Egzodus Srba iz Sarajeva
Egzodus Srba iz Sarajeva predstavlja niz događaja koji su uslijedili nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, kada je pet opština Srpskog Sarajeva, u cjelini pripalo Federaciji BiH, dok je drugih pet opština podijeljeno između Republike Srpske i Federacije BiH, gdje su Srbi uglavnom dobili periferna, nenaseljena i ruralna područja. Preko 170.000 Srba (150.000,[1] 157.526[a] 120.000,[2] nekoliko desetina hiljada onih koji su se na popisu iz 1991. godine izjasnili kao Jugosloveni, nekoliko desetina hiljada stanovnika koji su tokom Odbrambeno otadžbinskog rata izbjegli na teritoriju Srpskog Sarajeva sa teritorije pod kontrolom muslimansko-hrvatske vojske), iz ovih deset opština napuštaju svoje kuće i stanove, ne želeći da žive pod hrvatsko-muslimanskom vlašću. Srpski borci su zaustavili 35 ofanziva muslimansko-hrvatske vojske, odbranili svoje domove, a onda su Ilijaš, Grbavica, Ilidža, Rajlovac, Hadžići, Mrkovići, Nahorevo i druga naselja, za stolom u Dejtonu, pripala Federaciji BiH. Sa sobom nose samo najneophodnije stvari. Mnogi odlučuju da premjeste posmtrne ostatke članova svoje porodice. Na Sokocu se formira Srpsko vojničko spomen-groblje Mali Zejtinlik, na koje se prenose posmrtni ostaci blizu 1.000 boraca Vojske Republike Srpske. Ideal je zasjenio žrtvu i pokrenuo postdejtonski egzodus sarajevskih Srba, zarad mira i ostvarenja sna, za stvaranje Republike Srpske.[3]
| „ | Srbi iz Sarajeva svjesno su podnijeli žrtvu za stvaranje Srpske i zato su jedni od najvećih stradalnika proteklog rata | ” |
| — Nenad Samardžija, gradonačelnik Istočnog Sarajeva[2] | ||
Prvog dana egzodusa, na dnevnicima televizija u Srbiji, nije bilo ni jedne riječi o egzodusu sarajevskih Srba. Događaj dana bila je promocija Jugoslovenske udružene levice (JUL) u Bogatiću, kao i javno ruženje Đinđića i njegovih „ratno-huškačkih” demokrata.[4]
Istorijska pozadina[uredi | uredi izvor]
Egzodus Srba iz dijelova Sarajeva koji su Dejtonskim mirovinim sporazumom pripali Federaciji BiH, finiš je dugog procesa kojim se Srbima zapadno od Drine pokušava osporiti pravo na život na ovom prostoru. Ono što se desilo sarajevskim Srbima 1995. i 1996. godine predstavlja finiš procesa započetog još u drugoj polovini 19. vijeka, nastavljenog tokom Drugog svjetskog rata, a potom i tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata, da se srpskom narodu ospori pravo na život na prostorima zapadno od Drine.[5]
Grad Srpsko Sarajevo (tokom rata)[uredi | uredi izvor]
7. oktobra 1993. godine Skupština Republike Srpske je usvojila dalekosežne planove za srpsko Sarajevo, čime je formalno konstituisan novi grad.[6] Grad Srpsko Sarajevo je konstituisan na Palama, uz prisustvo predsjednika skupština i izvršnih odbora srpskih opština Hadžići, Ilidža, Vogošća, Rajlovac, Ilijaš, Pale, Centar, Stari Grad i Novo Sarajevo. Grad Srpsko Sarajevo se sastojao od sljedećih gradskih i prigradskih opština. Gradske: Srpsko Novo Sarajevo, Srpski Stari Grad, Srpski Centar, Srpska Ilidža, Srpska Vogošća, Rajlovac i prigradske opštine Pale, Sokolac, Trnovo, Ilijaš i Hadžići.[b]
Prva izbjegla i raseljena lica[uredi | uredi izvor]
Egzodus Srba iz Srednje Bosne je trajao od proljeća 1992. godine. Rasplamsavanjem sukoba između Hrvata i Muslimana, a nakon potpisivanja Vašingtonskog sporazuma 1994. godine, Srbima iz Srednje Bosne je bilo jasno da moraju napustiti svoje opštine i naselja. Tada otpočinje masovni izlazak Srba iz Novog Travnika, Viteza i drugih mjesta Srednje Bosne. Veliki broj tih Srba je došao u Srpsko Sarajevo, s namjerom da tu nastave sa životom. Rukovodstvo opštine Ilidža je podržalo taj prijedlog. U hotelu „Srbija” na Ilidži, na sastanku svih boraca VRS koji su izbjegli iz Srednje Bosne (Zenica, Novi Travnik, Vitez, Busovača, Kakanj, Visoko i druga mjesta) plebiscitom svih prisutnih usvojen je prijedlog o formiranju „Udruženja iseljenih Srba iz Srednje Bosne”. Bivši stanovnici srednjobosanskih gradova i opština naseljeni su u ilidžansko naselje Otes, koje je preimenovano u Zoranovo u čast tragično preminulog Zorana Borovine, istaknutog komandanta Vojske Republike Srpske na Ilidži. Nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma, zajedno sa sarajevskim Srbima, u egzodus je krenulo preko 10.000 Srba izbjeglih za vrijeme rata u Srpsko Sarajevo. Izbjegla i raseljena lica iz Srednje Bosne su se organizovano preselila u Višegrad.[7]
