Lugoška i karansebeška banovina
| Lugoška i karansebeška banovina Lugoška i karansebeška banovina Karánsebesi-Lugosi bánság Banatul de Lugoj-Caransebeș | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 16. vek—17. vek | |||||||||
 Lugoška i karansebeška banovina | |||||||||
| Regija | Srednja Evropa | ||||||||
| Zemlja |  Kneževina Transilvanija | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša pokrajina | ||||||||
| Vladavina | |||||||||
| • Oblik | banovina | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | 16. vek | ||||||||
• Ukinuto | 17. vek | ||||||||
| |||||||||
Lugoška i karansebeška banovina (rum. Banatul de Lugoj-Caransebeș, mađ. Karánsebesi-Lugosi bánság) je bila banovina (lat. banatus) koja se prvobitno nalazila u sastavu Kraljevine Ugarske, a potom je prešla pod nadležnost Kneževine Transilvanije. Postojala je u razdoblju od 1536. do 1658. godine, a obuhvatala je razna područja u istočnom delu Banata. Banovina je dobila ime po svojim centralnim gradovima, Lugošu i Karansebešu. Pored ostalih mesta, u sastavu ove banovine neko vreme se nalazio i Vršac. Područje ove banovine danas najvećim delom pripada Rumuniji, a manjim i Srbiji.[1][2][3][4][5]
Istorija[uredi | uredi izvor]
| Ovaj članak je deo serije o istoriji Rumunije, Srbije i Vojvodine | ||||||||||||
|
||||||||||||
|
||||||||||||
Lugoško-karansebeška banovina je nastala nakon propasti stare Severinske banovine, koja je rasformirana nedugo po osmaskom osvajanju gradova Oršave (1522) i Severina (1524). Teritorija stare banovine je tada podeljena, tako da njeni delovi na krajnjem jugoistoku ulaze u sastav Kneževine Vlaške, dok prostor oko Severina i Oršave ostaje pod osmanskom vlašću, a na severozapadnim područjima od Karansebeša prema Lugošu nastaje nova Lugoško-karansebeška banovina (1536), koja ostaje pod ugarskom, odnosno transilvanskom vlašću. Ostatak današnjeg Banata (zapadni i centralni delovi) nedugo potom dolazi pod direktnu osmansku upravu i postaje deo novouspostavljenog Temišvarskog pašaluka (1552). Banovina je opstala sve do osmanskog osvajanja 1658. godine. Na prostoru dodtadašnje banovine formiran je poseban Lugoško-karasebeški sandžak u sastavu Temišvarski pašaluka.
Teritorija[uredi | uredi izvor]
Lugoška i karansebeška banovina je obuhvatala područje u kojem su se nalazili sledeći gradovi:
Srbi u Lugoško-karansebeškoj banovini[uredi | uredi izvor]
Značajan deo stanovništva na području Lugoško-karansebeške banovine činili su Srbi, koji su se na te prostore počeli doseljavati tokom 15. veka. Već tokom prve polovine 16. veka, širi prostor u zahvatu Dunava, Tise i Moriša bio je pretežno srpski, usled čega su osmanske vlasti, čak i pre konačnog osvajanja (1551-1552), čitavo to područje označavale kao Srpski vilajet (tur. Sırf Vilâyeti). U periodu od 1541. do 1551. godine, na tim prostorima je uspostavljen ugarsko-osmanski kondominijum, kojim je upravljao nosilac sultanovog berata i lugoško-karansebeški ban Petar Petrović, ugarski plemić srpske narodoosti i jedan od staratelja maloletnog ugarskog kralja Jovana II. U vreme turskog osvajanja i stvaranja Temišvarskog pašaluka (1551-1552), lokalni srpski prvaci su imali značajnu ulogu i na području susedne Lugoško-karansebeške banovine, koja je ostala izvan neposredne osmanske vlasti, a jedan od tadašnjih lugoško-severninskih banova bio je i srpski vojvoda Nikola Crepović (1559).[6][7][8][9][10]
Pravoslavni Srbi su na tim prostorima imali i svoje eparhije: Vršačku i Temišvarsku, koje su bile u sastavu obnovljene Srpske patrijaršije.[11]
Banovi[uredi | uredi izvor]
Banovi Lugoške i karansebeške banovine bili su:
- Mihajlo od Šomlje (1536),
- Petar Petrović (1544–1549) i (1554-1557)
- Joan Glešan (1552),
- Nikola Crepović (1559)[12]
- Grigore Betlen od Iktara (1563),
- Gabrijel Betlen od Iktara (1564),
- Štefan Trompa (1575–1577),
- Georgije Palatić (1588) i (1592-1594)
- Paul Keresteši (1605–1606) i (1610–1613).
