Pređi na sadržaj

Grčki muslimani

S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Grčki muslimani (grč. Έλληνες μουσουλμάνοι), takođe poznati kao grkofoni muslimani, jesu muslimani grčkog etničkog porekla čije usvajanje islama (a često i turskog jezika i identiteta) datira iz tog perioda osmanske vladavine na južnom Balkanu.[1][2] Oni se prvenstveno sastoje od potomaka elitnog otomanskog janičarskog korpusa i preobraćenika na islam iz otomanskog doba iz Grčke Makedonije (npr. Valahadi), Krita (kritski muslimani) i severoistočne Anadolije i Pontskih Alpa (Pontijski Grci). Trenutno se nalaze uglavnom na zapadu Turske (posebno u regionima Izmira, Burse i Jedrena) i na severoistoku (posebno u regionima Trabzon, Gumušhane, Sivas, Erzindžan, Erzurum i Kars).

Uprkos svom etničkom grčkom poreklu, savremeni grčkofoni muslimani Turske su se stalno asimilirali u muslimansko stanovništvo koje govori turski. Značajan broj grčkofonih muslimana, ne samo stariji, već čak i mladi ljudi, zadržali su znanje o svojim grčkim dijalektima, kao što su kritski i pontijski grčki. Zbog njihovog postepenog poturčenja, kao i bliske povezanosti Grčke i Grka sa pravoslavnim hrišćanstvom i njihovog statusa kao istorijske, vojne pretnje Turskoj Republici, vrlo malo njih će verovatno sebe nazvati grčkim muslimanima. U Grčkoj se muslimani koji govore grčki obično ne smatraju pripadnicima grčke nacije.[3]

U kasnom otomanskom periodu, posebno nakon grčko-turskog rata (1897), nekoliko zajednica grčkofonih muslimana sa Krita i južne Grčke takođe je preseljeno u Libiju, Liban i Siriju, gde su, u gradovima poput Al Hamidija, neki od starija generacija i dalje govori grčki.[4] Istorijski gledano, grčko pravoslavlje se povezivalo sa Romios (tj. Grkom), a islam sa Turčinstvom, uprkos etničkoj pripadnosti ili jeziku.

Većina muslimana koji govore grčki u Grčkoj otišla je u Tursku tokom 1920-ih godina tokom razmene stanovništva prema Konvenciji o razmeni grčkog i turskog stanovništva (u zamenu za hrišćane koji govore turski kao što su Karamanlidi). Zbog istorijske uloge, etnička pripadnost ili jezik je bila glavni faktor koji se koristio tokom razmene stanovništva. Svi muslimani koji su napustili Grčku smatrani su „Turcima“, dok su svi pravoslavni koji su napuštali Tursku smatrani „Grcima“, opet bez obzira na njihovu etničku pripadnost ili jezik. Izuzetak je napravljen za domorodačke muslimanske Pomake i Turke iz zapadne Trakije koji žive istočno od reke Nestos u istočnoj Makedoniji i Trakiji, severna Grčka, koje je grčka vlada zvanično priznala kao versku manjinu.

U Turskoj, gde živi većina muslimana koji govore grčki, postoje različite grupe grčkih muslimana, neki autohtoni, neki iz delova današnje Grčke i Kipra koji su migrirali u Tursku u okviru razmene stanovništva ili imigracije.

Motivi za prelazak na islam[uredi | uredi izvor]

Po pravilu, Osmanlije nisu zahtevale od Grka ili bilo koje druge neislamske grupe da postanu muslimani. U stvari, oni su to obeshrabrili, jer bi se dimi (nemuslimanski stanovnik) mogao lakše iskoristiti na različite načine.

Oporezivanje[uredi | uredi izvor]

Dimi su bili podložni velikom porezu na džiziju, koji je iznosio oko 20%, naspram muslimanskog zekata koji je iznosio oko 3%. Drugi veliki porezi bili su defter i ispendža i harač, pri čemu je izdat dokument u kojem se navodi da „imalac ove potvrde može da drži glavu na ramenima pošto je platio porez Χαρατσι za ovu godinu...“ Svi ovi porezi su nestajali ako bi osoba prešla na islam.[5]

Danak u krvi[uredi | uredi izvor]

Nemuslimani su takođe bili podvrgnuti praksi poput danka u krvi, u kojoj su Osmanlije uzimale hrišćanske dečake iz njihovih porodica i kasnije ih pretvarali u islam sa ciljem da odaberu i obuče one najsposobnije za vodeće pozicije u osmanskom društvu.

Pravni sistem[uredi | uredi izvor]

Još jedna korist koju su konvertiti dobili je bolja pravna zaštita. Osmansko carstvo je imalo dva odvojena sudska sistema, islamski sud i neislamski sud, pri čemu su odluke prvog zamenile one drugog. Pošto su nemuslimani bili zabranjeni na islamskom sudu, oni nisu mogli da brane svoje slučajeve i bili su osuđeni na svaki put da izgube.

Mogućnosti za poslove[uredi | uredi izvor]

Konverzija je takođe donela veće izglede za zapošljavanje i mogućnosti napredovanja u otomanskoj vladinoj birokratiji i vojsci. Kasnije su ovi ljudi postali deo muslimanske zajednice milet sistema, koji je bio usko povezan sa islamskim verskim pravilima. U to vreme, ljudi su bili vezani za svoje milete svojom verskom opredeljenošću (ili svojim konfesionalnim zajednicama), a ne etničkim poreklom. Muslimanske zajednice su napredovale pod Otomanskim carstvom, a kako otomanski zakon nije priznavao takve pojmove kao što je etnička pripadnost, muslimani svih etničkih grupa uživali su potpuno ista prava i privilegije.[6]

Izbegavanje ropstva[uredi | uredi izvor]

Tokom grčkog rata za nezavisnost, otomanske egipatske trupe pod vođstvom egipatskog Ibrahim-paše opustošile su ostrvo Krit i grčka sela Moreje, gde su muslimanski egipatski vojnici porobili ogroman broj hrišćanske grčke dece i žena. Ibrahim je organizovao masovno prevođenje porobljene grčke dece u islam.[7] Porobljeni Grci su kasnije prebačeni u Egipat, gde su prodati. Nekoliko decenija kasnije, 1843. godine, engleski putnik i pisac ser Džon Gardner Vilkinson opisao je stanje porobljenih Grka koji su prešli na islam u Egiptu:

Beli robovi — U Egiptu postoje beli robovi i robovi obojenih boja. [...] Ima [na primer] nekih Grka koji su odvedeni u ratu za nezavisnost. [...] U Egiptu, oficiri u rangu su uglavnom slobodni robovi. Video sam u bazarima u Kairu grčke robove koji su bili otrgnuti iz svoje zemlje, u vreme kada je trebalo da dobije svoju slobodu; Video sam ih kasnije kako imaju skoro sve najvažnije civilne i vojne ocene; i neko bi mogao biti gotovo u iskušenju da pomisli da njihovo ropstvo nije nesreća, kada bi se mogao zaboraviti tuga njihovih roditelja što su ih videli odvedene, u vreme kada su se nadali da će im zaveštati veru oslobođenu progona i preporođenu zemlja.

Veliki broj Grka i Slovena postao je muslimanski da bi izbegli ove nevolje. Prelazak na islam je brz, a Otomansko carstvo nije čuvalo obimnu dokumentaciju o religijama svojih pojedinačnih podanika. Jedini uslov je bio da znate turski, da kažete da ste musliman i da se možda obrežete. Obraćenici bi takođe mogli da signaliziraju svoje preobraćenje noseći svetliju odeću koju preferiraju muslimani, a ne sivu odeću hrišćana i Jevreja u carstvu.[8]

Grčki jezik ima poseban glagol, τουρκευω (tourkevo), koji znači „poturčiti se“. Ekvivalent u srpskom i drugim južnoslovenskim jezicima je turčiti (nesvršeno) ili poturčiti (svršeno). Lažne konverzije su bile uobičajene; objašnjavaju zašto mnogi ljudi na Balkanu imaju turska prezimena sa sufiksima poput -oglu.

