Pređi na sadržaj

Veljko Dugošević

Dodaj veze
Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
veljko dugošević
Veljko Dugošević
Lični podaci
Datum rođenja(1910-08-13)13. avgust 1910.
Mesto rođenjaRuma, Austrougarska
Datum smrti18. novembar 1941.(1941-11-18) (31 god.)
Mesto smrtiNeresnica, kod Kučeva, Srbija
Profesijaučitelj
Porodica
SupružnikNatalija Dugošević
Delovanje
Član KPJ od1939.
Učešće u ratovimaAprilski rat
Narodnooslobodilačka borba
SlužbaJugoslovenska vojska
NOP odredi Jugoslavije
april; avgust—novembar 1941.
Heroj
Narodni heroj od9. maja 1945.

Veljko Dugošević (Ruma, 13. avgust 1910 — Neresnica, kod Kučeva, 18. novembar 1941) bio je učitelj, učesnik Narodnooslobodilačke borbe i narodni heroj Jugoslavije.

Nakon završetka Učiteljske škole u Somboru, radio je nekoliko godina kao učitelj u selu Radnja, kod Kavadraca i Ranilug, kod Gnjilana. Godine 1937. je napustio učiteljsku službu i počeo da studira na Višoj pedagoškoj školi u Beogradu. Tokom studija 1939. godine je primljen u članstvo tada ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Bio je jedan od organizatora i rukovodilaca Učiteljskog udruženja „Vuk Karadžić“, koje je okupljalo politički aktivne učitelje, a takođe je bio i član Redakcije časopisa „Učiteljska straža”.

Neposredno pred početak Drugog svetskog rata, zajedno sa suprugom Natalijom dobio je učiteljsku službu u selu Turiji, kod Kučeva istovremeno politički delujući u Beogradu i Požarevcu. Nakon okupacije Jugoslavije, 1941. godine, aktivno je radio na organizovanju Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) i učestvovao u prvim oružanim akcijama. Učestvovao je u formiranju prvih partizanskih grupa i bio najpre komandant Zviškog partizanskog odreda, a od septembra 1941. godine komandant Požarevačkog partizanskog odreda. Pod njegovom komandom, odred je oslobodio veliku teritoriju na području požarevačkog okruga, a učestvovao je i u oslobođenju Petrovca, Kučeva, Golupca, Žagubice i dr.

U toku Prve neprijateljske ofanzive, polovinom novembra 1941. godine, Štab Požarevačkog odreda se iz Kuvečva povukao ka Homoljskim planinama. U selu Neresnici Štab je 18. novembra 1941. godine bio iznenađen i opkoljen od strane jakih nedićevskih i četničkih snaga Koste Pećanca. Štiteći odstupnicu odreda, Veljko je poginuo sa automatom u rukama. U znak sećanja na prvog komandanta Požarevački partizanski odred je nosio njegovo ime.

Za narodnog heroja proglašen je 9. maja 1945. godine.

Biografija[uredi | uredi izvor]

Školovanje[uredi | uredi izvor]

Rođen je 13. avgusta 1910. godine u Rumi.[1] Bio je najmlađe dete u porodici Andrije i Milke Dugošević, koji su pored njega imali četiri ćerke i sina Jovana. Veljkov otac Andrija Dugošević (1872—1917), bio je limarski radnik i imao je svoju zanatsku radnju. Za vreme Prvog svetskog rata je bio mobilisan i tragično je stradao 1917. godine u sudaru vozova u Beogradu, u blizini železničkog mosta na Savi. Njegova majka Milka, rođena je 1880. godine u mestu Glina, u Lici.[2][3]

U osnovnu školu u Rumi, pošao je 1916. godine sa šest godina i ovde je završio dva razreda. Pošto je nakon pogibije oca porodica zapala u teško materijalno stanje, Veljkova najstarija sestra Ana, koja je od 1918. godine radila kao učiteljica u selu Takovo, kod Gornjeg Milanovca, preuzela je na izdržavanje Veljka i sestru Julku, koji su ovde završili osnovnu školu. Nakon završetka škole, Veljko se vratio u Rumu, gde je završio prvi i drugi razred Rumske gimnazije. Septembra 1924. godine Veljko je ponovo otišao kod sestre Ane u Takovo, gde je postao vanredni đak Gornjomilanovačke gimnazije. Tokom boravka u Takovu, slobodno vreme je provodio sa učenicima i pomagao je i sestri u učiteljskom poslu i pripremanju gimnastičkih vežbi i školskih priredbi. Na ovaj način je zavoleo učiteljski poziv i odlučio da nakon završetka gimnazije upiše učiteljsku školu.[2][4]

Nakon položenog četvrtog razreda gimnazije, Veljko je 1926. godine upisao Učiteljsku školu u Somboru. Zajedno sa svojim gimnazijskim drugom iz Rume Đokom Mandićem i Dušanom Vukasovićem stanovao je privatno u Somboru. U četvrtom razredu Đoka, Dušan i Veljko su postali aktivni u radu literarne školske družine, a na Veljkov predlog Đoka Mandić je bio izabran za predsednika družine. Za vreme školovanja, Veljko se bavio i proučavanjem filozofije. Učiteljsku školu je završio 1931. godine.[5]

Učiteljska služba[uredi | uredi izvor]

Biste trojice narodnih heroja — učenika Učiteljske škole u Somboru — Veljka Dugoševića, Žarka Zrenjanina i Dušana Vukasovića, rad vajara Jovana Soldatovića.