Dejtonski sporazum[uredi | uredi izvor]
Egzodus Srba iz Sarajeva, koji predstavlja posljednju seobu srpskog naroda, došao je kao posljedica izdaje nacionalnih interesa od strane srpske delegacije, na čelu sa Slobodanom Miloševićem.[8] Istočni dijelovi Sarajeva, koji su bili naseljeni pretežno srpskim stanovništvom, žrtvovani su zarad mira i međunarodnog priznanja Republike Srpske. Mirovni pregovori u Dejtonu su trajali tri nedjelje, od 1. do 21. novembra 1995. godine. Dana 21. novembra 1995. na svim svjetskim medijima objelodanjeno je da je mirovni sporazum potpisan između tri delegacije, odnosno tri naroda u Bosni i Hercegovini. Tri nedjelje nakon toga, u Parizu 14. decembra 1995. godine sporazum je definitivno potpisan i počele su da važe sve njegove odredbe. Tri strane su se sporazumile da Srbima u BiH pripadne Šipovo i Mrkonjić Grad, dok je šest predratnih sarajevskih opština pripalo muslimanskoj strani. Predsjednik Srbije i vođa srpske delegacije na pregovorima u Dejtonu Slobodan Milošević prihvatio je rješenje prema kom su sve srpske sarajevske opštine pripale Federaciji BiH, mada se tome protivila zvanična delegacija Republike Srpske.[9] Usljed nezadovoljstva ovim odlukama Dejtonskog sporazuma 25. novembra 1995. godine u sarajevskom naselju Grbavica, koje je do tada bilo pod kontrolom Srba, organizovane su velike demonstracije i protest protiv Dejtonskog sporazuma, ali to nije promijenilo odluke sporazuma, što je značilo da čitavo Sarajevo potpada pod muslimansku kontrolu. Tako je zaboravljeno na hiljade srpskih boraca koji su svoje živote dali za odbranu viševjekovne srpske zemlje u okolini Sarajeva. Prema Dejtonskom odnosno Pariskom sporazumu šest sarajevskih opština (Ilijaš, Vogošća, Ilidža, Hadžići, Centar i Novo Sarajevo) pripalo je muslimansko-hrvatskoj Federaciji Bosne i Hercegovine. Tako je viševjekovna zemlja koju su pravoslavni Srbi naseljavali pripala drugim narodima.[1]
Izlazak Srba iz Sarajeva[uredi | uredi izvor]
Egzodus je počeo 17. februara 1996. godine. na pravoslavni praznik Zadušnice, jer je planirano iseljavanje Srba sa ovih područija trebalo da bude 19. marta 1996.[8] Međutim, strani mirovnjaci iz snaga IFOR-a dijelili su letke, da je taj rok pomjeren za 23. februar, odnosno mjesec dana ranije od dogovorenog. Pored toga što su srpski civili morali da spakuju najnužnije stvari i krenu u neizvjesnost, mnogi stanovnici Ilijaša, Grbavice, Hadžića, Vogošće i Centra krenuli su da otkopavaju posmrtne ostatke svojih pokojnika, ne želeći da muslimanski vandali skrnave grobove njihovih najmilijih. Poseban problem predstavljala je upravo činjenica da su takozvane međunarodne institucije naglo odlučile da muslimanske vlasti preuzmu srpske opštine mjesec dana prije predviđenog roka, što je dodatno ubrzalo ionako veliku tragediju sarajevskih Srba. Srbi su morali da napuste dotadašnje srpskosarajevske opštine već 23. februara, iako je prvobitni rok, utvrđen u Dejtonu, bio 19. mart.[9]
Srpsko Sarajevo predstavljalo je jedinstven slučaj u bivšoj Bosni i Hercegovini po tome što se dejtonskim mirovnim sporazumom od preko 150.000 ljudi, koji su odbranili svoj grad, zahtijevalo da u miru pristanu na vlast ratnih protivnika. Između dejtonskog i pariskog samita sarajevski Srbi su referendumski odbacili diktat da moraju prihvatiti muslimansku vlast, ostati u Federaciji i biti šerijatski ozakonjeni.[pojasniti] Međutim, pariski skup, održan 14. decembra 1995. godine, osim ceremonijalnosti i protokolarnosti, dakle, onoga što je inferiornoj Evropi i ostavljeno po pitanju rješavanja krize u bivšoj BiH, nije se ni osvrnuo na demokratski izraženu volju naroda Srpskog Sarajeva.[10] Međunarodna zajednica je saopštila da će 23. februara policija muslimansko-hrvatske Federacije ući u Vogošću, Novi Grad i Centar; 29. februara u Ilijaš; 6. marta u Hadžiće; 12. marta na Ilidžu i u Trnovo; a 19. marta u Novo Sarajevo i Stari Grad.[11]
