Liberija

Uredi veze
S Vikipedije, slobodne enciklopedije
Republika Liberija
Republic of Liberia  (engleski)
Krilatica: Љубав према слободи довела нас је овде
(engl. The love of liberty brought us here)
Himna: Сви хеј, Либерија, хеј!
(engl. All Hail, Liberia, Hail!)
Položaj Liberije
Glavni gradMonrovija
Službeni jezikengleski[1]
Vladavina
 — PredsednikDžozef Boakai
 — PotpredsednikDžeremija Kung
 — Predsednik Predstavničkog domaDžonatan K. Kofa
 — Predsednik Ustavnog sudaSie-A-Njene Ju
Istorija
NezavisnostOd SAD
26. jula 1847.
Geografija
Površina‍
 — ukupno111.369 km2 (101)
 — voda (%)13,514
Stanovništvo‍
 — 2013.[2][3]4.503.000 (127)
 — gustina40,43 st./km2
Ekonomija
ValutaLiberijski dolar
 — stoti deo valute‍100 центи‍
Ostale informacije
Vremenska zonaUTC 0
Internet domen‍.lr‍
Pozivni broj+231

Liberija (engl. Liberia), zvanično Republika Liberija (engl. Republic of Liberia), je država u zapadnoj Africi na obali Atlantskog okeana.[4] Graniči na severozapadu sa Sijera Leoneom, na severoistoku sa Gvinejom i na istoku sa Obalom Slonovače. Dve trećine granice sa Obalom Slonovače čini reka Kavala. Zauzima područje od 111.369 km² i ima oko 4,9 miliona stanovnika.[5] Engleski je zvaničan jezik, a u ovoj zemlji se govori preko 30 jezika. Klima je tropska. Značajna količina kiše padne tokom kišne sezone koja traje od maja do oktobra.

Liberiju je početkom 19. veka osnovalo Američko društvo za kolonizaciju s ciljem preseljenja oslobođenih crnih robova iz SAD nazad na afrički kontinent.[6] Godine 1847, postala je nezavisna, a tokom devetnaestog veka u nju je preseljeno oko 13.000 bivših robova.[7] Doseljenici su ostali odvojeni od većinskog domaćeg stanovništva, zadržavši vlast i privilegovan položaj u zemlji.[8] Njihova vladavina okončana je 1980. državnim udarom kojim je započelo razdoblje nestabilnosti u političkom životu zbog sukoba većih etničkih grupa za dominaciju. Udar je predvodio Samuel Doe. Posle kraja hladnog rata 1989. Liberija je potonula u građanski rat nekoliko pobunjeničkih grupa koji je s prekidom od 1997. do 1999. trajao sve do 2003.

Privreda se još uveliko oporavlja od šteta nanete u građanskom ratu, a posebno usled razaranja osnovne infrastrukture.[9] Glavni izvozni proizvodi bili su guma, drvo i željezna ruda. BDP za 2004. procenjen je na 900 USD po stanovniku, mereno po PPP-u.

Istorija[uredi | uredi izvor]

Žitna obala je bila naseljena autohtonim narodima Afrike u 12. veku. Mende narod se proširio na zapad iz Sudana, prisiljavajući mnoge manje etničke grupe da se presele prema jugu ka Atlantskom okeanu. Dej, Basa, Kru, Gola, i Ksi su bili među najranijim dokumentovanim narodima u ovoj oblasti.[10]

Priliv ovih grupa je bio potpomognut slabljenjem carstva Mali u 1375. godini i carstva Songaj u 1591. Kad su unutrašnji regioni bili pogođeni dezertifikacijom, stanovništvo se preselilo u vlažnije obalske regione. Ovi novi stanovnici su doneli sa sobom veštine poput predenja pamuka, tkanja tekstila, topljenja gvožđa, kultivacije pirinča i sirka, i društvene i političke institucije iz carstava Mali i Songaj.[10] Ubrzo nakon toga narod Mane je pokorio ovaj region, Vaj narod iz bivšeg Mali carstva je imigrirao u region Grand Kejp Maunt. Narod Kru se suprotstavio prilivu Vaj naroda, formirajući savez sa Manima da bi zaustavili dalji priliv Vaj populacije.[11]

Između 1461. godine i kasnog 17. veka, portugalski, holandski i britanski trgovci su imali kontakte i trgovačke postaje u ovom regionu. Portugalci su imenovali ovu oblast Kosta de Pimeta, ali je ona kasnije postala poznata kao Žitna obala, usled izobilja malegatnog žita. Evropski trgovci su trgovali sa lokalnim stanovništvom.

