Kanada

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Za druge upotrebe pogledajte stranicu Kanada (višeznačna odrednica).
Kanada
Canada  (engleski)
Canada  (francuski)
Krilatica: Od mora do mora
(engl. From Sea to Sea)
(franc. D'un océan à l'autre)
(lat. A mari usque ad mare)
Himna: О Канадо
(engl. O Canada)
(franc. Ô Canada)
Položaj Kanade
Glavni gradOtava
Najveći gradToronto
Službeni jezik
Vladavina
Oblik državeFederalna parlamentarna ustavna monarhija
 — KraljČarls III
 — GuvernerMeri Mej Sajmon
 — PremijerDžastin Trudo
Istorija
Nezavisnost od Ujedinjenog Kraljevstva‍
 — Konfederacija1. jul 1867.
 — Vestminsterski statut11. decembar 1931.
 — Akt o državljanstvu1. januar 1947.
 — Patrijacija17. aprila 1982.
Geografija
Površina‍
 — ukupno9.984.670 km2 (2)
 — voda (%)8,92
Stanovništvo‍
 — 2020.[1]37 617 638 (38)
 — gustina3,83 st./km2 (228)
Ekonomija
BDP / PKM≈ 2016
 — ukupno1,672 trilijardi $[2] (15)
 — po stanovniku46.199 $[2] (20)
IHR (2015)0,920[3] (10) — u rastu
Valutakanadski dolar ($)
 — kod valuteCAD
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC −3,5 do −8
Internet domen‍.ca‍
Pozivni broj+1

Kanada (engl. О овој звучној датотеци Canada, franc. О овој звучној датотеци Canada) federalna je parlamentarna ustavna monarhija na severnom delu Severne Amerike.[4] To je zajednica deset pokrajina i tri teritorije[5] koje se protežu od Atlantskog do Tihog okeana i na severu prema Severnom ledenom okeanu, pokrivajući oko 9,98 miliona km², što Kanadu čini drugom najvećom zemljom na svetu po ukupnoj površini i drugom zemljom po površini kopna. Na jugu Kanada se graniči sa SAD, a njihova granica je najduža granica dve države na svetu.[6]

Veći deo zemlje ima hladnu ili jako hladnu zimsku klimu, ali su južna područja topla tokom leta.[7] Kanada je retko naseljena zemlja, najvećim delom kopnene teritorije preovlađuju šume i tundre, kao i Stenovite planine. Zemlja je visoko urbanizovana, 82% od preko 35 miliona stanovnika živi u većim ili srednjim gradovima, od kojih se mnogi nalaze u blizini južne granice. Glavni grad države je Otava, a najveće metropolitske oblasti su Toronto, Montreal i Vankuver.[8]

Teritoriju današnje Kanade su, pre evropske kolonizacije, već nekoliko hiljada godina naseljavali brojni autohtoni narodi.[9] Počevši od kraja 16. veka, uspostavljane su britanske i francuske kolonije, a prva je bila kolonija Kanada koju je Francuska uspostavila 1533. godine. Kao posledica raznih oružanih sukoba, Britanska Sjeverna Amerika je sticala i gubila teritorije, sve do kraja 18. veka kada je kontrolisala većinu onoga što je danas Kanada. Dana 1. jula 1867. godine, kolonije tadašnje Kanade, Nju Bransvik i Nova Škotska su se ujedinile kako bi formirale poluautonomni federalni Dominion pod imenom Kanada. Nakon ovoga usledilo je okupljanje novih pokrajina i teritorija u sastav Dominiona, da bi danas taj broj iznosio: deset pokrajina i tri teritorije, koje čine savremenu Kanadu. Godine 1931, Kanada je postigla skoro potpunu nezavisnost Vestminsterskim statutom 1931, izuzev moći izmene svog ustava. Sa Aktom o Kanadi iz 1982. godine, Kanada je preuzela i to ovlašćenje (kao zaključak Partijacije).

Kralj Čarls III je šef države. Država je službeno dvojezična na federalnom nivou. Jedna je od etnički najraznovrsnijih i multikulturalnih zemalja, što je posledica velike imigracije iz mnogih drugih delova sveta. Njena napredna privreda je deseta po veličini na svetu, oslanjajući se uglavnom na svoje bogate prirodne resurse i dobro razvijene međunarodne trgovinske mreže. Duga i složena veza Kanade sa Sjedinjenim Američkim Državama, značajno je uticala na njenu privredu i kulturu.

Kanada je razvijena zemlja i nalazi se na petnaestom mestu po najvišem nominalnom prihodu po glavi stanovnika na svetskom nivou, kao i deseto mesto na Indeksu humanog razvoja. Nalazi se u samom vrhu prema međunarodnim merenjima transparentnosti vlasti, građanskih sloboda, kvaliteta života, ekonomske slobode i obrazovanja. Kanada je krunska zemlja Komonvelta nacija. Članica je Frankofonije, kao i nekoliko glavnih međunarodnih i međuvladinih institucija ili grupacija, uključujući Organizaciju ujedinjenih nacija, NATO, Grupe 7 (bivše G8), Grupe 10, Grupe 20, Severnoameričkog sporazuma o slobodnoj trgovini i foruma Azijsko-pacifičke ekonomske saradnje.

Etimologija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Naziv Kanada

Iako postoje razne teorije o etimološkom poreklu riječi Kanada, naziv koji je opšteprihvaćen dolazi od lorenske riječi kanata, što znači „selo” ili „naselje”.[10] Godine 1535, autohtono stanovništvo današnjeg grada Kvebeka koristilo je tu riječ za usmjeravanje francuskog istraživača Žaka Kartjea ka selu Stadakona.[11] Kartje je kasnije riječi Kanada koristio za cijelu oblast podređenu poglavici Donakona,[11] a ne samo za određeno selo; od 1545. godine, evropske knjige i mape počele su da označavaju malu oblast duž rijeke Sen Loren kao Kanada.[11]

Od 16. do početka 18. vijeka „Kanada” se odnosila na dio Nove Francuske koji se nalazi duž rijeke Sen Loren.[12]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Geografija Kanade

Položaj[uredi | uredi izvor]

Satelitska slika Kanade. Tajge preovlađuju na stjenovitom Kanadskom štitu. Led i tundra su istaknuti u arktičkom dijelu. Glečeri su vidljivi na Kanadskim stjenovitim planinama i Obalskim planinama. Ravnice i plodne prerije su pogodne za poljoprivredu. Iz Velikih jezera ističe rijeka Sen Loren (na jugozapadu), gdje živi najveći dio stanovništva Kanade.

Kanada zauzima najsjeverniji dio Sjeverne Amerike. Proteže se od Atlantskog okeana na istoku do Tihog okeana na zapadu, a sa sjevera je zapljuskuje Sjeverni ledeni okean. Preko kopna na jugu se graniči samo sa SAD, a sa teritorijalno izdvojenom američkom saveznom državom Aljaskom se graniči na sjeverozapadu. Granica između Kanade i SAD predstavlja najdužu nebranjenu granicu na svijetu. Morsku granicu dijeli sa Danskom, tj. njenom autonomnom teritorijom, Grenlandom. Po ukupnoj površini, Kanada je druga najveća država na svijetu poslije Rusije i najveća na američkom kontinentu. Od 1925. Kanada polaže pravo na dio Arktika između 60° i 141° ZGD, ali ovo njeno pravo nije opšte prihvaćeno. Najsjevernije naselje u Kanadi i svijetu je baza kanadske vojske Alert na sjevernom dijelu ostrva Elsmir, samo 817 km od Sjevernog pola.[13] Kanada ima najdužu morsku obalu na svijetu dugu 243.000 km.[13]

Zapadno od Ontarija, prostire se Velika ravnica do Stjenovitih planina, koje je odvajaju od Britanske Kolumbije. Gotovo polovina Kanade otpada na Sjevernokanadsku niziju, koja je na jugu obrasla četinarskom šumom, a prema sjeveru prelazi u močvarnu i pustu tundru, pa se na kraju razbija na brojna ostrva Arktičkog arhipelaga. Na sjeverozapadu Kanade, rijeka Makenzi, poslije Misisipija je najduža rijeka Sjeverne Amerike. Ističe iz Velikog ropskog jezera ka Sjevernom ledenom okeanu.[14] Kopneni dio sjeverne Kanade je okružen velikim arhipelagom u kome se nalaze neka od najvećih ostrva na svijetu.[13]

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Sjeverno od oblasti Velikih jezera leži široki Kanadski štit, izgrađen od prekambrijskih stijena — granita, gnajsa i pješčara. To je zaravnjena stjenovita oblast prosječne nadmorske visine od 100 do 500 m, oblikovana povlačenjem leda u posljednjem ledenom dobu, bogata rudama, jezerima i rijekama. Teritorija Kanade je geološki aktivna u svom zapadnom dijelu, sa brojnim zemljotresima i potencijalno aktivnim vulkanima, među kojima su Maunt Miger, Maunt Garibaldi, Maunt Kejli i Maunt Edziza.[15] Erupcija vulkana Sijaks iz 1775. je izazvala katastrofalne posljedice, ubivši 2.000 pripadnika plemena Nisga i uništenjem njihovog naselja u dolini rijeke Nas u sjevernoj Britanskoj Kolumbiji. Erupcija je proizvela potok lave dugačak 22,5 km i prema legendi plemena Nisga blokirala je tok rijeke Nas.[traži se izvor] Istok Kanade, koje najvećim dijelom zauzima Kanadski štit, je geološki vrlo mirno i stabilno područje.

Kanada ima više jezera od bilo koje države i u njoj se nalazi veliki dio slatke vode u svijetu.[16][17] Kanadski štit se na sjeveru i sjeveroistoku nastavlja u vidu velikog broja ostrva u kanadskom Arktičkom arhipelagu, od kojih su najveća Sauthempton, Bafinovo ostrvo, Devon, Elsmir, Samerset i druga.[16]

Prizor iz kanadskog primorja u Novoj Škotskoj.

Rijeka Sen Loren na svom ušću obrazuju najveći estuar na svijetu, prije nego što se ulije u Zaliv Sen Loren. Zaliv okružuju Njufaundlend na sjeveru i Kanadsko primorje na jugu. Kanadsko primorje se produžuje na istok duž planina Apalači, od sjeverne Nove Engleske i poluostrva Gaspe u Kvebeku. Nju Bransvik i Novu Škotsku razdvaja zaliv Fandi, u kom su zabilježene najveće razlike plime i oseke na svijetu. Jezero Ontario i Hadsonov zaliv dominiraju srednjim dijelom Kanade.

Vode[uredi | uredi izvor]

Morensko jezero u Nacionalnom parku Banf

U Kanadi se nalaze velike zalihe vode; kroz njene rijeke protiče skoro 9% obnovljivih vodotokova u svijetu,[18] u njoj se nalazi četvrtina ritova na Zemlji, a treća je po broju glečera u svijetu (iza Antarktika i Grenlanda). Zbog znatnog glacijalnog procesa u Kanadi se nalazi više od 2 miliona jezera; od onih koji se nalaze u potpunosti unutar granica Kanade, njih više od 31.000 je površine između 3 i 100 km², dok je 563 veće od 100 km².[19]

Zaleđena rijeka Makenzi

Pored Velikih jezera na granici sa Sjedinjenim Državama, ostala veća jezera su Veliko ropsko jezero, Vinipeg, Veliko medveđe jezero, Atabaska, Manitoba, Malo ropsko jezero, Nipigon, Sakami i drugi.[20]

Kanada raspolaže velikim hidroenergetskim potencijalom. Lednicima oblikovane doline rijeka pružaju povoljne mogućnosti za gradnju hidroelektrana, međutim, većina rijeka je zaleđena više mjeseci tokom godine, pa se njihova voda ne može iskorištavati. Rijeke Kanade otiču u tri okeana i dva zaliva: Tihi okean, Sjeverni ledeni okean, Atlantski okean, Hadsonov zaliv i Meksički zaliv. U Tihi okean otiču Jukon, Kolumbija i Frejzer.[14] Slivu Sjevernog ledenog okeana pripada Makenzi sa svojim pritokama Atabaskom, Lajardom i Pisom, zatim Kopermajn, Elis i Bek. Najznačajnija rijeka atlantskog sliva je Sen Loren, a osim nje u Atlantik utiču i neke manje rijeke — Romen, Litl Mekatina, Nataškuan i dr. U Hadsonov zaliv se ulivaju rijeke Nelson, Čerčil, Severn, Olbani i Mus, dok slivu Meksičkog zaliva pripada Mliječna rijeka sa svojim pritokama.[14]

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Predio mješovitih šuma u Kvebeku.
Crnogorična šuma Kanade

Ogromne nenaseljene površine, posebno u planinskim regionima i sjevernim regionima tundre, zauzimaju oko 70% površine Kanade. To iznosi negdje oko 20% svjetskih nenaseljenih područja (bez Antarktika). Ipak, samo mali dio tih površina je pokriven šumom.[21] Sjeverna šumska granica prolazi istočnom obalom Labradora, preko poluostrva Ungava u pravcu juga, uz istočnu obalu Hadsonovog zaliva, nastavlja se krivudavom linijom u pravcu sjeverozapada prema donjem toku Makenzija i vodi dalje prema Aljasci. Sjeverno od šumske granice, u tundri, skoro da ne postoji plodno zemljište. Vegetacija južnije tundre se sastoji iz niskog šipražja, trava i oštrica. Negdje oko desetina sjevernih dijelova tundre je pokrivena mahovinama, tipičnim biljkama polarne pustinje.

Kanada ima 418 miliona hektara šuma, tj. 41,9% ukupne površine države.[22] Gledano od sjevera prema jugu biomi Kanade su: tundra i tajga u arktičkom dijelu, širokolisne i mješovite šume umjerenih predjela u istočnom dijelu zemlje, prerije u državama Alberta, Manitoba i Saskačevan i četinarske šume umjerenih predjela u Britanskoj Kolumbiji.