Posle završene Učiteljske škole, prvu učiteljsku službu je dobio 1932. godine u selu Radnja, kod mesta Kavadarci. U zabitom selu na jugu Makedonije Veljko je imao dosta posla, ne samo u radu sa đacima, već i na prosvećivanju seljaka. Svo slobodno vreme provodio je sa seljacima davajući im savete kako da obrađuju zemlju, neguju stoku, urede kuću i dr. Odmah po dolasku Veljko je primetio da seljaci nemaju krevete u kućama i da spavaju na podu posutim slamom. Savetovao ih je da naprave drvene krevete, a pošto ga niko nije poslušao, on je preko jednog građevinskog preduzeća nabavio materijal i sa đacima napravio nekoliko kreveta koji su podeljeni đacima. Ova akcija je imala velikog uspeha i seljaci su počeli da sami prave krevete, a Veljko je postao voljen i cenjen učitelj.[6]

Pored rada na prosvećivanju seljaka, Veljko je okupljao i učitelje iz susednih sela. On je sa sobom u Makedoniju doneo i dosta svojih knjiga, od kojih je formirao školsku biblioteku, a imao je i knjige o marksizmu, koje su tada bile zabranjene. Ove knjige je čitao svojim kolegama na druženjima i zajedničkom čitanju, koje je organizovao vikendom. Njegova mini biblioteka, koju je često nosio u rancu počela je da kruži i po susednim selima, pa su sledeći njegov primer, pokretne biblioteke prihvatili i drugi mlađi učitelji ovog kraja. Zajednička okupljanja Veljko je koristio da svojim kolegama javno iznosi kritiku na račun vladajućeg režima. Neposredno pred parlamentarne izbore 1935. godine, aktivirao se na političkom planu istupajući u javnosti protiv vladajuće liste Bogoljuba Jevtića i podržavajući listu Udružene opozicije. U političkom radu mu se pridružila koleginica iz susednog sela Natalija Nikolić, koja je bila rodom iz Negotina. Politički rad, ali i slični pogledi na život su ih približili pa su se iste godine venčali.[6]

Vlast kavadarskog sreza je u Veljkovom „prosvetno-političkom” radu videla opasnost po režim, pa je nakon njegovog aktivnog učešća u predizbornim aktivnostima sreski načelnik tražio od Ministarstva prosvete da se Veljko i Natalija premeste u drugi srez. Na početku nove školske 1935/36. godine oni su dobili novu službu u selu Ranilug, kod Gnjilana na Kosovu. Dolaskom u novu sredinu, Veljko je nastavio svoju „prosvetno-političku“ delatnost, s tim što je u ovaj posao aktivno uključio i ostale učitelje. Posebnu pažnju poklonio je radu sa Albancima, među kojima je stekao dosta prijatelja. Kod drugih učitelja je razvio interesovanje da se uzajamno posećuju i da po grupama izučavaju marksizam. Nakon dve godine povedene na Kosovu, Veljko i Natalija su odlučili da prošire svoje stručno pedagoško znanje, pa su napustili učiteljski poziv i upisali Višu pedagošku školu.[6]

Studije i politički rad[uredi | uredi izvor]

Veljko sa suprugom Natalijom i drugom Dušanom Vukasovićem u Beogradu, 1938. godine.

Godine 1937. Natalija i Veljko su došli u Beograd i upisali Višu pedagošku školu. Pored studija, Veljko se aktivno bavio političkim radom. Ovde se povezao sa učiteljima-komunistima i s njima radio na organizovanju kulturno-prosvetnog pokreta mladih učitelja. Rezultata njihovog rada bilo je organizovanje Učiteljskog društva „Vuk Karadžić”, koje je okupljalo politički aktivne učitelje i kroz razne forme rada učiteljima-levičarima pružala mogućnost proširivanja znanja iz učenja Marksa, Engleska i Lenjina. Za vreme školskih raspusta tokom 1938. i 1939. godine učiteljsko društvo je organizovalo „letnje kolonije“, a zimi „pedagoške nedelje“, koji su u stvari, bili kursevi za izučavanje marksizma i na kojima su se, kao predavači, pojavljivali kasnije istaknuti revolucionari. Veljko je aktivno učestvovao u pripremi programa ovih pedagoških seminara. Pored ostalih aktivnosti, bio je i član Redakcije časopisa „Učiteljske straže“, koji je služio za širenje komunističkih ideja među učiteljima. Zbog svog aktivnog političkog rada, Veljko je 1939. godine bio primljen u članstvo tada ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ).[7]

