Istorija Etiopije u srednjem vijeku

Ovaj članak je dobar. Kliknite ovde za više informacija.
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Crkva Svetog Đorđa, jedna od crkava isklesanih u stijenama u Lalibeli.

Istorija Etiopije u srednjem vijeku[a] otprilike obuhvata period od opadanja Kraljevine Aksum u 7. vijeku do perioda Gondara koji počinje u 17. vijeku.[1] Aksum je bio moćna imperija tokom kasne antike, a pojavio se u periplusu Eritrejskog mora i pominjao ga je iranski prorok Mani kao jedno od „četiri velike kraljevine na zemlji”, zajedno sa Persijom, Rimom i kineske Tri kraljevine. Kraljevina je bila nezaobilazni dio trgovačkog puta između Rima i Indijskog potkontinenta[2] i imala je značajne kulturne veze sa grčko-rimskim svijetom[3] i veoma rano je prihvatila hrišćanstvo za vrijeme kralja Ezane sredinom 4. vijeka.[4] Upotreba riječi „Etiopija” za imenovanje regiona datira iz 4. vijeka.[2] Na svom vrhuncu, kraljevina je obuhvatala područje na kojem se danas nalaze Eritreja, sjeverna Etiopija, istočni Sudan, Jemen i južni dio Saudijske Arabije.[5] Međutim, do 7. vijeka, kraljevina je počela polako da opada, za šta je predloženo nekoliko mogućih političkih, ekonomskih i ekoloških razloga. Ovaj pad, koji je nazvan „postaksumitski period”, a doveo je do ekstremnog gubitka teritorije i trajao je do uspona dinastije Zagaj.[6]

Krajem 10. vijeka, Kraljevinom Aksum je zavladala kraljica poznata kao Gudit. Istoričari nisu sigurni u njenu etničku pripadnost i religiju, ali se pretpostavlja da je pripadala narodu Agau i vjerovatno nije bila hrišćanka, jer u svojim napadima ciljala crkve.[7] Period neposredno nakon njene vladavine ispunjen je nejasnoćama, ali se smatra da je dinastiju osnovao Mara Takla Hajmanot 1137. godine.[8] Prijestonica je prebačena iz Aksuma na jug u Lalibelu,[9] gdje su podignute mnoge crkve uklesane u stijenama.[10] Uprkos protivhrišćanskoj prirodi Guditine vladavine, hrišćanstvo je cvjetalo pod vladavinom Zagaja,[11] ali je teritorijalni obim kraljevine bio znatno manji od aksumitskog, koji je kontrolisao oblast između Laste i Crvenog mora.[12]

Dinastiju Zagaj zabacio je 1270. Jekuno Amlak, čiji su nasljednici postali poznati kao Solomonska dinastija.[13] Kebra Nagast („Knjiga slave kraljeva”), nacionalni ep iz 14. vijeka, uspostavio je dinastičku tvrdnju o neposrednom porijeklo od Solomona, prepričavajući priču o Solomonu i kraljici od Sabe, čije je dijete navodno bio Menelik I.[14] Semitski amharski vladari iz Solomonske dinastije su prema tome predstavljali obnovu izraelske loze Aksumita; za razliku od kušitskih vladara iz dinastije Zagaj, koji su retrospektivno posmatrani kao nelegitimni.[15] U skoro 150 godina imeđu vladavina Amde Sejona I i Zare Jakoba, solomonski carevi izvršili su znatna teritorijalna proširenja na nehrišćanske zemlje na jugu, zapadu i istoku visoravni, osvajajući veći dio teritorije koju obuhvata današnja Etiopija.[16] Uprkos ogromnom proširenju i uspješnom širenju hrišćanstva, Etiopiju je napao Adal, uz podršku Osmanskog carstva, 1531. godine. Tek 1540. Etiopija je počela da vraća izgubljene teritorije, uz podršku Portugalske imperije. Slabljenje Etiopije nakon rata učinilo je državu podložnu migracijama Oroma, tokom kojih je narod Oromo iz južne Etiopije počeo da se širi na sjever, gdje je uspostavljao stalna naselja.[17] Ovaj izmjenjeni politički i kulturni krajolik smatra se početkom savremenog doba u Etiopiji.[18] Iz istoriografskog gledišta, srednji vijek je misteriozan period etiopske istorije, pošto je bilo relativno malo kontakta sa stranim narodima u odnosu na drevno i savremeno doba.[19]

Politička istorija[uredi | uredi izvor]

Postaksumitski period (7—10. vijeka)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kraljevina Aksum
Debre Damo, manastir podignut u 6. vijeku, neposredno prije postaksumitskog perioda.