Teritorija Kanade se prostire u Holarktičkom florističkom carstvu. U okviru njega na krajnjem sjeveru, obuhvatajući ostrva i kontinentalni dio do Hadsonovog zaliva, izdvaja se Arktička floristička podoblast koju karakterišu tundre i tajge. Južno, uz obalu Pacifika, pa sve do istočnih padina Kordiljera izdvaja se Sjevernoameričko-pacifička floristička podoblast gdje su smještene guste četinarske šume cuge i tuje. Od Kordiljera do Manitobe izdvaja se Sjevernoameričko-prerijska floristička podoblast sa mješovitim listopadnim šumama i prerijama. Na krajnjem istoku Kanade od Manitobe do Labradora izdvaja se Sjevernoameričko-atlantska floristička podoblast sa listopadnim šumama javora, bukve i hrasta i četinarskim šumama borova, smrče i ariša.[23]

Američki los

Južno od šumske granice, od Aljaske do Njufaundlenda, prostire se jedno od najvećih svjetskih područja crnogorične šume. Na istoku, od Velikih jezera, pa sve do obale okeana, prostiru se mješovite šume javora, bukve, breze, bora, ariša i jele. Doline na jugu su pokrivene bjelogoričnim drvećem. Tu preovladava hrast, kesten, javor, brest i orah.[24] U zapadnim planinskim predjelima se najčešće mogu vidjeti smrča, duglazija (Pseudotsuga menziesii) i usukani bor (Pinus contorta). Na visoravnima rastu između ostalog topola i žuti bor (Pinus ponderosa). Vegetacijom obale Pacifika dominiraju guste šume visokog duglezija, kedra (Cedrus) i jela. Prerija je previše suva da bi u njoj moglo rasti više od pojedinačnih šumaraka. U tom predjelu se prostire poznati „pojas žitarica” — žitnica Kanade i SAD.

U pogledu faune, Kanada spada u Holarktičku zoogeografsku oblast, gdje se na sjeveru do Hadsonovog zaliva izdvaja Arktička zoogeografska podoblast, a na jugu Kanadska zoogeografska podoblast. Najkarakterističnije životinjske vrste Kanade su: los, vapiti, šumski bizon, grizli, kanadski ris, američki dabar, vizon, bizamski pacov, američko bodljikavo prase, kanadska guska i leštarka. Na sjeveru, u arktičkim predjelima žive bijeli medvjedi, polarna lisica, bijela sova, karibu, vuk, morž i endemično mošusno goveče.[25]

Zemljište[uredi | uredi izvor]

Na teritoriji Kanade se prostiru sljedeći tipovi tla: Na krajnjem sjeveroistoku dominiraju tla tundri, koja se ka jugu, sve do Velikih jezera nastavljaju na podzoli. U centralnom južnom dijelu Kanade su rasprostranjeni černozem i smeđa prerijska tla. Na Pacifičkoj obali od granice sa SAD, pa sve do Boforovog mora dominiraju tipična planinska tla.[26]

Klima[uredi | uredi izvor]

U Kanadi se može pronaći nekoliko tipova klime, čije prostiranje zavisi od geografskog položaja i klimatoloških faktora koji djeluju na datom području. Prema Kepenovoj klasifikaciji klimata, najveći dio Kanade ima vlažnu borealnu klimu (Df). Krajnji jug Kanade, uz granicu sa SAD ima podtip vlažne borealne klime s toplim ljetom (Dfb), dok se sjevernije nalazi područje vlaže borealne klime sa svježim ljetom (Dfc). Zime su oštre, s prosječnim dnevnim temperaturama od –15 °C, a mogu se spustiti i ispod −40 °C.[27] U oblastima daljim od obale, snijeg može da se zadrži i do 6 mjeseci godišnje. Prosječne najviše temperature se kreću od 20 do 25 °C, dok na obalama prosječna najviša ljetnja temperatura varira od 25 do 30 °C, sa povremenim ekstremnim vrućinama u nekim oblastima u unutrašnjostima koje prelaze 40 °C.[28][29]

Zapadno primorje, u provinciji Britanska Kolumbija, je izuzetak od generalno oštre klime zemlje. Tu preovladava umjereno vlažni (okeanski) tip klime (Cf), odnosno njen podtip vlažna suptropska klima (Cfa), a mjestimice (jug ostrva Vankuver) se javlja i mediteranski tip (Cs), s podtipom mediteranske klime sa toplim ljetima (Csb). Zime su u ovom području blage i kišovite. Krajnji sjever zemlje ima polarni tip klime (ET) sa tundrom kao preovladavajućom vegetacijom.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Istorija Kanade

Autohtoni narodi[uredi | uredi izvor]

Jezičke oblasti autohtonih naroda u vrijeme kontakta sa Evropljanima

Autohtoni narodi u današnjoj Kanadi su Prvi narodi i Inuiti,[30] dok su kasnije nastali i Metisi, sredinom 17. vijeka kada su Prvi narodi i Inuiti počeli sklapati brakove sa Evropljanima.[30] Termin „aboridžinski” kao zbirna imenica je specifičan žargon koji se koristi u nekim pravnim dokumentima, uključujući Ustavne akte iz 1982. godine.[31]

Prvi stanovnici Sjeverna Amerike doselili su se iz Sibira preko Beringovog kopnenog mosta[32] i stigli su najmanje prije 15.000 godina, iako sve veći broj dokaza ukazuje na još raniji dolazak.[33][34][35][36] Paleoindijska arheološka nalazišta u Old Krov ravnini i Blufiš pećinama su dva najstarija poznata mjesta ljudskog naseljavanja u Kanadi.[37] Karakteristike kanadskih autohtonih zajednica bile su stalna naselja, poljoprivreda, složena društvena hijerarhija i trgovačke mreže.[38][39] Neke od ovih kultura su propale u vrijeme dolaska evropskih istraživača krajem 15. i početkom 16. vijeka i otkrivene su samo kroz arheološka istraživanja.[40]

Brojnost autohtonog stanovništva u vrijeme prvih evropskih naselja procenjuje se između 200.000[41] i 2.000.000,[42] dok brojku od 500.000 prihvatila kanadska Kraljevska komisija za aboridžinske narode.[43] Kao posledica evropske kolonizacije, brojnost autohtonog stanovništva u Kanadi je opala za 40—80%, a neki od Prvih naroda, kao što su Beotuci, su nestali.[44] Padu brojnosti se pripisuje nekoliko uzroka, uključujući prenos evropskih bolesti, kao što su grip, male i velike boginje, na one koji nisu imali prirodni imunitet,[41][45] sukobe oko trgovine krznom, sukobe sa kolonijalnim vlastima i doseljenicima, oduzimanje zemlje i naknadne propasti nekoliko naroda.[46][47]

Iako bez sukoba, rana interakcija Evropskih Kanađana sa Prvim narodima i Inuitima bila je relativno mirna.[48] Prvi narodi i Metisi igrali su kritičnu ulogu u evropskim kolonijama u Kanadi, posebno za njihovu ulogu u pružanju pomoći evropskim putujućima šumarima i vojažerima u istraživanju kontinenta tokom sjevernoameričke trgovine krznom.[49] Kruna i autohtoni narodi uspostavili su interakciju tokom perioda evropske kolonizacije, iako su Inuiti, uopšteno, imali ograničenu interakciju sa evropskim doseljenicima.[50] Međutim, od kraja 18. vijeka, Evropski Kanađani su ohrabljivali autohtone narode da se asimiluju u njihovu kulturu.[51] Ovi pokušaji su dostigli vrhunac krajem 19. i u 20. vijeku sa prisilnom integracijom i preseljenjem.[52] U toku je pravni postupak, koji je započeo sa osnivanjem Komisije za istinu i pomirenje koju je imenovala Vlada Kanade.[53]

Evropska kolonizacija[uredi | uredi izvor]

Prvi poznati pokušaj evropske kolonizacije započeli su Nordijci, nakratko naselivši Lansi Medouz u današnjem Njufaundlendu, oko 1000.te godine.[54] Druga evropska istraživanja nisu se dešavala sve do 1497. godine, kada je mletački pomorac Džon Kabot istraživao kanadsku obalu Atlantskog okeana i u ime kralja Henrija VII položio pretenzije na teritoriju.[55][56] Baskijski i portugalski pomorci uspostavili su sezonski kitolov i ribarske ispostave duž atlantske obale početkom 16. vijeka.[57] Godine 1534, francuski istraživač Žak Kartje istraživao je zaliv Sen Loren gdje je 24. jula postavio krst 10 m visok sa natpisom „Neka dugo živi kralj Francuske” i preuzeo je posedovanje teritorije Nova Francuska u ime kralja Fransoa I.[58] Naselja su uglavnom bila kratkotrajna, verovatno zbog sličnosti ispostava napravljenih u Skandinaviji i sjevernoj Kanadi i problema navigacije trgovačkih ruta u to vreme.[59]

Godine 1583, Hemfi Gilbert kraljevskim prerogativom kraljice Elizabete I osnovao je Sent Džons, prvi englesku koloniju u Sjevernoj Americi.[60] Francuski istraživač Samjuel de Šamplen stigao je 1603. na ova područja, i osnovao prva stalna evropska naselja u Port Rojalu (1605) i Kvebeku (1608).[61] Među kolonostima Nove Francuske, Kanadijenci su obilato naseljavali dolinu rijeke Sen Loren, Akadijci [ru] naseljavali današnje Primorske pokrajine, dok su trgovci krznom i katolički misionari istraživali Velika jezera, zaliv Hadson i sliv Misisipija u Luizijani.[62] Dabarski ratovi su izbili sredinom 17. vijeka zbog kontrole nad sjevernoameričkom trgovinom krznom.[63]

„Smrt generala Vulfa” (1771) Bendžamina Vesta, dramatizuje smrt Džejmsa Vulfa tokom bitke na Abrahamovima ravnicama kod Kvebeka

Englezi su uspostavili dodatna naselja u Njufaundlendu, počevši 1610,[64] a Trinaest kolonija na jugu osnovano je ubrzo nakon toga.[57] Niz od četiri rata izbio je u kolonijalnoj Sjevernoj Americi između 1689. i 1763. godine; ratovi iz kasnijeg perioda predstavljaju sjevernoameričko ratište Sedmogodišnjeg rata.[65] Kopnena Nova Škotska pala je pod britansku vlast Utrehtskim sporazumom 1713. godine, a Kanada i većina Nove Francuske pale su pod britansku vlast poslije Sedmogodišnjeg rata, tj. 1763. godine.[66]

Kraljevskim proglasom iz 1763. godine, uspostavljena su prava Prvih naroda. Osnovana je Pokrajina Kvebek izvan Nove Francuske, a ostrva Kejp Breton su pripojena Novoj Škotskoj. Ostvo Sent Džon (danas Ostrvo Princa Edvarda) postalo je odvojena kolonija 1769. godine.[67] Da bi se spriječio sukob u Kvebeku, britanski parlament usvojio je Akt o Kvebeku 1774. godine, proširujući teritoriju Kvebeka na Velika jezera i dolinu rijeke Ohajo.[68] Aktom je ponovo uveden francuski jezik, rimokatolička vjeroispovijest i francusko građansko pravo. Proglas i Akt o Kvebeku razbjesnili su mnoge stanovnike trinaest kolonija, podstičući antibritansko raspoloženje u godinama pred izbijanje Američke revolucije.[69]

Pariskim mirom iz 1783. priznata je američka nezavisnost, a teritorije Britanske Severne Amerike koje se nalaze južno od Velikih jezera su ustupljene Sjedinjenim Državama.[70] Nju Bransvik je izdvojen iz Nove Škotske u sklopu reorganizacije lojalističkih naselja u Primorju.[71] Da bi se ugodilo engleskim lojalistima u Kvebeku, Ustavni akt iz 1791. godine podelio je ovu pokrajinu na francusku Donju Kanadu (kasnije Kvebek) i englesku Gornju Kanadu (kasnije Ontario), dodjeljujući svakoj izbornu zakonodavnu skupštinu.[72]

Kanade su bile glavni front u Ratu iz 1812. godine, koji se vodio između Sjedinjenih Država i Ujedinjenog Kraljevstva. Mir je sklopljen 1815. godine, bez teritorijalnih promijena. Imigracija je nastavljena na višem nivou, procenjujući na više od 960.000 doseljenika u peridou 1815—1850.[73] Nova doseljavanja su uključivala izbeglice koje su bježale od Velike gladi u Irskoj, kao i gelske Škote raseljene u Raščišćavanju visoravni.[74] Zarazne bolesti su odnele 25—33% života Evropljana, koji su imigrirali u Kanadu pre 1891. godine.[41]

Potrebna za odgovornom vlašću rezultovala je Pobunom iz 1837. godine.[75] Izveštaj o poslovima Britanske Sjeverne Amerike naknadno je predložio odgovornu vlasti i asimilaciju francuskih Kanađana u englesku kulturu.[69] Aktom o Uniji Kanade su spojene u ujedinjenu Pokrajinu Kanadu i odgovorna vlast je osnovana u svim pokrajinama Britanske Severne Amerike 1849. godine.[76] Potpisivanjem Oregonskog sporazuma, Ujedinjeno Kraljevstvo i Sjedinjene Države su 1846. godine okončale spor oko granice u Oregonu, proširujući granicu na zapad duž paralele 49°. Time je otvoren put za britanske kolonije na Vankuverskim ostrvima i u Britanskoj Kolumbiji.[77] Godine 1867, iste godine kada je stvorena Kanadska Konfederacija, Britanija je odbila da za Kanadu kupi Aljasku, koja je do tada bila pod kontrolom Ruske Imperije. Kako je Rusija prodala Aljasku SAD umesto njima, jasno su određene granice Kanade, iako je i dalje bilo nekih sporova o tačnoj demarkaciji granica Aljaske i Jukona, kao i Aljaske i Britanske Kolumbija.[78]

Konfederacija i širenje[uredi | uredi izvor]

Animirani prikaz rasta i promjena pokrajina i teritorija Kanada, od Konfederacije 1867. godine

