Župan
Župan je srednjovekovna titula rasprostranjena među Južnim Slovenima, prvenstveno među Srbima. Naziv je vezan za vladara župe, osnovne geografske i političke celine. Prvi put je zabeležena godine 777. na teritoriji koju su naseljavala slovencka plemena[1][2].
Prema kazivanju vizantijskog cara i pisca Konstantina VII Porfirogenita, srpska plemena nisu imala vrhovne vladare, kraljeve, već „starce župane“[3]. Župani su najpre stajali na čelu pojedinih rodova naseljenih po župama. Kada bi se nekoliko susednih župa udružilo, na čelu bi se našao najuticajniji i najugledniji župan i on bi postao vladar, gospodar. Titula župana nije poticala od carskog ili nekog drugog vladarskog dvora, i nije se sticala u državnoj službi, a u srpskim zemljama se ustalila i postala nasledna. Kada je Vukan, prvi po imenu poznati vladar Raške izašao 1093/1094. godine pred Aleksija I Komnina, vizantijskog cara, poveo je sa sobom „izabrane župane“.
Na osnovu ovoga se zaključuje da je titula župana najstarije poznato dostojanstvo među Srbima. Nije poznato da li je ova titula bila nasledna od pojavljivanja, ali se zna da je uspostavom rodovske aristokratije od XI veka bila nasledna. Titula kneza je mlađa i sreće se tek od druge polovine XII veka i dodeljivao ju je gospodar. Tako titula župana ostaje još neko vreme nasledno dostojanstvo među vlastelom.
Poznati župani[uredi | uredi izvor]
- Župani Trebinja (Travunije)
- Krajina
- Grdeša ili Grd[4]
- Radomir, brat Grdešin
- Župani Duklje
- Crneha[5]
- Crepun
- Župani Raške
- Prvoslav, sin velikog župana Tihomira, Nemanjinog brata
- Desa, sin kralja Vladislava
- Stefan Vukanović Nemanjić
- Dimitrije (Vukanović)
- Vratislav, Dimitrijev sin
- Radoslav, Vratislavljev sin
- Vratko, Vratislavljev sin i Radoslavov brat, car Dušan ga postavio za kneza
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Gradivo za zgodovino Slovencev v srednjem veku, Ljubljana, 1902, B. F. Kos 289-291
- ^ Župani in knezovi v jugoslovenski pravni zgodovini, Časopis za zgodovino in narodopisje 24 (1929) 22; F. Goršič
- ^ Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama, Beograd, 1997, M. Blagojević, 38-48
- ^ Morfologija ćiriličkih natpisa na Balkanu, 34, br. 5, Tomović
- ^ Solovjev 1926, str. 4, 5.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Solovjev, Aleksandar V. (1926). Odabrani spomenici srpskog prava (od XII do XV veka). Beograd.
- Blagojević, Miloš (1997). Državna uprava u srpskim srednjovekovnim zemljama. Beograd: Službeni list SRJ.