Grčki muslimani Ponta i Kavkaza[uredi | uredi izvor]

Geografska disperzija[uredi | uredi izvor]

Pontijski grčki (koji se na Pontu naziva Ρωμαιικα Romeika, a ne Ποντιακα Pontiaka kao što je to u Grčkoj), govore velike zajednice pontskog grčkog muslimanskog porekla, koje se prostiru u blizini južne obale Crnog mora. Grkofoni pontijski muslimani se nalaze u provinciji Trabzon u sledećim oblastima:[9]

  • U gradu Tonja i u šest sela Tonja okruga.
  • U šest sela opštinskog entiteta Beškoj u centralnom i Keprubaši okrugu Surmene.
  • U devet sela doline Galjane u Mačkom okrugu. Ovi grčkofoni muslimani su preseljeni tamo u napuštene nekadašnje grčke pravoslavne pontijske nastambe iz oblasti Beškoja nakon razorne poplave 1929. godine.
  • U dolini Of, koja sadrži najveći skup govornika pontijskog jezika.
  • U okrugu Čajkara postoje 23 grčkofona muslimanska sela, iako su zbog migracije ovi brojevi varirali; prema izvornim govornicima tog područja, bilo je oko 70 grčkofonih muslimanskih sela u okrugu Čajkara.[10]
  • Dvanaest grčkofonih muslimanskih sela se takođe nalazi u okrugu Dernekpazarı.
  • U drugim naseljima kao što su Rize (sa velikom koncentracijom u okrugu Ikizdere), Erzincan, Gumushane, delovi provincije Erzerum, i provincija bivšeg Ruskog carstva, oblast Kars i Gruzija.

Danas ovi muslimani koji govore grčki sebe smatraju i identifikuju kao Turci.[11] Bez obzira na to, veliki broj njih je zadržao znanje i/ili tečno govori grčki, koji je i dalje maternji jezik čak i mladim pontskim muslimanima. Muškarci su obično dvojezični na turskom i pontijskom grčkom, dok mnoge žene govore jednojezično pontijski grčki.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Mnogi pontski starosedeoci su pretvoreni u islam tokom prva dva veka nakon otomanskog osvajanja regiona. Zauzimajući visoke vojne i verske položaje u carstvu, njihova elita je bila integrisana u vladajuću klasu imperijalnog društva. Preobraćeno stanovništvo je prihvatilo otomanski identitet, ali su u mnogim slučajevima ljudi zadržali svoje lokalne, maternje jezike.[12] Godine 1914, prema zvaničnim procenama Vaseljenske Patrijaršije, samo na Pontu je izbrojano oko 190.000 grčkofonih muslimana. Tokom godina došlo je do teške emigracije iz regiona Trabzona u druge delove Turske, u mesta kao što su Istanbul, Sakarija, Zonguldak, Bursa i Adapazari. Došlo je i do emigracije iz Turske, na primer u Nemačku kao gastarbajteri tokom 1960-ih.

Lingvonimi[uredi | uredi izvor]

U Turskoj se pontske grčke muslimanske zajednice ponekad nazivaju Rum. Međutim, kao i sa Junan (na turskom za „grčki“) ili sa engleskom rečju „grčki“, ovaj termin „u Turskoj se povezuje sa Grčkom i/ili hrišćanstvom, a mnogi pontijski grčki muslimani odbijaju takvu identifikaciju. Endonim za pontski grčki je Romeika, dok su Rumca i/ili Rumcika turski egzonimi za sve grčke dijalekte koji se govore u Turskoj. Oba su izvedena od ρωμαιικα, bukvalno „rimskog“, ali se odnosi na Vizantince. Savremeni Grci svoj jezik nazivaju ελληνικα (Helenika), što znači grčki, apelat koji je zamenio prethodni termin Romejka početkom 19. veka. U Turskoj se standardni moderni grčki zove Yunanca; starogrčki se naziva ili Eski Yunanca ili Grekçe.[13]

Religijska praksa[uredi | uredi izvor]

Prema radu Hita V. Lourija o osmanskim poreskim knjigama, većina „Turaka“ u Trabzonu i regionu Pontskih Alpa u severoistočnoj Anadoliji je pontskog grčkog porekla. Grkofoni pontijski muslimani su poznati u Turskoj po svojoj konzervativnoj privrženosti sunitskom islamu hanefijske škole i poznati su po tome što su dali mnoge učitelje Kurana.[14] Sufijski redovi kao što su Kadiri i Nakšbandi imaju veliki uticaj.

Kritski muslimani[uredi | uredi izvor]

Kritski muslimani, 19-20. vek.

Termin Kritski Turci (turski: Girit Türkleri, grčki: Τουρκοκρητικοί) ili Kritski muslimani (turski: Girit Müslümanları) odnosi se na muslimane koji govore grčki koji su stigli u Tursku posle ili nešto pre početka Turske Grčka vladavina na Kritu 1908. a posebno u kontekstu sporazuma o razmeni grčkog i turskog stanovništva iz 1923. godine. Pre preseljenja u Tursku, pogoršani komunalni odnosi između kritskih grčkih hrišćana i grčkofonih kritskih muslimana naterali su ove poslednje da se identifikuju sa otomanskim, a kasnije i turskim identitetom.[15]

Geografska disperzija[uredi | uredi izvor]

Kritski muslimani su se uglavnom naselili na obali, koja se proteže od Čanakalea do Iskenderuna. Osmanlije su Osmanlije preselile značajan broj u druge oblasti pod kontrolom Osmanlija širom istočnog Mediterana nakon uspostavljanja autonomne Kritske države 1898. Većina je završila u primorskoj Siriji i Libanu, posebno u gradu Al-Hamidija u Siriji (nazvanom nakon osmanskog sultana koji ih je tamo naselio) i Tripoli u Libanu, gde mnogi i dalje govore grčki kao maternji jezik. Drugi su preseljeni u Otomansku Tripolitaniju, posebno u istočne gradove poput Suze i Bengazija, gde se razlikuju po grčkim prezimenima. Mnogi od starijih članova ove poslednje zajednice još uvek govore kritski grčki u svojim domovima.

Mala zajednica grčkih kritskih muslimana još uvek živi u Grčkoj na Dodekaneskim ostrvima Rodos i Kos. Ove zajednice su formirane pre nego što je ovo područje postalo deo Grčke 1948. godine, kada su se njihovi preci tamo doselili sa Krita, a njihovi članovi su integrisani u lokalno muslimansko stanovništvo kao danas Turci.[16]

Jezik[uredi | uredi izvor]

Neki grčkofoni muslimani Krita sastavljali su literaturu za svoju zajednicu na grčkom jeziku, kao što su pesme, ali su je pisali arapskim pismom.

Danas, u raznim naseljima duž obale Egejskog mora, stariji grčkofoni kritski muslimani još uvek govore kritski grčki. Mnogi u mlađim generacijama tečno govore grčki jezik.[17]

Često pripadnici muslimanske zajednice Krita nisu svesni da je jezik koji govore grčki. Često oni svoj maternji jezik nazivaju kritski (Kritika Κρητικά ili Giritçe) umesto grčkim.

Religijska praksa[uredi | uredi izvor]

Grkofoni kritski muslimani su suniti (hanefijskog) obreda, sa veoma uticajnom manjinom bektašija koja je pomogla u oblikovanju narodnog islama i verske tolerancije cele zajednice.

Epirski muslimani[uredi | uredi izvor]

Muslimani iz regiona Epira, poznati pod zajedničkim imenom Yanyalılar (jednina Yanyalı, što znači „osoba iz Janjine“) na turskom i Τουρκογιαννιωτες na grčkom (jednina Τουρκογιανωνιω, dva talasa od Turske, što znači „Turkojanski talas“ u prevodu Turkojanijana, pristižu 1912. i posle 1923. Nakon razmene stanovništva, grčkofoni epirotski muslimani su se naselili u anatolskom delu Istanbula, posebno u oblastima od Erenkoja do Kartala, koje su ranije bile naseljene bogatim pravoslavnim Grcima. Iako je većina epirotskog muslimanskog stanovništva bila albanskog porekla, grčkofone muslimanske zajednice postojale su u gradovima Souli, Margariti, Janjina, Preveza, Louros, Paramitia, Konica, i drugde u planinskom regionu Pinda. Muslimansko stanovništvo koje je govorilo grčki koje je činilo većinu u Janjini i Paramitiji, sa znatnim brojem koji je živelo u Pargi i verovatno Prevezi, „delilo je isti put izgradnje identiteta, bez očigledne diferencijacije između njih i njihovih albanskih- sastanci koji govore."[18]

Hodža Sadedin, musliman koji je govorio grčki iz Janjine u 18. veku, bio je prvi prevodilac Aristotela na turski. Neki grčkofoni muslimani Janjine sastavljali su literaturu za svoju zajednicu na grčkom jeziku, kao što su pesme, koristeći arapsko pismo. Na kraju, muslimani iz Epira koji su uglavnom bili albanskog porekla su umesto toga opisani kao čamski Albanci.