Iako je bio dobar student, Veljko zbog političke aktivnosti nije stizao da redovno priprema ispite na Višoj pedagoškoj školi. Po odluci KPJ, Veljko i Natalija su 1939. godine napustili studije i Ministarstvu prosvete su podneli molbu za dobijanje učiteljske službe. Novu službu dobili su u selu Turiji, na putu između Kučeva i Požarevca. Odmah po dolasku u novu sredinu oni su razvili živu prosvetiteljsku aktivnost i brzo su dobili simpatije kako učenika, tako i ostalih meštana sela. Natalija je uz pomoć roditelja učenika organizovala đačku kuhinju, a organizovala je i domaćičke kurseve za devojke. Veljko je u slobodno vreme okupljao meštane i sa njima razgovarao o svetskoj političkoj situaciji, želeći da im ukaže na opasnost fašizma. Kao i u ranijim sredinama, Veljko je i ovde okupljao učitelje iz okolnih sela i nastojao je da ih uključi u Učiteljsko društvo „Vuk Karadžić”. On koje su se uključili u ovo društvo, vodio je sa sobom na političke seminare, gde su širili svoja saznanja o marksizmu.[8]

Tokom boravka u Turiji, povezao se sa partijskom organizacijom u Požarevcu i od oktobra 1940. godine je bio član Okružnog partijskog povereništva, koje je tada formirano. Pored njega članovi ovog povereništva su bili — Sveta Stanojević, Božidar Dimitrijević Kozica, Bogoljub Stojanović, Mile Bogdanović, Radisav Cvejić i Draga Pavlović. Kao učitelj, slobodno je putovao po celom zviškom srezu, a često je po zadacima KPJ putovao u obližnja mesta i Beograd. Zbog okupljanja seljaka kojima je govorio o savremenoj poljoprivredi, ali i političkim dešavanjima, kao i organizovanja kulturnih priredbi seoske omladine, Veljko je bio opominjan od strane sreskog načelnika iz Kučeva.[8][9]

Ustanak i prve akcije[uredi | uredi izvor]

Nakon vojnog puča i smenjivanja Vlade Cvetković-Maček, 27. marta 1941. godine, Veljko je kao rezervni oficir bio mobilisan u Jugoslovensku vojsku. Kratko je učestvovao u Aprilskom ratu, ali pošto se nakon prvih naleta nemačkih snaga njegova jedinica raspala, on je uspeo da izbegne zarobljavanje i vratio se u Turiju. Sa sobom je poneo i nekoliko pušaka, a pošto je u svojoj jedinici bio intendantski oficir, iz rata se vratio sa većom količinom novca, koji je iskoristio za organizovanu kupovinu oružja. Deo pribavljenog oružja, Veljko je u dogovoru sa seoskim sveštenikom Tomom Rakčevićem, smestio u sklonište koje su njih dvojica izgradili ispod poda seoske crkve. Prvih dana okupacije Jugoslavije, Veljko je savetovao i druge seljake, koji su se vratili naoružani iz vojske da sklone svoje oružje. Takođe, on je od početka vršio akciju za formiranje i širenje Narodnooslobodilačkog pokreta (NOP) u Zviždu.[10][11]

Partizanska spomenica 1941.

Pred praznik rada 1. maja 1941. godine, u ime kučevske partijske organizacije Veljko je napisao prvomajski proglas u kome je objasnio uzorke brzog sloma Jugoslavije, ali i politiku okupatora. Nakon napada na Sovjetski Savez, 22. juna i donošenja odluke rukovodstva KPJ o pokretanju ustanka, 4. jula 1941. godine, Proglas CK KPJ sa pozivom na ustanak na Homolje je doneo Božidar Dimitrijević Kozica. Odmah nakon toga Veljko i Natalija su okupili lokalne članove KPJ i organizovali rasturanje letka sa pozivom na ustanak u Kučevu i okolnim selima. Polovinom jula, u blizini Kučeva je u prisustvu instruktora Pokrajinskog komiteta KPJ za Srbiju Mome Markovića, održan prošireni sastanak Okružnog komiteta KPJ za Požarevac, na kome je doneta odluka o dizanju ustanka u požarevačkom kraju. Ovom sastanku je prisustvovalo i nekoliko žena, među kojima i Natalija Dugošević.[10][12]

