Incident kod Mrkonjić Grada

Incident kod Mrkonjić Grada
	Deo rata u Bosni i Hercegovini
	; SA-6
Vreme	2. jun 1995.
Mesto	Mrkonjić Grad, Republika Srpska
Ishod	obaranje letelice Američkog ratnog vazduhoplovstva, pilot spašen šest dana kasnije
Sukobljene strane
; RV i PVO Vojske Republike Srpske	; Američko ratno vazduhoplovstvo
Žrtve i gubici
bez gubitaka	F-16C oboren

Incident kod Mrkonjić Grada se odigrao 2. juna 1995. godine za vreme rata u Bosni i Hercegovini. Tog dana je Vojska Republike Srpske pomoću raketa SA-6 oborila američki avion F-16C, u blizini Mrkonjić Grada. Pilot Skot O`Grejdi (engl. Scott O'Grady) se tom prilikom katapultirao iz kokpita aviona i spašen je šest dana kasnije. Na osnovu ovog događaja 2001. godine snimljen je američki film Iza neprijateljskih linija,^[1] a na kanalu Nacionalna geografija je 2007. prikazana emisija o ovom događaju u okviru serijala Kritična situacija (engl. Situation Critical - Downed Pilot).^[2]

Incident[uredi | uredi izvor]

Piloti, Skot V. O`Grejdi (kodno ime Basher 52) i kapetan Robert G. Rajt (kodno ime Basher 51) su 2. juna poleteli iz NATO avionske baze u Avijanu. Oni su delovali u sklopu 555. lovačke eskadrile 31. lovačkog puka, a imali su zadatak da sprovedu odluku o zabrani letova (engl. deny flight) na vazdušnom prostoru Bosne i Hercegovine, a na osnovu ranije donete odluke Ujedinjenih nacija. Leteli su u avionima F-16C na visini od 26.000 stopa, a nadletali su područje Bihać-Banja Luka-Bosanski Petrovac. Položaji srpskih protivvazdušnih jedinica su im bili poznati od ranije, tako da se nisu očekivali značajniji problemi tokom misije.

Krajem maja NATO avioni su dejstvovali po objektima i jedinicama VRS, pa je Glavni štab VRS naredio komandi V i PVO VRS da dejstvuje po avijaciji NATO. Nekoliko dana je jedna samohodna raketna baterija Kub bila u „zasjedi“ u rejonu Ključa. NATO avioni nisu ulazili u zonu dejstva. Komanda V i PVO VRS je organizovala premeštanje baterije Kub, južnije, u Bravsko Polje iznad koga su redovno letjeli avioni NATO. Tokom noći između 29. maja i 30. maja baterija je izvršila marš i zaposjela vatreni položaj u rejonu sela Bravsko, opština Bosanski Petrovac, i tako napravila zasjedu za dolazeće avione. Tri dana je baterija pratila letove avijacije NATO po podacima talasa obavještavanja bez uključivanja zračenja sopstvenih radarskih sistema. Popodne 2. juna, kada se par lovaca F-16C približio na 20 km od vatrenog položaja baterije, uključen je osmatrački, a po zahvatu vođe para i nišanski radar. U tom trenutku avioni su se udaljili iza planine Srnetica. Pošto gađanje nije bilo moguće zračenje je isključeno poslije 3-4 sekunde. Isti par aviona se nakon petnaestak minuta ponovo približio zoni dejstva baterije. Posluga je u međuvremenu promijenila frekvenciju nišanskog radara i kada je cilj bio udaljen 22 km uključila je antenu osmatračkog radara. Na 20 km otkriven je i drugi avion. Tada je uključen i nišanski radar. Zahvat je izvršen na 18 km. Gađanje je izvršeno sa dvije rakete. Prva je lansirana kada je cilj bio na 17 km od vatrenog položaja, a druga tri sekunde kasnije. Pogodak i uništenje cilja bilo je na daljini 15 km i visini 5,5 km. Poslije eksplozije bojeve glave prve rakete cilj se raspolovio, a druga raketa je pogodila jedan od dijelova aviona. Ostaci aviona su pali na dvije lokacije udaljene oko 1,5 km u oblasti Vaganca. Pilot je uspio da se katapultira i padobranom spusti na udaljenju oko 6 km od olupina aviona. Baterija je odmah isključila sredstva, prešla u marševski poredak, udaljila se i maskirala. U toku noći je premještena na položaj udaljen oko 100 km. Nišanski radar je ukupno zračio 26 sekundi.

Spasavanje[uredi | uredi izvor]

Nakon prizemljenja, Skot O`Grejdi je ostavio padobran i sakrio se u obližnju šumu. Pripadnici Vojske Republike Srpske su bezuspešno pokušavali da ga pronađu. Tek 6. juna je signalizirao svoj položaj, a sledećeg dana oko 2 sata posle ponoći je upotrebio i radio. Snage američkih marinaca su ga spasile 8. juna i helikopterom odvezle u bazu u Italiji.^[3] U Americi je O`Grejdi dočekan kao heroj, a primio ga je lično tadašnji predsednik Bil Klinton.^[4]

Epilog[uredi | uredi izvor]

General Živomir Ninković, ratni komandant V i PVO VRS, predao je Muzeju VRS (u osnivanju) u Bijeljini eksponate iz rata u BiH devedesetih godina, kao i pilotsku kacigu američkog kapetana Skota O`Grejdija. Uz kacigu O`Grejdija, general Ninković je priložio i celokupni pribor za spasavanje NATO pilota, koji je takođe “zarobljen” na mestu prizemljenja, kao i njegove karte letenja.^[5]