Kao ranohrišćanska država, Kraljevina Aksum je imala bliske diplomatske odnose sa Vizantijom.[20] Preko Crvenog mora, Himjarska kraljevina je postala jevrejska država, progoneći hrišćanske za vrijeme Dua Nuvasa. Vizantijski car Justin I pozvao je aksumitskog kralja Kaleba u pomoć himjarskim hrišćanima, a aksumitska invazija se dogodila 525. godine. Invazija je bila uspješna, šireći Aksum do najvećeg teritorijalnog obima. Međutim, aksumitska vladavina u regionu je bila turbulentna, a teritoriju je zauzela Persija u aksumitsko-persijskim ratovima manje od 50 godina kasnije.[21] S persijskim prisustvom uspostavljenim u Južnoj Arabiji, Aksum više nije dominirao trgovinom na Crvenom moru; ova situacija se samo pogoršala nakon muslimanskog osvajanja Persije u 7. vijeku.[22]

Arheološki dokazi predlažu da je stanovništvo grada Aksuma počelo da se smanjuje u 7. vijeku. Otprilike u isto vrijeme, izgleda da je kraljevina prestalo sa kovanjem zlatnika, što ukazuje na povlačenje iz međunarodne trgovine.[22] Ovo se pripisuje gore pomenutim persijskim i muslimanskim espanzijama, iako su predloženi i drugi dodatni faktori. Istorijski zapisi o nivoima vode Nila u Egiptu ukazuje na to da je Etiopska visoravan u to vrijeme imalo manje padavina, Aksum je bio među državama pogođenim prvom pandemijom kuge, a uništavanje stela iz tog vremena ukazuje na unutrašnje nemire.[23] Posljednja tri vijeka Aksuma istoričari smatraju mračnim dobom, nudeći malo pisanih i arheoloških zapisa.[10]

Dinastija Zagaj (10. vijek — 1270)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Dinastija Zagaj
Slika Lalibele iz 15. vijeka, cara zaslužnog za izgradnju crkava isklesanih u stijenama u Lalibeli, po kojem je grad dobio ime.

U kasnom 10. vijeku, inostrani dokumenti govore o kraljici koja vladala zemljom „el Habaša” (Abisinija). U dokumenti se navodi da je kraljica (koja se u jednom dokumentu pominje kao kraljica „Bani el Hamvija”) ubila kralja Etiopije i sugeriše da je ona preuzela vlast barem još 960-ih godina. Nijedna religije ni etnička grupa nije odlučno identifikovana sa Beni el Hamvijom, ali kraljica, koja je poznata kao Gudit, svakako nije bila hrišćanka, jer je njenu vladavinu odlikovalo uništavanje crkava u Etiopiji, što se viđeno kao protivljenje širenju hrišćanstva u regionu.[24] Etiopskoj pravoslavnoj tevahedo crkvi, koja je bila autonomna crkva kanonski podređena Koptskoj pravoslavnoj crkvi sa patrijaršijskim prijestolom u Aleksandriji, duži vremenski period tokom 10. vijeka nije dodijeljen mitropolit. Međutim, nakon što se Guditova vladavina završila, naredni etiopski kralj obratio se papi aleksandrijskom Filoteju zbog pogoršane situacije, a Filotej je kasnije ponovo uspostavio odnose između Egipta i Etiopije. To je uspostavilo uslove za hrišćansku renesansu u Etiopiji.[11]

Iako je aksumitsko doba okončao Gudit, dinastiju Zagaj nije uspostavio Mara Takla Hajmanot sve do 1137. godine.[25] Kraljevi dinastije Zagaj, za koje se smatra da su iz naroda Agau,[8] premjestili su prijestonicu na jug u Lalibelu, koja je dobila ime po istoimenom etiopskom caru.[9] Pod Lalibelinom vladavinom počela je izgradnja jedanaest crkava isklesanih u kamenu.[10] Iako je hrišćanstvo doživjelo rast u ovom periodu, teritorija Etiopije se značajno smanjila do pada Kraljevine Aksum, dok je središte bilo prvenstveno na Etiopskoj visoravni između Laste i Tigraja. Kraljevina Medri Bahri, koja je kontrolisala obalu Crvenog mora u današnjoj Eritreji, bila je klijentska država Etiopije.[12]

Rana Solomonska dinastija (1270 — sredina 16. vijeka)[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Solomonska dinastija
Karta Etiopskog carstva za vrijeme cara Amde Sejona I.

