Debrecin

Koordinate: 47° 31′ 49″ S; 21° 37′ 59″ I / 47.53033° S; 21.63316° I / 47.53033; 21.63316
S Vikipedije, slobodne enciklopedije

Debrecin
mađ. Debrecen
Déri Museum
University of Debrecen
Great Church
Debrecin
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
Država Mađarska
RegionRegija velike severne ravnice
ŽupanijaHajdu-Bihar
SrezDebrecin
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 204.124
 — gustina442,16 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate47° 31′ 49″ S; 21° 37′ 59″ I / 47.53033° S; 21.63316° I / 47.53033; 21.63316
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina461,65 km2
Debrecin na karti Mađarske
Debrecin
Debrecin
Debrecin na karti Mađarske
Ostali podaci
GradonačelnikLaslo Pap (Fides)
Poštanski broj4000—4044
Pozivni broj52
Veb-sajt
www.debrecen.hu

Debrecin (mađ. Debrecen /ˈdɛbrɛtsɛn/) je drugi po veličini grad u Mađarskoj, posle Budimpešte. Debrecin je regionalni centar Velike severne ravnice i glavni grad županije Hajdu-Bihar.

To je bio najveći mađarski grad u 18. veku[1] i to je jedan od najznačajnijih kulturnih centara Mađara.[2] Debrecin je bio i glavni grad Mađarske tokom revolucije (1848—1849) i pri kraju Drugog svetskog rata (1944—1945).[2]

Grad ima 204.297 stanovnika prema popisu iz 2005. godine.

Poreklo naziva[uredi | uredi izvor]

Prvi pomen današnjeg naziva grada javlja se 1235. godine kao Debrezun. Ova reč je turskog porekla i znači “život” ili “pokret”.[3] Postoje pretpostavke da je naziv kumanskog porekla, kao i slovenskog porekla. Iz mađarske verzije izvedeni su nazivi na drugim jezicima: Debrecin (Debreţin) na rumunskom, Debrecin (Debrezin) na nemačkom i Debrecin na srpskom jeziku.

Geografija[uredi | uredi izvor]

Grad Debrecin se nalazi u istočnom delu Mađarske, na 25 km od rumunske granice. Od prestonice Budimpešte grad je udaljen 220 km istočno. Sa Budimpeštom je povezan dobrim saobraćajnim vezama (magistralna pruga Budimpešta — Bukurešt, savremeni auto-put M3).

Grad Debrecin se nalazi u istočnom delu Panonske nizije i nema reku. Klima u gradu je umereno kontinentalna.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Centar grada
Aranjbika hotel

Po dolasku Mađara u Panoniju na mestu današnjeg grada obrazovalo se seosko naselje. 1361. godine kralj Lajoš I Anžujski dao je Debrecinu gradska prava, što je omogućilo brži razvoj grada. U 15. veku grad je postao posed Brankovića, kasnije porodice Hunjadi.[traži se izvor]

U 16. veku grad je pao pod Osmanlije i ostao dugo pogranični grad ka ugarskoj kneževini Erdelju (1541—1693). Veštom diplomatijom i otvorenošću građani Debrecina su sačuvali grad od uništenja. Otvorenost je bila i ka novoj veroispovesti — kalvinizmu, pa je grad veoma brzo nazvan „Kalvinističkim Rimom“.

Austrijski car Leopold I je 1690. godine dao privilegije Srbima i Grcima starosedeocima Debrecina.[4] Bila je to potvrda prava datih tamošnjim Srbima trgovcima od 1. jula 1667. godine.

Godine 1693. Leopold I Habzburški oslobodio je Debrecin turske vlasti i grad je odmah dobio gradska prava. Zvanično je postao slobodan carski i kraljevski grad 1715. godine.[5] Sa habzburškom vlašću vratila se i katolička crkva. Grad u 18. veku se brzo razvijao i postao važno kulturno, privredno i upravno središte.

Tokom Revolucije 1848-1849. godine Debrecin je imao značajnu ulogu, ali nije značajnije stradao. Kod grada se odigrala jedna od završnih bitaka tokom revolucije, kada je ruska vojska, kao pomoć Habzburzima, porazila mađarske ustanike.

Posle Revolucije grad se brzo podigao, i već 1857. godine dobio železničku vezu sa Budimpeštom. Takođe, u ovo vreme podignute su mnoge nove građevine, a grad se i brojčano povećavao.

