Gadžin Han

Koordinate: 43° 13′ 20″ S; 22° 01′ 43″ I / 43.22211° S; 22.02855° I / 43.22211; 22.02855
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Gadžin Han
Dom zdravlja
Administrativni podaci
DržavaSrbija
Upravni okrugNišavski
OpštinaGadžin Han
Stanovništvo
 — 2022.Pad 1.194
Geografske karakteristike
Koordinate43° 13′ 20″ S; 22° 01′ 43″ I / 43.22211° S; 22.02855° I / 43.22211; 22.02855
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina323 m
Gadžin Han na karti Srbije
Gadžin Han
Gadžin Han
Gadžin Han na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj18240
Pozivni broj018
Registarska oznakaNI

Gadžin Han je naselje i sedište istoimene opštine, jedne od jedanaest opština u Nišavskom upravnom okrugu, u neposrednoj blizini Niša, od koga je udaljen 18 kilometara. Prema popisu iz 2022. ima 1.194 stanovnika (prema popisu iz 2011. bilo je 1.223 stanovnika).[1]

Samim centrom Gadžinog Hana dominira trg na kome se nalazi spomenik Dragutinu Matiću solunskom ratniku (zvanom „oko sokolovo”), autora Drinka Radovanović.

Ovde se nalazi FK Zaplanjac.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Nakon izmeštanja trasu puta Niš—Babušnica Osmanlije su prokopale trasu puta kroz brdo Srok čime su ne samo ispravili već i skratili taj put. Od tada se mesto zvalo Prokopova Kutina. Usek je prokopala raja ovog kraja, kulukom oko 1850. godine.

Nešto kasnije za vreme vladavine Osmanlija braća Stanko i Stojan Nikolić, rodom iz Jelašnice, došli su u Prokopovu Kutinu i sagradili han (mehanu). Han je sagrađen na mestu gde je danas Dom kulture. Uz han su braća sazidala štale za oko 30 konja. Jedan od vlasnika ovog hana zvao se Stanko a nadimak mu je bio Gadža. Kako u blizini nije bilo hana, narod iz okolnih sela koji je odlazio kod Gadže u han, govorio je da ide u „Gadžin han”. Negde oko 1880. godine Stanko se odselio u Niš, gde i danas ima svoje potomke. Posle Stankovog odseljenja han je prvo preuzeo Mladen Krstić, takođe iz Jelašnice a potom je bilo i drugih vlasnika.

Do oslobođenja 1944. godine naselje se zvanično zvalo Prokopova Kutina i tako je stajalo na zgradi opštine. Posle oslobođenja prihvaćen je naziv Gadžin Han.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Kutinska reka u Gadžin Hanu.

Gadžin Han leži na ušću Koprivničke reke i reke Venežice u Kutinsku reku, u središnjem delu Zaplanjske kotline, čiji značajan element tektonskog reljefa čine planine, koje zahvataju veliko prostranstvo. Planinski venci okružuju Gadžin Han i čineći njegovu okolinu morfološki raznolikom.

Planine istočne zone pripadaju grupi mlađih venačnih planina i odlikuju se raznovrsnim geološkim sastavom i morfologijom. U njihovoj građi pored paleozojskih škriljaca, učestvuju krečnjaci i dolomiti mezozojske starosti. Zato su na njima zastupljeni različiti oblici reljefa, prevashodno kraški.

Planine koje čitavo Južno Pomoravlje odvajaju od ostalih morfotektonskih celina pripadaju Središnjoj zoni gromadnih planina i kotlina. To su Seličevica, Kruševica i Babička gora. Deo kotline koji zalazi u Balkansku Srbiju predstavljen je Suvom planinom.

Položaj i prostranstvo[uredi | uredi izvor]

Gadžin Han je lociran 18 km od Niša, 53 km od Pirota i 40 km od Leskovca, u Zaplanjskoj kotlini, na dolinskim stranama Kutinske reke, kod ušća njenih desnih pritoka (Koprivničke reke i Venežice), u podnožju Suve planine (1810 m), Seličevice (903 m) i Babičke Gore (1059 m) na nadmorskoj visini od 270–320 m. Naselje preseca regionalni put Niš—Ravna Dubrava sa kracima ka Vlasotincu i Babušnici. Gadžin Han pripada istoimenoj katastarskoj opštini, čija je površina 7,55 km². Izgrađeni deo naselja obuhvata 1,20 km² ili 15,9% površine atara.[2]

Demografija[uredi | uredi izvor]

Postanak naselja

Na obalama Kutinske reke nekada su postojale četiri kutine (naselja):

Sve četiri kutine za vreme Osmanlija nisu bile na mestima gde se danas nalaze. Kutina, koja je sada Gadžin Han nalazila se u dolini istočno od današnjeg naselja i to na oko 1,5—2 kilometra od sadašnjeg centra.

U Gadžinom Hanu je bilo sedište Koprivničkog sreza, još 1878. godine, koji je imao 41 selo, 1.689 domaćinstava i 13.456 stanovnika. Srez je ukinut 1885. godine, a potom ponovo formiran pod imenom Zaplanjski srez sa sedištem u Prokopovoj Kutini (Gadžinom Hanu). Srez je imao 58 sela sa 3.989 stanovnika.