Nakon sastanka OK KPJ za Požarevac, bili su formirani posebni okružni komiteti, među kojima i Okružni komitet KPJ za Kučevo, koji je obuhvatao teritoriju zviškog, golubačkog i ramskog sreza. Za sekretara ovog komiteta je bio određen Božidar Dimitrijević, koji je krajem jula zajedno sa Momom Markovićem došao u Turiju. Oni su ovde održali sastanak sa lokalnim komunistima, kao i grupom članova i simpatizera KPJ, koje partijska organizacija iz Požarevca, uputila u partizane. Na ovom sastanku je doneta odluka o formiranju Zviškog partizanskog odreda, a za njegovog komandanta je bio određen Veljko Dugošević. Prva grupa od 12 boraca, početkom avgusta 1941. godine se okupila na Crnom vrhu, između sela Snegotin i Rakova Bara, gde su najpre savladavali kratku vojnu obuku.[13][14]

Jedna od prvih akcija zviških partizana izvedena je 10. avgusta kada su u selu Dobra, kod Golupca razoružali žandarmerijsku patrolu i zapalili opštinsku arhivu, a potom održali narodni zbor, posle koga je u partizane stupilo nekoliko boraca. Slična akcija je bila izvedena i u selu Brnjici. Nekoliko dana kasnije, 21. avgusta izvršeno je miniranje železničkog mosta preko Peka, između sela Lješnice i Mišljenovaca, koji je u ovoj diverziji bio samo oštećen. Sutradan 22. avgusta izvršen je napad na selo Lješnicu, gde je razoružana žandarmerijska stanica. Nakon prvih partizanskih akcija, svi žandarmi su povučeni u sreska mesta Kučevo i Veliko Gradište, pa je odlučeno da se izvrše napadi na ova mesta. Najpre su sa Jagošem Živkovićem, komandirom žandarmerijske stanice u Kučevu, vođeni pregovori oko predaje, ali pošto su oni propali, partizani su 23. avgusta izvršili napad na Kučevo. Pošto žandarmi nisu pružali otpor, bili su brzo razoružani, a nakon oslobođenja, bio je sazvan narodni zbor, kome je prisustvovalo i dosta sveta iz okolnih sela, jer je bio pazarni dan. Jedan od govornika na skupu je bio i komandant odreda Veljko Dugošević, koji je narod pozvao u borbu protiv fašizma. Nakon oslobođenja Kučeva, Veljko je aktivno radio na formiranju Sreskog narodnooslobodilačkog odbora, koji je bio formiran početkom septembra 1941. godine.[13][15][16]

Zviški partizanski odred se nije mogao dugo zadržati u Kučevu, pa je 25. avgusta prešao u selo Neresnica. Kako je odred u ovim uspešnim akcijama narastao na preko 50 boraca, odlučeno je da se izvrši napad na Golubac, u kome se nalazila veća grupa žandarma povučenih iz okolnih sela, kao i naoružani carinici i finansi. Dan pre planiranog napada, partizani su ispred Golupca zaplenili jedan kamion, na koga su postavili mitraljez i sa njim su sutradan 28. avgusta izvršili napad na grad. Žandarmi su se zabarikadirali u zgradi žandarmerijske stanice, oko koje je bila postavljena blokada, ali u toku noći oni su uspeli da probiju blokadu i pobegnu ka Požarevcu. U centru grada je bila zapaljena arhiva sreskog načelstva i opštinske uprave, a potom održan narodni zbor, nakon koga je u partizane stupilo dosta novih boraca pa je Zviški odred narastao na oko 100 boraca. Nemačke okupacione trupe su sutradan intervenisale i zauzele Golubac, iz koga su se partizani povukli.[17]

Komandant odreda[uredi | uredi izvor]

Na terenu Okružnog komiteta KPJ za Požarevac, tokom avgusta 1941. godine su bila formirana tri manja partizanska odreda — Zviški, Mlavski u Ujevački partizanski odred. Pošto su ovi odredi bili manje jačine, poput partizanskih četa, koje su delovale u zapadnoj Srbiji, odlučeno je da se od njih formira jedinstveni Požarevački partizanski odred. Stav da partizanski odredi moraju prerasti u čvršće i krupnije vojne jedinice, bio je i jedan od zaključaka donetih na savetovanju Glavnog štaba NOP odreda Srbije, održanom polovinom septembra 1941. godine u selu Dulene, kod Kragujevca. Štab Požarevačkog odreda bio je formiran 18. septembra 1941. godine i sačinjavali su ga — komandant Veljko Dugošević, politički komesar Čedomir Vasović, zamenik komandanta Živojin Popović i odredski lekar dr Boško Vrebalov. Neposredno pre formiranja odreda, partizanske jedinice sa ovog terena su u prvoj polovini septembra, uspele da stvore slobodnu teritoriju i da 14. septembra oslobode Majdanpek.[18]

Spomen-bista Veljka Dugoševića, ispred osnovne škole u Rumi, rad vajara Vanje Radauša iz 1969. godine.