Dinastija Zagaj je svrgnuta 1270, nakon je posljednjeg vladara zbacio Jekuno Amlak i uspostavio ono što je postalo poznato kao Solomonska dinastija.[13] Kebra Nagast („Knjiga slave kraljeva”), nacionalni ep iz 14. vijeka, opisu tvrdnju dinastije da porijeklo vodi od Solomona[26] i ep je korišćen radi opravdanja preuzimanja vlasti od dinastije Zagaj. Ep navodi da je Kraljevinu Aksum osnovao Menelik I, koji je navodio bio sin Solomona i kraljice od Sabe, poznate kao Makeda u Etiopiji.[14] Povezivanjem Jakuna Amlaka sa ovom tvrdnjom, smatralo se da je dinastija posjeduje autoritet za vladanje Etiopijom. Nasuprot, kušitski kraljeve dinastije Zagaj nisu smatrani dijelom ove loze i proglašeni su nelegitimnim vladarima.[15]

Jedna od definišući osobina Etiopije pod Solomonskom dinastijom bila je teritorijalno proširenje, prvenstveno na muslimanska područja. To je počelo za vrijeme vladavine samog Jakuna Amlaka, koji je osvojio Sultanat Šoa 1285. godine.[27] Najznačajnija proširenja dogodila su se pod Amdom Sejonom I, koji je osvojio Damot, Hadiju, Godžam, Fatagar, Davaro, Bale i Ifat.[28] Početkom 16. vijeka, granice carstva dosezale su preko Masaue na sjeveru, preko rijeke Omo na jugu, do Sultanata Adal na istoku i blizu ušća rijeke Didese u Plavi Nil na zapadu.[29]

Iako je Adal bio tributarna država Etiopije, sultanat je izvršio invaziju na Etiopiju 1531. uz podršku Osmanskog carstva i drugih muslimanskih naroda u regiji.[30] Uslijedio je rat koji je trajao do 1543. i samo uz pomoć Portugalske imperije i Krištovana da Game Etiopija je uspjela da povrati izgubljenu teritoriju i odnese pobjedu u ratu. Međutim, i hrišćanske i muslimanske regije Etiopije bile su značajno oslabljene ratom; pretpostavlja se da je to mogući faktor migracija naroda Oromo u 16. vijeku.[17] Iz političkog, religijskog i kulturnog gledišta, sredina 16. vijeka označava prelazak iz srednjeg vijeka u rano savremeno doba.[31]

Vlast i društvo[uredi | uredi izvor]

Srednjovjekovna Etiopija se obično opisuje kao feudalno društvo koja se oslanja na zemljoradnike koji su činili klasu seljaka, zajedno sa zemljoposjednicima, plemstvom i vladarskom porodicom iznad njih u društvenoj jerarhiji.[32] Međutim, zbog oskudnosti informacija, saznanja o etiopskom feudalizmu prvenstveno potiču iz perioda Gondara.[33]

Društveno raslojavanje tokom perioda Gondara[34]
Car (neguša negasti)
Plemstvo (makuanent) Vladarska porodica (negušavi betasab)
Nasljedno plemstvo (mašafent) 		  Sveštenstvo (kahenat)
Mjesno plemstvo (balabat)
Niže plemstvo (šum)
Trgovci Preprodavci (nagade)
Seljaštvo Seljaci zemljoposjednici  
Seljaci zakupci  
Tkači, ministranti (azmari) itd. Putujući prodavci (šakač)
Kovači metala, grnčari, kožari itd.
Robovi

Neki arheološki dokazi i savremeni izvještaji ukazali su na moguću klasnu strukturu u Kraljevini Aksum. Kraljevi Aksuma zauzimali su vrh društvene jerarhije, a vjerovatno ispod njih bio plemićki sloj, na osnovu razlika u veličini između većih palata i manjih vila. Srednju klasu su možda činili trgovci, nezavisni farmeri i civilni službenici. Među seljake su se vjerovatno ubrajale zanatlije u urbanijim centrima i farmeri čiji je rad podržavao aksumitsko društvo. Robovi su bili najniži društveni sloj; grčki putnik Kozma Indikoplov navodi da su robovi u Aksum dolazili prvenstveno iz regija Sasu (u južnom[b] Sudanu[v]) i Barbarije (Somalija).