Tadašnji visoki predstavnik Karl Bilt i njegov zamjenik Mihael Štajner pozivali su Srbe da ne napuštaju svoje domove i da ostanu da žive pod vlašću muslimansko-hrvatske Federacije, i to dijeleći im letke sa stihovima poznate pjesme Alekse Šantića „Ostajte ovdje”. Visoki predstavnik je tada jasno stavio do znanja Srbima šta ih čeka ukoliko ostanu u Sarajevu. Međunarodna misija u Bosni i Hercegovini je dozvolila da Alija Izetbegović, preko medija, poruči da će „svaki Srbin koji je nosio pušku biti izveden pred sud”. Dakle, izuzev žena i djece, svi bi završili u muslimanskim zatvorima. Izvorna krivica što su se sarajevske periferijske opštine u samoj završnici dejtonskih pregovora našle u tuđem entitetu pripisana je Slobodanu Miloševiću. „Čašica viskija”, uz koju je šef srpske delegacije, „poklonio Aliji pola Sarajeva”, postala je alibi i strancima i domaćima.[12]
Tokom egzodusa Srba iz Sarajeva, veliki broj preduzeća, kulturnih i obrazovnih institucija te ustanova preseljen je na teritoriju Republike Srpske. „Tehnički remontni zavod” iz Hadžića je preseljen u Bratunac, Fabrika montažnih kuća „Intal” iz Ilijaša je preseljena u Miliće, Vazduhoplovni zavod „Orao” je iz Rajlovca preseljen u Bijeljinu, „Famos” iz Hrasnice je preseljen u Lukavicu... Veliki broj bivših sarajevskih preduzeća, firmi, organizacija i ustanova našao se u objektima bivših vojnih kasarni Slaviša Vajner „Čiča” i Slobodan Princip „Seljo”, u današnjem Istočnom Novom Sarajevu. Osnovna škola „Radojka Lakić” iz Novog Sarajeva, tri osnovne škole sa Ilidže, biblioteke iz Novog Sarajeva i Ilidže, fakulteti i srednje škole, preseljeni su iz dijelova Srpskog Sarajeva koji su pripali muslimansko-hrvatskoj Federaciji na teritoriju Srpskog Sarajeva u Republici Srpskoj.
Na Sokocu se formira Srpsko vojničko spomen-groblje Mali Zejtinlik, na koje se prenose posmrtni ostaci blizu 1.000 boraca Vojske Republike Srpske, koji su do Dejtonskog sporazuma bili sahranjeni po sarajevskim grobljima.
Ostanak Srba u Sarajevu učinio bi da se obrazuju dva srpska društva koja nemaju uvijek iste ciljeve, i u kome bi onaj bliže Sarajevu bio spona koja bi uvlačila Srpsku u unitarnu BiH, ili izazivala međusrpske sukobe. Sarajevski Srbi nisu upali u tu zamku, i svoj lični komfor i imovinu su mijenjali za život u Republici Srpskoj.[13]
Kolektivno preseljenje u Bratunac[uredi | uredi izvor]
Rukovodstvo Opštine Hadžići je, za razliku od ostalih opština, od prvog dana egzodusa nastojalo da organizuje kolektivno preseljenje Hadžićana. Odlukom vlasti Republike Srpske i Srpske opštine Hadžići, odlučeno je da se stanovništvo opštine kolektivno preseli u Bratunac, grad na istoku Republike Srpske. U subotu 17. februara, rukovodstvo Srpske opštine Hadžići, na čelu sa službenim predstavnikom opštine Ratkom Gengom, stiže sa prvom grupom koja je brojala oko šest stotina ljudi, kako bi se pripremila potrebna dokumentacija za dolazak oko 7.000 Srba iz hadžićke opštine.[14] Nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma na teitoriju Opštine Bratunac doselilo je više od 10.000 Srba iz bivših srpskosarajevskih opština, od kojih su najveći procenat činili stanovnici Opštine Hadžići. Na bratunačkom gradskom sahranjeno je 185 boraca, čiji su posmrtni ostaci preneseni u Bratunac tokom egzodusa.[15] Iz Hadžića je u danima egzodusa u Bratunac preseljen „Tehnički remontni zavod”, firma koja se bavila proizvodnjom vojnog i civilnog naoružanja. Danas ova firma posluje pod imenom „Tehnički remont Bratunac” i predstavlja stub razvoja ovog dijela Podrinja.[16]
Prema procjenama broja stanovništva iz 2002. godine, u Opštini Bratunac je živjelo 1.860 stanovnika Opštine Hadžići, uz 54 stanovnika Opštine Centar (Sarajevo).