Nakon nekoliko ustavnih konferencija, Ustavnim aktom 1. jula 1867. godine zvanično je proglašena Kanadska Konfederacija, koju su prvobitno činile četiri pokrajine: Ontario, Kvebek, Nova Škotska i Nju Bransvik.[79][80] Kanada je preuzela kontrolu nad Rupertovom zemljom i Sjeverozapadnu kanadsku teritoriju, formirajući Sjeverozapadne teritorije, gdje je nezadovoljstvo Metisa izazavalo Pobunu u Crvenoj Rijeci, što je dovelo do stvaranje pokrajine Manitoba u julu 1870. godine.[81] Britanska Kolumbija i Vankuversko Ostrvo (koje su se sjedinile 1866. godine) pridružile su se konfederaciji 1871, dok se Ostrvo Princa Edvarda pridružilo 1873. godine.[82]

Kako bi otvorili Zapad za evropsku imigraciju, parlament je odobrio sponzorstvo za izgradnju tri transkontinentalne železnice (uključujući Kanadsku pacifičku železnicu), omogućavajući naseljavanje u preriji Aktom o zemljama Dominiona i uspostavljajući Sjeverozapadnu konjičku policiju kako bi potvrdila svoju vlast u ovoj teritoriji.[83][84] Godine 1898, tokom Klondajške zlatne groznice u Sjeverozapadnim teritorijama, parlament je stvorio teritoriju Jukon. Alberta i Saskačevan su postale pokrajine 1905. godine.[82]

Rani 20. vijek[uredi | uredi izvor]

Kanadski vojnici i tenk Mark II u bici kod pobrđa Vimi 1917. godine

S obzirom da je Ujedinjeno Kraljevstvo i dalje držalo kontrolu nad spoljnim poslovima Kanade, prema Aktu o Konfederaciji, njena objava rata tadašnjoj Njemačkoj i Austrougarskoj 1914. godine, automatski je svrstalo Kanadu među učesnike Prvog svjetskog rata.[85] Dobrovoljci su slati na Zapadni front kanije su postali dio Kanadskog korpusa, koji je imao značajnu ulogu u bici kod pobrđa Vimi i drugim važnim bitkama u ratu.[86] Od otprilike 625.000 Kanađana koji su učestvovali u ratu, poginulo je oko 60.000, a oko 172.000 je ranjeno.[87] Regrutska kriza je izbila 1917. godine kada je unionistički kabinet predložio da se poveća sve manji broj aktivnih pripadnika vojske. Regrutacija se susrela sa žestokim protivljenjem frankofonskih Kvebečana.[88] Aktom o vojnoj službi, vojna služba je postala obavezna, koja je zajedno sa sporom o školama na francuskom jeziku izvan Kvebeka, duboko otuđio frankofonske Kanađane i privremeno podjelio Liberalnu partiju. Godine 1919, Kanada se nezavisno od Ujedinjenog Kraljevstva pridružila Društvu naroda, a Vestminsterskim statutom 1931. potvrđena je nezavisnost Kanade.[89]

Kanadska posada tenka Šerman, južno od Voselja u Francuskoj, tokom bitke za Normandiju u junu 1944. godine

Velika kriza u Kanadi tokom ranih tridesetih godina 20. veka dovela je do ekonomskog pada, što je dovelo do poteškoća širom zemlje.[90] Kao odgovor ekonomskom padu, Federacija kooperativnog Komonvelta u Saskačevanu uvodi mnoge elemente socijalne države četrdesetih i pedesetih godina.[91] Po savjetu predsjednika Vlade, Vilijama Lajona Makenzija Kinga, kralj Džordž VI je objavio rat Njemačkoj 10. septembra 1939. godine, sedam dana poslije Ujedinjenog Kraljevstva. Kašnjenje je naglasilo nezavisnost Kanade.[86]

Prve jedinice Armije Kanade stigle su u Ujedinjeno Kraljevstvo u decembru 1939. Više od milion Kanađana je služilo u oružanim snagama tokom Drugog svjetskog rata, od čega je otprilike 42.000 poginulo, a oko 55.000 ranjeno.[92] Kanadske snage su odigrale važnu ulogu u mnogim ključnim bitkama rata, uključujući napad na Djep 1942, Savezničku invaziju Italije, iskrcavanje u Normandiji, bitku za Normandiju i bitku kod Šelda 1944. godine.[86] Kanada je pružila azil holandskom monarhu tokom okupacije zemlje i dala je veliki doprinos za oslobođenje Holandije od njemačke okupacije.[93] Kanadska ekonomija se razvila tokom rata, jer je njena industrija proizvodila vojni materijal za Kanadu, Ujedinjeno Kraljevstvo, Kinu i Sovjetski Savez.[86] Uprkos drugoj Regrutskoj krizi u Kvebeku 1944. godine, Kanada je kraj rata dočekala sa razvijenom vojskom i snažnom ekonomijom.[94]

Savremeno doba[uredi | uredi izvor]

Velika kriza dovela je do toga se Dominion Njufaundlend odrekne odgovorne vlade 1934. godine i da postane krunska kolonija kojom upravlja britanski guverner.[95] Nakon dva referenduma, Njufaundlenderi se izjašnjavaju 1949. godine za pridruživanje Kanadi kao pokrajina.[96]

Kanadski poslije ratni privredni rast, u kombinaciji sa politikama naprednih liberalnih vlada, doveo je do pojave novog kanadskog identiteta, koji se isticao novousvojenom zastavom Javorovog lista 1965. godine,[97] sprovođenjem zvaničnog dvojezičja (engleski i francuski) 1969. godine[98] i institucijom zvaničnog multikulturalizma 1971. godine.[99] Socijaldemokratski programi takođe su pokrenuti, kao što je zdravstvena zaštita, penzioni plan i studentski krediti, iako su pokrajinske vlade, posebno Kvebek i Alberta, uvođenje mnogih programa smatrale narušavanjem njihovih nadležnosti.[100]

Na kraju, niz ustavnih konferencija doveo je do usvajanja Akta o Kanadi, izdvajajući kanadski ustav iz Ujedinjenog Kraljevstva, istovremeno sa stvaranjem Kanadske povelje o pravima i slobodama.[101][102][103] Kanada je uspostavila potpuni suverenitet kao nezavisna zemlja, iako je Kraljica zadržala dužnost monarha Kanade.[104][105] Godine 1999, Nunavut je postao treća kanadska teritorija nakon niza pregovora sa federalnom vladom.[106]

U isto vrijeme, u Kvebeku koji je bio izložen dubokim socijalnim i ekonomskim promjenama kroz Tihu revoluciju šezdesetih godina 20. vijeka, nastao je sekularni nacionalistički pokret.[107] Radikalni Front za oslobođenje Kvebeka prouzrokovao je Oktobarsku krizu sa nizom bombaških napada i otmica 1970. godine[108] i suverenistička Kvebečka partija koja je izabrana 1976. godine, organizovala je neuspješni referendum o ojačanju suvereniteta 1980. godine. Pokušaji da se kvebeški nacionalizam uvrsti u ustav kroz Dogovor Mič lejk propali su 1990. godine.[109] To je dovelo do osnivanja Kvebeškog bloka u Kvebeku i jačanja Reformske partije Kanade na zapadu.[110][111] Drugi referendum je održan 1995. godine, na kome je suverenost odbačena veoma malom razlikom od 50,6%—49,4%.[112] Godine 1997, Vrhovni sud odlučio je da bi jednostrana secesija pokrajina bila neustavna i zatim je Parlament usvojio Akt o čistoći, u kome su definisani razlozi dogovorenog napuštanja Konfederacije.[109]

Pored pitanja suverenosti Kvebeka, mnoga pitanja su potresala kanadsko društvo krajem osamdesetih i početkom devedesetih godina 20. vijeka. Neke od njih su eksplozija leta 182 Er Indija 1985. godine, koja je najveće masovno ubistvo u kanadskoj istoriji;[113] masakr u Politehničkoj školi 1989. godine, masovna pucnjava na učenice škole[114] i Oka kriza 1990. godine,[115] prvi od brojnih nasilnih sukoba između vlade i autohtonih skupina.[116] Kanada se pridružila Zalivskom ratu 1990. kao dio koalicije na čelu sa SAD i bila je aktivna u nekoliko mirnovih misija tokom devedesetih, kao što je Unprofor u bivšoj Jugoslaviji.[117] Godine 1999, na čelu sa SAD, Kanada se pridružila drugim članicama NATO-a, i bez odobrenja Savjeta bezbjednosti, bombardovala tadašnju Saveznu Republiku Jugoslaviju.[118]

Kanada je 2001. godine takođe poslala trupe u Avganistan, ali je odbila da se pridruži američkoj invaziji na Irak 2003. godine.[119] Kanadske snage su 2011. godine učestvovale u intervenciji pod vodstvom NATO-a u Libijskom građanskom ratu,[120] i takođe se uključila u borbi protiv Islamske države u Iraku sredinom drugog desetljeća 21. vijeka.[121]

Politički sistem[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Politički sistem Kanade i Vlada Kanade
Čarls III
Monarh
Meri Mej Sajmon
Generalni guverner
Žisten Trido
Predsednik Vlade

Kanada je parlamentarna ustavna monarhija, a monarhija u Kanadi je osnova na izvršnoj, zakonodavnoj i sudskoj vlasti.[122][123][124] Kanadska monarhija je poseban pravni sistem od monarhije u Ujedinjenom Kraljevstvu, iako se na dvije dužnosti nalazi isti pojedinac.[125] Suveren je kralj Čarls III, koji je takođe monarh 15 drugih država Komonvelta nacija i svake od 10 kanadskih pokrajina. Kao takav, kraljev predstavnik, generalni guverner Kanade (trenutno Meri Mej Sajmon), vrši većinu federalnih kraljevskih dužnosti u Kanadi.[126][127]

Neposredno učešće kraljevskih i vicekraljevskih ličnosti u području upravljanja je ograničeno.[124][128][129] U praksi, njihovim izvršnim ovlašćenjima rukovodi Kabinet, komitet ministara Krune koji odgovaraju Donjem domu a koje je izabrao predsjednik Vlade Kanade (trenutno Džastin Trido),[130] koji je ujedno i šef vlade. Generalni guverner ili monarh mogu, međutim, u određenim kriznim situacijama vršiti svoja ovlašćenja bez obavještenja ministrima.[128] Da bi se osigurala stabilnost vlade, generalni guverner će obično na dužnost predsjednika Vlade postaviti osobu koja je trenutni vođa političke partija koja može dobiti podršku većine u Donjem domu.[131] Kancelarija predsjednika Vlade jedna je od najmoćnijih institucija u vladi, koja pokreće glasanje većine zakona u skupštini i bira generalne guvernere, lejtenand guvernere, senatore, federalne sudije, šefove Krunskih korporacija i vladinih agencija za imenovanja od strane Krune.[128] Voća druge po brojnosti partije postaje Vođa lojalne opozicije Njenog Visočanstva i dio je parlamentarnog sistem u sijenci koji vrši provjere vlade.[132]

Parlament hil u kanadskom glavnom gradu Otavi

Svaki od 338 članova parlamenta u Donjem domu izabran je prostom većinom u izbornim jedinicama ili rajdinzima (engl. riding). Opšte izbore mora da raspiše generalni guverner, ili preporukom predsjednika Vlade ili zbog gubitka vladine većine u Donjem domu.[133][134] Prema ustavu, izbori se mogu održati ne duže od pet godina poslije prethodnih izbora, ali je to po trenutnom zakonu o izborima Kanade ograničeno na četiri godine sa određenim datumom u oktobru. 105 članova Senata, čija se sjedišta dijele neravnomerno prema regionalnoj osnovi, na dužnosti ostaju do 75 godine, a imenuje ih generalni guverner na preporuku premijera.[135] Pet stranaka je imalo svoje predstavnike u federalnom parlamentu 2015. godine: Liberalna partija Kanade (trenutno vladajuća), Konzervativna partija Kanade (trenutno opoziciona), Nova demokratska partija, Kvebeški blok i Zelena partija Kanade.[136]

Komora Senata u Središnjem bloku na Parlament hilu

Kanadska federalna struktura dijeli vladine nadležnosti između federalne vlade i deset pokrajina. Pokrajinsko zakonodavstvo je jednodomo i djeluje na parlamentarni način, slično Donjem domu.[129] Tri kanadske teritorije takođe imaju svoja zakonodavstva, ali ona nisu suverena i imaju manje ustavnih obaveza od pokrajinskih.[137] Teritorijalna zakonodavstva se strukturno razlikuju od pokrajinskih.[138]

Banka Kanade je centralna banka zemlje. Pored toga, ministar finansija i ministar industrije koriste agenciju Statistike Kanade za finansijsko planiranje i razvoj privredne politike.[139] Banka Kanade je jedini autoritet ovlašćen za izdavanje valute u obliku Kanadskih bankovnih novačnica.[140] Banka Kanade ne izdaje kovani novac; to radi Kraljevska kanadska kovnica.[141]

Pravo[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pravni sistem Kanade

Ustav Kanade najviši je pravni akt zemlje i sastoji se od pisanog teksta i nepisanih pravnih tradicija i pravila.[142] Ustavni akt 1867. godine (do 1982. poznat kao Akt o Britanskoj Sjevernoj Americi) uspostavio je upravu na osnovama parlamentarnog presedana i podijelio je vlast između federalne i pokrajinskih vlada.[143] Vestminsterski statut 1931. godine garantovao je punu autonomiju, a Ustavnim aktom 1982. godine, koji je okončao sve zakonske veze sa UK, dodata je Povelju o pravima i slobodama.[144] Povelja garantuje osnovna prava i slobode koje obično osporiti bilo koja vlast, iako na osnovu 33. člana Povelje federalni parlament i pokrajinska zakonodavna tijela mogu zaobići određene dijelove Povelje u periodu od 5 godina.[145]

Medalja Indijskog poglavice, predstavljena u znak komemoracije Numerisanih ugovora 1871—1921. godine

