci rešavali svoju sudbinu (treći deo)“. Bunjevačke novine, br. 19. pp. 13
  35. ^ B.E. (mart 2010). „Razvoj bunjevačkih novina kroz vrime“. Bunjevačke novine, br. 57. pp. 13
  36. ^ Nevenka Bašić Palković. (avgust 2007). „Razvoj bunjevačkih novina kroz vrime новина“. Bunjevačke novine, br. 26. pp. 11
  37. ^ Невен, уторак, 29. јула 1919, бр. 168, стр. 1
  38. ^ "Време", 27. феб. 1940, стр. 4. digitalna.nb.rs
  39. ^ Politika, Beograd, 16. avgust 1936. godine
  40. ^ http://bunjevci.com/novine/pdf/bunjevacke/2010_56.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (5. oktobar 2011) Aleksandar Raič. (februar 2010). „Nacionalna zajednica Bunjevaca i Statut AP Vojvodine“. Bunjevačke novine, br. 56. pp. 20.
  41. ^ „Декрет о хрватству Буњеваца”. Архивирано из оригинала 08. 05. 2016. г. Приступљено 02. 03. 2013. 
  42. ^ Dr Aleksandar Raič. (februar 2010). „Nacionalna zajednica Bunjevaca i Statut AP Vojvodine“. Bunjevačke novine, br. 56. pp. 20
  43. ^ „DOBOS Balázs – TÓTH Ágnes: A magyarországi bunyevácokról” (PDF). Архивирано из оригинала (PDF) 02. 04. 2015. г. Приступљено 14. 03. 2015. 
  44. ^ V. M. (novembar 2006). „Država ne negira bunjevački jezik“. Bunjevačke novine, br. 16. pp. 6
  45. ^ Isti. (septembar 2006). „Bunjevci u mađarskoj literaturi (drugi deo)“. Bunjevačke novine, br. 15. pp. 10
  46. ^ Isti. Isto. pp. 11
  47. ^ Mirjana Savanov. (jul 2005). „Prve bunjevačke škule“. Bunjevačke novine, br. 1. pp. 27
  48. ^ Nevenka Bašić Palković. (oktobar 2005). „Dostojna plemenite Bačke...“. Bunjevačke novine, br. 4. pp. 10
  49. ^ „Грокталица”. Нематеријално културно наслеђе Србије. Етнографски музеј у Београду. Приступљено 8. 2. 2019. 

Литература

  • Antunović, Ivan (1882). Razprava o podunavskih i potisanskih Bunjevcih i Šokcih u pogledu narodnom, vjerskom, umnom, gradjanskom i gospodarskom (PDF). Beč. 
  • Иванић, Иван (1899). Буњевци и Шокци у Бачкој, Барањи и Лици (историја, етнографија, култура, друштво, бројно и привредно стање, етничке особине) (PDF). Београд. 
  • Вукићевић, Даница (2006). Српска породична енциклопедија, Књ. 5 [Бр-Вр]. Београд: Народна књига, Политика НМ. ISBN 978-86-331-2734-9. 
  • Ердељановић, Јован (1930). О пореклу Буњеваца. Subotica. 
  • Касаш, Александар (2007). „Став Буњеваца према збивањима у Бачкој у пролеће 1941. године”. Zbornik radova sa simpozijuma "O Bunjevcima" u Subotici 7-9. decembra 2006. godine. Subotica-Novi Sad. стр. 109—114. 
  • Кузмановић, Славко (1979). „О националном препороду буњевачких Хрвата”. Зборник за историју. 214: 131—159. 
  • Mandić, Mijo (2008). „Znameniti Bunjevci od XVII do XX veka”. Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima : zbornik radova sa naučnog skupa održanog 25. oktobra 2008. godine u Subotici. Novi Sad-Subotica. стр. 113—124. 
  • Mandić, Mijo (2009). Buni, Bunievci, Bunjevci. Subotica. 
  • Marković, Saša (2010). Politički život Bunjevaca Vojvodine u Kraljeivni SHS-Jugoslaviji 1918-1941. godine. Subotica. 
  • Hrvatska revija br. 3/2005. Архивирано на сајту Wayback Machine (8. фебруар 2012) Proslava 250. obljetnice doseljavanja veće skupine Bunjevaca (1686.-1936) – Bunjevci u jugoslavenskoj državi
  • Марковић, Саша (2011). „Посланици буњевачко-шокачке и земљодилске странке у раду Уставотворне скупштине 1920-1921. године”. Истраживања. 22: 339—414. 
  • Његован, Драго (2008). „Документи о насилној хрватизацији Буњеваца и Шокаца у Војводини после Другог светског рата”. Etnolingvistička i istorijska istraživanja o Bunjevcima. Novi Sad-Subotica: Matica srpska & Bunjevački informativni centar. стр. 105—112. 
  • Peić, Marko; Bačlija, Grgo (1990). Rečnik bačkih Bunjevaca. Novi Sad-Subotica-Beograd. 
  • Pekić, Petar (1930). Povijest Hrvata u Vojvodini od najstarijih vremena do 1929. Subotica. 
  • Radojević, Mira (1992). „Sporazum Cvetković-Maček i pitanje razgraničenja u Sremu” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 10 (1-2): 61—72. 
  • Radojević, Mira (1996). „Srpsko-hrvatski spor oko Vojvodine 1918-1941” (PDF). Istorija 20. veka: Časopis Instituta za savremenu istoriju. 14 (2): 39—73. 
  • Радонић, Јован (1954). „О сеоби Буњеваца у Суботицу 1687 године”. Глас САНУ. 214: 119—127. 
  • Raič, Aleksandar (2011). „Po vika brez glasa i priznanja u društvenom životu” (PDF). Bunjevačke novine. 7 (69): 18—20. 
  • Unji, Bernardin (2001). Bunjevaca i bosanskih franjevaca. Subotica. 
  • Černelić, Milana (1997). „Attempts to deny the Bunjevci of Bačka /Vojvodina/ the right to belong to the Croat nation”. Acta ethnographica Hungarica. 42. 

Спољашње везе

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Буњевци&oldid=27720335”