Grad Istočno Sarajevo (poslije rata)[uredi | uredi izvor]
Grad Istočno Sarajevo je teritorijalna jedinica lokalne samouprave i ima nadležnosti nad sljedećim opštinama: Istočno Novo Sarajevo, Istočna Ilidža, Istočni Stari Grad, Pale, Trnovo i Sokolac.
Pod terminom Istočno Sarajevo u užem smislu podrazumijevaju se oštine Istočno Novo Sarajevo i Istočna Ilidža. Dio Srba koji su tokom egzodusa napustili opštine i naselja sada pod kontrolom vlasti Federacije Bosne i Hercegovine naseljeni su u Istočnom Sarajevu u kojem, prema najnovijim podacima, na području šest opština živi oko 70.000 Srba, a mnogi su odselili u inostranstvo i druge dijelove Srpske i Srbije. Nakon egzodusa, tadašnje rukovodstvo Republike Srpske i Povjereništvo Srpskog Sarajeva donijelo je odluku da grad bude izgrađen kako bi raseljeno stanovništvo iz Sarajeva moglo da bude smješteno, a grad je za razvoj privrede i stambeno zbrinjavanje izdvojio 55 miliona KM.[2]
Kad je 1996. odlučeno da kompletno Sarajevo pripadne Federaciji BiH, državni vrh Republike Srpske zauzeo je stav da se kotlina na Miljacki ne smije napustiti.[17]
Obilježavanje egzodusa[uredi | uredi izvor]
Obilježavanje egzodusa sarajevskih Srba je događaj, koji na državnom nivou, od vlasti Republike Srpske nikada nije dobio adekvatan značaj i mjesto među događajima i datumima od republičkog značaja. Svake godine širom opština i gradova na istoku Republike Srpske na dostojan i adekvatan način obilježava se godišnjica egzodusa Srba iz tadašnjih srpskosarajevskih opština, njihovo napuštanje zemlje na kojoj su vijekovima živjeli, a sve zarad očuvanja Republike Srpske. Tokom mjeseca februara i marta, u Istočnom Sarajevu, Bratuncu i Bijeljini obilježava se godišnjica Egzodusa Srba iz Sarajeva, organizovanjem svečanih akademija, priređivanjem adekvatnog kulturno-umjetničkog programa, što predstavlja izuzetan događaj kada se izbjegli sarajevski Srbi, njihova udruženja i asocijacije, okupe i prisjete sve muke koju su podnijeli i preživjeli u februaru i martu 1996. godine.
Boračka organizacija opštine Istočno Novo Sarajevo tokom 2017. godine izašla je se prijedlogom da bi obilježavanje egzodusa Srba iz Sarajeva u periodu od 1995. do 1996. godine trebalo uvrstiti u Kalendar obilježavanja značajnih događaja. Boračka organizacija je uputila zahtjev predstavnicima opštinskog, gradskog i republičkog nivoa da se ovaj događaj ubuduće obilježava dostojanstveno, s obzirom da mu se proteklih godina nije posvećivala dovoljna pažnja.[18]
Dvadeset godina egzodusa[uredi | uredi izvor]
Obilježavanje 20 godina od egzodusa, tokom 2016. godine po prvi put je dobilo državni karakter, jer je centralna manifestacija održana u Bijeljini, podržana lično od strane kabineta predsjednika Republike Srpske koji je i prisustvovao svečanoj akademiji — zajedno sa većim brojem značajnih srpskih književnika, političara, veterana, novinara; ovom prilikom je rekapitulirano šta su Srbi preživjeli tokom egzodusa, na koji način su strane države pratile egzodus, i u kakvom je danas položaju stanovništvo nekadašnjeg Srpskog Sarajeva, koje se naselilo u ovom dijelu Republike Srpske.