Makedonski grčki muslimani[uredi | uredi izvor]

Muslimani koji govore grčki koji su živeli u Bistricu u zapadnoj Makedoniji bili su poznati pod zajedničkim imenom Valahadi; verovatno su masovno prešli na islam krajem 1700-ih.[19] Valahadi su zadržali veliki deo svoje grčke kulture i jezika. Ovo je u suprotnosti sa većinom Grka koji su prešli na islam iz Grčke Makedonije, drugih delova Makedonije i drugde na južnom Balkanu, koji su generalno usvojili turski jezik i identitet i potpuno se asimilirali u osmansku vladajuću elitu. Prema proceni Todora Simovskog (1972), u Grčkoj Makedoniji je 1912. živelo 13.753 Grka muslimana.[20]

U 20. veku, drugi Grci su smatrali da su Valahadi postali Turci i nisu bili izuzeti od razmene stanovništva između Grčke i Turske 1922–1923. Valahadi su preseljeni u zapadnu Malu Aziju, u gradove kao što su Kumburgaz, Bujukčekmedže i Čataldža ili u sela poput Honaza blizu Denizlija. Mnogi Vallahadi i dalje govore grčkim jezikom, koji zovu Romejka i potpuno su se asimilirali u glavni tok turskih muslimana kao Turci.

Tesalijski grčki muslimani[uredi | uredi izvor]

Muslimani koji su govorili grčki živeli su u Tesaliji, uglavnom u gradovima kao što su Larisa, Trikala, Kardica, Almiros i Volos i oko njih.

Grkofone muslimanske zajednice postojale su u gradovima i određenim selima Elasona, Tirnavos i Almiros. Prema Lamprosu Kutsonikasu, muslimani u kazi Elasona živeli su u šest sela kao što su Stefanovouno, Lofos, Galanovrisi i Domeniko, kao i u samom gradu i pripadali su grupi Valahadima. Evlija Čelebi, koji je posetio ovo područje 1660-ih, takođe je pomenuo u svojim radovima da su govorili grčki. On pominje da su mnogi muslimani Tesalije bili konvertiti grčkog porekla. Konkretno, on piše da su muslimani Tirnova bili preobraćenici i da nije mogao da razume sektu kojoj pripadaju muslimani Domokosa, tvrdeći da su pomešani sa „nevernicima“ i da su tako oslobođeni plaćanja poreza na harač. Štaviše, Čelebija uopšte ne pominje 12 takozvanih turskih sela Koniar koja se pominju u 18. veku, kao što su Ligarija, Falani, Itea, Gonoi, Krokio i Rodija, na koja su osmanski matičari upućivali u godišnje knjige iz 1506, 1521. i 1570. Ovo ukazuje da su muslimani Tesalije zaista uglavnom konvertitskog porekla. Bilo je i nekih muslimana vlaškog porekla asimiliranih u ove zajednice, poput onih u selu Argiropouli. Nakon Konstantinopoljske konvencije 1881. godine, ovi muslimani su počeli da emigriraju u oblasti koje su još uvek pod turskom upravom, uključujući i sela Elasona.[21]

Kapetan artiljerije Vilijam Martin Lik napisao je u svom Putovanju po severnoj Grčkoj (1835) da je razgovarao sa bektašijskim šeikom i vezirom iz Trikale na grčkom. U stvari, on izričito navodi da je šeik koristio reč „ανθρωπος” da definiše ljude.[22] Britanski generalni konzul Džon Elija Blanta primetio je u poslednjoj četvrtini 19. veka: „Grčki takođe uglavnom govore turski stanovnici, i čini se da je zajednički jezik između Turaka i hrišćana“.

Istraživanja o kupovini imovine i dobara evidentiranih u arhivama između 1882. i 1898. godine, odmah nakon aneksije, pokazuju da je velika većina tesalijskih muslimana koji su postali grčki državljani umela da govori i piše grčki. Prevodilac je bio potreban samo u 15% transakcija, od kojih je polovina uključivala žene, što bi moglo ukazivati na to da je većina tesalskih muslimanki bila jednojezična i verovatno nepismena. Međutim, znatna populacija Čerkeza i Tatara bila je naseljena u Tesaliji u drugoj polovini 19. veka, u gradovima Jenišehir (Larisa), Velestino, Ermije (Almiros) i selima Balabanli (Asimohori) i Loksada u Kardici.[23] Moguće je da su oni, a i albanski muslimani, bili ti koji nisu u potpunosti razumeli grčki jezik. Štaviše, neki muslimani su služili kao prevodioci u ovim transakcijama.

Grčki morejski/peleponeski muslimani[uredi | uredi izvor]

Muslimani koji su govorili grčki živeli su u gradovima, tvrđavama, gradovima i nekim selima u blizini utvrđenih naselja na Peleponezu, kao što su Patras, Rio, Tripoli, Koroni, Navarino i Metoni. Evlija Čelebija je takođe pomenuo u svojoj knjizi da je jezik svih muslimana u Moreji bio urumša, koji je demotski grčki. On posebno pominje da su žene muslimana u zamku Gordus bile nemuslimanke. Kaže da narodi Gastounija govore Urumša, ali da su ipak bili pobožni i prijateljski nastrojeni. On izričito navodi da su muslimani Longanikosa bili preobraćeni Grci, ili ahirijani.[24]

Muslimani kiparskih Grka[uredi | uredi izvor]

Godine 1878. muslimanski stanovnici Kipra činili su otprilike jednu trećinu stanovništva ostrva od 120.000. Oni su klasifikovani kao Turci ili kao „neomuslimani“. Potonji su bili grčkog porekla, islamizovani, ali su govorili grčki, i po karakteru slični lokalnim hrišćanima. Izveštava se da je poslednja od takvih grupa stigla u Antaliju 1936. Smatra se da su ove zajednice napustile grčki jezik tokom integracije. Tokom 1950-ih, na Kipru su još uvek postojala četiri muslimanska naselja koja govore grčki: Lapitu, Plataniso, Ajos Simeon i Galinoporni koja su se identifikovala kao Turci. Studija o genetici kiparskih Turaka iz 2017. godine pokazala je snažne genetske veze sa njihovim sunarodnicima pravoslavnim kiparskim Grcima.[25]

Grčki muslimani sa Egejskih ostrva[uredi | uredi izvor]

Uprkos tome što tokom otomanskog perioda nisu imala većinsko muslimansko stanovništvo, neka egejska ostrva kao što su Hios, Lezbos, Kos, Rodos, Lemnos i Tenedos, kao i na Kastelorizu, sadržala su značajnu muslimansku populaciju grčkog porekla.[26] Pre Grčke revolucije takođe je bilo muslimana na ostrvu Evbeja, ali nije bilo muslimana u grupama Kikladskih ili Sporadiskih ostrva. Evlija Čelebija pominje da je na ostrvu Egina 1660-ih bilo 100 muslimanskih kuća. Na većini ostrva muslimani su živeli samo u i oko glavnih centara ostrva. Danas na Kosu i Rodosu žive muslimani koji govore grčki, njih oko 5-5.500, jer ostrva Dodekanez kojima je tada vladala Italija nisu bila deo Grčke i stoga su bila izuzeta od razmene stanovništva. Međutim, mnogi su migrirali nakon Pariskih mirovnih sporazuma 1947.

Krim[uredi | uredi izvor]

U srednjem veku grčko stanovništvo Krima se tradicionalno pridržavalo istočnog pravoslavnog hrišćanstva, čak i uprkos jezičkoj asimilaciji od strane lokalnih krimskih Tatara. 1777–1778, kada je ruska Katarina Velika osvojila poluostrvo od Otomanskog carstva, lokalno pravoslavno stanovništvo je nasilno deportovano i naseljeno severno od Azovskog mora. Da bi izbegli deportaciju, neki Grci su odlučili da pređu na islam. Muslimani sela Kermenčik (preimenovanog u Visoko 1945) koji govore krimski tatari zadržali su svoj grčki identitet i neko vreme su u tajnosti praktikovali hrišćanstvo. U devetnaestom veku donja polovina Kermenčika bila je naseljena Grcima hrišćanima iz Turske, dok je gornja ostala muslimanska. U vreme staljinističke deportacije 1944, muslimani Kermenčika su već bili identifikovani kao krimski Tatari i nasilno su proterani u Centralnu Aziju zajedno sa ostatkom etničkih manjina na Krimu.[27]

Liban i Sirija[uredi | uredi izvor]

U Tripoliju u Libanu živi oko 7.000 muslimana koji govore grčki i oko 8.000 u Al Hamidiji u Siriji. Većina njih su muslimani kritskog porekla. Zapisi sugerišu da je zajednica napustila Krit između 1866. i 1897. godine, nakon izbijanja poslednjeg Kritskog ustanka protiv Otomanskog carstva, kojim je okončan grčko-turski rat 1897. godine. Sultan Abdul Hamid pružio je kritskim muslimanskim porodicama koje su pobegle sa ostrva utočište na levantinskoj obali. Novo naselje je dobilo ime Hamidije po sultanu.

