Galapagos
| Archipiélago de Colón | |
|---|---|
 Ostrva Galapagos | |
| Geografija | |
| Lokacija | Pacifik |
| Ukupno ostrva | 14 |
| Površina | 8.010 km2 |
| Visina | 1.707 m |
| Najviši vrh | Volf |
| Administracija | |
| Najveći grad | Puerto Bakverizo Moreno |
EKV | |
| Galapagos Islas Galápagos | |
|---|---|
 | |
| Svetska baština Uneska | |
| Zvanično ime | Ostrva Galapagos |
| Mesto | Ekvador |
| Koordinate | 0° 40′ 00″ J; 90° 33′ 00″ Z / 0.6667° J; 90.55° Z |
| Površina | 7.880 km2 (8,48×1010 sq ft) |
| Uključuje |
|
| Kriterijum | prirodna: vii, viii, ix, x |
| Referenca | 1. |
| Upis | 1978. (2. sednica) |
| Dodatni upis | 2001. i 2003. |
| Ugroženost | 2007–2010 |
| Veb-sajt | http://whc.unesco.org/en/list/1 |
Ostrva Galapagos (šp. Islas Galápagos, Archipiélago de Colón) su grupa od 14 većih vulkanskih ostrva i brojnih manjih ostrva i stena u Tihom okeanu na oko hiljadu kilometara od obale Južne Amerike. Ovaj arhipelag čini jednu pokrajinu u Ekvadoru poznatu kao pokrajina Galapagos (šp. Galápagos Province). Površina ostrva je 8.010 km². Ostrva su brdovita, uzdižu se do visine od 1.707 m i na njima se nalazi nekoliko aktivnih vulkana. Glavni jezik na ostrvima je španski. Ostrva imaju nešto više od 25.000 stanovnika.[1]
Prva zabeležena poseta ostrvima dogodila se slučajno 1535. godine, kada je fratar Tomas de Berlanga, biskup Paname, bio iznenađen kada je pronašao ovu neotkrivenu zemlju na putovanju u Peru da arbitrira u sporu između Fransiska Pizara i Dijega de Almagra.[2] Berlanga se na kraju vratio u Špansko carstvo i opisao uslove na ostrvima i životinje koje su ih naseljavale. Grupa ostrva je prikazana i nazvana „Insulae de los Galopegos“ (Ostrva kornjača) na mapi Abrahama Ortelija „America Sive Novi Orbis“ objavljenoj 1570.[3] Prvu grubu mapu ostrva napravila je 1684. bukanir Ambroz Kauli, koji je pojedina ostrva nazvao po nekim od svojih kolega gusara ili po engleskim kraljevima i plemićima. Ova imena su korišćena u autoritativnim navigacionim kartama ostrva pripremljenim tokom istraživanja Bigla pod vođstvom kapetana Roberta Ficroja i u Darvinovoj popularnoj knjizi Putovanje Bigla. Nova nezavisna Republika Ekvador uzela je ostrva od španskog vlasništva 1832. godine, a zatim im je dala nova španska imena.[4] Stariji nazivi ostali su u upotrebi u publikacijama na engleskom jeziku, uključujući The Encantadas Hermana Melvila iz 1854. godine.
Stanovništvo[uredi | uredi izvor]
Pet ostrva je naseljeno: Santa Kruz (oko 15.000 stanovnika), San Kristobal (oko 5.600), Izabela (oko 950), Floreana (oko 100) i Baltra (na kome se nalazi samo aerodrom).
Godine 2006. na ostrvima je zvanično živelo 19.184 stanovnika. Svakih 10 godina broj stanovnika se udvostručuje, a mnogi su tu protivzakonito.[5] Do 2009. broj stanovnika se povećao na 25 - 30.000. Zbog atraktivnog i jedinstvenog biljnog i životinjskog sveta ostrva je 2003. posetilo oko 80.000 turista. Njihov transport i snabdevanje opterećuje ekosistem ostrva koliko i stalno stanovništvo.