Služenjem Svete arhijerejske liturgije u manastiru Sveta Petka u Bijeljini, pod pokroviteljstvom predsjednika Republike Srpske Milorada Dodika, počelo je obilježavanje 20 godina od egzodusa Srba sa područja Sarajeva. Među zvanicama su bili, u delegaciji Vlade Republike Srpske ministar rada i boračko-invalidske zaštite Milenko Savanović i ministar industrije, energetike i rudarstva Petar Đokić, a u delegaciji Narodne skupštine Republike Srpske potpredsjednik Skupštine Sonja Karadžić Jovičević i narodni poslanici Milan Dakić, Slaviša Marković i Nedeljko Milaković. U okviru manifestacije u gradskom kulturnom centru premijerno je prikazan dokumentarni film Dragana Elčića Sarajevski egzodus — tri tačke na mir i postavljena izložba dokumentarnih fotografija o ovoj postdejtonskoj seobi više od 150.000 Srba na prostor Republike Srpske.[3]
| „ | Hrabro ste odbranili ognjišta i zavičaj, a oteli su vam ga za zelenim dejtonskim stolom. Zato smo ovdje danas da kažemo jedno veliko hvala u ime srpstva i svetosavlja, zbog kojeg ste sve svoje žrtvovali. Samo ovakvo opredjeljenje kojim su nas zadojili knez Lazar i kosovski junaci moglo je da vas odvoji od zavičaja. | ” |
| — Njegovo preosveštenstvo, episkop zvorničko-tuzlanski Hrizostom | ||
Akademija povodom 20 godina egzodusa Srba iz Sarajeva pod nazivom „Još uvijek postojim” u Istočnom Sarajevu, organizovana je pod pokroviteljstvom gradske administracije i gradonačelnika Nenada Samardžije. U Kulturnom centru Istočno Novo Sarajevo, u kojem je održana akademija, postavljena je izložba dokumentarnih fotografija iz ratnog perioda, zahvaljujući Rajku Paštaru i Draganu Elčiću, koji su sakupili i sačuvali najveći dio fotografija iz ovog perioda. Na akademiji su nastupili i Srpsko pjevačko društvo „Sloga” iz Sarajeva, te pročitane priče književnika Željka Pržulja, pjesma Gorana Vračara Svjetla Sarajeva i pjesma Sarajevo pjesnika Dejana Gutalja. U programu su učestvovali i učenici Srednje muzičke škole iz Istočnog Sarajeva. U galeriji Kulturnog centra prikazan je dokumentarni film Dragana Elčića Sarajevski egzodus — tri tačke na mir, koji je baziran na arhivskim materijalima iz vremena egzodusa, kao i ratnog perioda; te dokumentarni film Snježana Lalovića Egzodus ponovo, koji je nagrađen Zlatnom medaljom Beograda 1996. godine.[2]
Udruženje raseljenih Srba sarajevske regije iz Bratunca organizovalo je dvodnevni program obilježavanja 20 godina od egzodusa Srba iz Sarajeva nakon potpisivanja Dejtonskog sporazuma. Služen je parastos poginulim borcima sa sarajevskog ratišta na bratunačkom groblju, gdje su preneseni posmrtni ostaci 185 boraca, čije su porodice prilikom egzodusa izbjegle u Bratunac i Srebrenicu. Ovom prilikom okađene su njihove humke, prislužene su svijeće za pokoj duša poginulih i položeno je cvijeće kod centralnog Spomen-krsta na bratunačkom groblju. U foajeu Kulturnog centra predstavljena je dokumentarna foto-izložba o egzodusu sarajevskih Srba, koju je priredio Dragan Elčić od fotografija koje je snimio u koloni u kojoj je bio prilikom egzodusa i napuštanja rodnih Hadžića kod Sarajeva. U okviru obilježavanja ove godišnjice, održana je akademija pod nazivom „Egzodus suza — egzodus slobode”.[19]
Egzodus u kulturi i medijima[uredi | uredi izvor]
- Novinar i televizijski radnik Snježan Lalović je te 1996. snimio jedan dokumentarac, pod naslovom Egzodus ponovo, gdje su prikazani autentični kadrovi sarajevskog egzodusa i ispovijesti žrtava istog.[1]
- Sarajevski egzodus — tri tačke na mir je arhivski film Dragana Elčića, baziran isključivo na materijalima koje je autor skupljao, vezano za period egzodusa.[20]
- Egzodus Srba iz Srpskog Sarajeva je knjiga izdata u Srpskom Sarajevu, aprila 1996. godine od strane NIŠP Oslobođenje Srpsko Sarajevo.
Statistički podaci[uredi | uredi izvor]
U tabelama koje su prikazane u ovom odjeljku članka, detaljno je prikazano brojno stanje srpskog stanovništva u Sarajevu — prije, tokom i poslije ratnih dešavanja, kao i procjene broja stanovnika u srpskosarajevskim opštinama za vrijeme rata. Takođe, prikazani su i podaci o broju Srba, koji su za vrijeme ratnih dešavanja izbjegli na teritoriju Srpskog Sarajeva sa teritorije pod konttrolom Armije Republike Bosne i Hercegovine i Hrvatskog vijeća odbrane.[21]
Nakon obrade statističkih podataka, i detaljnog uvida u brojke koje govore koliko je stanovnika Sarajeva — koji su se na popisima iz 1991. i 2013. godine izjasnili kao Srbi, dolazi se do zaključka da je dio Sarajeva koji je poslije potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma pripojen muslimansko-hrvatskoj Federaciji (ne računajući federalne opštine Trnovo i Praču) a tokom egzodusa napustio približno 130.991 stanovnik srpske nacionalnosti. Ovaj broj nije konačan jer se tokom popisa iz 1991. 56.048 ili 10,65% stanovnika Sarajeva izjasnilo kao pripadnici jugoslovenske nacije. Uzevši u obzir činjenicu da su se Srbi u najvećoj mjeri izjašnjavali kao Jugosloveni, i polovičnu brojku od približno 28.024 Srba-Jugoslovena, dolazi se do brojke koja govori da je približno 159.015 Srba napustilo Sarajevo tokom egzodusa.