Mnogi grčkofoni muslimani Libana su donekle uspeli da očuvaju svoj kritski muslimanski identitet i grčki jezik. Za razliku od susednih zajednica, oni su monogamni i smatraju razvod sramotom. Do građanskog rata u Libanu, njihova zajednica je bila blisko povezana i potpuno endogamna. Međutim, mnogi od njih su napustili Liban tokom 15 godina rata.

Muslimani koji govore grčki čine 60% stanovništva Al Hamidije. Procenat može biti veći, ali nije konačan zbog hibridnog odnosa u porodicama. Zajednica je veoma zabrinuta za održavanje svoje kulture. Poznavanje govornog grčkog jezika je izuzetno dobro, a njihov kontakt sa istorijskom domovinom moguć je putem satelitske televizije i rodbine. Takođe je poznato da su monogamni. Danas se grčki stanovnici Hamidije izjašnjavaju kao kritski muslimani, dok neki drugi kao kritski Turci.

Do 1988. mnogi grčkofoni muslimani iz Libana i Sirije su prijavili da su izloženi diskriminaciji od strane grčke ambasade zbog svoje verske pripadnosti. Na članove zajednice bi se gledalo sa ravnodušnošću, pa čak i neprijateljski, i uskraćene bi im vize i mogućnosti da poboljšaju svoj grčki kroz putovanja u Grčku.[28]

Centralna Azija[uredi | uredi izvor]

U srednjem veku, posle pobede Seldžuka nad vizantijskim carem Romanom IV, mnogi vizantijski Grci su odvedeni kao robovi u Centralnu Aziju. Najpoznatiji među njima bio je Al-Hazini, vizantijski grčki rob odveden u Merv, tada u provinciji Horasan u Persiji, ali sada u Turkmenistanu, koji je kasnije oslobođen i postao poznati muslimanski naučnik.

Muslimani delimičnog grčkog porekla[uredi | uredi izvor]

  • Abu Firas al-Hamdani, (arapski: ابو فحراس), bio je an arapski princ i pesnik. Bio je rođak Saifa al-Davle i član plemićke porodice Hamdanida, koji su bili vladari u severnoj Siriji i Gornjoj Mesopotamiji tokom 10. veka. Služio je Saifa al-Davle kao guverner Manbija, bio je i i dvorski pesnik, bio je aktivan u ratovima svog rođaka protiv Vizantijskog carstva. Bio je zarobljen od strane Vizantinaca 959/962. i proveo je četiri ili sedam godina u njihovoj prestonici, Konstantinopolju, gde je komponovao svoje najpoznatije delo, zbirku pesama pod nazivom al-Rumiiat (الروميات). Njegov otac Abil-Ala Said — sin osnivača porodice Hamdanid, Hamdana ibn Hamduna — zauzimao je istaknut položaj na dvoru abasidskog halife al-Muktadira (vladao 908–932). Abu Firasova majka je bila vizantijska grčka robinja (oslobođena nakon što je rodila dete svog gospodara). Njegovo poreklo po majci kasnije je bilo izvor podsmeha i podsmeha njegovih rođaka Hamdanida, što se ogleda u njegovim pesmama.
  • Abu Ubaid al-Kasim bin Salam al-Khurasani al-Haravi (arapski: ابو عبيد القاسم بن سلام الخراساني الهروي; oko 770.-838.) bio je autor arapske nauke, a arapska nauka je imala standardnu književnu leksifiku oko 770–838. Rođen je u Heratu, kao sin vizantijskog/grčkog roba. Napustio je svoj rodni grad i studirao filologiju u Basri kod mnogih poznatih učenjaka.
  • Sulejman-paša (umro 1357), sin Orhana, osmanskog sultana, i Nilufer Hatun.
  • Ahmed I - (1590-1617), osmanski sultan, grčka majka (Gulnus Sultan) - supruga osmanskog sultana Mehmeda III.
  • Ahmed III – (1673–1736), osmanski sultan, grčka majka (Emetula Rabia Gulnus Sultan), prvobitno po imenu Evemija, koja je bila ćerka grčkog kritskog sveštenika.
  • Al-Muhtadi – Abu Ishak Muhamad ibn al-Vatik (umro 21. juna 870.), poznatiji po svom kraljevskom imenu al-Muhtadi bi-'lah (arapski: المهتدي بالله), je proglasio Kalifat od jula 869. do juna 870. godine, tokom „Anarhije u Samari“. Al-Muhtadijeva majka bila je Kurb, grčka robinja. Kao vladar, al-Muhtadi je nastojao da oponaša kalifu Omajada Omara ibn Abd al-Aziza, koji se smatra uzornim islamskim vladarom. Zbog toga je živeo strogim i pobožnim životom — naročito uklonivši sve muzičke instrumente sa dvora — i stavio je do znanja da lično predsedava sudovima za žalbe (mazalim), čime je zadobio podršku običnog naroda. Kombinujući „snagu i sposobnost“, bio je odlučan da povrati kalifov autoritet i moć, koje su nagrizale tokom tekuće „Anarhije u Samari“ prepirkama turskih generala.
  • Al-Mu'tadid, (Arapski: بن العباس احمد بن طلحة احمد بن طلحة احمد بن طلحة الموفق,), bolje poznat po svom kraljevskom imenu al-Mu'tadid bi-lah (arapski: المعتضد بالله, "Tražeći podršku u Bogu") bio je kalif Abasidskog kalifata od 892. do svoje smrti 902. godine. Al-Mu'tadid je rođen kao Ahmad, sin Talhe, jednog od sinova abasidskog kalifa al-Mutavakila (r. 847–861), i grčke robinje po imenu Dirar.
  • Al-Vathik (arapski: ابو جعفر هارون بن محمد المعتصال, 18. april 812 – 10. aprila 812. – 10. aprila 812. – 10. aprila 812. godine – 10. aprila 812. godine – 10. aprila 812. godine – 10. godine, poznatiji je po imenu Bog Al-Heli,), bio je abasidski kalif koji je vladao od 842. do 847. godine nove ere (227-232. u islamskom kalendaru). Al-Vatik je bio sin al-Mu'tasima od vizantijskog grčke robinje, Karatisa. Dobio je ime Harun po svom dedi, kalifu Harunu al-Rašidu (r. 786–809).
  • Bajazit I– (1354–1403), osmanski sultan, grčka majka (Gulciček Hatun ili Gulcicek Hatun) žena Murada I.
  • Bajazit II – (1447–1512), osmanski sultan. Rašireniji stav je da je njegova majka bila albanskog porekla, iako je takođe bilo spominjano i grčko poreklo.[29]
  • Džemila Benhabib (arapski: جميلة بن حبيب) (rođena 1972) je kanadska novinarka, književnica i političarka koja živi u Kvebeku. Ona je alžirskog i kiparsko-grčkog porekla i poznata je po svom protivljenju muslimanskom fundamentalizmu.
  • Hasan paša,(oko 1517–1572), bio je sin Hajredina Barbarose (čija je majka Katerina bila Grkinja). Nasledio je svog oca na mestu vladara Alžira i zamenio Barbarosinog zamenika Hasana Agu koji je efektivno bio na položaju vladara Alžira od 1533.
  • Husein Kamel od Egipta, sultan Husein Kamel (arapski: السلطان حسين كامل; novembar 1853 — 9. oktobar 1917) bio je sultan Egipta. Husein Kamel je bio drugi sin Kedive Ismail-paše, koji je vladao Egiptom od 1863. do 1879. i njegove žene Grkinje Nur Felek Kadin.
  • Ibrahim I, (1615–1648), osmanski sultan, grčka majka (Mahpeiker Kosem Sultan), ćerka sveštenika sa ostrva Tinos; njeno devojačko prezime bilo je Anastasija i bila je jedna od najmoćnijih žena u otomanskoj istoriji.
  • Ibn al-Rumi – arapski pesnik je bio sin majke Persije i oca oslobođenika iz Vizantije i prešao je u islam.
  • Kajkaus II, Seldžučki sultan. Njegova majka bila je ćerka grčkog sveštenika; a od Grka iz Nikeje on je tokom svog života dosledno tražio pomoć.
  • Kejhosrov II, (Persijski: غياث الدين كيخسرو بن كيقباد) bio je sultan od Seljuksa od 1237 do njegove smrti 1246. godine. Vladao je u vreme mongolske invazije na Anadoliju. Predvodio je vojsku Seldžuka sa svojim hrišćanskim saveznicima u bici kod Kese Daga 1243. Bio je poslednji od seldžučkih sultana koji je imao značajnu moć i umro je kao vazal Mongola. On je bio sin Kajkubada I i njegove žene Mah Pari Katun, koja je po poreklu bila Grkinja.
  • Mahmud Sami el-Barudi (1839–1904) bio je premijer Egipta od 4. februara 1882. do 26. maja 1882. i istaknuti pesnik. Bio je poznat kao Rab Alseif Vel Kalam رب السيف و القلم („gospodar mača i pera“). Njegov otac je pripadao otomansko-egipatskoj porodici dok je njegova majka bila Grkinja koja je prešla na islam nakon udaje za njegovog oca.[30]
  • Mongi Slim (arapski: منجي سليم‎) (1. septembar 1908 — 23. oktobar 1969) je bio tunižanski diplomata koji je postao prvi Afrikanac koji je postao predsednik Generalne skupštine Ujedinjenih nacija 1961. godine. diplomirao na Pravnom fakultetu Univerziteta u Parizu. Francuzi su ga dva puta zatvarali tokom borbe za nezavisnost Tunisa. Slim je poticao iz aristokratske porodice grčkog i turskog porekla. Jednog od Slimovih pradeda, Grka po imenu Kafkalas, gusari su kao dečaka uhvatili i prodali begu iz Tunisa, koji ga je obrazovao i oslobodio, a zatim postavio za svog ministra odbrane.
  • Murat I, (1360–1389) osmanski sultan, grčka majka, (Nilufer Hatun (lokvanj na turskom), ćerka vizantijske princeze Jelene (Nilufer).
  • Murat IV (1612–1640), osmanski sultan, grčka majka (Valide Sultanija, prvobitno poznata po imenu Anastasija)
  • Mustafa II – (1664–1703), Osmanski sultan, grčka kritska majka (Valide Sultanija, prvobitno nazvana Evemija).
  • Oruč Barbarosa, (takođe zvani Crvenobradi), Osmanski beg (guverner) Alžira i Bejlerbej (glavni guverner) Zapadnog Mediterana. Rođen je na ostrvu Midili (Lezbos), majka je bila Grkinja (Katerina).
  • Osman Hamdi beg – (1842 – 24. februar 1910), osmanski državnik i stručnjak za umetnost, a takođe i istaknuti i pionirski slikar, sin Ibrahim Edhem-paše, Grka po rođenju, otetog nakon masakra u Hiosu. Bio je osnivač Arheološkog muzeja u Istanbulu.[31]
  • Selim I, osmanski sultan; postoji grčko poreklo njegovog oca, Bajazita II, po majčinoj strani (Valide Sultanija Amina Gul-Bahar ili Gulbahar Katun – Grkinja koji je prešla na islam); i za njegovu majku Gulbahar Hatun (supruga Bajazita II), što bi ga učinilo tri četvrtine Grkom.[32]
  • Šehzade Halil (verovatno 1346–1362) je bio osmanski princ. Otac mu je bio Orhan, drugi beg osmanskog bejlika (kasnije carstvo). Njegova majka bila je Teodora Kantakuzina, ćerka vizantijskog cara Jovana Kantakuzina i Irine Asenine. Njegovo kidnapovanje bila je važan događaj u osmansko-vizantijskim odnosima u 14. veku.
  • Talida Tamer je model iz Saudijske Arabije. Ona je prva saudijska manekenka koja je prošetala modnom pistom u Parizu i prva koja se našla na naslovnoj strani međunarodnog časopisa. Talida Tamer je rođena i odrasla u Džedi, Meka u Kraljevini Saudijskoj Arabiji. Njen otac, Aiman Tamer, je saudijski biznismen koji je izvršni direktor i predsednik Tamer Group, farmaceutske, zdravstvene i kozmetičke kompanije. Njena majka, Kristina Tamer, je bivša italijanska plesačica i model za Đorđo Armani. Njena baka je Grkinja.[33]
  • Šeik Bedredin – (1359–1420) Revolucionarni teolog, grčka majka po imenu „Melek Hatun“.
  • Tevfik Fikret (1867–1915), osmanski pesnik koji se smatra osnivačem moderne škole turske poezije, njegova majka je bila Grkinja koja je prešla na islam sa ostrva Hios.[34]