Jezik[uredi | uredi izvor]

Giz je bio uobičajeni jezik tokom aksumitskog perioda, prvobitno pisan drevnim južnoarabijskim pismom, ali od 1. vijeka sopstvenim sistemom pisanja. Pismo je nastalo kao abdžad bez samoglasnika, koje se razvilo u vokalizovanu abugidu u 4. vijeku. Međutim, grčki se koristio sve do opadanja Aksuma, javljajući se u natpisima na stelama, na aksumitskoj valuti, a govorio se kao lingua franca kako bi se olakšala trgovina sa helenizovanim svijetom.[2] Giz je ostao u zvaničnoj pisanoj upotrebi tokom cijelog srednjeg vijeka (njegov pandan u islamskim politijama je arapski), ali je vjerovatno opao kao govorni jezik u postaksumitskom periodu. Tačan operiod ovog opadanja je neizvjestan, pošto su u suštini svi zapisi i dalje pisani na gizu, ali dokazi i tigrinji i amharskom javljaju se u srednjovjekovnim tekstovima. Pored toga, vjerovatno su se govorili i kušitski i omotski jezici, koji su vjerovatno prethodili semitskim jezicima u regiji. Giz je opstao do današnjih dana kao liturgijski jezik.[36] Amharski plemići podržavali su princa Lalibelu iz dinastije Zagaj u borbi za vlast protiv njegove braće, zbog čega je amharski postao lesana nagus („jezik kralja”), a i do raspoređivanja amharskih plemića na najviše položaje u kraljevini.[37] Dok je imenovan kao „jezik kralja” (), uporebna na vladarskom dvoru može se pratiti do amharskog cara Jekuna Amlaka.[38]

Religija[uredi | uredi izvor]

Predhrišćansko doba[uredi | uredi izvor]

Prije prihvatanja hrišćanstva, u Kraljevini Aksum je preovlađujuća religija je bio semitski politeizam, koji se u regiju proširio iz južne Arabije.[39] Takođe, moguće je da je judaizam bio prisutan u kraljevini od davnina; nije poznato koliko je judaizam bio zastupljen među stanovništvom, ali je njegov uticaj na etiopsko hrišćanstvo značajan.[40]

Hrišćanska doba[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Hrišćanstvo u Etiopiji i Etiopska pravoslavna tevahedo crkva

Hrišćanstvo je u Kraljevini Aksum uveo prvenstveno Frumentije, feničanski misionar iz 4. vijeka koji je bio rob kralja Aksuma. Nakon što je propovjedao hrišćanstvo u regiji, oslobođen je neposredno prije kraljeve smrti, iako je ostao da podučava Ezanu, kraljevog sina i prijestolonasljednika. Ezana je prešao u hrišćanstvo sredinom 4. vijeka, koje je ubrzo postalo državna religija Aksuma.[41]

Pošto se uspostavila kao hrišćanska država, a Etiopija je proširila svoje granice i širila hrišćanstvo na okolne narode, među kojima je bila zastupljene tradicionalne afričke religije, judaizam i kasnije islam. Aksumiti su zbog toga imali prijateljske odnose sa Vizantijom,[20] a iako je Etiopija postala osamljena nakon propadanja Aksuma, kraljevina je učestvovala u evropskim religijskim i diplomatskim misijama u kasnom srednjem vijeku. Vedem Arad je poslao izaslanike u Španiju 1306. zbog religijskog saveza,[42] etiopski monasi su učestvovali u Saboru u Konstancu od 1414. do 1418,[43] etiopsko dijaspora je dokumentovana u Rimu još u 15. vijeku,[44] a postoji nekoliko dokumentovanih diplomatskih misija iz Etiopije u Španiju i Italiju tokom 15. vijeka.[45]

Islam[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Islam u Etiopiji
Ilustracija iz 14. vijeka koja prikazuje kralja Aksuma kako da odbija da preda muslimane predstavnicima vlasti iz Meke.