U toku rata na prostoru sarajevskih opština koje su bile u sastavu Republike Srpske boravili su i raseljeni i izbjegli Srbi iz Srednje Bosne, Zeničke regije i regije Mostar-Neretva — njih oko 10.000 — i većina njih je napustila ovo područje 1995/1996. godine, što dovodi do zaključka da je broj Srba koji su u konačnici napustili Sarajevo tokom egzodusa preko 170.000.[21]
Grad Sarajevo 1991.[uredi | uredi izvor]
Ovdje su rezultati Popisa stanovništva u SR Bosni i Hercegovini, sprovedenog 1991. godine za Grad Sarajevo. Iz tabele je vidljivo da je broj stanovnika Sarajeva, koji su se izjasnili kao pripadnici srpskog naroda 157.526, što u postocima predstavlja 29,94% populacije Grada Sarajeva. Srbi su činili apsolutnu većinu u Opštini Pale sa 69,09% udjela u populaciji i relativnu većinu u Opštini Ilijaš sa 45,07% udjela u populaciji.
| Srpsko stanovništvo Grada Sarajeva, po opštinama, prema popisu stanovništva 1991. u SFRJ | ||||||
| Opština | Ukupno | Srbi | ||||
| Grad Sarajevo | 525.980 | 157.526 (29,94%) | ||||
| Vogošća | 24.707 | 8.843 (35,79%) | ||||
| Ilijaš | 25.155 | 11.339 (45,07%) | ||||
| Ilidža | 67.438 | 25.061 (37,16%) | ||||
| Novi Grad | 136.293 | 37.736 (27,68%) | ||||
| Novo Sarajevo | 95.255 | 33.014 (34,65%) | ||||
| Pale | 16.310 | 11.269 (69,09%) | ||||
| Stari Grad | 50.626 | 5.178 (10,22%) | ||||
| Trnovo | 6.996 | 2.063 (29,48%) | ||||
| Hadžići | 24.195 | 6.391 (26,41%) | ||||
| Centar | 79.005 | 16.632 (21,05%) | ||||
Legenda:
| apsolutna većina | relativna većina |
|---|
Kanton Sarajevo 2013.[uredi | uredi izvor]
Sljedeća tabela predstavlja rezultate Popisa stanovništva u Bosni i Hercegovini, sprovedenog 2013. godine za Kanton Sarajevo. Iz tabele je vidljivo da je broj stanovnika Kantona Sarajevo, što odgovarama predratnom Gradu Sarajevo, koji su se izjasnili kao pripadnici srpskog naroda 13.300, što u postocima predstavlja 3,21% populacije Kantona Sarajevo. U tabeli su prikazani i podaci za opštinu Pale-Prača, koja se nalazi u Bosansko podrinjskom kantonu Goražde, a predstavlja dio teritorije Opštine Pale, koji je poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma pripojen Federaciji BiH. Srbi nisu činili bilo kakvu većinu ni u jednoj opštini.
| Srpsko stanovništvo Kantona Sarajevo, po opštinama, prema popisu stanovništva 2013. u Bosni i Hercegovini | |||||||||
| Opština | Ukupno | Srbi | |||||||
| Kanton Sarajevo | 413.593 | 13.300 (3.21%) | |||||||
| Vogošća | 26.343 | 542 (2,06%) | |||||||
| Ilijaš | 19603 | 421 (2,15%) | |||||||
| Ilidža | 66.730 | 1.600 (2,40%) | |||||||
| Novi Grad | 118.553 | 4.367 (3,68%) | |||||||
| Novo Sarajevo | 64.814 | 3.402 (5,25%) | |||||||
| Pale-Prača** | 904 | 33 (3,65%) | |||||||
| Stari Grad | 36.976 | 467 (1,26%) | |||||||
| Trnovo | 1.502 | 97 (6,46%) | |||||||
| Hadžići | 23.891 | 218 (0,91%) | |||||||
| Centar | 55.181 | 2.186 (3,96%) | |||||||
| ** Napomena: Opština Pale-Prača nakon rata pripada Goraždanskom, a ne Sarajevskom kantonu. | |||||||||
Iz ove dvije tabele jasno se vidi razlika u broju stanovnika srpske nacionalnosti na teritoriji današnjeg Kantona Sarajevo, koji odgovara dijelu predratnog Grada Sarajeva, to jeste teritorije koja je nakon potpisivanja Dejtonskog mirovnog sporazuma, pripojena muslimansko-hrvatskoj Federaciji. Osim grada Pala, sva urbana naselja bivšeg Srpskog Sarajeva su pripojena Federaciji BiH, uključujući i kompletan gradski urbani prostor samog Sarajeva. Na teritoriji opština koje su činile Grad Sarajevo, a prema rezultatima Popisa stanovništva iz 1991. godine, ne računajući Opštinu Pale, koja je jedina, skoro pa u cjelini ostala u sastavu Republike Srpske, živjelo je 146.257 stanovnika srpske nacionalnosti, što je predstavljalo 27,81% učešća u ukupnoj populaciji. Na teritoriji opština koje čine današnji Kanton Sarajevo, računajući i Opštinu Pale-Prača iz Bosasnko-podrinjskog kantona Goražde, a prema rezultatima Popisa stanovništva iz 2013. godine, živjelo je 13.333 stanovnika srpske nacionalnosti, što je predstavljalo 3,22% učešća u ukupnoj populaciji.