Aktom kojim se poštuju Indijanci, ili samo Indijanskim aktom, uspostavljaju se različiti ugovori i precedentno pravo kako bi posredovali u odnosima između Evropljana i autohtonih naroda.[146] Najzastupljeniji, niz od 11 ugovora koji su poznati kao Numerisani ugovori, potpisani su između starosjedilaca i vladajućeg monarha Kanade između 1871. i 1921. godine.[147] Ovi ugovori su sporazumi sa kanadskom Krunom u savjetu, rukovođeni Aboridžinskim pravom, a nadgledao ih je ministar krunsko-starosjedilačkih odnosa i sjevernih pitanja. Uloga ugovora i prava koja su podržana članom 35. Ustavnog akta iz 1982. godine.[146] Ova prava mogu uključivati pružanje usluga, kao što je zdravstvena zaštita i oslobođenje od poreza.[148] Pravni i politički okviri u sklopu kojih su Kanada i Prve nacije djelovale dodatno su formalizovane 2005. godine, kroz politički sporazum između Prvih nacija i Federalne Krune.[146]

Vrhovni sud Kanade u Otavi, zapadno od Parlament hila

Kanadsko pravosuđe igra važnu ulogu u tumačenju zakona i ima ovlašćenja da odbaci akte parlamenta koji krše ustav. Vrhovni sud Kanade je najviši sud i konačni arbitar, a od 18. decembra 2017. godine predvodi ga šef pravosuđa Ričard Vagner.[149] Ima 9 članova koje imenuje generalni guverner Kanade na prijedlog premijera i ministra pravde. Sve sudije na najvišem i apelacionim nivoima se imenuju nakon konsultacija sa nevladinim pravnim tijelima. Federalni kabinet takođe imenuje sudije u višim sudovima u pokrajinama i teritorijama.[150]

Anglosaksonsko opšte pravo preovladava u svim pokrajinama osim u Kvebeku, u kom preovladava francusko građansko pravo. Krivično pravo je isključivao federalna odgovornost i jedinstveno je u cijeloj Kanadi.[151] Sprovođenje zakona, što uključuje i krivične sudove, zvanično je odgovornost pokrajina, koju sprovode pokrajinske i opštinske policijske snage.[152] Međutim, u većini ruralnih područja i nekim urbanim područjima, policijska odgovornost je povjerena Kraljevskoj kanadskoj konjičkoj policiji.[153]

Pokrajine i teritorije[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Pokrajine i teritorije Kanade
Vidi još: Kanadski federalizam

Kanada je federacija sačinjena od 10 pokrajina i 3 teritorije. Ove teritorijalne jedinice se mogu grupisati u četiri veće regije: Zapadnu Kanadu, Srednju Kanadu, Atlantsku Kanadu i Sjevernu Kanadu (Istočna Kanada označava zajedno Srednju Kanadu i Atlantsku Kanadu). Pokrajine imaju viši stepen autonomije od teritorija, a imaju i odgovornost za socijalne programe, kao što su zdravstvena zaštita, obrazovanje i socijalna pomoć.[154] Zajedno, pokrajine prikupljaju više poreza nego federalna vlada, što je čini gotovo jedinstvenom strukturom među federacijama na svijetu. Koristeći svoja ovlašćenja za potrošnju, federalna vlada može uvesti nacionalne zakone na području pokrajina, kao što je Akt o zdravstvu; pokrajine mogu same da se izuzmu od tih zakona, ali se to rijetko sprovodi u praksi. Federalna vlada donijela je ravnomjernu raspodjelu isplata kako bi osigurala da između bogatijih i siromašnijih pokrajina vode razumno jednaki standardi usluga i poreza.[155]

Klikom na kartu Kanade otvoriće vam se podaci o njenih deset pokrajina i tri teritorije, kao i njihovim prestonicama
Klikom na kartu Kanade otvoriće vam se podaci o njenih deset pokrajina i tri teritorije, kao i njihovim prestonicama.ViktorijaVajthorsEdmontonJelounajfRedžajnaVinipegIkaluitTorontoOtavaKvebekFrederiktonŠarlottaunHalifaksSent DžonsSjeverozapadne teritorijeSaskačevanNjufaundlend i LabradorNju BransvikViktorijaJukonBritanska KolumbijaVajthorsAlbertaEdmontonRedžajnaJelounajfNunavutVinipegManitobaOntarioIkaluitOtavaKvebekTorontoKvebekFrederiktonŠarlottaunNova ŠkotskaHalifaksOstrvo Princa EdvardaSent Džons
Klikom na kartu Kanade otvoriće vam se podaci o njenih deset pokrajina i tri teritorije, kao i njihovim prestonicama.


№ Zast. Grb Admin.
jedinica 		ISO kod Glavni
grad 		Najveći
grad 		Površina
(km²) 		Stanovn. 
(2017)[156]
Zvanični jezik
Pokrajine Kanade
1 Ontario ON Toronto Toronto 1.076.395 14.279.196 engleski
2 Kvebek QC Kvebek Montreal 1.542.056 8.356.851 francuski
3 Nova Škotska NS Halifaks Halifaks 55.284 957.600 engleski
4 Nju Bransvik NB Frederikton Sent Džon 72.908 760.868 engleski
francuski
5 Manitoba MB Vinipeg Vinipeg 647.797 1.343.371 engleski
6 Britanska Kolumbija BC Viktorija Vankuver 944.735 4.841.078 engleski
7 Ostrvo Princa Edvarda PE Šarlottaun Šarlottaun 5.660 152.784 engleski
8 Saskačevan SK Redžajna Saskatun 651.036 1.168.057 engleski
9 Alberta AB Edmonton Kalgari 661.848 4.306.039 engleski
10 Njufaundlend i Labrador NL Sent Džons Sent Džons 405.212 528.817 engleski
Teritorije Kanade
11 Sjeverozapadne teritorije NT Jelounajf Jelounajf 1.346.106 44.718 engleski, francuski, dene suline, kri, dogrib, gvič'in, inuktikut, slejvi[157]
12 Jukon YT Vajthors Vajthors 482.443 38.669 engleski
francuski
13 Nunavut NU Ikaluit Ikaluit 2.093.190 38.243 engleski, francuski, inuktitut, inuinaktun
— Kanada CA Otava Toronto 9.984.670 35.151.728 engleski
francuski

Spoljni odnosi i oružane snage[uredi | uredi izvor]

Glavni članci: Spoljni odnosi Kanade i Oružane snage Kanade
Kanadska delegacija na konferenciji OUN o međunarodnoj organizaciji, San Francisko, maj 1945. godine

Kanada je priznata kao srednja sila prema svojoj ulozi u međunarodnim odnosima sa tendencijom bavljenja multilateralnim pitanjima.[158] Kanadska spoljna politika zasnovana je na međunarodnom mirotvorstvu, a bezbjednost se sprovodi kroz koalicija i međunarodne organizacije, kao i kroz rad brojnih federalnih institucija.[159] Kanadska mirotvorna uloga tokom 20. vijeka igrala je važnu ulogu pri stvaranju globalne slike o njoj.[160] Strategija kanadske vlade o politici spoljne pomoći odražava naglasak na ispunjenju Milenijumskih ciljeva razvoja, a takođe i pružanje pomoći kao odgovora na inostrane humanitarne krize.[161]

Kanada je jedna od država osnivača Organizacije ujedinjenih nacija, a takođe i članica Svjetske trgovinske organizacije, Grupe 20 i Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj.[158] Kanada je takođe članica raznih drugih međunarodnih i regionalnih organizacija i foruma za privredna i kulturna pitanja.[162] Kanada se Međunarodnom paktu o građanskim i političkim pravima pridružila 1976. godine,[163] dok se Organizaciji američkih država pridružila 1990. godine i bila je domaćin Generalne skupštine OAD 2000. i 3. samita Amerika 2001. godine.[164] Kanada nastoji proširiti svoje veze sa privredama Pacifičkog prstena kroz članstvo u Azijsko-pacifičkoj ekonomskoj saradnji.[165]

Premijer Kanade Trudo i predsjednik SAD Tramp tokom sastanka u Vašingtonu, februar 2017. godine

Kanada i Sjedinjene Američke Države dijele najdužu nezaštićenu državnu granicu, sarađuju u vojnim kampanjama i vježbama, a predstavljaju i najveće trgovinske partnere jedni drugima.[166][167] Kanada ipak ima nezavisnu spoljnu politiku, koja se najviše odražava kroz pune odnose sa Kubom, kao i odbijanju da zvanično učestvuje u invaziji na Irak 2003. godine.[168] Kanada takođe održava istorijske veze sa Ujedinjenim Kraljestvom i Francuskom i drugim bivšim britanskim i francuskim kolonijama, kroz svoje članstvo u Komonveltu nacija i Frankofoniji.[169] Primjetni su dobri odnosi Kanade sa Holandijom, djelimično zahvaljujući kanadskom učešću u oslobođenju Holandije u Drugom svjetskom ratu.[93]

Kanada ima profesionalnu vojsku koju čini oko 23.000 redovnih i 17.000 rezervnih vojnika, kao i 5.000 kanadskih rendžera i 3.000 civilnih uposlenika u vojnim strukturama.[170] Osim vojnog personala, oružane snage Kanade čine i druge naoružane formacije koje sve ukupno dostižu brojku od 119.000 ljudi,[171] a do 2020. Ministarstvo odbrane Kanade planira povećanje ovog broja na 124.000.[172] Vojska Kanade se sastoji od kopnene vojske, vazduhoplovstva i mornarice. Od impozantne mornarice, u svom arsenalu Kanada raspolaže sa 2-3 velika nosača, 15 ratna broda, jedan arktički vojni brod, i 10-12 patrolnih brodova, kao i brojnim manjim brodovima.[173]

Jaka povezanost anglofonog dela Kanade sa Ujedinjenim Kraljevstvom i Komonveltom doprinelo je velikom učešću Kanade u britanskoj kampanji u Drugom burskom ratu, Prvom i Drugom svetskom ratu, kao i ratovima nakon ovog. Kanada je bila jedna od osnivača Ujedinjenih nacija 1945. i NATO pakta 1949. Tokom Hladnog rata, Kanada je značajno učestvovala u snagama Ujedinjenih nacija u Korejskom ratu. Zajedno sa SAD, Kanada je osnovala Sjevernoameričku komandu za protivvazdušnu odbranu protiv potencijalnih napada iz vazduha iz Sovjetskog Saveza.

Privreda[uredi | uredi izvor]

Šlepovanje balvana u Vankuveru

Kanada je jedna od najbogatijih država na svijetu, sa visokim prihodima po glavi stanovnika, i član je Organizacije za ekonomsku saradnju i razvoj i G7. Po obimu trgovine ona je među prvih deset država svijeta.[174] Ekonomija u Kanadi je mešovita. Od početka 1990-ih, kanadska privreda je brzom usponu, sa niskim stopama nezaposlenosti i suficitima na saveznom nivou. Danas, Kanada podsjeća na SAD po tržišno orijentisanom privrednom sistemu, modelu proizvodnje, kao i visokom životnom standardu.[175]

U februaru 2009, nacionalna stopa nezaposlenosti je bila 7,77%. Pokrajinska stopa nezaposlenosti varira od niske: 3,6% u Alberti do visoke od 14,6% u Njufaundlendu i Labradoru.[176]

U prošlom vijeku, rast industrije, rudarstva, kao i uslužnog sektora je transformisao državu uglavnom ruralne ekonomije u pretežno industrijsku i urbanu zemlju. Kao i u svim bogatim državama, kanadskom privredom dominira uslužni sektor, koja zapošljava oko tri četvrtine Kanađana. Međutim, Kanada je neobična među razvijenim zemljama po značaju primarnog sektora, pošto su drvna i naftna industrije dvije najvažnije industrije u Kanadi.

Kanada je jedna od rijetkih razvijenih zemalja koja je izvoznik energenata.[175] U Atlantskom okeanu, Kanada ima ogromne rezerve prirodnog gasa, a nalazišta nafte i gasa su skoncentrisana i u Alberti. Atabaskanski katranski pijesak pruža Kanadi druge po veličini rezerve nafte u svijetu, odmah iza Saudijske Arabije[177] U Kvebeku, Britanskoj Kolumbiji, Njufaundlendu i Labradoru, Nju Bransviku, Ontariju, Manitobi i Jukonu, hidroelektrane predstavljaju jeftin i čist izvor obnovljivih izvora energije.

Kanada je jedan od najvažnijih svjetskih snabdjevača poljoprivrednim proizvodima. Kanadske prerije su jedan od najvećih proizvođača pšenice, uljane repice i drugih žitarica.[178] Kanada je najveći svjetski proizvođač cinka i uranijuma i svjetski lider u proizvodnji drugih prirodnih resursa, kao što su zlato, nikl, aluminijum i olovo.[179]

Mnogi gradovi u sjevernom dijelu zemlje se nalaze u blizini rudnika ili područja pod šumom. Takođe, Kanada ima značajan industrijski sektor skoncentrisan u južnom Ontariju i Kvebeku, sa automobilskom i vazduhoplovnom industrijom kao posebno važnima.

Predstavnici vlada Kanade, Meksika i Sjedinjenih Američkih Država potpisuju sporazum NAFTA 1992. godine

Ekonomska integracija sa SADom se značajno povećala posle Drugog svjetskog rata. To je natjeralo Kanađane da se zabrinu za kulturnu i ekonomsku autonomiju u doba globalizacije i američkih televizijskih emisija, filmova i korporacija koje su postale sveprisutne. Trgovinskim sporazum o automobilskim proizvodima iz 1965. uklonjene su carine za trgovinu proizvodima auto-industrije. Tokom 1970-ih brige oko energetske samodovoljnosti i stranog vlasništva u industrijskom sektoru primorali su liberalnu vladu Pjera Trudoa da uvede Nacionalni energetski program i osnuje Agenciju za nadzor stranih ulaganja.

Tokom 1980-ih, progresivni konzervativci Brajana Malrunija ukinuli su NEP i promjenili ime Agencije za nadzor stranih ulaganja u Investicije Kanada u cilju podsticanja stranih ulaganja. Sporazum o slobodnoj trgovini Kanade i Sjedinjenih Država iz 1988. eliminisao je carine između dvije zemlje, dok je Sjevernoamerički sporazum o slobodnoj trgovini (NAFTA) iz 1990. proširio zonu slobodne trgovine i na Meksiko.