Upkos činjenici da je hrišćanstvo bilo državna religija, istorija islama u Etiopiji je stara skoro koliko i sam islam. Prvi muslimani su pobjegli od progona u Arabiji 613. ili 615, tražeći utočište u Kraljevini Aksum tokom događaja koji je poznat kao hidžra u Abisiniju (ili Prva hidžra).[46] Arhipelag Dahlak, danas dio Eritreje, pao je pod muslimansku vlast početkom 8. vijeka; tamošnji muslimani bili su prvo stalno muslimansko stanovništvo u Etiopiji. Do 11. vijeka ova oblast je postala samostalni Sultanat Dahlak.[47]

Postoje dokazi da je u oblasti Šoa došlo do širenja islama, a sultanat je uspostavljen u 12. vijeku,[48] dok je do 13. vijeka u današnjoj istočnoj Etiopiji postojala značajno muslimansko prisustvo. Kako dio širenja Solomonske dinastije, mnoge muslimanske države na istoku su osvojene ili postale podanici Etiopije.[49] Tenzije su rasle između Etiopije i muslimanskih država, koje su na kraju kulminirale Etiopsko-adalskim ratom.[50]

Judaizam[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Jevreja u Etiopiji

Beta Izrael je etnoreligijska grupa, od kojih većina danas živi u Izraelu, ali potiče iz Semijena. Njihovo porijeklo je decenijama predmet naučne rasprave.[51] Usmeno predanje Beta Izraela je drevnog jevrejskog porijekla, za koju se obično tvrdio da je iz plemena Dan.[52] Genetsko testiranje sugeriše da je grupu mogla osnovati mala grupa jevrejskih doseljenika u regiju koji su preobratili mjesno stanovništvo i stupali u brak s njima prije više od 2000 godina. Ovu hipotezu dalje podržava nepoštovanje Talmuda među pripadnicima Beta Izraela, jer je knjiga napisana nakon ove etnogeneze.[53]

Pisani dokumenti koji opisuju Beta Izrael datiraju iz 14. vijeka. Za vrijeme vladavine Ješaka I, Beta Izrael je poražen u ratu; naknadno im je ukinuto pravo vlasništva nad zemljom (poznato kao rist), osim ako ne pređu u hrišćanstvo. Usljed gubitka zemlje, postali poznati kao falaša („bezemljaši, lutalice”), što je izraz koji se koristio naizmjenično sa Beta Izraelom, ali se sada smatra pogrdnim.[51]

Mjesne religije[uredi | uredi izvor]

Većina etiopske istoriografije fokusira se na hrišćansku i muslimansku istoriju. Međutim, iako je velika većina Etiopljana danas jesu sljedbenici tih religija, postojale su značajne zajednice koji su praktikovale tradicionalne religije tokom srednjeg vijeka. Ostaci ovih kultura danas se mogu vidjeti u pogrebnim stelama i tumulima, koji su rasprostranjeni širom Etiopije.[54]

Privreda i tehnologija[uredi | uredi izvor]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Etiopska visoravan i Velika rasjedna dolina pogodovale su raznolikoj klimi srednjovjekovne Etiopije. Uopšteno i kao danas, može se podijeliti na visoravni, nizije i tropske predjele. Ove klimatske zone su diktirale poljoprivredne djelatnosti u svakoj regiji. Žitarice i mahunarke, kao što su tef, proso, sirak, ječam, pšenica, sočivo i leblebija, uzgajali su se u hladnijim visoravnima. Stočarstvo je bilo rasprostranjeno u vrelim, sušnim nizijama; a plodonosne biljke, kao što su kafa i enset uzgajane su u vlažnijim tropskim regijama.[55]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Iako je Etiopija bila poljoprivredna civilizacija od 6. milenijuma p. n. e, ona se u velikoj mjeri oslanjala na poljoprivredu i postala je ruralna privreda nakon svog pada kao značajne trgovačke sile.[56] Trgovina se prvenstveno odvijala u malom obimu, mada su postojale i velike tržnice koje su služile kao stajališta karavana. Pomorska trgovina se nastavila tokom srednjeg vijeka, ali ona više nije bila u rukama etiopske kraljevine, nego su je kontrolisali muslimanski vladari. S početkom od 8. vijeka, trgovački put do arhipelaga Dahlak bio je veza Etiopije sa Crvenim morem, ali je put između Šoa i Zajle postao istaknut krajem 13. vijeka.[57]

