Druga čehoslovačka republika
| Druga čehoslovačka republika ''Česko-Slovenská republika'' Čehoslovačka | |||
|---|---|---|---|
| Krilatica: 'Pravda vítězí / Pravda víťazí "Istina će preovladati" | |||
Himna
(srp. "Муње изнад Татри") | |||
| Geografija | |||
| Kontinent | Evropa | ||
| Regija | Bohemija, Moravska, Slovačka | ||
| Glavni grad | Prag | ||
| Društvo | |||
| Službeni jezik | Čehoslovački jezik | ||
| Politika | |||
| Oblik države | Federativna parlamentarna republika | ||
| Vladari | |||
| — Predsednik | Emil Haha | ||
| Zakonodavna vlast | Dvodomi parlament | ||
| Istorija | |||
| Istorijsko doba | Međuratni period | ||
| — Osnivanje | 1938 | ||
| — Ukidanje | 1939 | ||
| Geografske i druge karakteristike | |||
| Površina | |||
| — ukupno | 140800 km² | ||
| Valuta | Čehoslovačka Kruna | ||
| Zemlje prethodnice i naslednice | |||
| Prethodnice: | Naslednice: | ||
|
.svg){kind=small}
| ||
.svg){kind=small}
| |||
.svg){kind=small}
| |||
Druga čehoslovačka republika, zvanično Češko-Slovačka Republika (češ. Česko-Slovenská Republika, slč. Česko-Slovenská republika), bila je federativna država, koja je nastala u jesen 1938. godine, putem ustavnog preuređenja dotadašnje Čehoslovačke Republike. Sastojala se iz tri federalne jedinice. Prvu su činile Češke zemlje, bez šire političke autonomije u odnosu na centralnu vladu u Pragu. Drugu jedinicu je činila autonomna Slovačka, sa širokom samoupravom i sopstvenom zemaljskom vladom u Bratislavi. Treću jedinicu je činila autonomna Potkarpatska Rusija, sa sopstvenom zemaljskom vladom u Hustu, koja je samostalno promenila zemaljski naziv u Karpatska Ukrajina. Usled unutrašnje krize i spoljnih pritisaka, Češko-Slovačka Republika nije uspela da se konsoliduje, tako da se raspala već u martu 1939. godine.[1][2]
Transformacija prvobitne Čehoslovačke Republike u federativnu Češko-Slovačku Republiku predstavljala je pokušaj rešavanja duboke političke i društvene krize u koju je država zapala nakon gubitka podrške zapadnih saveznika i prinudnog prihvatanja izuzetno nepovoljnih međunarodnih obaveza u vidu odricanja od znatnog dela državne teritorije u korist susednih država. Prema odredbama Minhenskog sporazuma (30. septembar 1938. godine), nacističkoj Nemačkoj su morale biti prepuštene Sudetske oblasti. Nedugo potom, prema odredbama Prve bečke arbitraže (2. novembar 1938. godine), Mađarskoj su morali biti prepušteni južni delovi Slovačke, kao i pogranični deo Potkarpatske Rusije. Teritorijalni gubici su doveli do rasplamsavanja unutrašnje krize i obnove zahteva za političkim preuređenjem države.[3]
Tokom oktobra i novembra 1938. godine, centralne državne vlasti su načinile niz ustupaka u vidu prenosa dodatnih nadležnosti na pokrajinske organe vlasti, prvo u Slovačkoj, a zatim i u Potkarpatskoj Rusiji. Ustavno preuređenje je ozvaničeno 22. novembra 1938. godine, donošenjem ustavnih zakona o decentralizaciji državne uprave, čime je stvorena Češko-Slovačka Republika. Iako su istočni delovi države dobili visok stepen samouprave, to nije zadovoljilo razne političke snage koje su se zalagale za nezavisnost, oslanjajući se pritom i na podršku pojedinih susednih država (Nemačka i Mađarska), koje su priželjkivale potpuni raspad češko-slovačke države.
Potpuni državni kolaps nastupio je već sredinom marta 1939. godine, kada je došlo do proglašenja nezavisnosti Slovačke i takozvane Karpatska Ukrajina, što su odmah iskoristile susedne države: nacistička Nemačka je okupirala zapadni deo države i uspostavila Češko-moravski protektorat, dok je Mađarska u isto vreme zauzela i anektirala područje Karpatske Ukrajine. Samostalna Slovačka je opstala kao satelitska država Trećeg rajha. Grupa čeških i slovačkih političara koji su emigrirali u zapadne države, formirala je u jesen 1939. godine izbegličku čehoslovačku vladu, koja je nastavila da se bori za obnovu češko-slovačke države.[4]
Istorija[uredi | uredi izvor]
Dolaskom Adolfa Hitlera na vlast u Nemačkoj, dolazi do nagle promene odnosa između ove dve republike. Hitlerov plan ujedinjenja svih Nemaca u jednu državu je bilo protiv Pariskog ugovora na kojem je bila zasnovana Prva čehoslovačka republika. Već od septembra 1934. godine, nacisti su finansirali Konrada Henlajna, vođu sudetskih Nemaca, da pojača agitovanje i sediciju među čehoslovačkim Nemcima. Na izborima 1935. godine, Konradova pronacistička partija pridobila je preko 60% glasova sudetskih Nemaca.