Muslimani grčkog porekla[uredi | uredi izvor]

Husein Hilmi paša (1855–1923) rođen je u muslimanskoj porodici grčkog porekla na Lezbosu.
Ahmed Vefik paša (1823–1891), otomanski državnik, diplomata i dramski pisac grčkog porekla koji je predsedavao prvim turskim parlamentom
  • Husein Hilmi paša – (1855–1922), osmanski državnik rođen na Lezbosu u porodici grčkog porekla koja je ranije prešla na islam. Postao je dva puta veliki vezir Osmanskog carstva nakon druge ustavne ere, a takođe je bio suosnivač i poglavar Turskog Crvenog polumeseca. Husein Hilmi je bio jedan od najuspešnijih osmanskih administratora na Balkanu s početka 20. veka i postao je osmanski generalni inspektor Makedonije od 1902. do 1908. godine, osmanski ministar unutrašnjih poslova od 1908. do 1909. i ambasador u Beču od 1912. do 1918. godine.[35]
  • Hadži Mustafa-paša (1733-1801), grčkog muslimanskog porekla, osmanski komandant.[36]
  • Ahmet Vefik Paša (Istanbul, 3. jul 1823 — 2. april 1891), bio je poznati Osmanlija grčkog porekla (čiji su preci prešli na islam ).[37] Bio je državnik, diplomata, dramaturg i prevodilac tanzimatskog perioda. Bio je zadužen za najviše državne dužnosti, uključujući i predsedavanje prvim turskim parlamentom. Takođe je postao veliki vezir u dva kratka perioda. Vefik je takođe osnovao prvo otomansko pozorište i pokrenuo prve pozorišne predstave u zapadnom stilu u Bursi i preveo glavna Molijerova dela.
  • Ahmed Resmi Efendi (engleski, „Ahmed efendi iz Resma“) (1700–1783), takođe nazvan Ahmed bin Ibrahim Giridi („Ahmed, sin Ibrahima Krićana“) bio je grčki osmanski državnik, diplomata i istoričar, rođen u Muslimanska porodica grčkog porekla u kritskom gradu Retimnu.[38] U pogledu međunarodnih odnosa, njegov najvažniji – i nesrećni – zadatak je bio da deluje kao šef osmanske delegacije tokom pregovora i potpisivanja sporazuma iz Kučuk Kajnarke. U književnom domenu ostao je upamćen po raznim delima među kojima istaknuto mesto zauzimaju njegove sefaretname koje pripovedaju o njegovim ambasadama u Berlinu i Beču. Bio je prvi turski ambasador u Berlinu.
  • Adnan Kahveci (1949–1993) je bio istaknuti turski političar koji je služio kao ključni savetnik premijera Turguta Ozala tokom 1980-ih. Njegova porodica je bila iz oblasti Ponta i on je tečno govorio grčki.
  • Bulent Arinč (rođen 25. maja 1948) je zamenik premijera Turske od 2009. On je grčkofonog kritskog muslimanskog porekla, a njegovi preci su stigli u Tursku kao kritske izbeglice za vreme sultana Abdula Hamida i tečno govori Kritski grčki. Arinč je zagovornik želje da se Aja Sofija ponovo pretvori u džamiju, što je izazvalo diplomatske proteste Grčke.[39]

Grci koji su prešli na islam[uredi | uredi izvor]