Grad Istočno Sarajevo 2013.[uredi | uredi izvor]
Rezultati popisa stanovništva u Republici Srpskoj 2013. za Grad Istočno Sarajevo. Iz tabele je vidljivo da je broj stanovnika Istočnog Sarajeva, koji su se izjasnili kao pripadnici srpskog naroda 56.679, što u postocima predstavlja 94,60% populacije Grada Istočnog Sarajeva. Srbi su činili apsolutnu većinu u svim opštinama grada.
| Srpsko stanovništvo Grada Istočno Sarajevo, po opštinama, prema popisu stanovništva 2013. u Bosni i Hercegovini | ||||||
| Opština | Ukupno | Srbi | ||||
| Grad Istočno Sarajevo | 59.916 | 56.679 (94,60%) | ||||
| Istočna Ilidža | 14.437 | 13.455 (93,20%) | ||||
| Istočni Stari Grad | 1.116 | 1.059 (94,83%) | ||||
| Istočno Novo Sarajevo | 10.401 | 10.028 (96,41%) | ||||
| Pale | 20.359 | 19.932 (97,90%) | ||||
| Sokolac | 11.620 | 10.894 (93,75%) | ||||
| Trnovo | 1.983 | 1.131 (57,03%) | ||||
Legenda:
| apsolutna većina |
|---|
Uporedni podaci[uredi | uredi izvor]
Ovdje su dati uporedni podaci za opštine Grada Sarajeva iz 1991. godine u odnosu na opštine Kantona Sarajeva na Popisu iz 2013. godine. Iz tabele je vidljivo da je broj stanovnika opština koje su 1991. godine činile grad Sarajevo, a koji su se izjasnili kao pripadnici srpskog naroda, manji u odnosu: 1991. — 144.194; 2013. — 13.203, što u postocima predstavlja 90,84% manje populacije. U tabeli nisu navedeni podaci za Opštinu Pale i Opštinu Trnovo, s obzirom da je Opština Pale skoro pa u cjelini ostala u sastavu Republike Srpske, a Opština Trnovo polovično uključujući sam urbani centar opštine, pa ovi podaci ne bi bili relevantni za datu tabelu.
| Uporedna tabela srpskog stanovništva 1991—2013. za sarajevske opštine koje danas pripadaju Federaciji BiH | ||||||
| Opština | Popis 1991. | Popis 2013. | Razlika 1991−2013 | |||
| Sarajevo | 144.194 | 13.203 | −130.991 | |||
| Vogošća | 8.843 | 542 | −8.301 | |||
| Ilijaš | 11.339 | 421 | −10.918 | |||
| Ilidža | 25.061 | 1.600 | −23.461 | |||
| Novi Grad | 37.736 | 4.367 | −33.369 | |||
| Novo Sarajevo | 33.014 | 3.402 | −29.612 | |||
| Stari Grad | 5.178 | 467 | −4.711 | |||
| Hadžići | 6.391 | 218 | −6.173 | |||
| Centar | 16.632 | 2.186 | −14.446 | |||
Ovdje su uporedni podaci za jedinstvene sarajevske opštine iz 1991. godine u odnosu na podijeljene opštine na Popisu iz 2013. godine. Iz tabele je vidljivo da je broj stanovnika opština koje su 1991. godine činile grad Sarajevo, a koji su se izjasnili kao pripadnici srpskog naroda, ne računajući Opštinu Sokolac, manji u odnosu: 1991. — 157.526; 2013. — 59.118 što u postocima predstavlja 62,47% manje populacije.