Veljko je na svom terenu uspostavio saradnju sa četnicima iz Ujevačkog četničkog odreda i sa njihovim komandantom Leonidom Plješkovićem[a] je 13. septembra potpisao sporazum o saradnji. Zajedno sa četnicima, Požarevački partizanski odred je 20. septembra 1941. godine oslobodio Veliko Gradište. Napad je bio izvršen u zoru i nakon prodora u grad ustaničke snage su brzo razoružale žandarme i finanse, ali se grupa Nemaca utvrdila u zgradi internata. Pošto nekoliko neuspešnih bombaških napada, ustanici su u popodnevnim časovima počeli da vatrogasnim šmrkovima zgradu polivaju benzinom pa su se Nemci predali. Tada je zaplenjena veća količina naoružanja i municije, a među zarobljenim nemačkim vojnicima je bilo sedam oficira. Nakon oslobođenja, bio je održan veliki narodni zbor i veći broj ljudi je stupio u Požarevački odred. Odred se uveče povukao iz grada, a u njemu je ostala manja posadna jedinica. Sutradan su u Veliko Gradište ušle nemačke jedinice iz Rumunije, ali pošto su bile malobrojne i bez tehničke pomoći, one su zatražile pregovore. Pošto su ustaničke snage odbile pregovore, Nemci su se povukli u Rumuniju, a grad je bio bombardovan. Jače nemačke snage, uz podršku tenkova, sutradan su krenule iz Rumunije i nakon ulaska u Gradište produžile do Golupca.[21]

Uspesi partizanskih snaga na terenu, primorali su nemačku komandu, koja je očekivala nove napade na gradove, da posadu iz Požarevca prebaci u Kostolac, a da posadu iz Petrovca na Mlavi povuče. Nakon nemačkog povlačenja u gradu su ostali žandarmi, koji su kako bi sprečili ulazak partizana, u pomoć pozvali četnike. Dve čete Požarevačkog odreda su 29. septembra ušle u Petrovac i razoružale žandarme, a sa četnicima je postignut dogovor, nakon koga su oni napustili grad. Partizanske snage su uspele da 2. oktobra odbiju napad nemačkih snaga iz Drugog bataljona 741. puka i žandarma, koji su se potom povukli ka Požarevcu. Oslobođenjem Petrovca, on je postao centar partizanske slobodne teritorije, koja je zauzimala skoro čitav okrug. Akcijama izvedenim u selima u okolini Požarevca, partizanske snage su sve više ugrožavale nemačku posadu u ovom gradu, pa je u očekivanju napada u Požarevcu bilo uvedeno „vanredno stanje” — produžen je policijski čas, povećan broj noćnih patrola i uvedena stroga kontrola na prilazima gradu. Takođe, partizanske akcije i prepadi na brodove su otežavali rečni saobraćaj na Dunavu, što je otežavalo nemačko snabdevanje naftom iz Rumunije. Krajem septembra Požarevačkom odredu se priključila veća grupa omladinaca iz Požarevca i okoline, od koje je bila formirana Peta četa, koja je ponela ime Vase Pelagića. U ovom periodu odred pod Veljkovom komandom je imao ukupno osam četa sa oko 800 boraca. Politički komesar Druge čete bila je Veljkova supruga Natalija Dugošević.[22]

Početkom oktobra 1941. godine, čete Požarevačkog odreda su bile grupisane oko Požarevca, kao i na prostoru Majdanpeka, Mlave i Homolja. Obezbeđujući slobodnu teritoriju one su gotovo svakodnevno vršile akcije i diverzije. Početkom oktobra bio je srušen most na železničkoj pruzi Požarevac—Kučevo, a slične akcije su ponovljene polovinom i krajem meseca. Zaposedajući sela u okolini Požarevca i Kostolca, partizani su ugrožavali posade u ovim mestima. Kako bi sprečila eventualni napad na svoje garnizone, nemačka komanda je naredila bombardovanje pojedinih oslobođenih mesta, a 9. oktobra je ka selu Kličevcu uputila dva kamiona Nemaca i žandarma, pod zaštitom jednog tenka, ali su partizani ove snage prisilili na povlačenje. Nakon ovog poraza nemačke snage se nisu usuđivale da napuštaju Požarevac i Kostolac, ali je bombardovanje bilo nastavljeno. Partizani su izvršili evakuaciju iz većine mesta koja su bila bombardovana, tako da nije bilo žrtava, a narod ogorčen bombardovanjima se u sve većem broju prijavljivao za odlazak u partizane. U vreme borbi oko Požarevca, Štab odreda je dve čete uputio ka Žagubici, ali su njih kod sela Bukovska napali pripadnici Krajinskog četničkog odreda. U kraćoj borbi partizani su uspeli da razbiju četnike i zarobe njihovog vojvodu Voju Tribođanina, koji se pravdao da je so sukoba došlo usled nesporazuma. Partizanske snage su ušle u Žagubicu 9. oktobra, ali su su im četnici Draže Mihailovića poslali ultimatum da napuste grad, a nakon odbijanja zahteva došlo je do sukoba u kome su brojniji četnici potisnuli partizane iz Homolja.[23]