Srpska omladina koja se školovala u Debrecinu, imala je 1866. godine svoju "Družinu 'Tićevci'". Ona je ulazila u sastav šire "Ujedinjene omladine srpske".[6] U njemu je uoči Savindana 1867. godine bilo samo sedam članova, ali se održavaju redovne sednice, na kojima svako učestvuje. Student Bekić je imao lepa izlaganja iz istorije. U tamošnjoj Kolegijalnoj dvorani održan je parastos srpskom dobrotvoru Savi Tekeliji, koji je 1842. godine posetio Debrecin i svidelo mu se pevanje na tom Kolegijumu. Zato je dao 1000 forinti priloga od čije se kamate nagrađuju najbolji pevači. Od tada svake godine mu drže parastos i Mađari, u znak pijeteta. Profesor teologije M. Tot održao je 1867. godine lep govor o životu i zaslugama Tekelijinim.[7]

Posle Prvog svetskog rata grad se prvo našao u vlasti rumunske vojske (1919), a posle vraćanja novoosnovanoj mađarskoj republici je postao pogranični, što usporava razvoj grada. Novi prekid desio se krajem Drugog svetskog rata, kada je Debrecin teško stradao od savezničkog bombardovanja i pri ulasku sovjetske vojske u grad krajem 1944. godine. Kao posledica bombardovanja u avgustu 1944. uništeno je ili teško oštećeno više od 50% objekata grada.

Nakon rata grad je postepeno obnovljen i tokom druge polovine veka ponovo je doživeo razvoj i rast stanovništva (sa 120 hiljada posle rata na 210 hiljada početkom 90ih godina). Tokom proteklih godina tranzicije, zbog nepovoljnog položaja na granici sa slabije razvijenim susedom, grad je doživeo dublju krizu nego drugi gradovi u državi.

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Po proceni iz 2017. u gradu je živelo 201.981 stanovnika.

Demografija
1990.2001.2011.2017.
212,235211,034211,320201,981

Debrecin je drugi grad po veličini u državi (pretekavši Miškolc pre 10ak godina). Grad poslednjih godina ponovo raste zahvaljujući podsticanju ekonomije na sve važnijoj prometnoj vezi Budimpešta — Bukurešt.

Stanovništvo Debrecina mahom čine Mađari — 95%. Po veroispovesti većina u gradu su protestanti — kalvinisti, koji su 2,5 puta brojniji od katolika. Zbog toga se Debrecin smatra duhovnim središte protestantizma u Mađarskoj.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Grad je nekada bio donekle izolovan od Budimpešte, mađarskog saobraćajnog središta. Završetkom autoputa M35 do Budimpešte se stiže za 2 sata. Debrecinski aerodrom (drugi po veličini u Mađarskoj) je nedavno modernizovan kako bi mogao da operiše sa više međunarodnih letova, iako skoro svi letovi za i iz Mađarske i dalje koriste Ferijegi aerodrom u Budimpešti (danas se zove Franc List internacionalni aerodrom u Budimpešti). Gradovi do kojih se može doći avionom iz Debrecina su Ajndhoven, London i Milano. Najbliži aerodrom sa zakazanim letovima je aerodrom u Oradei u Rumuniji (1 sat i 20 minuta od Debrecina).

Postoji mnogo železničkih stanica u Debrecinu, od kojih je najznačajnija glavna stanica Debrecina. Bilo je, takođe, nekih poboljšanja na pruzi koja spaja Debrecin sa prestonicom kao deo Nacionalnog razvojnog plana EU u Mađarskoj.

Blizina Debrecina sa Ukrajinom i Rumunijom omogućava ovom gradu da se razvija kao važan trgovački i saobraćajni centar za širi međunarodni region.

Lokalni prevoz u gradu sastoji se od autobusa, trolejbusa i tramvaja, omogućen od strane DKV-a (Debreceni Közlekedési Vállalat/Saobraćajno preduzeće u Debrecinu).