Reference[uredi | uredi izvor]
- ^ Ivić 1929.
- ^ Bulboacă 2011, str. 88-97.
- ^ Magina 2013, str. 295-306.
- ^ Magina 2016, str. 141-164.
- ^ Țiăgu 2016, str. 351-368.
- ^ Popović 1955.
- ^ Krešić 2012, str. 129-143.
- ^ Lemajić 2013, str. 7-27.
- ^ Krstić 2022, str. 49-60.
- ^ Krstić 2022, str. 95-111.
- ^ Tričković 1980, str. 61-164.
- ^ Magina 2023, str. 311-341.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Bulboacă, Sorin (2011). „The Institution of Banat in the Banat of Lugoj and Caransebes in the XVIth-XVIIth Centuries” (PDF). Society and politics: Societate și politica. 51: 88—97.
- Ivić, Aleksa (1929). Istorija Srba u Vojvodini. Novi Sad: Matica srpska.
- Krešić, Ognjen (2012). „Petrovićev sandžak” (PDF). Istorijski časopis. 61: 129—143.
- Krstić, Aleksandar R. (2022). „Srbi u Banatu tokom 15. i 16. veka: Istoriografski rezultati i mogućnosti za buduća istraživanja” (PDF). Attendite: Glasnik Istorijskog arhiva u Kikindi. 18: 49—60.
- Krstić, Aleksandar R. (2022). „The Emergence of “Sırf Vilâyeti”: Serbian Migrations to the Territory of Banat by the Mid-16th Century and Their Results” (PDF). Migrations in the Slavic Cultural Space. From the Middle Ages to the Present Day. Łódź: Łódź University Press. str. 95—111.
- Lemajić, Nenad (2013). „Srpsko stanovništvo Banata i Pomorišja u XV i XVI veku” (PDF). Srednjovekovna naselja na tlu Vojvodine: Istorijski događaji i procesi. Sremska Mitrovica: Istorijski arhiv Srem. str. 7—27.
- Magina, Adrian (2013). „At the Border of Transylvania: the County of Severin/the District of Caransebeș in the 16th-17th Centuries” (PDF). Transylvanian Review: Supplement. 22 (4): 295—306.
- Magina, Adrian (2016). „Border and Periphery: The Southern Frontier of the Medieval Kingdom of Hungary between Belgrade and Severin (14th-16th Centuries)” (PDF). Initial: A Review of Medieval Studies. 4: 141—164.
- Magina, Adrian (2023). „Nikola Crepović: A Serbian Nobleman and his Family in 16th-Century Transylvania” (PDF). The Historical Review. 72: 311—341.
- Popović, Dušan J. (1955). Srbi u Banatu do kraja osamnaestog veka: Istorija naselja i stanovništva. Beograd: Naučna knjiga.
- Samardžić, Radovan (1993). „Srbi u ratovima Turske do 1683”. Istorija srpskog naroda. 3 (1). Beograd: Srpska književna zadruga. str. 115—424.
- Țiăgu, Dragoș-Lucian (2016). „Between ephemeralty and Fiction. Addenda to the history of the Bans of Caransebes and Lugoj” (PDF). Banatica. 26 (2): 351—368.
- Tričković, Radmila (1980). „Srpska crkva sredinom XVII veka”. Glas SANU. 320 (2): 61—164.