Opšti napad okupatorsko-kvislinških snaga na Požarevački partizanski odred, počeo je krajem oktobra 1941. godine najpre preko resavskog i moravskog sreza, koji su držale čete iz Drugog šumadijskog partizanskog odreda. Pod pritiskom jakih snaga Srpske državne straže iz pravca Svilajnca, Resavska i Moravska četa su se povukle na teritoriju Požarevačkog odreda. Odred se tokom oktobra stalno povećavao, a nakon dolaska ove dve čete, broj četa u odredu se povećao na 12 sa ukupno oko 1.200 boraca. Napad nemačkih snaga, pomognutih nedićevcima i četnicima, na slobodnu teritoriju Požarevačkog odreda otpočeo je 27. oktobra napadom na Majdanpek. Nakon celodnevne borbe, partizani su se povukli ka Ujevcu, a sutradan 28. oktobra nedićevsko-ljotićevske snage su uspele da se probiju od Svilajnca i zauzmu Petrovac na Mlavi. Sve ove akcije bile su podržane napadima nemačke avijacije, kao i bombardovanjem slobodne teritorije. Napad na partizane nastavio se prodiranjem četnika i žandarma iz Požarevac prema Stigu, kao i prodorom pripadnika Srpskog dobrovoljačkog korpusa prema Velikom Gradištu. Nakon pada Majdanpeka i Petrovca, održan je zajednički sastanak Okružnog komiteta KPJ i Štaba Požarevačkog odreda na kome je odlučeno da se slobodna teritorija brani na pravcu Vojula—Neresnica i da se ponovo oslobodi Petrovac. Napad na Petrovac bio je izvršen 5. novembra i nakon dva dana borbi on je bio ponovo oslobođen.[24]

Pogibija[uredi | uredi izvor]

Sleva nadesno tela: Milice Marković Lule, Veljka Dugoševića i Milice Plješković, izložena nakon pogibije u dvorištu Sreskog načelstva u Kučevu.

Početkom novembra 1941. godine, nakon dolaska 342. pešadijske divizije u Valjevo, u Požarevac su bili prebačeni delovi 704. pešadijske divizije, gde su zajedno sa jedinicama 724. puka iz 714. divizije otpočeli ofanzivu na slobodnu teritoriju Požarevačkog partizanskog odreda. Ovim nemačkim snagama, bio je podređen i veći broj lokalnih kvislinških jedinica Srpske državne straže (nedićevci) i Srpskog dobrovoljačkog korpusa (ljotićevci), kao i četnika Koste Pećanca. Napad na partizane otpočeo je 12. novembra 1941. godine napadima nedićevaca kod sela Zabrđa i Pankova. Nakon toga, nedićevsko-ljotićevske snage su uspele da zauzmu Petrovac na Mlavi i da se probiju do Kučeva. Pošto su partizanske snage, ranije bile podeljene i upućene na „front” prema Stigu i Homolju, u Kučevu je uveče 15. novembra bio održan sastanak Okružnog komiteta i Štaba Požarevačkog odreda na kome je odlučeno da se izvrši evakuacija iz grada, jer se nije moglo računati na jače snage za odbranu.[25]

Napad na Kučevo otpočeo je 16. novembra, a grad su branili malobrojni pripadnici obezbeđenja Štaba odreda, kao i nešto četnika pod komandom Leonida Plješkovića. Iako malobrojna, odbrana je uspela da pruža otpor oko četiri časa, ali nakon napada kučevskih četnika iz pozadine, morali su se povući. Prilikom povlačenja prema Neresnici, poginulo je 11 boraca. Veljko Dugošević je potom u Neresnici održao sastanaka sa četničkim kapetanom Predragom Markovićem,[b] kome je bila predata arhiva odreda, koju je on sklonio na četničku teritoriju. Zajedno sa sobom, kapetan je prema manastiru Gornjaku poveo i grupu partizanki, koje su u Kučevu radile u Štabu odreda. Iz Neresnice su bili upućeni kuriri u Stig sa zadatkom da obaveste partizanske čete o neprijateljskom prodoru ka Kučevu. Očekujući dolazak četa, Štab odreda se sa 15 partizana i 10 četnika Leonide Plješkovića zadržao nekoliko dana na prostoru Gložane—Neresnica—Voluja.[25]

Dana 18. novembra 1941. godine na mestu zvanom Žemanje, u blizini sela Neresnice, Štab odreda je bio opkoljen i napadnut od trista četnika Koste Pećanca i pripadnika Srpske državne straže. Nakon jednočasovnog puškaranja, Veljko je naredio da se grupa partizana povuče, a on je ostao da im štiti odstupnicu. Svojim „šmajserom”, koji je zarobio u borbama sa Nemcima u Velikom Gradištu, uspešno je štitio odstupnicu svojim borcima. Kada se pridigao, kako bi se i sam povukao, bio je smrtno pogođen u grudi. Pored Veljka, ovom prilikom su poginula i dvojica partizanskih boraca, kao i Milica Plješković, supruga Leonida Plješkovića.[25][28][29]