Brojnost i struktura stanovništva

U naselju Gadžin Han živi 990 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,8 godina (38,1 kod muškaraca i 39,4 kod žena). U naselju ima 440 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,83.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine).

Demografija[3]
Godina Stanovnika
1948. 931
1953. 951
1961. 879
1971. 903
1981. 997
1991. 1.131 1.123
2002. 1.245 1.254
2011. 1.223
2022. 1.194
Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍[4]
Srbi
  
 1.166 93,65%
Romi
  
 29 2,32%
Crnogorci
  
 10 0,80%
Hrvati
  
 3 0,24%
Makedonci
  
 3 0,24%
Slovaci
  
 1 0,08%
Rusini
  
 1 0,08%
Rusi
  
 1 0,08%
Jugosloveni
  
 1 0,08%
nepoznato
  
 26 2,08%


Stanovništvo prema polu i starosti[5]
m
ž
? 4
  
  
 5
80+ 10
  
  
 16
75—79 10
  
  
 14
70—74 23
  
  
 31
65—69 24
  
  
 31
60—64 42
  
  
 29
55—59 30
  
  
 36
50—54 46
  
  
 39
45—49 67
  
  
 48
40—44 52
  
  
 49
35—39 47
  
  
 57
30—34 46
  
  
 36
25—29 39
  
  
 48
20—24 38
  
  
 30
15—19 51
  
  
 39
10—14 49
  
  
 37
5—9 35
  
  
 35
0—4 22
  
  
 30
Prosek : 38,1 39,4
Domaćinstva
Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.
Godina popisa 1948. 1953. 1961. 1971. 1981. 1991. 2002.
Broj domaćinstava 177 195 232 281 326 371 440
Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.
Broj članova 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 i više Prosek
Broj domaćinstava 84 119 76 123 26 11 1 0 0 0 2,83
Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu
Pol Ukupno Neoženjen/Neudata Oženjen/Udata Udovac/Udovica Razveden/Razvedena Nepoznato
Muški 529 131 346 22 11 19
Ženski 508 72 348 65 13 10
UKUPNO 1.037 203 694 87 24 29
Stanovništvo po delatnostima koje obavlja
Pol Ukupno Poljoprivreda, lov i šumarstvo Ribarstvo Vađenje rude i kamena Prerađivačka industrija
Muški 271 7 0 0 108
Ženski 203 12 0 0 101
UKUPNO 474 19 0 0 209
Pol Proizvodnja i snabdevanje Građevinarstvo Trgovina Hoteli i restorani Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški 6 32 13 2 15
Ženski 1 3 14 6 2
UKUPNO 7 35 27 8 17
Pol Finansijsko posredovanje Nekretnine Državna uprava i odbrana Obrazovanje Zdravstveni i socijalni rad
Muški 1 0 43 13 10
Ženski 4 2 13 13 21
UKUPNO 5 2 56 26 31
Pol Ostale uslužne aktivnosti Privatna domaćinstva Eksteritorijalne organizacije i tela Nepoznato
Muški 4 0 0 17
Ženski 4 0 0 7
UKUPNO 8 0 0 24
Demografski razvoj

Osnovna karakteristika demografskog razvoja Gadžinog Hana u periodu 1948. do 2002. je značajan i kontinuiran porast ukupnog broja stanovnika, koje je u ovom periodu uvećano 1,3 puta (sa indeksom porasta 2002/1948. od 133,7).

Prerastanje Gadžinog Hana u gravitacioni centar Zaplanja imao je za posledicu, između ostalog i doseljavanje stanovništva, tokom savremenog perioda, većinom iz seoskih naselja Zaplanja.[3] Godine 2002. imigraciono stanovništvo činilo je 58,2% ukupne populacije (od toga je 68,4% doseljeno iz seoskih naselja sa teritorije opštine Gadžin Han).

Doseljavanje je bilo najintenzivnije od 1961. do 2002. kada se u Gadžin Han doselilo 90,2% imigracionog stanovništva.[6]

Kulturne i turističke manifestacije[uredi | uredi izvor]

U Narodnoj biblioteci „Branko Miljković” u Gadžin Hanu održava se veliki broj kulturnih manifestacija značajnih za kulturni život Gadžinog Hana i Zaplanja. Od ovih manifestacija najznačajnije su:

  • Miljkovićeve poetskih svečanosti. Nagrada koja se dodeljuje na Miljkovićevim poetskim svečanostima zove se „Zaplanjski orfej“.
  • Srpskog sabora svečarskih orkestara.
  • Izložbe poznatih slikara i vajara.
  • Žensks kolonije likovnih umetnica.
  • Kolonija likovnih amatera „17 vodenica”.

Galerija 2023. godine[uredi | uredi izvor]

  • Prodavnica
    Prodavnica
  • Autobuska stanica
    Autobuska stanica
  • Kuća pored puta
    Kuća pored puta

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Izvori[uredi | uredi izvor]

  1. ^ „Popis u Srbiji prema polu i starosti po naseljima” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2024. 
  2. ^ Simonović D., (1982): Zaplanje, ”Gradina”, ”Narodna knjiga”, i Etnografski institut SANU, Niš
  3. ^ a b „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9. 
  4. ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9. 
  5. ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7. 
  6. ^ Migraciona obeležja, Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u 2002, knj. 8, Republički zavod za statistiku, Beograd, 2004.

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Gadžin Han na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Гаџин_Хан&oldid=27380621”