Sredinom 1990-ih, liberalna vlada Žana Kretjena počela je da prijavljuje godišnji budžetski suficit i polako da otplaćuje nacionalni dug. Od 2001. godine Kanada je izbegavala ekonomsku recesiju i zadržala je najbolje ukupne ekonomske učinke među članicama G8. Svjetska ekonomska kriza iz 2008. prouzrokovala je recesiju u Kanadi i mogućnost povećanja nezaposlenosti u zemlji do 10%. Uprkos globalnoj recesiji, tržištu rada u Kanadi je i dalje potrebno nekoliko stotina hiljada stranih radnika.[180][181][182][183]

Saobraćaj[uredi | uredi izvor]

Boing 767, Er Kanada

S obzirom na njen geografski položaj, Kanada ima dobro razvijenu, ali ne tako gustu saobraćajnu mrežu. Najveći tranzit se ostvaruje u uskom pojasu uz granicu sa SAD, ne širem od 200-300 km. Drumski saobraćaj je intenzivan u pojasu od Ontarija do Vankuvera. Od Viktorije na pacifičkoj obali do Sent Džonsa na atlantskoj obali izgrađen je Transkanadski auto-put u dužini od 8.000 km, koji je jedini auto-put u ovoj državi.[184] Od Toronta polazi put 401, sa čak 16 kolovoznih traka, što ga čini jednim od najširih puteva na svijetu[traži se izvor].

Kako su sjeverni dijelovi države nepristupačni za drumski saobraćaj, vazdušni saobraćaj igra veliku ulogu. Postoji čak 75 avio-kompanija uključujući i državnu ErKanadu. Međunarodni aerodromi nalaze se u sledećim gradovima — Toronto, Kvebek, Montreal, Kalgari, Edmonton, Halifaks i Vankuver.[185]

Transkanadski auto-put u Alberti

Željeznički saobraćaj doživeo je procvat tokom 19. vijeka, zahvaljujući uspješnoj vladinoj promociji ovog vida prevoza. Međutim, tokom 1930-ih godina železnica gubi značaj, a glavni krivac bila je ekspanzija drumskog saobraćaja. Danas željeznički saobraćaj obavljaju VIA Rejl Kanada i brojne privatne kompanije.

Glavne luke u Kanadi se nalaze na ušću rijeke Sen Loren i u Vankuveru. Najveći značaj za unutrašnji vodeni saobraćaj imaju Velika jezera, zahvaljujući vještačkim kanalima kojima su povezana tokom 19. vijeka. U prošlosti saobraćaj na rijekama se obavljao u kanuima, a danas za to služe brodovi.

Veliki kanadski gradovi poput Toronta i Montreala još od sredine 20. vijeka imaju izgrađene metroe. Kalgari i Edmonton od 1980-ih imaju laki metro, dok u Kvebeku postoje čak i trolejbusi.

Demografija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Demografija Kanade
Koridor Kvebek Siti—Vindzor je najgušće naseljeni i visoko industrijalizovani region Kanade, koji se prostire na oko 1.200 km2[186]

Prema popisu stanovništva 2016. godine Kanada je imala 35.151.728 stanovnika, što je oko 5,0% više od 2011. godine.[187][188] Između 2011. i maja 2016. godine, broj stanovnika Kanade je porastao za 1,7 miliona ljudi, od čega 2⁄3 čine imigranti.[189] Između 1990. i 2008. godine, broj stanovnika je porastao za 5,6 miliona ljudi, što je rast od ukupno 20,4%.[190] Glavni pokretači rasta stanovništva su imigranti i, u manjoj mjeri, prirodni rast.[191]

Kanada ima jednu od najviših stopa imigracije po glavi stanovnika na svijetu,[192] uglavnom zbog ekonomske politike i, u manjoj mjeri, spajanja porodica.[193][194] Kanadska javnost, kao i glavne političke partije, podržavaju trenutni nivo imigracije.[193][195] Godine 2014, ukupno 206.400 imigranata je primljeno u Kanadu.[196] Kanadska vlada predstavila procjenu prema kojoj se u narednim godinama očekuje priliv između 280.000 i 305.000 stalnih stanovnika.[197] Novi imigranti se uglavnom naseljavaju u glavnim gradskim područjima, kao što su Toronto, Montreal i Vankuver.[198] Kanada takođe prihvata veliki broj izbjeglica,[199] primajući više od 10% godišnje globalno raseljenih lica.[200]

Gustina naseljenosti Kanade je 3,7 st/km², što je jedna od najnižih na svijetu.[201] Kanada se prostire od 83. sjeverne paralele do 41. sjeverne paralele, dok se približno 95% stanovništva nalazi južno 55. sjeverne paralele.[202] Oko 4⁄5 stanovništva živi uz 150 km dugu državnu granicu sa Sjedinjenim Američkim Državama.[203] Najgušće naseljeni dio zemlje, koji čini oko 50% stanovništva, jeste Koridor Kvebek Siti—Vindzor, koji se nalazi u južnim Kvebeku i južnom Ontariju duž Velikih jezera i rijeke Sen Loren.[186][202] Dodatnih 30% živi duž Lover-Mejnlenda u Britanskoj Kolumbiji i u Koridoru Kalgari—Edmonton u Alberti.[204]

Zajedno sa mnogim drugim razvijenim zemljama, Kanada doživljava demografsku tranziciju prema starijem stanovništvu, sa sve više penzionera i sve manje zaposlenih ljudi. Godine 2006, prosječna starost je bila 39,5 godine,[205] dok je 2011. godine bila otprilike 39,9 godina.[206]

Od 2013. godine, prosječan životni vijek Kanađana je 81 godina.[207] Većina Kanađana (69,9%) živi u porodičnim domaćinstvima, 26,8% živi samo, dok 3,7% živi sa drugim licima.[208] Prosječno domaćinstvo 2006. godine činile su 2,5 osobe.[208]

 
Najveći gradovi u Kanadi
Izvor: Popis stanovništva u Kanadi 2016.
№ Grad Pokrajina/teritorija Populacija № Grad Pokrajina/teritorija Populacija
Toronto
Toronto
Montreal
Montreal 		1. Toronto Ontario 2.731.571 11. Kvebek Kvebek 531.902 Kalgari
Kalgari
Otava
Otava
2. Montreal Kvebek 1.704.694 12. Sari Britanska Kolumbija 517.887
3. Kalgari Alberta 1.239.220 13. Laval Kvebek 422.993
4. Otava Ontario 934.243 14. Halifaks Nova Škotska 403.131
5. Edmonton Alberta 932.546 15. London Ontario 383.822
6. Misisoga Ontario 721.599 16. Markam Ontario 328.966
7. Vinipeg Manitoba 705.244 17. Von Ontario 306.233
8. Vankuver Britanska Kolumbija 631.486 18. Gatino Kvebek 276.245
9. Brampton Ontario 593.638 19. Saskatun Saskačevan 246.376
10. Hamilton Ontario 536.917 20. Longej Kvebek 210.556

Etničke grupe[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kanađani

Prema popisu stanovništva 2016. godine, najveći broj stanovnika se prema etničkom porijeklu izjasnio kao Kanađani (oko 32%), zatim slijede Englezi (18,3%), Škoti (13,9%), Francuzi (13,6%), Irci (13,4%), Nijemci (9,6%), Kinezi (5,1%), Italijani (4,6%), Prvi narodi (4,4%), Indijci (4,0%) i Ukrajinci (3,9%).[209] Postoji 600 priznatih skupine Prvih naroda, koje ukupno broje 1.525.565 ljudi.[210] Kanadsko domorodačko stanovništvo ima skoro dva puta veći prirodni priraštaj od državnog prosjeka, dok se 2006. godine skoro 4% stanovništva izjasnilo kao pripadnici jednog od domorodačkih naroda. Još 22,3% stanovništva pripada nedomorodačkoj vidljivoj manjini.[211] Godine 2016, najveća vidljiva manjina su bili Južnoazijati (5,6%), Kinezi (5,1%) i Crnci (3,5%). Između 2011. i 2016. godine, vidljiva manjina je porasla za 18,4%.[211] Godine 1961, manje od 2% stanovništva (oko 300.000 ljudi) bili su pripadnici vidljive manjine.[212] Domorodačko stanovništvo se ne smatra vidljivom manjinom prema Aktu o nepristrasnosti zapošljavanja[213] i ovu definiciju takođe koriste Statistike Kanade.

Religija[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Religija u Kanadi

Podrška verskom pluralizmu je važan deo kanadske političke kulture. Prema popisu iz 2001.[214] 77,1% Kanađana su se izjasnili kao hrišćani, a od toga katolici čine najveću grupu (43,6% svih Kanađana). Najveće protestantske zajednice su Ujedinjena crkva Kanade (9,5%), zatim anglikanci (6,8%), baptisti (2,4%), luterani (2%), ostali hrišćani 4,4%.[215] Oko 16,5 Kanađana se izjasnilo kao ateisti, a preostalih 6,3% pripada nehrišćanskim denominacijama, od kojih su najznačajniji islam (1,9%) i judaizam (1,1%).

Jezici[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Jezici Kanade

Engleski i francuski jezik su dva službena jezika Kanade. Dvojezičnost u Kanadi je zakonski zagarantovana Poveljom o pravima i slobodama. Ova dva jezika se ravnopravna u federalnim sudovima, parlamentu i u drugim federalnim ustanovama.

Engleski je maternji jezik 59,7% a francuski 23,2% stanovništva[216]. 98,5% Kanađana priča engleski ili francuski. Iako 85% frankofonog stanovništva živi u Kvebeku, postoji značajna frankofonska populacija i u Ontariju, Alberti, Manitobi i atlantskim pokrajinama.

Nekoliko indijanskih jezika takođe ima službeni status u Severozapadnim teritorijama. Inuktitut je većinski jezik u Nunavutu i jedan od tri službena jezika u toj teritoriji. 200.725 državljana Kanade (6% od ukupnog stanovništva) govori neki od domorodačkih jezika kao maternji, a najrasprostranjeniji je kri (120.000).[217]

Neslužbeni jezici se isto taka važni u Kanadi, pošto se 5.202.245 građana izjasnilo za neki drugi jezik kao maternji[216] Od značajnijih neslužbenih jezika najznačajniji su kineski (853.745 govornika), italijanski (469.485), nemački (438.080), i pendžapski (271.220).[216]

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Obrazovanje u Kanadi

Kultura[uredi | uredi izvor]

Glavni članak: Kultura Kanade
Totem i tradicionalna „velika kuća“ u Viktoriji, prestonici Britanske Kolumbije.

Kanadska kultura je istorijski bila pod uticajem britanske, francuske i domorodačkih kultura i običaja. Ona je takođe pod velikim uticajem američke kulture, zbog blizine Sjedinjenih Država i migracija između dve države. Velika većina engleskih doseljenika u Kanadu između 1755. i 1815. su bili Amerikanci iz 13 kolonija (United empire loyalists). Oni su izbegli iz Sjedinjenih Država zbog vernosti Velikoj Britaniji tokom Američkog rata za nezavisnost, ili su se doselili zbog obećanja da će dobiti zemlju u zamenu za odanost Britanskoj monarhiji.

Američki mediji i zabava su popularni u anglofonoj Kanadi. Takođe, mnoga kanadska dela kulture i zabave su popularna u Sjedinjenim Državama i širom sveta.[traži se izvor] Popularni pop i rok muzičari iz Kanade su Brajan Adams, Pol Enka, Majkl Buble, Leonard Koen, Selin Dion, Neli Furtado, Avril Lavinj, Alanis Moriset, Danijel Poter i Šanaja Tvejn. Poznati glumci su Džim Keri, Den Akrojd, Donald Saderland, Majkl Džej Foks, Pamela Anderson, Nataša Henstridž.

Programi federalne vlade pomažu zakonski i finansijski posebne kanadske oblike kulture. Na tome rade državna televizija CBC, Nacionalni filmski odbor Kanade i Kanadska radio-televizijska i telekomunikaciona komisija (CRTC).[traži se izvor]

Kanada je prostorno ogromna i etnički veoma raznovrsna zemlja. Na kanadsku kulturu su jako uticale kulture iz svih delova sveta. Većina Kanađana ceni svoje multikulturalno društvo i kanadsku kulturu shvata kao takvu.[105]

Pripadnici Kraljevske konjičke policije u tradicionalnim uniformama

Glavni nacionalni simbol je list šećernog javora (koristi se od ranog 18. veka, nalazi se na zastavi Kanade, na novčiću od jednog penija i na državnom grbu.[218] Drugi simboli su: dabar, kanadska guska, monarhija, Kraljevska kanadska konjička policija,[218] totemi i inukšuk.

Obrazovanje[uredi | uredi izvor]

Hokejaška utakmica na Univerzitetu Makgil u Montrealu 1901.

Pokrajine i teritorije Kanade su odgovorne za obrazovanje. Svaki sistem je sličan, ali odražava regionalnu istoriju, kulturu i geografiju.[219] Uzrast dece koja pohađaju obaveznu školu varira u rasponu od 5–7 do 16–18 godina,[219]. Pismenost odraslog stanovništva je 99%.[175] Za više obrazovanje su takođe odgovorne pokrajinske i teritorijalne vlade, koje plaćaju većinu troškova; federalna vlada odobrava dodatnu pomoć za istraživanja, studentske kredite i stipendije. U 2002. godini 43% Kanađana starosti između 25 i 64 godine je imalo više obrazovanje; od onih između 25 i 34 godine procenat stanovništva sa višim obrazovanjem iznosi 51%.[traži se izvor]

Sport[uredi | uredi izvor]

Zvanični nacionalni sportovi Kanade su hokej na ledu zimi i lakros leti.[220] Hokej je sport sa najviše gledalaca u državi. Takođe je najpopularniji sport koji Kanađani igraju, sa 1,65 miliona aktivnih igrača 2004.[221] Najveći gradovi Kanade: Toronto, Montreal, Vankuver, Otava, Kalgari i Edmonton imaju klubove koji igrau u kanadsko-američkoj NHL ligi. Posle hokeja, drugi popularni sportovi su karling i kanadski fudbal. Golf, bejzbol, skijanje, fudbal, odbojka i košarka se takođe igraju na omladinskim i amaterskim nivoima,[221] ali profesionalne lige i klubovi nisu tako popularni.