Glavni grad Galapagosa je Puerto Bakverizo Moreno.
Istorija[uredi | uredi izvor]
Prvi Evropljanin koji je stigao do Galapagosa bio je španski biskup Paname Tomas de Berlanga čiji brod je ovde zalutao nošen vetrovima 10. marta 1535. Po studiji iz 1952. na ostrvima su pre toga boravili drevni južnoamerički narodi. Ostrva su prvi put prikazana na mapama iz 1570. (Insulae de los Galopegos - ostrva kornjača).
Do ranog 19. veka ostrva su uglavnom koristili engleski gusari za skrovište.
Prvu naučnu misiju na Galapagos je 1790. doveo sicilijanski pomorac Alesandro Malaspina. Podaci o ovoj ekspediciji nisu sačuvani.
Lovci na kitove su ulovili mnogo kornjača na Galapagosu zbog njihove masti. Kornjače su korištene i kao praktičan izvor hrane na brodovima, jer su mogle da opstanu nekoliko meseci bez hrane. Ova praksa je značajno smanjila njihov broj i uništila neke vrste.
Ekvador je anektirao ostrva 12. februara 1832. Prvi guverner je na ostrvo Floreana doveo grupu robijaša. Uskoro su tu došli zanatlije i farmeri.
Čarls Darvin i ostrva Galapagos[uredi | uredi izvor]
Ostrva Galapagos su posebno poznata po Čarlsu Darvinu koji je tu pronašao inspiraciju za svoju teoriju evolucije. Mladi Darvin je posetio četiri ostrva od 15. septembra do 20. oktobra 1835.. Brod „Bigl“ je tada na svom putovanju oko sveta pristao uz ostrva sa namerom da prirodnjaci izuče geologiju i biologiju ostrva.
Darvin je primetio da se oklopi kornjača i vrste ptica iz familije Mimidae na različitim ostrvima razlikuju. Pred kraj putovanja pretpostavio je da ovi primeri „podrivaju stabilnost vrsta“.[6] Po povratku u Englesku utvrđeno je da su naizgled različite ptice u stvari varijacije srodnih vrsta. Ove činjenice su bile temelj na kome je Darvin razvio svoju teoriju o prirodnoj selekciji i evoluciji. Nju je predstavio u čuvenom delu O poreklu vrsta (The Origin of Species).[7]
Novija istorija[uredi | uredi izvor]
Za vreme Drugog svetskog rata na ostrvu Baltra delovala je američka pomorska i radarska baza, koja je posle rata prešla pod upravu Ekvadora. Galapagos je postao nacionalni park 1959. Nacionalnom parku pripada 97,5% površine ostrva. Razvoj turizma je započet 1960-ih.
UNESKO je ostrva Galapagos 1978. uključio na listu Svetske baštine. Status rezervata biosfere Galapagos je dobio 1985. Rezervat je 2001. proširen na morsku zonu.
I danas su ostrva Galapagos laboratorija na otvorenom u kojoj se može posmatrati evolucija.
Klima[uredi | uredi izvor]
Arhipelag uglavnom karakteriše mešavina klime tropske savane i polusušne klime. Takođe prelazi u klimu tropskih prašuma na severozapadu.