U Sjedinjenim Državama je postojao pokret za naseljavanje slobodnih crnaca i odbeglih robova koji su se suočavali sa rasnom diskriminacijom u vidu političke obespravljenosti i poricanje građanskih, verskih i društvenih privilegija.[12] Većina belaca, a kasnije i mali grupa crnih nacionalista, smatrali su da će crnci imati veće šanse za slobodu u Africi, nego u SAD.[6] Liberiju je početkom 19. veka osnovalo Američko društvo za kolonizaciju sa ciljem preseljenja oslobođenih crnih robova iz SAD nazad na afrički kontinent.[13]

Godine 1847, postala je nezavisna, a tokom devetnaestog veka u nju je preseljeno oko 13.000 bivših robova. Doseljenici su ostali odvojeni od većinskog domaćeg stanovništva, zadržavši vlast i privilegovan položaj u zemlji. Njihova vladavina okončana je 1980. državnim udarom kojim je započelo razdoblje nestabilnosti u političkom životu zbog sukoba većih etničkih grupa za dominaciju. Nakon kraja Hladnog rata 1989. Liberija je potonula u građanski rat nekoliko pobunjeničkih grupa koji je sa prekidom od 1997. do 1999. trajao sve do 2003.

Crnci povratnici iz SAD, koji su državu stvorili, po ugledu na Ustav SAD od 1787. doneli su svoj Ustav 1847. koji je još uvek na snazi. Interesantno je napomenuti da prema ovom ustavu belci ne mogu biti državljani republike niti imati pravo glasa.

Na izborima u oktobru 2017, bivši fudbaler i dobitnik zlatne lopte 1995 — Džordž Vea, izabran je za predsednika.[14]

Geografija[uredi | uredi izvor]

Položaj[uredi | uredi izvor]

Države sa kojima se Liberija graniči su: Gvineja, Sijera Leone i Obala Slonovače. Površina države iznosi 111.369 km².

Geologija i reljef[uredi | uredi izvor]

Fizička mapa Liberije

Vode[uredi | uredi izvor]

Flora i fauna[uredi | uredi izvor]

Klima[uredi | uredi izvor]

Stanovništvo[uredi | uredi izvor]

Religija[uredi | uredi izvor]

Procenjuje se da je 40% stanovništva Liberije hrišćanske veroispovesti ili hrišćanstva u kombinaciji sa elementima tradicionalnih verskih uverenja. Oko 40% stanovništva je isključivo tradicionalnog autohtonog verskog uverenja. Islamske veroispovesti je oko 20% stanovništva.[15]

Administrativna podela[uredi | uredi izvor]

Privreda[uredi | uredi izvor]

Privreda se tek treba oporaviti od šteta koje su joj nanesene u građanskom ratu, posebno razaranjem osnovne infrastrukture. Glavni izvozni proizvodi bili su guma, drvo i železna ruda. BDP za 2004. procenjen je na 900 dolara po stanovniku, mereno po PPP-u.

Reference[uredi | uredi izvor]

  1. ^ Lewis, M. Paul; Simons, Gary F.; Fennig, Charles D., ur. (2015). „Liberia”. Ethnologue (18th izd.). Dallas, Texas: SIL International. 
  2. ^ „Liberia”. The World Bank country page for Liberia. The World Bank. 2015. Pristupljeno 4. 9. 2014. 
  3. ^ The Department of Economic and Social Affairs of the United Nations. pp. 51–55. Pristupljeno 11 August 2013. [1] Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. jul 2014)
  4. ^ „United Nations Statistics Division - Standard Country and Area Codes Classifications”. Arhivirano iz originala 13. 07. 2011. g. Pristupljeno 10. 04. 2014. 
  5. ^ „Liberia Population (2019) - Worldometers”. www.worldometers.info (na jeziku: engleski). Pristupljeno 29. 4. 2019. 
  6. ^ a b "Background on conflict in Liberia" Arhivirano 2007-02-14 na sajtu Wayback Machine, Friends Committee on National Legislation, July 30, 2003
  7. ^ "July 26, 1847 Liberian independence proclaimed", This Day In History, History website.
  8. ^ U.S. State Department. „Liberia”. 
  9. ^ „Praise for the woman who put Liberia back on its feet”. The Economist. 5. 10. 2017. 
  10. ^ a b Dunn-Marcos, Robin; Kollehlon, Konia T.; Ngovo, Bernard; Russ, Emily (april 2005). Ranar, Donald A., ur. „Liberians: An Introduction to their History and Culture” (PDF). Culture Profile. Center for Applied Linguistics (19): 5—6. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 6. 2008. g. Pristupljeno 23. 7. 2011. 
  11. ^ Mongrue, Jesse N. M. Ed (2011). Liberia-America's Footprint in Africa: Making the Cultural, Social, and Political Connections. iUniverse. str. 24. ISBN 978-1-4620-2164-2. 
  12. ^ Brotz, Howard, ur. (1996). African American Social & Political Thought 1850–1920. New Brunswick: Transaction Publishers. str. 38—39. 
  13. ^ Sale 1997, str. 264
  14. ^ „I TO SE DEŠAVA: Nekadašnji fudbaler Milana predsednik države”. novosti.rs. 12. 10. 2017. Pristupljeno 12. 10. 2017. 
  15. ^ Liberia Arhivirano na sajtu Wayback Machine (10. јун 2009), U.S. State Department