Kanada je bila domaćin nekoliko velikih međunarodnih sportskih događaja, među kojima su Letnje olimpijske igre 1976. u Montrealu i Zimske olimpijske igre 1988. u Kalgariju. Kanada je takođe bila domaćin Zimskih olimpijskih igara 2010. u Vankuveru i Visleru.

Galerija[uredi | uredi izvor]

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Canada, Statistics (8. 2. 2017). „Population size and growth in Canada: Key results from the 2016 Census”. Arhivirano iz originala 10. 2. 2017. g. Pristupljeno 12. 10. 2017. 
  2. ^ a b Fund, International Monetary. „Report for Selected Countries and Subjects: Canada”. Arhivirano iz originala 28. 12. 2016. g. Pristupljeno 12. 10. 2017. 
  3. ^ „2016 Human Development Report” (PDF). United Nations Development Programme. 2016. Arhivirano (PDF) iz originala 27. 3. 2017. g. Pristupljeno 12. 10. 2017. 
  4. ^ „Government and society”. 
  5. ^ „10 Canadian Provinces And 3 Canadian Territories”. 
  6. ^ „Canada & the United States Border”. 
  7. ^ „What’s Canada’s climate like?”. 
  8. ^ „Canada”. 
  9. ^ „Aboriginal Peoples in Canada: First Nations People, Métis and Inuit”. 
  10. ^ Olson & Shadle 1991, str. 109.
  11. ^ a b v Rayburn 2001, str. 14–22
  12. ^ Courtney & Smith 2010, str. 114.
  13. ^ a b v McColl 2005, str. 135
  14. ^ a b v „Drainage Basin”. thecanadianencyclopedia. Pristupljeno 5. 3. 2018. 
  15. ^ Etkin, David; Haque, C. E.; Brooks, Gregory R. (30. 4. 2003). An Assessment of Natural Hazards and Disasters in Canada. Springer. str. 569,582,583. ISBN 978-1-4020-1179-5. 
  16. ^ a b The Atlas of Canada (2. 4. 2004). „Drainage patterns”. National Resources Canada. Pristupljeno 5. 3. 2018. 
  17. ^ Encarta (2006). „Canada”. Microsoft Corporation. Arhivirano iz originala 13. 6. 2006. g. Pristupljeno 12. 6. 2006. 
  18. ^ Abell et al., str. 83.
  19. ^ Canada, Atlas of. „Facts about Canada – Lakes”. Arhivirano iz originala 10. 4. 2007. g. 
  20. ^ „Rivers: Longest rivers in Canada”. Environment Canada. 
  21. ^ „Ulrich Kohnle: Der Wald in Kanada und seine Nutzung, 2009”. Arhivirano iz originala 14. 06. 2009. g. Pristupljeno 11. 10. 2009. 
  22. ^ Šabić Dejan, Šumarstvo Kanade
  23. ^ Dukić 1999, str. 120–125.
  24. ^ Dukić 1999, str. 124.
  25. ^ Dukić 1999, str. 338–340.
  26. ^ Atlas sveta. pp. 40, odeljak Tla
  27. ^ Network, The Weather. „Statistics, Regina SK”. The Weather Network. Arhivirano iz originala 16. 5. 2007. g. Pristupljeno 18. 5. 2006. 
  28. ^ Network, The Weather. „Statistics: Vancouver Int'l, BC”. The Weather Network. Arhivirano iz originala 21. 5. 2007. g. Pristupljeno 18. 5. 2006. 
  29. ^ Network, The Weather. „Statistics: Toronto Pearson Int'l”. The Weather Network. Arhivirano iz originala 16. 5. 2007. g. Pristupljeno 18. 5. 2006. 
  30. ^ a b Graber, Kuprecht & Lai 2012, str. 366
  31. ^ „Native American, First Nations or Aboriginal? | Druide”. www.druide.com. Arhivirano iz originala 3. 7. 2017. g. Pristupljeno 19. 5. 2017. 
  32. ^ Dillehay 2008, str. 61.
  33. ^ Andrea, McGeough & Mierse 2011, str. 99
  34. ^ Jacques Cinq-Mars (2001). „The Significance of the Bluefish Caves in Beringian Prehistory”. Hull: Canadian Museum of Civilization. Arhivirano iz originala 31. 1. 2016. g. Pristupljeno 3. 3. 2015. 
  35. ^ MacDowell 2012, str. 14
  36. ^ Gugliotta, Guy (2013). „When Did Humans Come to the Americas?”. Smithsonian Magazine. Washington, DC: Smithsonian Institution. Pristupljeno 25. 6. 2015. 
  37. ^ Rawat, Rajiv (2012). Circumpolar Health Atlas. University of Toronto Press. str. 58. ISBN 978-1-4426-4456-4. Arhivirano iz originala 30. 3. 2017. g. 
  38. ^ Hayes, Derek (2008). Canada: an illustrated history. Douglas & Mcintyre. str. 7,13. ISBN 978-1-55365-259-5. 
  39. ^ Macklem 2001, str. 170
  40. ^ Sonneborn, Liz (2007). Chronology of American Indian History. Infobase Publishing. str. 2-12. ISBN 978-0-8160-6770-1. 
  41. ^ a b v Wilson 2008, str. 25–27
  42. ^ Thornton, Russell (2000). „Population history of Native North Americans”. Ur.: Haines, Michael R.; Steckel, Richard Hall. A population history of North America. Cambridge University Press. str. 13,380. ISBN 978-0-521-49666-7. 
  43. ^ O'Donnell 2008, str. 285
  44. ^ Marshall, Ingeborg (1998). A History and Ethnography of the Beothuk. McGill-Queen's Press. str. 442. ISBN 978-0-7735-1774-5. Arhivirano iz originala 20. 9. 2017. g. 
  45. ^ True Peters, Stephanie (2005). Smallpox in the New World. Marshall Cavendish. str. 39. ISBN 978-0-7614-1637-1. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  46. ^ Laidlaw, Z.; Lester, Alan (2015). Indigenous Communities and Settler Colonialism: Land Holding, Loss and Survival in an Interconnected World. Springer. str. 150. ISBN 978-1-137-45236-8. Arhivirano iz originala 20. 9. 2017. g. 
  47. ^ Ray, Arthur J. (2005). I Have Lived Here Since The World Began. Key Porter Books. str. 244. ISBN 978-1-55263-633-6. 
  48. ^ Preston, David L. (2009). The Texture of Contact: European and Indian Settler Communities on the Frontiers of Iroquoia, 1667–1783. University of Nebraska Press. str. 43—44. ISBN 978-0-8032-2549-7. Arhivirano iz originala 12. 1. 2016. g. 
  49. ^ Miller, J. R. (2009). Compact, Contract, Covenant: Aboriginal Treaty-Making in Canada. University of Toronto Press. str. 34. ISBN 978-1-4426-9227-5. Arhivirano iz originala 2. 1. 2014. g. 
  50. ^ Tanner, Adrian (1999). „3. Innu-Inuit 'Warfare'”. Innu Culture. Department of Anthropology, Memorial University of Newfoundland. Arhivirano iz originala 20. 9. 2017. g. Pristupljeno 8. 3. 2017. 
  51. ^ Asch, Michael (1997). Aboriginal and Treaty Rights in Canada: Essays on Law, Equity, and Respect for Difference. UBC Press. str. 28. ISBN 978-0-7748-0581-0. Arhivirano iz originala 12. 1. 2016. g. 
  52. ^ Kirmayer, Laurence J.; Guthrie, Gail Valaskakis (2009). Healing Traditions: The Mental Health of Aboriginal Peoples in Canada. UBC Press. str. 9. ISBN 978-0-7748-5863-2. Arhivirano iz originala 12. 1. 2016. g. 
  53. ^ „Truth and Reconciliation Commission of Canada: Calls to Action” (PDF). Trc.ca. National Centre for Truth and Reconciliation. 2015. str. 5. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 6. 2015. g. Pristupljeno 14. 10. 2017. 
  54. ^ Reeves, Arthur Middleton (2009). The Norse Discovery of America. BiblioLife. str. 82. ISBN 978-0-559-05400-6. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  55. ^ Encyclopedia, The Canadian (2008). „John Cabot”. Historica Canada. Arhivirano iz originala 2. 2. 2014. g. Pristupljeno 16. 10. 2017. 
  56. ^ „John Cabot's voyage of 1497”. Memorial University of Newfoundland. 2000. Arhivirano iz originala 20. 9. 2017. g. Pristupljeno 16. 10. 2017. 
  57. ^ a b Hornsby, Stephen J. (2005). British Atlantic, American frontier: spaces of power in early modern British America. University Press of New England. str. 14,18–19,22–23. ISBN 978-1-58465-427-8. 
  58. ^ Cartier, Jacques; Biggar, Henry Percival; Cook, Ramsay (1993). The Voyages of Jacques Cartier. University of Toronto Press. str. 26. ISBN 978-0-8020-6000-6. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  59. ^ Baten, Jörg (2016). A History of the Global Economy. From 1500 to the Present. Cambridge University Press. str. 84. ISBN 9781107507180. 
  60. ^ Rose, George A. (2007). Cod: The Ecological History of the North Atlantic Fisheries. Breakwater Books. str. 209. ISBN 978-1-55081-225-1. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  61. ^ Kelley, Ninette; Trebilcock, Michael J. (2010). The Making of the Mosaic: A History of Canadian Immigration Policy. University of Toronto Press. str. 27. ISBN 978-0-8020-9536-7. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  62. ^ LaMar, Howard Roberts (1977). The Reader's Encyclopedia of the American West. University of Michigan Press. str. 355. ISBN 978-0-690-00008-5. 
  63. ^ Tucker, Spencer C.; Arnold, James; Wiener, Roberta (2011). The Encyclopedia of North American Indian Wars, 1607–1890: A Political, Social, and Military History. ABC-CLIO. str. 394. ISBN 978-1-85109-697-8. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  64. ^ Buckner, Phillip Alfred; Reid, John G. (1994). The Atlantic Region to Confederation: A History. University of Toronto Press. str. 55—56. ISBN 978-0-8020-6977-1. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  65. ^ Nolan, Cathal J. (2008). Wars of the age of Louis XIV, 1650–1715: an encyclopedia of global warfare and civilization. ABC-CLIO. str. 160. ISBN 978-0-313-33046-9. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  66. ^ Allaire, Gratien (2007). „From 'Nouvelle-France' to 'Francophonie canadienne': a historical survey”. International Journal of the Sociology of Language. 2007 (185): 25—52. doi:10.1515/IJSL.2007.024. 
  67. ^ Hicks, Bruce M. (mart 2010). „Use of Non-Traditional Evidence: A Case Study Using Heraldry to Examine Competing Theories for Canada's Confederation”. British Journal of Canadian Studies. 23 (1): 87—117. doi:10.3828/bjcs.2010.5. 
  68. ^ Nellis, Eric (2010). An Empire of Regions: A Brief History of Colonial British America. University of Toronto Press – University of British Columbia. str. 331. ISBN 978-1-4426-0403-2. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  69. ^ a b Buckner, Philip, ur. (2008). Canada and the British Empire. Oxford University Press. str. 37—40, 56—59, 114,124—125. ISBN 978-0-19-927164-1. 
  70. ^ Leahy, Todd; Wilson, Raymond (2009). Native American Movements. Scarecrow Press. str. 49. ISBN 978-0-8108-6892-2. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  71. ^ Newman, Peter C. (2016). Hostages to Fortune: The United Empire Loyalists and the Making of Canada. Touchstone. str. 117. ISBN 978-1-4516-8615-9. Arhivirano iz originala 3. 7. 2017. g. 
  72. ^ McNairn, Jeffrey L. (2000). The capacity to judge. University of Toronto Press. str. 24. ISBN 978-0-8020-4360-3. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  73. ^ Harris, Richard Colebrook; et al. (1987). Historical Atlas of Canada: The land transformed, 1800–1891. University of Toronto Press. str. 21. Arhivirano iz originala 23. 4. 2016. g. 
  74. ^ „The Irish Emigration of 1847 and Its Canadian Consequences”. cchahistory.ca. Arhivirano iz originala 7. 7. 2014. g. 
  75. ^ Read, Colin (1985). Rebellion of 1837 in Upper Canada. MQUP. str. 99. ISBN 978-0-7735-8406-8. Arhivirano iz originala 3. 7. 2017. g. 
  76. ^ Romney, Paul (1989). „From Constitutionalism to Legalism: Trial by Jury, Responsible Government, and the Rule of Law in the Canadian Political Culture”. Law and History Review. University of Illinois Press. 7 (1): 128. JSTOR 743779. doi:10.2307/743779. 
  77. ^ Evenden, Leonard J.; Turbeville, Daniel E. (1992). „The Pacific Coast Borderland and Frontier”. Ur.: Janelle, Donald G. Geographical snapshots of North America. Guilford Press. str. 52. ISBN 978-0-89862-030-6. 
  78. ^ Farr, Niko. „The Alaska Boundary Dispute”. The Canadian Encyclopedia. The Canadian Encyclopedia. Pristupljeno 30. 10. 2017. 
  79. ^ Dijkink, Gertjan; Knippenberg, Hans (2001). The Territorial Factor: Political Geography in a Globalising World. Amsterdam University Press. str. 226. ISBN 978-90-5629-188-4. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  80. ^ Bothwell, Robert (1996). History of Canada Since 1867. Michigan State University Press. str. 31,207–310. ISBN 978-0-87013-399-2. 
  81. ^ Bumsted, JM (1996). The Red River Rebellion. Watson & Dwyer. ISBN 978-0-920486-23-8. 
  82. ^ a b „Building a nation”. Canadian Atlas. Canadian Geographic. Arhivirano iz originala 3. 3. 2006. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  83. ^ „Sir John A. Macdonald”. Library and Archives Canada. 2008. Arhivirano iz originala 14. 6. 2011. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  84. ^ Cook, Terry (2000). „The Canadian West: An Archival Odyssey through the Records of the Department of the Interior”. The Archivist. Library and Archives Canada. Arhivirano iz originala 14. 06. 2011. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  85. ^ Tennyson, Brian Douglas (2014). Canada's Great War, 1914–1918: How Canada Helped Save the British Empire and Became a North American Nation. Scarecrow Press (Cape Breton University). str. 4. ISBN 978-0-8108-8860-9. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  86. ^ a b v g Morton, Desmond (1999). A military history of Canada (4th izd.). McClelland & Stewart. str. 130—158,173,203—233,258. ISBN 978-0-7710-6514-9. 