| Uporedna tabela srpskog stanovništva 1991—2013. za sve sarajevske opštine | ||||||
| Opština | Popis 1991. | Federalni dio 2013. | Srpski dio 2013. | Razlika 1991−2013 | ||
| Sarajevo | 157.526 | 13.333[v] | 45.785[g] | −98.561 | ||
| Vogošća | 8.843 | 542 | —[d] | −8.301 | ||
| Ilijaš | 11.339 | 421 | 27[đ] | −10.891 | ||
| Ilidža | 25.061 | 1.600[e] | ≈12.455[ž] | −11.006 | ||
| Novi Grad | 37.736 | 4.367 | ≈1.000[z] | −32.369 | ||
| Novo Sarajevo | 33.014 | 3.402[i] | 9.028[j] | −19.584 | ||
| Pale | 11.269 | 33[k] | 19.932[l] | +8.696 | ||
| Stari Grad | 5.178 | 467[lj] | 1.059[m] | −3.652 | ||
| Trnovo | 2.063 | 97[n] | 1.131[nj] | −835 | ||
| Hadžići | 6.391 | 218 | —[o] | −6.173 | ||
| Centar | 16.632 | 2.186 | —[p] | −14.446 | ||
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Napomene[uredi | uredi izvor]
- ^ Broj Srba u Gradu Sarajevu, prema rezultatima Popisa 1991.
- ^ Zakon o teritorijalnoj organizaciji i lokalnoj samoupravi Republike Srpske (1994)
- ^ Grad Sarajevo
- ^ Grad Istočno Sarajevo
- ^ Opština je u cjelini pripojena Federaciji BiH.
- ^ U sastavu Republike Srpske ostala naseljena mjesta Vuknić, Lipnik, Rakova Noga, Sirovine i Šljeme, koja su pripojena opštini Istočni Stari Grad
- ^ Opština Ilidža
- ^ Opština Istočna Ilidža, bez naselja koja su pripadala Opštini Novi Grad
- ^ U sastavu Republike Srpske ostali dijelovi gradskih četvrti Dobrinja I i Dobrinja IV
- ^ Opština Novo Sarajevo
- ^ Opština Istočno Novo Sarajevo
- ^ Opština Pale-Prača
- ^ Opština Pale
- ^ Opština Stari Grad
- ^ Opština Istočni Stari Grad, bez naselja koja su pripadala Opštini Ilijaš
- ^ Opština Trnovo FBiH
- ^ Opština Trnovo RS
- ^ Opština je u cjelini pripojena Federaciji BiH.
- ^ Opština je u cjelini pripojena Federaciji BiH.
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v „Egzodus ponovo”. Jutjub. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ a b v g „Egzodus sarajevskih Srba - jedna od najvećih tragedija Srba u 20. vijeku”. Glas Srpske. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ a b „Danas obilježeno 20 godina od egzodusa Srba iz Sarajeva”. BN TV. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ NIŠP 1996, str. 145.
- ^ „Egzodus Srba iz Sarajeva - finiš dugog procesa”. Jadovno.kom. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ Donija 2006, str. 354.
- ^ „Božidar Škobić:Srbi iz Srednje Bosne i u sarajevskom egzodusu”. Iskra. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ a b „Zimska golgota sarajevskih Srba”. Srbi u BiH. Arhivirano iz originala 15. 09. 2017. g. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ a b „Da se ne zaboravi: Egzodus 1996. godine”. Frontal.ba. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ NIŠP 1996, str. 116.
- ^ NIŠP 1996, str. 117.
- ^ „Egzodus i curenje Srba iz Sarajeva”. Politika. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ „20 godina od egzodusa Srba iz Sarajeva: Žrtva za Republiku Srpsku”. Vostok.rs. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ „Strah od odmazde jači od garancija”. Aimpres.ch. Arhivirano iz originala 15. 09. 2017. g. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ „Parastos poginulim borcima sa sarajevskog ratišta”. RTRS. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ „Delegacija Namibije posjetila Tehnički remont u Bratuncu”. RTRS. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ „Sarajevski Srbi jači od Egzodusa”. Novosti. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ „Egzodus Srba iz Sarajeva uvrstiti u kalendar značajnih događaja”. SRNA. Arhivirano iz originala 15. 09. 2017. g. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ „Republika Srpska: U Bratuncu obilježen egzodus Srba iz Sarajeva”. Nova srpska politička misao. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ „Bijeljina: Prikazan film "Sarajevski egzodus - tri tačke na mir"”. RTRS. Pristupljeno 14. 9. 2017.
- ^ a b „Ko je, kako i kada razvodnio i raselio Srbe u i iz Sarajeva”. Katera. Pristupljeno 14. 9. 2017.[mrtva veza]
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Donija, Robert (2006). Sarajevo: biografija grada. Sarajevo.
- NIŠP, Oslobođenje (1996). Egzodus Srba iz Srpskog Sarajeva. Srpsko Sarajevo.