| Klima ostrva San Kristobal, 1981–2010 normale | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | 29,2 (84,6) |
30,3 (86,5) |
30,5 (86,9) |
30,2 (86,4) |
29,2 (84,6) |
27,6 (81,7) |
26,4 (79,5) |
25,6 (78,1) |
25,7 (78,3) |
26,0 (78,8) |
27,0 (80,6) |
27,8 (82) |
27,96 (82,33) |
| Prosek, °C (°F) | 26,1 (79) |
26,7 (80,1) |
26,7 (80,1) |
26,5 (79,7) |
25,9 (78,6) |
24,7 (76,5) |
23,5 (74,3) |
22,7 (72,9) |
22,8 (73) |
23,0 (73,4) |
23,9 (75) |
24,8 (76,6) |
24,78 (76,6) |
| Minimum, °C (°F) | 22,9 (73,2) |
23,1 (73,6) |
22,9 (73,2) |
22,8 (73) |
22,7 (72,9) |
21,7 (71,1) |
20,7 (69,3) |
19,8 (67,6) |
19,8 (67,6) |
20,0 (68) |
20,9 (69,6) |
21,7 (71,1) |
21,58 (70,85) |
| Količina padavina, mm (in) | 83,4 (3,283) |
107,4 (4,228) |
106,3 (4,185) |
94,9 (3,736) |
41,9 (1,65) |
32,5 (1,28) |
18,8 (0,74) |
9,8 (0,386) |
7,6 (0,299) |
11,0 (0,433) |
12,6 (0,496) |
51,5 (2,028) |
577,7 (22,744) |
| Dani sa padavinama | 11 | 10 | 11 | 6 | 5 | 8 | 13 | 14 | 12 | 11 | 8 | 10 | 119 |
| Izvor: World Meteorological Organization[8] | |||||||||||||
Sledeća tabela koja odgovara vlažnoj 1969. godini pokazuje varijacije padavina na različitim mestima Santa Kruz ostrva:
| Lokacija | Stanica Čarls Darvin |
Devin famra | Medija Luna |
|---|---|---|---|
| Visina | 6 m | 320 m | 620 m |
| Januar | 23,0 mm | 78,0 mm | 172,6 mm |
| Februar | 16,8 mm | 155,2 mm | 117,0 mm |
| Mart | 249,0 mm | 920,8 mm | 666,7 mm |
| April | 68,5 mm | 79,5 mm | 166,4 mm |
| Maj | 31,4 mm | 214,6 mm | 309,8 mm |
| Jun | 16,8 mm | 147,3 mm | 271,8 mm |
| Jul | 12,0 mm | 42,2 mm | 135,6 mm |
| Avgust | 3,8 mm | 13,7 mm | 89,5 mm |
| Septembar | 18,5 mm | 90,9 mm | 282,6 mm |
| Oktobar | 3,2 mm | 22,6 mm | 96,5 mm |
| Novembar | 11,0 mm | 52,8 mm | 172,7 mm |
| Decembar | 15,7 mm | 84,1 mm | 175,3 mm |
| Ukupno | 469,7 mm | 1901,7 mm | 2656,4 mm |
Najvažnije životinjske vrste[uredi | uredi izvor]
- Iguana sa Galapagosa, Conolophus
- Morska iguana, Amblyrhynchus cristatus
- Kornjača sa Galapagosa Geochelone elephantopus
- Zelena kornjača sa Galapagosa, Chelonia mydas agassisi
- Morski krastavac
- Kormoran koji ne leti, Phalacrocorax harrisi
- Velika fregata, Fregata minor
- Modronoga sula, Sula nebouxii
- Pingvin sa Galapagosa, Spheniscus mendiculus, jedina živa vrsta tropskih pingvina
- Albatros sa Galapagosa, Phoebastria irrorata, jedina živa vrsta tropskih albatrosa
- Soko sa Galapagosa, Buteo galapagoensis
- 4 endemskih vrsta Nesomimus
- 13 endemskih vrsta tangara
- Morski lavovi sa Galapagosa, Zalophus californianus
Veća ostrva[uredi | uredi izvor]
Ovo je spisak galapagoskih ostrva većih od 20 km²:
| ostrvo | staro engl. ime |
podgrupa | kanton | uzvišenje | visina m |
površina km² |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Izabela | Albemarle | zapadna | Izabela | Vulf | 1707 | 4640 |
| Santa Kruz | Indefatigable | centralna | Santa Kruz | 864 | 986 | |
| Fernandina | Narborough | zapadna | Izabela | La Kumbre | 1476 | 643 |
| San Salvador | James | centralna | Santa Kruz | 907 | 585 | |
| San Kristobal | Chatham | istočna | San Kristobal | 640 | 558 | |
| Floreana | Charles | istočna | San Kristobal | 730 | 173 | |
| Marčena | Bindloe | severna | Santa Kruz | 343 | 130 | |
| Espanjola | Hood | istočna | San Kristobal | 206 | 61 | |
| Pinta | Abington | severna | Santa Kruz | 777 | 59 | |
| Baltra | South Seymour | centralna | Santa Kruz | ... | 27 | |
| Santa Fe | Barrington | centralna | San Kristobal | ... | 24 | |
| Galapagos | Kolon | Vulf | 1707 | 8010 |
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ „Censo 2010”. Instituto Nacional de Estadística y Censos. 2010. Arhivirano iz originala 11. 12. 2011. g. Pristupljeno 13. 12. 2011.