  87. ^ Granatstein, J. L. (2004). Canada's Army: Waging War and Keeping the Peace. University of Toronto Press. str. 144. ISBN 978-0-8020-8696-9. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  88. ^ McGonigal, Richard Morton (1962). The Conscription Crisis in Quebec – 1917: a Study in Canadian Dualism. Harvard University Press. str. Intro. 
  89. ^ Morton-Milhist: Hail
  90. ^ Bryce, Robert B. (1986). Maturing in Hard Times: Canada's Department of Finance through the Great Depression. McGill-Queen's. str. 41. ISBN 978-0-7735-0555-1. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  91. ^ Mulvale, James P. (2008). „Basic Income and the Canadian Welfare State: Exploring the Realms of Possibility”. Basic Income Studies. 3 (1). doi:10.2202/1932-0183.1084. 
  92. ^ Humphreys, Edward (2013). Great Canadian Battles: Heroism and Courage Through the Years. Arcturus Publishing. str. 151. ISBN 978-1-78404-098-7. Arhivirano iz originala 13. 4. 2016. g. 
  93. ^ a b Goddard, Lance (2005). Canada and the Liberation of the Netherlands, May 1945 (na jeziku: engleski). Dundurn. str. 225—232. ISBN 9781550025477. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  94. ^ Bothwell, Robert (2007). Alliance and illusion: Canada and the world, 1945–1984. UBC Press. str. 11-31. ISBN 978-0-7748-1368-6. 
  95. ^ Buckner, Phillip Alfred (2008). Canada and the British Empire. Oxford University Press. str. 135—138. ISBN 978-0-19-927164-1. Arhivirano iz originala 3. 7. 2017. g. 
  96. ^ Boyer, J. Patrick (1996). Direct Democracy in Canada: The History and Future of Referendums. Dundurn. str. 119. ISBN 978-1-4597-1884-5. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  97. ^ Mackey, Eva (2002). The house of difference: cultural politics and national identity in Canada. University of Toronto Press. str. 57. ISBN 978-0-8020-8481-1. 
  98. ^ Landry, Rodrigue; Forgues, Éric (2007). „Official language minorities in Canada: an introduction”. International Journal of the Sociology of Language. 2007 (185): 1—9. doi:10.1515/IJSL.2007.022. 
  99. ^ Esses, Victoria M.; Gardner, RC (jul 1996). „Multiculturalism in Canada: Context and current status”. Canadian Journal of Behavioural Science. 28 (3): 145—152. doi:10.1037/h0084934. 
  100. ^ Sarrouh, Elissar (2002). „Social Policies in Canada: A Model for Development” (PDF). Social Policy Series, No. 1. United Nations. str. 14—16,22—37. Arhivirano iz originala (PDF) 1. 2. 2010. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  101. ^ „Proclamation of the Constitution Act, 1982”. Canada.ca. Government of Canada. 5. 5. 2014. Arhivirano iz originala 11. 2. 2017. g. Pristupljeno 10. 2. 2017. 
  102. ^ „A statute worth 75 cheers”. The Globe and Mail. Toronto. 17. 3. 2009. Arhivirano iz originala 11. 2. 2017. g. Pristupljeno 10. 2. 2017. 
  103. ^ Couture, Christa (1. 1. 2017). „Canada is celebrating 150 years of… what, exactly?”. Canadian Broadcasting Corporation. Arhivirano iz originala 10. 2. 2017. g. Pristupljeno 10. 2. 2017. „... the Constitution Act itself cleaned up a bit of unfinished business from the Statute of Westminster in 1931, in which Britain granted each of the Dominions full legal autonomy if they chose to accept it. All but one Dominion – that would be us, Canada – chose to accept every resolution. Our leaders couldn't decide on how to amend the Constitution, so that power stayed with Britain until 1982.” 
  104. ^ Trepanier, Peter (2004). „Some Visual Aspects of the Monarchical Tradition” (PDF). Canadian Parliamentary Review. Canadian Parliamentary Review. Arhivirano iz originala (PDF) 04. 03. 2016. g. Pristupljeno 10. 2. 2017. 
  105. ^ a b Bickerton, James; Gagnon, Alain, ur. (2004). Canadian Politics (4th izd.). Broadview Press. str. 250-254,344–347. ISBN 978-1-55111-595-5. 
  106. ^ Légaré, André (2008). „Canada's Experiment with Aboriginal Self-Determination in Nunavut: From Vision to Illusion”. International Journal on Minority and Group Rights. 15 (2–3): 335—367. JSTOR 24674996. doi:10.1163/157181108X332659. 
  107. ^ Roberts, Lance W.; Clifton, Rodney A.; Ferguson, Barry (2005). Recent Social Trends in Canada, 1960–2000. McGill-Queen's Press – MUniversity of Manitoba. str. 415. ISBN 978-0-7735-7314-7. Arhivirano iz originala 3. 7. 2017. g. 
  108. ^ Munroe, HD (2009). „The October Crisis Revisited: Counterterrorism as Strategic Choice, Political Result, and Organizational Practice”. Terrorism and Political Violence. 21 (2): 288—305. doi:10.1080/09546550902765623. 
  109. ^ a b Sorens, J (2004). „Globalization, secessionism, and autonomy”. Electoral Studies. 23 (4): 727—752. doi:10.1016/j.electstud.2003.10.003. 
  110. ^ Leblanc, Daniel (2010). „A brief history of the Bloc Québécois”. The Globe and Mail. Arhivirano iz originala 1. 9. 2010. g. Pristupljeno 25. 11. 2010. 
  111. ^ Betz, Hans-Georg; Immerfall, Stefan (1998). The new politics of the Right: neo-Populist parties and movements in established democracies. St. Martin's Press. str. 173. ISBN 978-0-312-21134-9. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  112. ^ Schmid, Carol L. (2001). The Politics of Language : Conflict, Identity, and Cultural Pluralism in Comparative Perspective: Conflict, Identity, and Cultural Pluralism in Comparative Perspective. Oxford University Press. str. 112. ISBN 978-0-19-803150-5. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  113. ^ „Commission of Inquiry into the Investigation of the Bombing of Air India Flight 182”. Government of Canada. Arhivirano iz originala 22. 6. 2008. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  114. ^ Sourour, Teresa K. (1991). „Report of Coroner's Investigation” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 28. 12. 2016. g. Pristupljeno 8. 3. 2017. 
  115. ^ „The Oka Crisis”. Canadian Broadcasting Corporation. 2000. Arhivirano iz originala (Digital Archives) 21. 8. 2011. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  116. ^ Roach, Kent (2003). September 11: consequences for Canada. McGill-Queen's University Press. str. 15, 59—61,194. ISBN 978-0-7735-2584-9. 
  117. ^ Cohen, Lenard J.; Moens, Alexander (1999). „Learning the lessons of UNPROFOR: Canadian peacekeeping in the former Yugoslavia”. Canadian Foreign Policy Journal. 6 (2): 85—100. doi:10.1080/11926422.1999.9673175. 
  118. ^ „NATO & Kosovo”. www.nato.int (na jeziku: engleski). Pristupljeno 17. 4. 2018. 
  119. ^ Jockel, Joseph T.; Sokolsky, Joel B. (2008). „Canada and the war in Afghanistan: NATO's odd man out steps forward”. Journal of Transatlantic Studies. 6 (1): 100—115. doi:10.1080/14794010801917212. 
  120. ^ Hehir, Aidan; Murray, Robert (2013). Libya, the Responsibility to Protect and the Future of Humanitarian Intervention. Palgrave Macmillan. str. 88. ISBN 978-1-137-27396-3. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  121. ^ Juneau, Thomas (2015). „Canada's Policy to Confront the Islamic State”. Canadian Global Affairs Institute. Arhivirano iz originala 11. 12. 2015. g. Pristupljeno 10. 12. 2015. 
  122. ^ Victoria, Queen (29. 3. 1867). „Constitution Act, 1867: Preamble”. Queen's Printer. Arhivirano iz originala 3. 2. 2010. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  123. ^ Smith, David E. (10. 6. 2010). „The Crown and the Constitution: Sustaining Democracy?” (PDF). The Crown in Canada: Present Realities and Future Options. Queen's University. str. 6. Arhivirano iz originala (PDF) 17. 7. 2010. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  124. ^ a b MacLeod, Kevin S. (2012). A Crown of Maples (PDF) (2nd izd.). Queen's Printer for Canada. str. 16. ISBN 978-0-662-46012-1. Arhivirano iz originala (PDF) 4. 2. 2016. g. Pristupljeno 8. 3. 2017. 
  125. ^ Johnson, David (2018). Battle Royal: Monarchists vs. Republicans and the Crown of Canada. Dundurn. str. 196. ISBN 978-1-4597-4015-0. Arhivirano iz originala 20. 3. 2018. g. 
  126. ^ „The Governor General of Canada: Roles and Responsibilities”. Queen's Printer. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  127. ^ Commonwealth public administration reform 2004. Commonwealth Secretariat. 2004. str. 54—55. ISBN 978-0-11-703249-1. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  128. ^ a b v Forsey, Eugene (2005). How Canadians Govern Themselves (PDF) (6th izd.). Queen's Printer. str. 1, 16,26. ISBN 978-0-662-39689-5. Arhivirano iz originala (PDF) 15. 1. 2011. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  129. ^ a b Marleau, Robert; Montpetit, Camille. „House of Commons Procedure and Practice: Parliamentary Institutions”. Queen's Printer. Arhivirano iz originala 28. 8. 2011. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  130. ^ „'A cabinet that looks like Canada:' Justin Trudeau pledges government built on trust”. Toronto Star. 2015. Arhivirano iz originala 28. 1. 2017. g. 
  131. ^ Johnson, David (2006). Thinking government: public sector management in Canada (2nd izd.). University of Toronto Press. str. 134-135,149. ISBN 978-1-55111-779-9. 
  132. ^ „The Opposition in a Parliamentary System”. Library of Parliament. Arhivirano iz originala 25. 11. 2010. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  133. ^ „About Elections and Ridings”. Arhivirano iz originala 24. 12. 2016. g. Pristupljeno 3. 9. 2016. 
  134. ^ O'Neal, Brian; Bédard, Michel; Spano, Sebastian (11. 4. 2011). „Government and Canada's 41st Parliament: Questions and Answers”. Library of Parliament. Arhivirano iz originala 22. 5. 2011. g. Pristupljeno 2. 6. 2011. 
  135. ^ Griffiths, Ann L.; Nerenberg, Karl (2003). Handbook of Federal Countries. McGill-Queen's Press. str. 116. ISBN 978-0-7735-7047-4. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  136. ^ „CBC News: Election 2015 roundup”. Canadian Broadcasting Corporation. Arhivirano iz originala 22. 10. 2015. g. 
  137. ^ „Difference between Canadian Provinces and Territories”. Intergovernmental Affairs Canada. 2010. Arhivirano iz originala 01. 12. 2015. g. Pristupljeno 23. 11. 2015. 
  138. ^ „Differences from Provincial Governments”. Legislative Assembly of the Northwest Territories. 2008. Arhivirano iz originala 3. 2. 2014. g. Pristupljeno 30. 1. 2014. 
  139. ^ „About”. Statistics Canada. 2014. Arhivirano iz originala 15. 1. 2015. g. Pristupljeno 8. 3. 2017. 
  140. ^ Gilbert, Emily; Helleiner, Eric (2003). Nation-States and Money: The Past, Present and Future of National Currencies. Routledge. str. 39. ISBN 978-1-134-65817-6. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  141. ^ Cuhaj, George S.; Michael, Thomas (2011). Coins of the World: Canada. Krause Publications. str. 4. ISBN 978-1-4402-3129-2. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  142. ^ Dodek, Adam (2016). The Canadian Constitution (na jeziku: engleski). Dundurn. str. 13. ISBN 9781459735057. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  143. ^ Olive, Andrea (2015). The Canadian Environment in Political Context (na jeziku: engleski). University of Toronto Press. str. 41—42. ISBN 9781442608719. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  144. ^ Vishnoo, Bhagwan; Shirur, Rajani R.; Vidya, Bhushan (1997). World Constitutions (na jeziku: engleski). Sterling Publishers Pvt. Ltd. str. 549—550. ISBN 9788120719378. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  145. ^ Canadian constitutional law (na jeziku: engleski) (5 izd.). Emond Publishing. 2016. str. 3—8, 683—687, 699. ISBN 978-1-77255-070-2. Arhivirano iz originala 05. 12. 2018. g. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  146. ^ a b v Patterson, Lisa Lynne (1. 7. 2002). „Aboriginal roundtable to Kelowna Accord : aboriginal policy negotiations, 2004-2005”. publications.gc.ca (na jeziku: engleski) (Public Services and Procurement Canada): 3. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  147. ^ Hurley, Mary C. (8. 9. 1999). „Aboriginal and Treaty Rights (PRB 99-16E)”. publications.gc.ca (na jeziku: engleski). Law and Government Division. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  148. ^ Madison, Gary Brent; Fairfield, Paul; Harris, Ingrid (2000). Is There a Canadian Philosophy?: Reflections on the Canadian Identity (na jeziku: engleski). University of Ottawa Press. str. 128. ISBN 9780776605142. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  149. ^ „Current and Former Chief Justices”. www.scc-csc.ca (na jeziku: engleski). Supreme Court of Canada. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  150. ^ Yates, Richard; Bain, Penny; Yates, Ruth (2000). Introduction to Law in Canada (na jeziku: engleski). Prentice Hall Allyn and Bacon Canada. str. 93. ISBN 9780137928620. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  151. ^ Sworden, Philip James (2006). An Introduction to Canadian Law (na jeziku: engleski). Emond Montgomery Publications. str. 22, 150. ISBN 9781552391457. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  152. ^ „Ontario Provincial Police”. OPP official website. 2009. Arhivirano iz originala 26. 8. 2016. g. Pristupljeno 24. 10. 2012. 