Ibrahim Edem paša (1819–1893) je bio osmanski državnik grčkog porekla..[40]
Mustafa Kaznadar (oko 1817–1878) je bio muslimanski Grk koji je bio premijer Tunisa.
  • Abul-Fath Abdurahman Hazini bio je grčki muslimanski naučnik, astronom, fizičar, biolog, alhemičar, matematičar i filozof – živeo je u Mervu (današnji Turkmenistan).
  • Atik Sinan ili „Stari Sinan“ – otomanski arhitekta (ne mešati sa drugim Sinanom čije je poreklo sporno između grčkog, albanskog, turskog ili jermenskog.
  • Badr al-Hamami, takođe poznat kao Badr al-Kabir („Badr stariji“), je bio general koji je služio Tulunidima, a kasnije i Abasidima. Grčkog porekla, Badr je prvobitno bio rob osnivača Tulunidskog režima, Ahmada ibn Tuluna, koji ga je kasnije oslobodio. Godine 914. bio je guverner Farsa.
  • Karlos Mavroleon – sin grčkog brodovlasnika, etonski naslednik bogatstva od 100 miliona funti.
  • Damat Hasan paša, osmanski veliki vezir između 1703. i 1704. godine. On je prvobitno bio grčki preobraćenik na islam iz Moreje.[41]
  • Damjan iz Tarsa – Damjan (umro 924), poznat na arapskom kao Damijana i po prezimenu Gulam Iazman, bio je vizantijski grčki preobraćenik na islam, guverner Tarza 896–897 i jedan od glavnih vođa pomorskih napada na Vizantijsko carstvo početkom 10. veka. Godine 911. napao je Kipar, koji je od 7. veka bio neutralizovani arapsko-vizantijski kondominijum, i pustošio ga četiri meseca jer su njegovi stanovnici pomogli vizantijskoj floti pod admiralom Himerijem u napadu na obale Kalifata godinu dana ranije.
  • Duka al-Rumi („Dukas Rimljanin“) (umro 11. avgusta 919.) je bio vizantijski Grk koji je služio Abasidskom kalifatu, pre svega kao guverner Egipta 915–919. Postavio ga je za guvernera Egipta 915. godine abasidski vrhovni zapovednik Mu'nis al-Muzafar, kao deo njegovih napora da stabilizuje situaciju u zemlji i protera Fatimidsku invaziju koja je zauzela Aleksandriju.
  • Sultanija Emetulah Rabija Gulnuš bila je supruga osmanskog sultana Mehmeda IV i Valide Sultan njihovih sinova Mustafe II i Ahmeda III (1695–1715). Rođena je od sveštenika u Retimnu na Kritu, tada pod vlašću Venecije, devojačko prezime je Evmanija Vorija i bila je etnička Grkinja.[42][43][44] Uhvaćena je kada su Osmanlije osvojile Retimno oko 1646. godine i poslata je kao robinja u Carigrad, gde je dobila tursko i muslimansko obrazovanje u haremskoj palati Topkapi i ubrzo je privukla pažnju sultana Mehmeda IV.
  • Džavhar (rođen oko 928–930, umro 992), grčkog porekla poreklom sa Sicilije, koji je dospeo u redove komandanta fatimidske vojske. Predvodio je osvajanje severne Afrike, a zatim i Egipta i osnovao grad Kairo i veliku džamiju al-Azhar.[45]
  • Gazi Evrenos, osmanski vojni komandant koji je služio kao general pod Sulejman-pašom, Muratom I, Bajazitom I, Sulejmanom Čelebijem i Mehmedom I.
  • Hamza Corcis je britanski javni govornik i istraživač islama. Britanski muslimanski konvertit grčkog porekla. 2015. bio je finalista za verskog advokata godine na Britanskim muslimanskim nagradama. Radio je na BiBiSi-ju.
  • Hamza Jusuf – američki islamski učitelj i predavač.
  • Sultanija Handan supruga osmanskog sultana Mehmeda III.
  • Has Murad paša - bio osmanski državnik i komandant vizantijskog grčkog porekla.
  • Ibrahim Edhem-paša, grčkog porekla na ostrvu Hios, osmanski državnik koji je bio na funkciji velikog vezira na početku vladavine Abdul Hamida II između 5. februara 1877. i 11. januara 1878.[46]
  • Išak-paša (? – 1497, Solun) je bio Grk (mada neki izveštaji kažu da je bio Hrvat) koji je postao osmanski general, državnik i kasnije veliki vezir. Njegov prvi mandat kao veliki vezir bio je za vreme vladavine Mehmeda II („Osvajač“). Tokom ovog mandata on je prebacio Turkmenske ljude iz njihovog anadolskog grada Aksaraja u novoosvojeni Istanbul kako bi naselio grad koji je izgubio deo svog bivšeg stanovništva pre osvajanja. Četvrt grada u kojoj su se naselili migranti iz Aksaraja sada se zove Aksaraj. Njegov drugi mandat bio je za vreme vladavine Bajazita II.
  • Ismail Selim-paša (grčki: Ισμαηλ Σελιμ Πασας, oko 1809–1867), takođe poznat kao Ismail Ferik-paša, bio je egipatski general grčkog porekla. Bio je unuk Aleksios Aleksija (1692–1786) i praunuk plemića Misera Aleksija (1637 – ?). Ismail Selim je rođen kao Emanuil (grčki: Εμμανουηλ Παπαδακης) oko 1809. u selu blizu Psihroa, koje se nalazi na visoravni Lasiti na ostrvu Krit. Bio je smešten u domaćinstvu sveštenika Fragija Papadakisa (grčki: Φραγκιος Παπαδακης) kada su Osmanlije ubile Fragija 1823. tokom Grčkog rata za nezavisnost. Emanuilov rođeni otac bio je velečasni Nikolaj Aleksios Aleksis koji je umro u epidemiji kuge 1818. Emanuil i njegova mlađa braća Antonios Papadakis (grčki: Αντωνιος Παπαδακης (1810)–1810. su bili Hatosan Papaša i Andreas koji su bili prodavani kao robovi.
  • Jamila Kolocotronis, grčko-nemački bivši luteranski naučnik i pisac.
  • Jovan Čelebi Komnin - sin Isaka Komnina († 1154). Otprilike 1130. godine Jovan i njegov otac, planirali su da zbace strica cara. Oni su pravili razne planove i saveze sa vođom Danishmenda i drugim Turcima koji su držali delove Male Azije. Godine 1138. Jovan i njegov otac su se pomirili sa carem i dobili potpuni pomilovanje. Godine 1139. Jovan je pratio cara u njegovom pohodu na Malu Aziju. 1140. pri opsadi Neokesarije prebegao je. Kako kaže Džon Džulijus Norič, on je to učinio tako što je „istovremeno prihvatio veru islama i ćerku seldžučkog sultana Mesuda I“. Veruje se da je ime Jovana Komnina, Celepes, grčki prevod turskog počasnog Čelebija, izraza koji označava plemenito poreklo ili „džentlmensko ponašanje“. Osmanski sultani su tvrdili da potiču od Jovana Komnina.
  • Koze Mihailo (na turskom za „Mihael Golobradi“; 13. vek – oko 1340) pratio je Osmana I u njegovom usponu na vlast kao emir i osnivač Osmanskog carstva. Smatra se prvim značajnim vizantijskim odmetnikom i prešao na islam kada je stupio u otomansku službu. Takođe je bio poznat kao 'Gazi Mihal' i 'Abdulah Mihal Gazi'. Bio je vizantijski guverner Čirmenkije i bio je etnički Grk. Dvorac Harmankaia (poznat i kao zamak Belekoma) nalazio se u podnožju planine Uludag u Bilečiku u Turskoj. Mihal je takođe na kraju preuzeo kontrolu nad Lefkeom, Mecekeom i Akhisarom.
  • Sultanija Kosem - bila je najmoćnija žena u otomanskoj istoriji, supruga i omiljena konkubina osmanskog sultana Ahmeda IV postala je Valide Sultanija od 1623. do 1651. godine, kada su njeni sinovi Murat IV i Ibrahim I i njen unuk Mehmed IV (1648–1687) vladali kao osmanski sultani;; bila je ćerka sveštenika sa ostrva Tinos – devojačko ime Anastasija.