Dok je poljoprivreda bila okosnica etiopske privrede, kraljevina je izvozila neke luksuzne proizvode, naime zlato, slonovaču i mošus cibetke. Značajan broj robova (uključujući mnoge evnuhe) takođe je došao iz Etiopije i prodat je u Arabiji.[58]

Vojska[uredi | uredi izvor]

Kopnene snage[uredi | uredi izvor]

Srednjovjekovna Etiopija je bila izrazito militaristička zemlja zasnovana na sistemu etničkih pukova poznatih kao ševa (ṣewa). Ova praksa se može pratiti do početka Aksumitskog perioda, kada su muškarci iz novopokorenih plemena bili primorani da stupe u vojsku kralja Aksuma, kojim je komandovao obveznik koji je vjerovatno bio mjesni poglavica. Pukovi su dobili dio zemlje poznat kao gult (gult) u zamjenu za vojnu službu.[59] Merid Vold Aregaj ukazuje, na osnovu lingvističkih teorija Kristofera Ereta, da je porijeklo same vladavine Aksumita možda bilo kroz potčinjavanje agavskih poljoprivrednika stočarima koji su govorili giz jezikom.[60] Pukovi su bili ključni u održavanju suvereniteta Aksumita nad trgovačkim putevima unutar carstva; međutim, zbog decentralizovane prirode pukova, poglavice su lako mogle dići pobunu protiv kralja.[61] Sistem pukova se nastavio kroz srednji vijek, ali su ih sve do ere Zegve činili profesionalni vojnici.[62] U solomonskom dobu, tokom vladavine Zare Jakoba, profesionalizam se ogledao u amharskom terminu čeva (č̣äwa), pošto je ševa nosio konotaciju ropstva koja više nije bila činjenično zasnovana.[63]

Mač i koplje su bili uobičajeni u Etiopiji i među pješadijom i konjicom. U Ifatu su korišćeni džilit i šotel. Pripadnici konjice su često nosili verižnjače i šlemove, iako su neki koristili neki oblik platnenog oklopa. Luk i strijela su bili široko rasprostranjeni, a povremeno su korištene i otrovne strijele. Etiopija se prvi put oprobala sa vatrenim oružjem tokom Etiopsko-adalskog rata, u kojem je oružje korišćeno na obje strane.[64]

Mornarica[uredi | uredi izvor]

Informacije o Aksumitskoj mornarici su ograničene, iako su morale biti ključne za kraljevinu jer se oslanjala na pomorsku trgovinu. Monumentum Adulitanum, drevni aksumitski spis, pominje obožavanje boga mora Behera, koji se poistovjećuje sa Posejdonom. Vizantijski istoričar Prokopije iz 6. vijeka navodi da aksumitsku flotu čine šiveni čamci, slični dauu koji se i danas koristi.[2] Tokom srednjeg vijeka, administracija i širenje Etiopije bilo je prvenstveno fokusirano na unutrašnje oblasti, iako su sjeverne priobalne regije, kao što je Dahlak koji je kontrolisao obalu Crvenog mora današnje Eritreje, bili potčinjeni Etiopiji vijekovima.[65]

Kultura[uredi | uredi izvor]

Umjetnost[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Etiopska umjetnost
Iluminirani rukopisi u crkvi Ura Kidane Mehret iz 16. vijeka.

Najveći dio vizuelnih umjetničkih djela srednjovjekovne Etiopije čine iluminirani rukopisi. Ona imaju izvjesnu sličnost sa koptskim i vizantijskim iluminiranim rukopisima, iako zadržavaju ranohrišćanske ikonografske prakse koje potiču iz Palestine, a koje su odsutne drugdje od vizantijskog ikonoborstva u 8. vijeku.[66] Međutim, proučavanje etiopskih rukopisa do sada je bilo ograničeno.[67] Postoje sačuvani primjeri crkvenih murala, iako su mnogi u lošem stanju i kao takvi nisu bili predmet značajnih istraživanja.[68]

Književnost[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Etiopska književnost