  153. ^ Keeping Canada and Our Communities Safe and Secure (PDF) (na jeziku: engleski). Queen's Printer. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  154. ^ Doern, G. Bruce; Maslove, Allan M.; Prince, Michael J. (2013). Canadian Public Budgeting in the Age of Crises: Shifting Budgetary Domains and Temporal Budgeting (na jeziku: engleski). McGill-Queen's Press – MQUP. str. 1. ISBN 978-0-7735-8853-0. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  155. ^ Clemens, Jason; Veldhuis, Niels (2007). Beyond Equalization: Examining Fiscal Transfers in a Broader Context (na jeziku: engleski). The Fraser Institute. str. 8. ISBN 978-0-88975-215-3. Pristupljeno 4. 12. 2018. 
  156. ^ „Katalog publikaciй::Federalьnaя služba gosudarstvennoй statistiki”. www.gks.ru (na jeziku: ruski). Arhivirano iz originala 06. 08. 2015. g. Pristupljeno 4. 11. 2017. 
  157. ^ „Northwest Territories Official Languages Act, 1988” (PDF).  (as amended 1988, 1991—1992, 2003)
  158. ^ a b Chapnick, Adam (2011). The Middle Power Project: Canada and the Founding of the United Nations (na jeziku: engleski). UBC Press. str. 2—5. ISBN 9780774840491. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  159. ^ Sens, Allen; Stoett, Peter (2013). Global Politics 5e (na jeziku: engleski). Nelson Education. str. 6. ISBN 9780176482497. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  160. ^ Shiraev, Eric (2002). International Public Opinion and the Bosnia Crisis (na jeziku: engleski). Lexington Books. str. 21. ISBN 9780739104804. 
  161. ^ „Millennium Development Goals: A sprint to 2015 and the way forward - Canadian Government Executive”. canadiangovernmentexecutive.ca (na jeziku: engleski). 2. 4. 2014. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  162. ^ Government of Canada. „Partnerships and organizations”. international.gc.ca (na jeziku: engleski). Foreign Affairs Trade and Development Canada. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  163. ^ Clément, Dominique (2016). Human Rights in Canada: A History (na jeziku: engleski). Wilfrid Laurier University Press. str. 98. ISBN 9781771121644. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  164. ^ McKenna, Peter (2012). Canada Looks South: In Search of an Americas Policy (na jeziku: engleski). University of Toronto Press. str. 91. ISBN 9781442611085. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  165. ^ Usa, Ibp (2015). Canada Intelligence, Security Activities and Operations Handbook Volume 1 Intelligence Service Organizations, Regulations, Activities (na jeziku: engleski). Int'l Business Publications. str. 27. ISBN 9780739716151. 
  166. ^ Haglund, David G. (09. 2003). „North American Cooperation in an Era of Homeland Security”. Orbis (na jeziku: engleski). 47 (4): 675—691. doi:10.1016/S0030-4387(03)00072-3. 
  167. ^ „Canada”. U.S. Department of State (na jeziku: engleski). 1. 2. 2018. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  168. ^ Bickerton, James; Gagnon, Alain-G. (2014). Canadian Politics: Sixth Edition (na jeziku: engleski). University of Toronto Press. str. 423. ISBN 9781442607033. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  169. ^ James, Patrick; Michaud, Nelson; O'Reilly, Marc J. (2006). Handbook of Canadian Foreign Policy (na jeziku: engleski). Lexington Books. str. 213—214, 349—362. ISBN 9780739114933. Pristupljeno 5. 12. 2018. 
  170. ^ „About the Army”. Department of National Defence. Arhivirano iz originala 19. 07. 2018. g. Pristupljeno 31. 8. 2010. 
  171. ^ Department of National Defence (19 December 2008). "National Defence and the Canadian Forces > About DND/CF". Queen's Printer for Canada. Pristupljeno 2 January 2009.
  172. ^ „News Release – Canada First Defence Strategy”. Casr.ca. 18. 6. 2008. Pristupljeno 3. 8. 2012. 
  173. ^ Department of National Defence
  174. ^ WTO (17. 4. 2008). „Latest release”. WTO. Pristupljeno 3. 7. 2008. 
  175. ^ a b v Agency, Central Intelligence (16. 5. 2006). „The World Factbook: Canada”. Central Intelligence Agency. Arhivirano iz originala 30. 04. 2019. g. Pristupljeno 6. 5. 2007. 
  176. ^ Canada, Statistics (4. 8. 2006). „Latest release from Labour Force Survey”. Statistics Canada. Pristupljeno 5. 3. 2018. 
  177. ^ Clarke, Tony; Campbell, Bruce; Laxer, Gordon (10. 3. 2006). „US oil addiction could make us sick”. Parkland Institute. Arhivirano iz originala 22. 06. 2007. g. Pristupljeno 18. 5. 2006. 
  178. ^ Encyclopedia, The Canadian (2006). „Agriculture and Food: Export markets”. Historical Foundation of Canada. Pristupljeno 5. 3. 2018. 
  179. ^ Encyclopedia, The Canadian (2006). „Canadian Mining”. Historica Foundation of Canada. Pristupljeno 5. 3. 2018. 
  180. ^ „Black Brant Sounding Rockets”. Magellan Aerospace. 2013. Arhivirano iz originala 07. 09. 2015. g. Pristupljeno 13. 2. 2015. 
  181. ^ „Latest release”. World Trade Organization. 17. 4. 2008. Arhivirano iz originala 5. 6. 2011. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  182. ^ „Index of Globalization 2010”. KOF. Arhivirano iz originala 31. 05. 2012. g. Pristupljeno 22. 5. 2012. 
  183. ^ „TMX Group Equity Financing Statistics – September 2014”. TMX. septembar 2014. Pristupljeno 7. 2. 2015. 
  184. ^ „Transkanadski auto-put, Pristupljeno 8. oktobra 2009.”. Pristupljeno 8. 4. 2013. 
  185. ^ „Spisak aerodroma u Kanadi”. Arhivirano iz originala 05. 01. 2010. g. Pristupljeno 08. 10. 2009. 
  186. ^ a b McMurry, Peter H.; Shepherd, Marjorie F.; Vickery, James S. (2004). Particulate Matter Science for Policy Makers: A NARSTO Assessment. Cambridge University Press. str. 391. ISBN 978-0-521-84287-7. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  187. ^ Press, Jordan (8. 2. 2017). „Toronto, Montreal, Vancouver now home to one-third of Canadians: census”. CTV News. Arhivirano iz originala 8. 2. 2017. g. Pristupljeno 8. 2. 2017. 
  188. ^ „2016 Census: Population and dwelling counts”. Statistics Canada. 8. 2. 2017. Arhivirano iz originala 11. 2. 2017. g. Pristupljeno 8. 2. 2017. 
  189. ^ Campion-Smith, Bruce (8. 2. 2017). „Canada's population grew 1.7M in 5 years, latest census shows”. Toronto Star. Toronto. Arhivirano iz originala 8. 2. 2017. g. Pristupljeno 8. 2. 2017. 
  190. ^ „Energy Efficiency Trends in Canada, 1990 to 2008”. Natural Resources Canada. 2011. Arhivirano iz originala 22. 12. 2015. g. Pristupljeno 13. 12. 2015. 
  191. ^ Edmonston, Barry; Fong, Eric (2011). The Changing Canadian Population. McGill-Queen's Press. str. 181. ISBN 978-0-7735-3793-4. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  192. ^ Zimmerman, Karla (2008). Canada (10th izd.). Lonely Planet. str. 51. ISBN 978-1-74104-571-0. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  193. ^ a b Hollifield, James; Martin, Philip; Orrenius, Pia (2014). Controlling Immigration: A Global Perspective, Third Edition. Stanford University Press. str. 11. ISBN 978-0-8047-8627-0. Arhivirano iz originala 6. 1. 2017. g. 
  194. ^ Beaujot, Roderic P.; Kerr, Donald W. (2007). The Changing Face of Canada: Essential Readings in Population. Canadian Scholars' Press. str. 178. ISBN 978-1-55130-322-2. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  195. ^ Freeman, Gary P.; Hansen, Randall; Leal, David L. (2013). Immigration and Public Opinion in Liberal Democracies. Routledge. str. 8. ISBN 978-1-136-21161-4. Arhivirano iz originala 6. 1. 2017. g. 
  196. ^ Canada, Government of Canada, Statistics. „Permanent and temporary immigration to Canada from 2012 to 2014”. statcan.gc.ca. Arhivirano iz originala 16. 7. 2017. g. 
  197. ^ „Supplementary Information to the 2016 Immigration Levels Plan”. Citizenship and Immigration Canada. Arhivirano iz originala 11. 03. 2016. g. Pristupljeno 8. 3. 2016. 
  198. ^ Grubel, Herbert G. (2009). The Effects of Mass Immigration on Canadian Living Standards and Society. Fraser Institute. str. 5. ISBN 978-0-88975-246-7. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  199. ^ „Government of Canada Tables 2011 Immigration Plan”. Canada News Centre. Arhivirano iz originala 3. 12. 2010. g. Pristupljeno 12. 12. 2010. 
  200. ^ Simmons, Alan (2010). Immigration and Canada: Global and Transnational Perspectives. Canadian Scholars' Press. str. 92. ISBN 978-1-55130-362-8. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  201. ^ Canada, Government of Canada, Statistics. „Population and dwelling counts, for Canada, provinces and territories, 2011 and 2006 censuses”. www12.statcan.ca. Arhivirano iz originala 6. 10. 2014. g. 
  202. ^ a b OECD (2014). OECD Environmental Performance Reviews OECD Environmental Performance Reviews: Canada 2004. OECD Publishing. str. 142. ISBN 978-92-64-10778-6. Arhivirano iz originala 3. 9. 2016. g. 
  203. ^ Custred, Glynn (2008). „Security Threats on America's Borders”. Ur.: Moens, Alexander. Immigration policy and the terrorist threat in Canada and the United States. Fraser Institute. str. 96. ISBN 978-0-88975-235-1. Arhivirano iz originala 12. 4. 2016. g. 
  204. ^ „Urban-rural population as a proportion of total population, Canada, provinces, territories and health regions”. Statistics Canada. 2001. Arhivirano iz originala 10. 6. 2011. g. Pristupljeno 23. 5. 2011. 
  205. ^ Martel, Laurent; Malenfant, Éric Caron (22. 9. 2009). „2006 Census: Portrait of the Canadian Population in 2006, by Age and Sex”. Statistics Canada. Arhivirano iz originala 20. 9. 2017. g. Pristupljeno 18. 10. 2009. 
  206. ^ „Canadian population creeps up in average age”. Canadian Broadcasting Corporation. 28. 9. 2011. Arhivirano iz originala 10. 5. 2012. g. Pristupljeno 11. 4. 2012. 
  207. ^ „2013 Human Development Index and its components – Statistics” (PDF). UNDP. 2013. Arhivirano (PDF) iz originala 19. 3. 2013. g. Pristupljeno 15. 3. 2013. 
  208. ^ a b Luxton, Meg (2011). „Changing Families, New Understandings” (PDF). Vanier institute (York University). str. 6(PDF p 12). Arhivirano iz originala (PDF) 04. 02. 2016. g. Pristupljeno 2. 2. 2016. 
  209. ^ „Immigration and Ethnocultural Diversity Highlight Tables”. statcan.gc.ca. Arhivirano iz originala 27. 10. 2017. g. 
  210. ^ „Aboriginal Identity (8), Sex (3) and Age Groups (12) for the Population of Canada, Provinces, Territories, Census Metropolitan Areas and Census Agglomerations, 2006 Census – 20% Sample Data”. 2006 Census: Topic-based tabulations. Statistics Canada. 12. 6. 2008. Arhivirano iz originala 18. 10. 2011. g. Pristupljeno 18. 9. 2009. 
  211. ^ a b „Census Profile, 2016 Census”. Statistics Canada. 8. 2. 2017. Arhivirano iz originala 15. 10. 2017. g. Pristupljeno 16. 2. 2018. 
  212. ^ Pendakur, Krishna. „Visible Minorities and Aboriginal Peoples in Vancouver's Labour Market”. Simon Fraser University. Arhivirano iz originala 16. 5. 2011. g. Pristupljeno 30. 6. 2014. 
  213. ^ „Classification of visible minority”. Statistics Canada. Government of Canada. 25. 7. 2008. Arhivirano iz originala 14. 7. 2011. g. Pristupljeno 18. 9. 2009. 
  214. ^ Canada, Statistics (25. 1. 2005). „Population by religion, by provinces, and territories”. Statistics Canada. Arhivirano iz originala 9. 2. 2006. g. Pristupljeno 14. 5. 2006. 
  215. ^ CIA Factbook, 2009
  216. ^ a b v Canada, Statistics (27. 1. 2005). „Population by mother tongue, by province and territory”. Statistics Canada. Arhivirano iz originala 11. 4. 2006. g. Pristupljeno 14. 5. 2006. 
  217. ^ www12.statcan.gc.ca, "2011 Census of Canada: Topic-based tabulations", preuzeto 30. aprila 2016.
  218. ^ a b Heritage, Canadian (2002). Symbols of Canada. Ottawa, ON: Canadian Government Publishing. ISBN 978-0-660-18615-3. 
  219. ^ a b Council of Ministers of Canada. „General Overview of Education in Canada”. Education@Canada. Arhivirano iz originala 25. 10. 2007. g. Pristupljeno 22. 5. 2006. 
  220. ^ „National Sports of Canada Act (1994)”. Consolidated Statutes and Regulations. Department of Justice. Arhivirano iz originala 20. 5. 2011. g. Pristupljeno 20. 7. 2006. 
  221. ^ a b Conference Board of Canada (2004). „Survey: Most Popular Sports, by Type of Participation, Adult Population”. Strengthening Canada: The Socio-economic Benefits of Sport Participation in Canada—Report August 2005. Sport Canada. Arhivirano iz originala 15. 01. 2011. g. Pristupljeno 1. 7. 2006. 

Literatura[uredi | uredi izvor]

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Канада&oldid=27799827”