  • Lav iz Tripolija (grč. Λεων ο Τριπολιτης) je bio grčki otpadnik i gusar koji je služio arapskim interesima u ranom desetom veku.
  • Sultanija Mahfiruz Hatidže – († 1621), devojačko ime Marija, bila je žena osmanskog sultana Ahmeda I i majka Osmana II.
  • Mahmud-paša Anđelović - Mahmud-paša ili Mahmud-paša Anđelović (1420–1474), takođe poznat kao Adni, bio je rođen u Srbiji, vizantijskog plemićkog porekla (Angeloi), koji je postao osmanski general i državnik, nakon što ga je kao dete oteo sultan. Kao Veli Mahmud Paša bio je veliki vezir 1456–1468 i ponovo 1472–1474. Sposoban vojni komandant, sve vreme svog mandata predvodio je armije ili pratio Mehmeda II u sopstvenim pohodima.
  • Mesih-paša - (umro u novembru 1501) je bio osmanski državnik vizantijskog grčkog porekla, bio je nećak poslednjeg vizantijskog cara, Konstantina XI Paleologa. Služio je kao Kapudan paša Osmanske mornarice i bio je veliki vezir Osmanskog carstva od 1499. do 1501. Mesih i njegov stariji brat, Has Murad, zarobljeni su tokom pada Konstantinopolja i podignuti kao paži pod pokroviteljstvom Mehmeda II. Mesih je imao otprilike deset godina u vreme kada je uzet u službu u palati. On i dva njegova brata, od kojih je jedan bio Hass Murad paša, bili su zarobljeni, prevedeni u islam i podignuti kao paže pod pokroviteljstvom Mehmeda II kao deo devširme sistema.
  • Mimar Sinan - osmanski arhitekta - njegovo poreklo je verovatno grčko. U otomanskim arhivima ne postoji nijedan dokument u kome se navodi da li je Sinan bio Jermen, Albanac, Turčin ili Grk, već samo „pravoslavni hrišćanin“. Oni koji sugerišu da bi on mogao biti Jermen, to čine samo na osnovu činjenice da su najveća hrišćanska zajednica koja je živela u okolini Kajzerija bili Jermeni, ali je postojala i prilično velika grčka populacija (npr. otac grčko-američkog filmskog reditelja Elije Kazana) u Kajseriju.
  • Mehmed Sakizli - rođen je u hrišćanskoj porodici grčkog porekla na ostrvu Hios i prešao je na islam nakon što je godinama živeo u Alžiru.
  • Misak Paleologos paša, član vizantijske dinastije Paleologa i osmanski komandant u prvoj opsadi Rodosa (1480). Bio je osmanski državnik i veliki vezir Osmanskog carstva od 1499. do 1501. godine.
  • Mohamed Haznadar (محمد خزندار), rođen oko 1810. na ostrvu Kos i umro 1889. u La Marsi, bio je tuniski političar. Imao je grčko poreklo, ali je zatočen i prodat kao rob egipatskom begu. Kasnije je postao blagajnik Čakira Saheba Etabe i bio je kaid Susa i Monastira od 1838. Ostao je pedeset godina na jednom ili drugom položaju u službi pet uzastopnih begova. Novembra 1861. imenovan je za ministra unutrašnjih poslova, zatim za ministra rata u decembru 1862, za ministra mornarice u septembru 1865, za ministra unutrašnjih poslova ponovo u oktobru 1873 i konačno za velikog vezira i predsednika Međunarodne finansijske komisije od 22. jula 1877. do 24. avgusta 1878.
  • Mustafa Haznadar (1817-1887) (مصطفى خزندار), bio je premijer tuniskog bejlika od 1837. do 1873. Grčkog porekla, rođen kao Georgios Kalkias Stravelakis, potekao je sa ostrva Hios 1817. godine.Zajedno sa bratom Janisom, uhvaćen je i prodat u ropstvo od strane Osmanlija tokom masakra na Hiosu 1822. godine, dok je njegov otac Stefanis Kalkias Stravelakis ubijen.[47] Zatim je odveden u Smirnu, a zatim u Carigrad, gde je prodat kao rob izaslaniku tuniskog bega
Ragib Paša (ca. 1819–1884) bio je grčki preobraćenik na islam i ujedno je bio premijer Egipta.
  • Nilufer Hatun (osmanski turski: نیلوفر خاتون, rođeno ime Holifere (Holofira) / Olivera, druga imena Bajalun, Bejlun, Bejalun, Bilun, Sujun, Sujlun) je bio Valide Hatun; žena Orhana, drugog osmanskog sultana. Bila je majka sledećeg sultana, Murata I. Tradicionalne priče o njenom poreklu, koje sežu do 15. veka, su da je bila ćerka vizantijskog vladara (tekfura) Bilečika, zvanog Holofira. Prema nekim pričama, Orhanov otac Osman je upao u Bilečik u vreme Holofirinog venčanja koji je tamo stigao sa bogatim poklonima i prerušenim i skrivenim vojnicima. Holofira je bila među plenom i data Orhanu. Međutim, savremeni istraživači sumnjaju u ovu priču, priznajući da je možda bila zasnovana na stvarnim događajima. Sumnje su zasnovane na raznim sekundarnim dokazima i nedostatku direktnih dokumentarnih dokaza tog vremena. Konkretno, njeno otomansko ime Nilufer što znači lokvanj na perzijskom jeziku. Drugi istoričari je smatraju ćerkom princa od Jarhisara ili vizantijske princeze Helene (Nilufer), koja je bila etničkog grčkog porekla. Kada je Orhan Gazi bio u kampanji, Nilufer je delovala kao njegov regent, jedina žena u otomanskoj istoriji koja je ikada dobila takvu moć. Za vreme Muratove vladavine priznata je kao Valide Sultanija, ili Kraljica Majka, prva u otomanskoj istoriji koja je nosila ovu titulu, a kada je umrla sahranjena je pored Orhana Gazija i njegovog oca Osmana Gazija u Bursi. Muslimanski putnik Ibn Batuta, koji je posetio Iznik ​​1330-ih, bio je gost Nilufer Hatun, koju je opisao kao „pobožnu i izvrsnu ženu“.
  • Ibrahim-paša Pargalija - prvi veliki vezir kojeg je imenovao Sulejman Veličanstveni u Osmanskom carstvu (vladao od 1520. do 1566).
  • Rešid Mehmed-paša poznat i kao Kutahi (grčki: Μεχμετ Ρεσιτ πασας Κιουταχης, 1780–1836), bio je istaknuti osmanski državnik i general koji je dostigao položaj velikog vezira u prvoj polovini 19. veka. Rešid Mehmed je rođen u Gruziji, sin grčkog pravoslavnog sveštenika. Kao dete postao je rob od Turaka, i doveden u službu tadašnjem Kapudan paši Husrev paši. Njegova inteligencija i sposobnost impresionirali su njegovog gospodara i obezbedili mu brz uspon.
  • Rum Mehmed-paša - bio osmanski državnik. Bio je veliki vezir Osmanskog carstva od 1466. do 1469. godine.
  • Torgut - (1485–1565) je bio ozloglašeni varvarski gusar Osmanskog carstva. Rođen je grčkog porekla u selu blizu Bodruma, na obali Egejskog mora u Maloj Aziji. Nakon što je u mladosti prešao na islam, služio je kao admiral i vojnik koji je takođe služio kao alžirski beg; Bejlerbej sa Mediterana; a prvo beg, kasnije paša, Tripolijski. Pod njegovom pomorskom komandom Otomansko carstvo se proširilo na severnu Afriku.[48] Kada je služio kao paša Tripolija, on je ukrasio i izgradio grad, čineći ga jednim od najupečatljivijih gradova duž severnoafričke obale. Poginuo je u ratu u Velikoj opsadi Malte.
  • Ket Stivens - poznati pevač kiparskog grčkog porekla, prešao je u islam na vrhuncu svoje slave u decembru 1977. i usvojio svoje muslimansko ime, Jusuf Islam, sledeće godine.[49]