Литература[uredi | uredi izvor]

  • Cooper, Helene, House at Sugar Beach: In Search of a Lost African Childhood (Simon & Schuster. 2008. ISBN 978-0-7432-6624-6.)
  • Gilbert, Erik; Reynolds, Jonathan T (oktobar 2003). Africa in World History, From Prehistory to the Present (Paperback izd.). Prentice Hall. ISBN 978-0-13-092907-5. 
  • Greene, Barbara (5. 3. 1991). Too Late to Turn Back. Penguin. ISBN 978-0-14-009594-4. 
  • Greene, Graham (1936). Journey Without Maps. Vintage. ISBN 978-0-09-928223-5. 
  • Hetherington, Tim (2009). Long Story Bit By Bit: Liberia Retold. New York: Umbrage. ISBN 978-1-884167-73-7. 
  • Huffman, Alan (2004). Mississippi in Africa: The Saga of the Slaves of Prospect Hill Plantation and Their Legacy in Liberia Today. Gotham Books. ISBN 978-1-59240-044-7. 
  • Kraaij, Fred; van der (2015). Liberia : From the Love of Liberty to Paradise Lost. African Studies Centre, Leiden. ISBN 978-90-54481447. 
  • Lang, Victoria, To Liberia: Destiny's Timing (Publish America. . Baltimore. 2004. ISBN 978-1-4137-1829-4. ). A fast-paced gripping novel of the journey of a young Black couple fleeing America to settle in the African motherland of Liberia.
  • Maksik, Alexander, A Marker to Measure Drift (John Murray Paperback 2014. 2013. ISBN 978-1-84854-807-7.). A beautifully written, powerful & moving novel about a young woman's experience of and escape from the Liberian civil war.
  • Merriam Webster's Geographical Dictionary: 3rd Edition (Paperback izd.). Merriam Webster Inc., Springfield. 1997. ISBN 978-0-87779-546-9. 
  • Mwakikagile, Godfrey, Military Coups in West Africa Since The Sixties, Chapter Eight: Liberia: 'The Love of Liberty Brought Us Here,' pp. 85–110, Nova Science Publishers, Inc., Huntington, New York, 2001; Godfrey Mwakikagile, The Modern African State: Quest for Transformation, Chapter One: The Collapse of A Modern African State: Death and Rebirth of Liberia, pp. 1–18, Nova Science Publishers, Inc., 2001.
  • Pham, John-Peter (4. 4. 2001). Liberia: Portrait of a Failed State. Reed Press. ISBN 978-1-59429-012-1. 
  • Sankawulo, Wilton, Great Tales of Liberia. Dr. Sankawulo is the compiler of these tales from Liberia and about Liberian culture. Editura Universitatii "Lucian Blaga", Sibiu, Romania. 2004. ISBN 9789736518386..
  • Sankawulo, Wilton (februar 2005). Sundown at Dawn: A Liberian Odyssey. Recommended by the Cultural Resource Center, Center for Applied Linguistics for its content concerning Liberian culture. ISBN 978-0-9763565-0-9. 
  • Shaw, Elma, Redemption Road: The Quest for Peace and Justice in Liberia (a novel), with a Foreword by President Ellen Johnson Sirleaf . . Cotton Tree Press. 2008. ISBN 978-0-9800774-0-7. 
  • Williams, Gabriel I. H. (6. 7. 2006). Liberia: The Heart of Darkness. Trafford Publishing. ISBN 978-1-55369-294-2. 

Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Либерија&oldid=27736047”