Pogibija Veljka Dugoševića pominje se u izveštaju pukovnika Ljube Babića (pravo ime Alfred fon Šindler) komandanta Velikomoravske grupe odreda Srpske državne straže:

Nakon pogibije, tela Veljka Dugoševića i Milice Plješković su bila preneta u Kučevo, gde su zajedno sa telom poginule partizanke Milice Marković Lule,[v] bila izložena u dvorištu zgrade Sreskog načelstva.[27] Njegovi posmrtni ostaci su kasnije preneti i sahranjeni na Novom groblju u Kučevu, gde mu je kasnije podignut spomenik. U vreme Veljkove pogibije, njegova supruga Natalija Dugošević se nalazila u Malom Crniću sa svojom Drugom četom, čiji je bila politički komesar. Njenu četu su uspeli da razbiju pripadnici Srpske državne straže, ali je ona potom okupila preostale borce i ponovo zauzela Malo Crniće. Krajem novembra, zajedno sa trojicom partizana, Nataliju su na prevaru uhvatili četnici i predali Nemcima u Požarevcu. Kasnije je bila sprovedena u Beograd, u logor na Banjici, gde je ostala do 5. marta 1942. godine, kada je streljana na strelištu u Jajincima.[31]

Narodni heroj[uredi | uredi izvor]

Orden narodnog heroja

Odlukom Predsedništva Antifašističkog veća narodnog oslobođenja Jugoslavije (AVNOJ), a na predlog maršala Jugoslavije Josipa Broza Tita, na dan kapitulacije Trećeg rajha 9. maja 1945. godine za osvedočena herojska dela na bojnom polju Veljko Dugošević proglašen je za narodnog heroja Jugoslavije. Istom odlukom, za narodne heroje su proglašeni i drugi organizatori ustanka u Srbiji — Milan Blagojević Španac, Branko Krsmanović, Milinko Kušić, Vukica Mitrović, Ratko Pavlović Ćićko i Đuro Strugar.[32][33]

Njegovo ime danas nosi 40 ulica na teritoriji Republike Srbije, a neke od njih se nalaze u — Beogradu, Golupcu, Zaječaru, Kostolcu, Petrovcu na Mlavi, Požarevcu, Rumi, Smederevu i dr.[34] Takođe, njegovo ime nosi i nekoliko osnovnih škola u Beogradu i Rumi, kao i selima — Braničevu, kod Golupca; Ranilugu, kod Gnjilana i Turiji, kod Kučeva. Osnovna škola u Beogradu, na Zvezdari njegovo ime nosi od 1951. godine[35][36] Osnovna škola u Rumi, čiji je nekada bio đak, Veljkovo ime nosi od 1953. godine.[37][38] Osnovna škola u Braničevu njegovo ime nosi od 1961. godine.[39][40] Osnovna škola u Turiji njegovo ime nosi od 1968. godine.[41][42] Osnovna škola u Ranilugu, u kojoj je nekada radio, Veljkovo ime nosi od 1978. godine.[43] Veljkovo ime nosila je od 1956. do 2002. godine i osnovna škola u Požarevcu, kada joj je promenjen naziv u OŠ „Kralj Aleksandar I“.[44] Takođe, njegovo ime nose Narodna biblioteka u Golupcu[45] i Centar za kulturu u Kučevu.[46]