- ^ „The History of the Galápagos Islands & Charles Darwin”. Quasar Expeditions. Arhivirano iz originala 7. 1. 2017. g. Pristupljeno 14. 2. 2021.
- ^ Ortelius, A., "America Sive Novi Orbis" (Antwerp: A. Ortelius, 1570), University of Texas at Arlington Libraries Special Collections, accessed 20 June 2022
- ^ Discovery, Darwin and Evolution
- ^ Kampf um Galapagos
- ^ Keynes, Richard ed. 2000. Charles Darwin's zoology notes & specimen lists from H.M.S. Beagle. Cambridge: Cambridge University Press. 23 – August 1836, 291–293
- ^ Eldredge, Niles (proleće 2006). „VQR - Confessions of a Darwinist”. The Virginia Quarterly Review. str. 32—53. Pristupljeno 26. 12. 2007.
- ^ „San Cristobal-Galapagos”. World Meteorological Organization. Pristupljeno 23. 1. 2021.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Black, Juan (1973). Galápagos, Archipiélago del Ecuador. (Quito, Ecuador). Comprehensive monograph by a former officer of Galápagos National Park, financed by the World Wildlife Fund and the Charles Darwin Foundation for the Galápagos Islands
- Grant, K. Thalia and Estes, Gregory B. (2009). Darwin in Galapagos: Footsteps to a New World. Princeton University Press, Princeton. [1].
- Heyerdahl, Thor; & Skjolsvold, Arne (1956). Archaeological Evidence of Pre-Spanish Visits to the Galápagos Islands, Memoirs 12, Society for American Archaeology.
- Müller, Bodo; & Stolt, Matthias (2003). Galápagos Die verwunschenen Inseln. (BLV). ISBN 3-86108-909-2.
- Quammen, David (1996). The Song of the Dodo. Touchstone, New York.
- Romero, Simon (4 October 2009). "To Protect Galápagos, Ecuador Limits a Two-Legged Species". The New York Times.
- Perry, Roger (1972). The Galapagos Islands. (Dodd, Mead & Company). Short history illustrated with photographs and a map by a former director of Charles Darwin Research Station.
- Wittmer, Margret (2013). Floreana: A Woman's Pilgrimage to the Galápagos. (Moyer Bell Limited). Memoir written by the matriarch of the first family to successfully inhabit Floreana, after settling there in 1932. 2013 paperback edition ISBN 978-1-55921-399-8 (originally published by the Travel Book Club in 1961)
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Fondacija Čarlsa Darvina (en, šp, fr, nem)
- Slike, informacije i videa (en, šp, nem)
- Društvo za zaštitu Galapagosa Arhivirano na sajtu Wayback Machine (18. avgust 2009) (en)
- Geologija ostrva Galapagos (en)
- Zbirka istorijskih mapa, literature itd. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (29. april 2009) (en)
- Živi svet Galapagosa Arhivirano na sajtu Wayback Machine (7. avgust 2006)
- „Galápagos Islands xeric scrub”. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund.
| Međunarodne | |
|---|---|
| Državne | |
| Ostale | |