Najveći sukobi između čehoslovačkih vlasti i nemačke manjine jesu bili zakoni o upotrebi jezika i zakoni o reformi zemljišta. Zakon o upotrebi jezika iz 1920. uz reformu iz 1926. godine je upotrebu manjinskih jezika omogućavao u sredinama gde su manjine činile preko 20% stanovništa, u skladu sa normama iz predratne Austrougarske i omogućio je otvaranje škola na manjinskim jezicima tamo gde je bilo najmanje četrdesetoro dece iz manjinske grupe. Uprkos zakonu, sudetski Nemci su smatrali da su u ugroženom položaju u odnosu na većinsko stanovništvo.[5]
Nakon anšlusa Austrije, pojačane su težnje sudetskih Nemaca za odvajanje od Čehoslovačke. Već 29. aprila 1938. godine, Henlejn je, uz podršku Hitlera tražio od čehoslovačke vlasti u Karlovim Varima (tadašnjem Karlsbadu) skoro potpunu autonomiju za češke Nemce ali i potpuno preorijentisanje do tada prozapadne spoljne politike u politiku bližu nacizmu i nacističkoj ideologiji.
Uprkos borbama Edvarda Beneša, tadašnjeg predsednika i spremnošću čehoslovačke vlade da se bori i upotrebom sile, zahvaljujući pritisku britanske i francuske vlade, pre svega premijerima Nevilu Čemberlenu i Eduar Dalajdeu, nakon višemesečne krize, Prva čehoslovačka republika je pristala da potpiše Minhenski sporazum i time da prestane da postoji.[6]
Period nakon Minhenskog sporazuma[uredi | uredi izvor]
Kao rezultat Minhenskog sporazuma, veoma oslabljena Čehoslovačka republika je prisiljena na dalje slabljenje usled rasta nezadovoljstva drugih manjinskih grupa. Izvrši odbor populističke Slovačke narodne partije je održao sastanak u Zilini, 5. oktobra 1938. godine i uz pristanak svih slovačkih stranaka, sem socijal - demokrata, stvorili su autonomnu Slovačku vladu, čiji je premijer postao Jozef Tiso. Slično tome, došlo je do stvaranja autonomne vlasti u Zakapartju, od strane rusofilskih i ukrajinofilskih stranaka. Ovaj autonomni kraj je preimenovan u Karpato-Ukrajinu.[6]
U novembru 1938. godine, Beneš je prepustio vlast svom nasledniku Emilu Hahiju. Druga čehoslovačka republika je postala federativna republika, sastavljena iz tri dela: Češke (u čiji sastav su ušle okrnjene Bohemija i Moravska), Slovačke bez južnih delova i Karpato-Ukrajine.
Već početkom 1939. godine, sa propašću razgovora između Hitlera i Poljske, bilo je neminovno da će oslabljena Čehoslovačka prva biti na meti nacističke vojske. Zahvaljujući revidiranju granica, nekadašnje vojne barijere između Češke, Austrije i Nemačke su pripale Nemačkoj, te Hitler počinje pregovore sa slovačkom pronacističkom Narodnom partijom o odvajanju Slovačke uz Hitlerovu podršku. Rano ujutru, 14. marta 1939. godine, Slovački Sabor je proglasio nezavisnost prve Slovačke republike, a istovremeno je to uradila i Karpato-Ukrajina. Mađarske snage su, uz pomoć Hitlera, ušle isti dan u Karpato-Ukrajinu i okupirale je uz delove istočne Slovačke, uz otpor, koji je ubrzo srušen.[3]
Uz pretnju vazdušnog napada na Prag, Hitler je naredio predsedniku Hahiju da kapitulira, rano ujutru 15. marta 1939. godine. Nemačke trupe su ušle u teritoriju Čehoslovačke bez ikakvog otpora. U Praškom zamku, 16. marta 1939. godine, Hitler lično je proglasio kraj Čehoslovačke i stvaranje nemačkog protektorata Bohemije i Moravske.
Nakon Drugog svetskog rata, osnovana je treća Čehoslovačka republika u predratnim granicama, ali bez Zakarpatja.[5]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Mitrović 1974, str. 411-412.
- ^ Magocsi 2015, str. 269-278.
- ^ a b „Czech Republic - Second Republic, 1938-39”. countrystudies.us. Pristupljeno 2020-05-15.
- ^ Mitrović 1974, str. 412.
- ^ a b Lukes, Igor (1996). Czechoslovakia between Stalin and Hitler : the diplomacy of Edvard Beneés in the 1930s. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-976205-7. OCLC 252605293.
- ^ a b Dowling, Maria, 1955- (2002). Czechoslovakia. London: Arnold. ISBN 0-340-76368-X. OCLC 49395709.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Zahradníček, Tomáš (2017). „Something Missing: Czech Society and Transcarpathia after 1989”. Central European Papers. 5 (1): 72—80.
- Kotowski, Albert S. (2001). „Ukrainisches Piemont? Die Karpatenukraine am Vorabend des Zweiten Weltkrieges”. Jahrbücher für Geschichte Osteuropas. 49 (1): 67—95.
- Magocsi, Paul R. (1978). The Shaping of a National Identity: Subcarpathian Rus', 1848–1948. Cambridge: Harvard University Press.
- Magocsi, Paul R. (2015). With Their Backs to the Mountains: A History of Carpathian Rus’ and Carpatho-Rusyns. Budapest-New York: Central European University Press.
- Mitrović, Andrej (1974). Vreme netrpeljivih: Politička istorija velikih država Evrope: 1919-1939 (1. izd.). Beograd: Srpska književna zadruga.
- Ramač, Janko Đ. (2013). „Rusinsko narodno prosvetno društvo i recepcija o Potkarpatskoj Rusiji / Karpatskoj Ukrajini u njegovim izdanjima 1938–1939. godine”. Istraživanja. Filozofski fakultet u Novom Sadu. 24: 457—475.
- Rychlík, Jan; Rychlíková, Magdaléna (2016). Podkarpatská Rus v dějinách Československa 1918–1946. Praha: Vyšehrad.
- Shandor, Vincent (1997). Carpatho-Ukraine in the Twentieth Century: A Political and Legal History. Cambridge: Harvard University Press.