Kultura[uredi | uredi izvor]

Glavna zgrada Univerziteta u Debrecinu

Zahvaljujući reformaciji i prestižnom Kalvinističkom koledžu, osnovanom 1538. godine, Debrecin je bio intelektualni i kulturni centar okoline od 16. veka. Kroz vekove je koledž transformisan u univerzitet i njegov intelektualni život je razvio sferu uticaja između Egera i Oradee. 1949/1950. nekoliko odeljenja univerziteta je zatvoreno, zbog komunističkog preuzimanja vlasti, i tada je mnogo učenika i profesora bilo izbačeno. Univerzitet u Debrecinu, kako se sada zove, je još uvek široko priznat arhitektonski rad (uglavnom zahvaljujući glavnoj zgradi). Univerzitet ima mnogo odeljenja i glavno je istraživačko postrojenje u Evropi.[8] Univerzitet je poznat po laboratoriji za istraživanje kaktusa u Botaničkoj bašti iza glavne zgrade.

Festival cveća u Debrecinu
Glavna kalvinistička crkva

U drugoj polovini 19. veka grad je privukao nekoliko poznatih ličnosti. Endre Adi, Đula Krudi i Arpad Tot, svi su započeli svoje novinarske karijere u Debrecinu. Istaknute književne ličnosti iz grada uključuju Magdu Sabo i Gabora Olaha. Jedan on najpoznatijih mađarskih pesnika, Mihalj Čokonai Vitez, rodio se i živeo u ovom gradu. Gradsko pozorište, izgrađeno 1865, dobilo je ime po njemu 1916. Proslavljena glumica Lujza Blaha je među onima koji tamo izvode.[9]

Debrecin ima veliku muzičku scenu i dom je grupe Tankcsapda, jedne od najpopularnijih i najuspešnijih mađarskih rok grupa. U gradu postoji i rok škola koja nudi obuku i mentorstvo za mlade muzičare. Gradski mediji uključuju novine Naplo, dva TV kanala, niz lokalnih radio stanica i nekoliko kompanija i udruženja koje proizvode medijski materijal.

Debrecin je mesto važnog horskog takmičenja, Bela Bartok internacionalnog horskog takmičenja, i član je Evropskog Gran Prija za horsko pevanje. Svakog avgusta grad je domaćin festivala cveća.

Sport[uredi | uredi izvor]

Grad ima slavni fudbalski klub, Debrecin, koji trenutno ima najbolji nedavni rekord u Mađarskoj. Njegovi rezultati uključuju osvajanje nacionalnog prvenstva u sezonama 2004/2005, 2005/2006, 2006/2007, 2008/2009, 2009/2010 i 2011/2012. Stadion, koji smešta više od 10 000 ljudi, nalazi se u Olah Gabor ulici, u gradskom parku. Boja dresova tima kod kuće je crvena, dok je u gostima bela. Postoje planovi za veliki novi stadion koji će biti izgrađen u gradu i služiti ovom klubu kao domaći teren. Otvaranje novog stadiona je planirano za mart 2014. Mađarska vlada je obezbedila celu sumu (12,5 milijardi forinti) i gradnja je započeta septembra 2012. Ovde postoje FK Bočkaji i Stadion Nađerde.

Grad je bio domaćin nekoliko međunarodnih sportskih događaja u proteklih nekoliko godina, kao što su Drugo svetsko prvenstvo za mlade u atletici (jul 2001) i prvo svetsko prvenstvo u polumaratonu (oktobar 2006). Evropsko prvenstvo u plivanju u malim bazenima (2007) i svetsko prvenstvo u sportskoj gimnastici 2002. godine je takođe bilo održano u ovom gradu. Nedavno, Debrecin je bio grad domaćin 31. evropskog prvenstva u vodenim sportovima (2012).

Gradovi pobratimi[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Dezső Danyi-Zoltán Dávid: Az első magyarországi népszámlálás (1784—1787)/The first census in Hungary (1784—1787), Hungarian Central Statistical Office, Budapest, 1960
  2. ^ a b Papp 1982, str. 463–477
  3. ^ „History of Debrecen (Hungarian)”. Arhivirano iz originala 5. 3. 2016. g. Pristupljeno 2. 5. 2015. 
  4. ^ "Glasnik društva srpske slovesnosti", Beograd 1875.
  5. ^ "Srbski narodni list", Budim 1843. godine
  6. ^ "Zastava", Pešta 1866. godine
  7. ^ "Zastava", Pešta 1867. godine
  8. ^ „History of the University | Debreceni Egyetem”. Unideb.hu. 1. 1. 2000. Arhivirano iz originala 4. 3. 2017. g. Pristupljeno 25. 12. 2012. 
  9. ^ Csokonai Nemzeti Színház — Debrecen

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Debrecin na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дебрецин&oldid=27553598”