Vidi još[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Mackridge, Peter (1987). „Greek-Speaking Moslems of North-East Turkey: Prolegomena to a Study of the Ophitic Sub-Dialect of Pontic”. Byzantine and Modern Greek Studies. str. 115—137. Pristupljeno 24. 5. 2022. 
  2. ^ Baltsiotis, Lambros (13. 11. 2011). „The Muslim Chams of Northwestern Greece”. European Journal of Turkish Studies (na jeziku: francuski) (12). S2CID 142733144. doi:10.4000/ejts.4444. Pristupljeno 24. 5. 2022. 
  3. ^ Mackridge, Peter (2010). Language and national identity in Greece, 1766–1976. Oxford University Press. str. 65
  4. ^ Language and nationalism in Europe. Oxford: Oxford University Press. 2002. ISBN 0-19-823671-9. 
  5. ^ Νικόλαος Φιλιππίδης (1900). Επίτομος Ιστορία του Ελληνικού Έθνους 1453–1821. Εν Αθήναις: Εκ του Τυπογραφείου Α. Καλαράκη. Ανακτήθηκε στις 23 Ιουλίου 2010.
  6. ^ Eastern Europe : an introduction to the people, lands, and culture. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. str. 803. ISBN 1576078000. 
  7. ^ Islam and Dhimmitude : where civilizations collide. Madison, NJ: Fairleigh Dickinson University Press. 2002. str. 131. ISBN 978-0-8386-3943-6. 
  8. ^ Sharkey, Heather J. (2009). A History of Muslims, Christians, and Jews in the Middle East. Cambridge University Press. str. 74
  9. ^ Mackridge. Greek-speaking Moslems of north-east Turkey. 1987. str. 115-116.
  10. ^ Schreiber, Laurentia. „Assessing sociolinguistic vitality: An attitudinal study of Rumca (Romeyka)”. Pristupljeno 24. 5. 2022. 
  11. ^ . 18. 5. 2015 https://web.archive.org/web/20150518102827/http://www.deltiokms.org/index.php/deltiokms/article/viewFile/74/388. Arhivirano iz originala 18. 05. 2015. g. Pristupljeno 24. 5. 2022.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  12. ^ Popov, Anton (10. 6. 2016). Culture, ethnicity and migration after communism : the Pontic Greeks. Abingdon, Oxon. str. 54. ISBN 9781317155799. 
  13. ^ Hakan. The Pontic Greek spoken by Muslims. 2013. str. 133.
  14. ^ Mackridge. Greek-speaking Moslems of north-east Turkey. 1987. str. 117.
  15. ^ Tsitselikis, Konstantinos (2012). Old and New Islam in Greece: From historical minorities to immigrant newcomers. Martinus Nijhoff Publishers. str. 45
  16. ^ Comerford, Patrick (2000). "Defining Greek and Turk: Uncertainties in the search for European and Muslim identities". Cambridge Review of International Affairs. str. 250.
  17. ^ Mackridge. Greek-speaking Moslems of north-east Turkey. 1987. str. 117
  18. ^ Yildirim, Onur (2006). Diplomacy and displacement: reconsidering the Turco-Greek exchange of populations, 1922–1934. Taylor & Francis. str. 112
  19. ^ Britain), Folklore Society (Great (1930). „Jubilee Congress of the Folk-lore Society, Sept. 19-Sept. 25, 1928: Papers and Transactions” (na jeziku: engleski). Literary committee. Pristupljeno 24. 5. 2022. 
  20. ^ Poulton, Hugh (2000). Who are the Macedonians? (na jeziku: engleski). Indiana University Press. ISBN 0253213592. Pristupljeno 24. 5. 2022. 
  21. ^ Serbestoğlu, İbrahim (2014). „Yunanistan'a Geçiş Sürecinde Tesalya Müslümanlarının Durumu”. Belleten. str. 1075. Pristupljeno 24. 5. 2022. 
  22. ^ Leake, William Martin (18. 2. 2015). Travels in northern Greece. str. 285. ISBN 978-1297239373. 
  23. ^ İBRAHİM SERBESTOĞLU*. „YUNANİSTAN'A GEÇİŞ SÜRECİNDE TESALYA MÜSLÜMANLARININ DURUMU”. 
  24. ^ Evliya Çelebi konuşmaları / yazılar (1. baskı izd.). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. 2011. str. 160. ISBN 9789750821202. 
  25. ^ Heraclides, A.; Bashiardes, E.; Fernández-Domínguez, E.; Bertoncini, S.; Chimonas, M.; Christofi, V.; King, J.; Budowle, B.; Manoli, P.; Cariolou, M. A. (2017). „Y-chromosomal analysis of Greek Cypriots reveals a primarily common pre-Ottoman paternal ancestry with Turkish Cypriots”. PLOS ONE. 12 (6): e0179474. Bibcode:2017PLoSO..1279474H. PMC 5473566 Slobodan pristup. PMID 28622394. doi:10.1371/journal.pone.0179474 Slobodan pristup. 
  26. ^ „Lozan Mubadilleri » CEZAİR-İ BAHR-İ SEFİD VİLAYETİ” (na jeziku: turski). Pristupljeno 24. 5. 2022. 
  27. ^ www.krimoved.ru http://www.krimoved.ru/region1.html. Pristupljeno 24. 5. 2022.  Nedostaje ili je prazan parametar |title= (pomoć)
  28. ^ „Greek speaking enclaves in Lebanon and Syria” (PDF). Pristupljeno 24. 5. 2022. 
  29. ^ Lowry, Heath W. (februar 2012). The nature of the early Ottoman state. Albany: State University of New York Press. str. 153. ISBN 978-0-7914-8726-6. 
  30. ^ Rose, Andrew, Dr (14. 3. 2013). The Prince, the Princess and the Perfect Murder. London. ISBN 9781444776485. 
  31. ^ „Osman Hamdi Bey | Turkish statesman | Britannica”. www.britannica.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 25. 5. 2022. 
  32. ^ Sakaoğlu, Necdet (2007). Famous Ottoman women. Istanbul: Avea. str. 71. ISBN 978-975-7104-77-3. 
  33. ^ „Exclusive: In Conversation With Saudi's Most Compelling New Face”. Pristupljeno 25. 5. 2022. 
  34. ^ Biyografya (1. basım izd.). Cağaloğlu, İstanbul: Bağlam. str. 17. ISBN 978-975-8803-60-6. 
  35. ^ The Great Powers and the end of the Ottoman Empire (2nd izd.). London: Frank Cass. 1996. str. 227. ISBN 0-7146-4154-5. 
  36. ^ "Posebna izdanja". 64–66. Serbian Academy of Science and Arts. 1927: 128.
  37. ^ Encyclopaedic survey of Islamic culture (1st izd.). New Delhi: Anmol Publications Pvt. Ltd. str. 97. ISBN 81-7488-487-4. 
  38. ^ The encyclopaedia of Islam. (New izd.). Leiden: Brill. 2007. str. 294. ISBN 978-90-04-16121-4. 
  39. ^ „Greece angered over Turkish Deputy PM's Hagia Sophia remarks - World News”. Hürriyet Daily News (na jeziku: engleski). 20. 11. 2013. Pristupljeno 25. 5. 2022. 
  40. ^ Latimer, Elizabeth Wormeley (2008). Russia and Turkey in the Nineteenth Century. BiblioBazaar. str. 204. ISBN 978-0-559-52708-1. „Gand vizier Edhem Pasha... The history of Edhem is a curious one. He was born of Greek parents, and saved from the massacre of Scio in 1822. He was then sold as a slave in Constantinople, and bought by the grand vizier.” 
  41. ^ Under the sky of my Africa: Alexander Pushkin and blackness. Evanston, Ill.: Northwestern University Press. 30. 5. 2006. str. 53. ISBN 0-8101-1971-4. 
  42. ^ Buturovic, Amila; Schick, Irvin Cemil (2007). Women in the Ottoman Balkans: Gender, Culture and History (na jeziku: engleski). Bloomsbury Academic. str. 24. ISBN 978-1-84511-505-0. 
  43. ^ Freely, John (2000). En el Serrallo : la vida privada de los sultanes en Estambúl. Barcelona: Paidós. str. 163. ISBN 84-493-0962-X. 
  44. ^ Freely, John (2001). The lost Messiah : in search of Sabbatai Sevi. London: Viking. str. 132. ISBN 0-670-88675-0. 
  45. ^ The Cambridge illustrated history of the Middle Ages. Cambridge: Cambridge University Press. str. 170. ISBN 0-521-26645-9. 
  46. ^ Latimer, Elizabeth Wormeley. Russia and Turkey in the Nineteenth Century. str. 204. ISBN 978-0-559-52708-1. 
  47. ^ Encyclopedia of the modern Middle East. New York: Macmillan Reference USA. str. 1080. ISBN 0-02-897062-4. 
  48. ^ Reynolds, Clark G. (1974). Command of the sea : the history and strategy of maritime empires. New York: Morrow. str. 120. ISBN 9780688002671. 
  49. ^ „BBC - Radio 2 - Cat Stevens”. www.bbc.co.uk. Pristupljeno 25. 5. 2022. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Грчки_муслимани&oldid=27678139”