Srednjovjekovna etiopska književnost prvenstveno se sastoji od religioznih spisa, posebno hagiografija.[69] Iako su prvobitni etiopski dodaci pravljeni u spise, rana etiopska književnost je uglavnom sadržavala prevode, uglavnom sa grčkog pod Aksumitima, a kasnije i sa arapskog.[70] Prve autohtone etiopske hagiografije javljaju se u 14. vijeku.[71]

Još jedan istaknuti etiopski književni žanr je kraljevska hronika, koja datira iz vremena vladavine Amde Sejona I. Ovi dokumenti su govorili o pravilima kraljeva, uključujući njihovu upravu nad kraljevinom i njihove vojne pohode. Njihova svrha bila je dokazivanje legitimiteta Solomonske dinastije, slično kao Kebra Nagast, koja je vjerovatno najpoznatije djelo etiopske književnosti.[72]

Muzika i poezija[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Muzija Etiopije

Muzika u Etiopiji je podijeljena na svetovnu (zafan) i crkvenu (zema). Dok je svetovna muzika varirala u zavisnosti od mjesta i naroda, crkvena je generalno ostala doslijedna.[73] Etiopska tradicija datira porijeklo crkvene muzike u 6. vijeku, pripisujući kompoziciju liturgijskih himni Jaredu, kao i autohtoni sistem muzičke notacija koji se zove meleket.[74] Međutim, zema je dio kulture Beta Izraela, dok pripisivanje Jaredu i sistem muzičke notacije nisu. Kraljevska hronika iz 16. vijeka pripisuje sistem dvojici sveštenika; to, zajedno sa razlika između hrišćanske i jevrejske tradicije, sugeriše da Jarad nije bio odgovoran za ove kreacije.[75]

Jaredu se takođe pripisuje tradicionalni oblik amharske poezije, poznat kao kene (qene). Kene koristi književnu građu poznatu kao „vosak i zlato” (sem-ena-werq), u kojem je „vosak” nominalna vrijednost poruke, a „zlato” je dublje prikriveno značenje.[76] Građa odražava miafizitsko vjerovanje Etiopske pravoslavne tehavedo crkve, pri čemu vosak predstavlja ljudsku prirodu, zlato božansku. Postoje dokazi o postojanju kene najmanje još od 15. vijeka.[77]

Arhitektura[uredi | uredi izvor]

Za više informacija pogledajte: Arhitektura Etiopije

Građevine nastala u Kraljevini Aksum bile su predmet više istraživanja nego one nastale u srednjem vijeku, što je dovelo do identifikacije uočljivog aksumitskog arhitektonskog stila. Istoričarska umjetnosti Kler Bos-Tise definiše opšte karakteristike kao „… zidine napravljene smjenom horizontalnih drvenih greda sa slojevima sitnog kamenja spojenih malterom, pri čemu je cijela površina nekada premazana, a poprečne zaobljene grede u pravilnim razmacima na fasadi…” koje ilustruju građevine kao što je Debre Damo.[78] Zbog nedovoljnih pisanih izvora, srednjovjekovnu etiopsku arhitekturu je teže datirati od aksumitske. Kao takvi, istoričari koriste prisustvo i razvoj aksumitskih arhitektonskih karakteristika da utvrde vremenske periode za izgradnju srednjovjekovnih građevina.[79] Crkve isklesane u stijenama, posebno one u Lalibeli, vrijedni su primjeri postaksumitske arhitekture.[80]