Veljku Dugoševiću je podignuto nekoliko spomen-obeležja. Spomen-bista Veljka Dugoševića, rad vajara Dimitrije Paramendića, postavljena je 1959. godine u dvorištu osnovne škole na Zvezdari,[47] dok je spomen-bista, rad vajara Vanje Radauša postavljena 1969. godine ispred osnovne škole u Rumi.[48] Godine 1978. ispred zgrade tadašnje Pedagoške akademije u Somboru postavljene su spomen-biste trojice narodnih heroja bivših učenika nekadašnje Učiteljske škole u Somboru — Veljka Dugoševića, Dušana Vukasovića i Žarka Zrenjanina, rad vajara Jovana Soldatovića.[49] Spomen-biste Veljka Dugoševića postavljene su u centru Kučeva i u krugu kasarne u Požarevcu, koja je nosila njegovo ime. U centru Kučeva, ispred Centra za kulturu, postavljen je spomenik Veljku Dugoševiću.[50] Mesto Veljkove pogibije, takođe je obeleženo spomenikom.[51]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Leonid Plješković je do kraja ostao veran saradnji sa Narodnooslobodilačkim pokretom u borbi protiv okupatora i kvislinških snaga, a polovinom novembra 1941. godine, zajedno sa Veljkom Dugoševićem u selu Neresnici, u borbi protiv okupatorsko-kvislinških snaga, poginula je njegova supruga Milica. Nakon ofanzive, Plješkovićev odred je zbog saradnje sa partizanima bio uništen od strane Zviškog četničkog odreda, pod komandom Vojislava Voje Jevremovića Tribrođanina, koji je bio vojvoda Koste Pećanca. Kao „zločinca” i „komunistu” Tribođanin je Leonida vodio po selima i pokazivao narodu, a ubio ga je početkom januara 1942. godine. Posle rata je njemu i njegovoj supruzi podignut spomenik na kučevskom Novom groblju, a jedna ulica u Kučevu nosi njegovo ime.[19][20]
  2. ^ Avijatičarski kapetan Predrag Marković Alimpije, komandant Samostalnog dobrovoljačkog odreda je u toku neprijateljske ofanzive u jesen 1941. godine ostao veran sporazumu o partizansko-četničkoj saradnji. Marta 1942. godine njegov odred je bio upućen u istočnu Bosnu, s ciljem borbe protiv partizana. On je tada uspeo da sa sobom povede i veću grupu partizana i bivših četnika Leonida Plješkovića, pa su se tamo priključili partizanima. Poginuo je januara 1944. godine u borbi sa Nemcima na Konjuhu, kao komandant Prve južnomoravske brigade.[26][27]
  3. ^ Milica Marković (1922—1941), krojačka radnica iz Svilajnca i članica KPJ od 1941. godine. Bila je borac Resavske partizanske čete, a nakon ranjavanja je bila preneta u selo Ravnište, kod Kučeva, gde je ležala na jednom salašu. Kada su je nedićevci opkolilo, ubila se da ne bi pala živa neprijatelju u ruke.[30]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Narodni heroji 1982, str. 208.
  2. ^ a b Zorkić 1971, str. 9–15.
  3. ^ Zorkić 1971, str. 20–24.
  4. ^ Zorkić 1971, str. 25–28.
  5. ^ Zorkić 1971, str. 32–42.
  6. ^ a b v Zorkić 1971, str. 43–47.
  7. ^ Zorkić 1971, str. 48–51.
  8. ^ a b Zorkić 1971, str. 52–57.
  9. ^ Vitorović 1967, str. 22.
  10. ^ a b Zorkić 1971, str. 58–64.
  11. ^ Vitorović 1967, str. 52.
  12. ^ Vitorović 1967, str. 74.
  13. ^ a b Vitorović 1967, str. 75.
  14. ^ Zorkić 1971, str. 65–64.
  15. ^ Zorkić 1971, str. 76–83.
  16. ^ Zorkić 1971, str. 84–90.
  17. ^ Vitorović 1967, str. 76.
  18. ^ Vitorović 1967, str. 158.
  19. ^ Petrović 1989, str. 156.
  20. ^ planplus.rs
  21. ^ Vitorović 1967, str. 159.
  22. ^ Vitorović 1967, str. 159–162.
  23. ^ Vitorović 1967, str. 245–248.
  24. ^ Vitorović 1967, str. 249–252.
  25. ^ a b v g Vitorović 1967, str. 275–278.
  26. ^ Zbornik NOR 1955, str. 186.
  27. ^ a b Žene Srbije u NOB 1975, str. 561.
  28. ^ Likovi revolucije 1966, str. 45.
  29. ^ Zorkić 1971, str. 97–102.
  30. ^ Žene Srbije u NOB 1975, str. 291.
  31. ^ Žene Srbije u NOB 1975, str. 563.
  32. ^ Zbornik NOR 1949, str. 638.
  33. ^ Narodni heroji Jugoslavije 1982, str. 209.
  34. ^ planplus.rs
  35. ^ Zorkić 1971, str. 114–119.
  36. ^ „osveljkodugosevic”. Arhivirano iz originala 25. 10. 2018. g. Pristupljeno 24. 10. 2018. 
  37. ^ Zorkić 1971, str. 132–146.
  38. ^ osveljkodugosevicruma
  39. ^ Zorkić 1971, str. 120–127.
  40. ^ „osbranicevo”. Arhivirano iz originala 25. 10. 2018. g. Pristupljeno 24. 10. 2018. 
  41. ^ Zorkić 1971, str. 147–148.
  42. ^ vdugosevic
  43. ^ „osveljkodugosevic”. Arhivirano iz originala 25. 10. 2018. g. Pristupljeno 24. 10. 2018. 
  44. ^ kraljaleksandarpo
  45. ^ nb.rs
  46. ^ „kucevo.rs”. Arhivirano iz originala 25. 10. 2018. g. Pristupljeno 24. 10. 2018. 
  47. ^ Popović 1981, str. 23.
  48. ^ Popović 1981, str. 276.
  49. ^ Popović 1981, str. 279.
  50. ^ ekucevo 21. septembar
  51. ^ ekucevo 7. jul

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Вељко_Дугошевић&oldid=27716338”