Napomene[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Radi pojednostavljenja, pod termin „Etiopija” se može svrstati i Eritreja, koja nije bila definisan subjekat sve do kolonijalne ere.
  2. ^ „… iz Sasua (možda zlatonosne regije Fazugli, nekih 200 km jugo-jugozapadno od jezera Tsana, u današnjem Sudanu) dolazi zlat…”[2]
  3. ^ Neki akademici, npr. Džordž Hatke,[35] raspravljali su o tvrdnji da je „Susu” greška prepisivača za Kuš.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Kelly 2020a, str. 16.
  2. ^ a b v g d Munro-Hay 1991.
  3. ^ Kelly 2020a, str. 17.
  4. ^ Fauvelle 2020, str. 117.
  5. ^ Phillipson 2012, str. 48.
  6. ^ Derat 2020, str. 33.
  7. ^ Derat 2020, str. 36–37.
  8. ^ a b Henze 2000, str. 50.
  9. ^ a b Derat 2020, str. 49.
  10. ^ a b v Derat 2020, str. 31.
  11. ^ a b Derat 2020, str. 39.
  12. ^ a b Derat 2020, str. 43-44.
  13. ^ a b Ayenachew 2020, str. 57.
  14. ^ a b Ayenachew 2020, str. 59.
  15. ^ a b Derat 2020, str. 54.
  16. ^ Henze 2000, str. 64.
  17. ^ a b Chekroun & Hirsch 2020a, str. 463.
  18. ^ Chekroun & Hirsch 2020a, str. 470.
  19. ^ Kelly 2020a, str. 4.
  20. ^ a b Henze 2000, str. 39-40.
  21. ^ Henze 2000, str. 40-41.
  22. ^ a b Derat 2020, str. 34.
  23. ^ Poissonnier 2012, str. 78; Derat 2020, str. 34.
  24. ^ Selassie 1972, str. 120.
  25. ^ Henze 2000, str. 50; Lusini 2020, str. 204.
  26. ^ Hubbard 1956, str. 2-3.
  27. ^ Ayenachew 2020, str. 65.
  28. ^ Ayenachew 2020, str. 65—66.
  29. ^ Ayenachew 2020, str. 70.
  30. ^ Chekroun & Hirsch 2020a, str. 459.
  31. ^ Chekroun & Hirsch 2020a, str. 470; Kelly 2020a, str. 16.
  32. ^ Crummey 1980, str. 115.
  33. ^ Wion 2020, str. 397.
  34. ^ Levine 1965, str. 148-156.
  35. ^ Hatke 2011.
  36. ^ Kelly 2020a, str. 25-26.
  37. ^ Hassen 1994, str. 3.
  38. ^ Donham & James 1986; Henze 2016.
  39. ^ Fauvelle 2020, str. 114.
  40. ^ Bausi 2020, str. 229.
  41. ^ Fritsch & Kidane 2020, str. 162.
  42. ^ Salvadore 2010, str. 602; Kelly 2020a, str. 20.
  43. ^ Salvadore 2010, str. 610.
  44. ^ Kelly 2020b, str. 438.
  45. ^ Kelly 2020a, str. 21.
  46. ^ Chekroun & Hirsch 2020b, str. 88.
  47. ^ Chekroun & Hirsch 2020b, str. 89-91.
  48. ^ Chekroun & Hirsch 2020b, str. 93.
  49. ^ Chekroun & Hirsch 2020b, str. 99.
  50. ^ Chekroun & Hirsch 2020b, str. 104.
  51. ^ a b Wion 2020, str. 410.
  52. ^ Kelly 2020a, str. 20.
  53. ^ Begley 2012.
  54. ^ Fauvelle 2020, str. 124-130.
  55. ^ Wion 2020, str. 399-400.
  56. ^ Wion 2020, str. 399.
  57. ^ Wion 2020, str. 413-415.
  58. ^ Wion 2020, str. 417-418.
  59. ^ Aregay 1997, str. 33.
  60. ^ Ehret 1979, str. 173-174; Aregay 1997, str. 32.
  61. ^ Aregay 1997, str. 37-38.
  62. ^ Aregay 1997, str. 39.
  63. ^ Aregay 1997, str. 48; Ayenachew 2014, str. 84.
  64. ^ Egziabher, Egziabher & Edwards 1993.
  65. ^ Derat 2020, str. 43, 46, 69, 81.
  66. ^ Bosc-Tiessé 2020, str. 350.
  67. ^ Bosc-Tiessé 2020, str. 323.
  68. ^ Bosc-Tiessé 2020, str. 341.
  69. ^ Brita 2020, str. 260.
  70. ^ Brita 2020, str. 253.
  71. ^ Brita 2020, str. 268-269.
  72. ^ Ayenachew 2020, str. 59; Brita 2020, str. 258-259.
  73. ^ Shelemay 1982, str. 52.
  74. ^ Shelemay 1982, str. 54, 59.
  75. ^ Shelemay 1982, str. 59.
  76. ^ Girma 2010, str. 175.
  77. ^ Molvaer 2012, str. 462.
  78. ^ Bosc-Tiessé 2020, str. 329-330.
  79. ^ Bosc-Tiessé 2020, str. 328.
  80. ^ Bosc-Tiessé 2020, str. 332.

Literatura[uredi | uredi izvor]


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Историја_Етиопије_у_средњем_вијеку&oldid=27720922”