Manastir Liplje
| Manastir Liplje | |
|---|---|
 | |
| Osnovni podaci | |
| Jurisdikcija | Eparhija banjalučka SPC |
| Osnivanje | 13. vijek |
| Osnivač | Stefan Dragutin |
| Upravnik | iguman Teofan Škobo |
| Lokacija | |
| Mesto | Gornje Liplje |
| Država |  Bosna i Hercegovina,  Republika Srpska |
| Koordinate | 44° 37′ 31″ N 17° 34′ 13″ E / 44.62528° S; 17.57028° I |
  Manastir Liplje Manastir Liplje na karti Bosne i Hercegovine | |
Liplje je pravoslavni hrišćanski manastir koji se nalazi u selu Gornje Liplje između Kotor Varoša i Teslića, u Republici Srpskoj, BiH. Pripada Eparhiji banjalučkoj Srpske pravoslavne crkve.
Položaj[uredi | uredi izvor]
Manastir se nalazi u selu Liplje, kod ušća potoka Mliječnica u rijeku Bistricu, pod Osojem. Zato se tokom postojanja naziva ponekad i „Osovički” ili „Osovica”.[1] Do Liplja se dolazi odvajanjem sa oblasnog puta Doboj-Banja Luka, na prostore opštine Teslić, oko 25 kilometara zapadno od Teslića na mjestu pod nazivom Klupe. Iz pravca Banjaluke, odvajanje se vrši u mjestu Vrbanjci na prostoru opštine Kotor Varoš, koji vodi kroz šumu, te je stoga manje prohodan.
Prošlost[uredi | uredi izvor]
Prema narodnom predanju, manastir je zadužbina Svetog Save. To je bio osnovni razlog zašto je na kamenu postavljenom na zapadnom portalu pri obnovi vršenoj 1867—1879. godine navedeno da je manastir osnovan 1219. godine. Naselje Liplje se pominje 1273. godine, ali izričito manastir pominje se tek krajem 15. vijeka u Kruševskom pomeniku. Sačuvan je međutim stari manastirski pečat od bronze na kojem je ugravirana godina 1330, koji demantuje da tu nije bio manastir. Pečat je međutim pripadao manastiru Osovici, čija je hramovna slava bila „Blagovještenje”.[1] Danas je jasno, prema tvrdnji Justina Ćelijskog, manastir je zadužbina kralja Dragutina sa kraja trinaestog (13.) vijeka, iako je vjerovatno i on sagrađen na podlogama neke starije crkve.[2] U povijesnim zapisima se pominje pod dva imena: Liplje i Osovica, a veoma često u istim izvorima pod oba naziva. Godine 1883. se kaže da u stvari postoje dva Liplja, oba sa hramovnim razvalinama.[3] Zaista su postojala dva manastira (koji su vjerovatno i slavili različite slave) ili sa nekim drugim položajem, jer postoje pisani dokazi. U jednom dopisu iz 1612. godine pominju se osovički nastojatelj jeromonah „kir Hristifor” i starac lipljanski "kir Gerasim. Manastir taj bio je posvećen Sv. Nikoli, a tadašnji dabrobosanski mitropolit bio je Teodor.
Manastir je prvobitno bio posvećen Sv. Nikoli, ali je poslije obnove u 19.vijeku posvećen Blogovijestima Presvete Bogorodice. Spada u red većih i viših srednjovjekovnih obrednih građevina (oko 20 m).
U manastiru je dugo, možda već od samog osnivanja, radila prepisivačka radionica. Sudeći prema podacima iz raznih izvora, do početka 17. vijeka manastir je bio u punom procvatu. Početkom 17. vijeka, odnosno 1615. godine, doživljava nesreću: u velikoj poplavi je oštećen manastir i njegova imovina, a nekoliko stanovnika manastira je poginulo. Lipljanski Prepisivač „nemoćni i ludi” Danilo kaže:
Godine 1723… nadođe poplava i obuze portu, razori crkve i konake, ne ostade kamen na kamenu i utopi se deset monaha i četiri đaka, od vode izbjegoše samo trojica…
Manastir je potom obnovljen, ali na novom mjestu, nekoliko stotina metara niže, na malom uzvišenju.[1] Naredna nesreća se desila 1696. godine, kada je manastir opljačkan i spaljen od strane Turaka, koji su „prokleta i bezbožna agarenska čeda”. Podatak je ostavio „grješni skitač” Stefan Ravaničanin u jednoj srbulji manastira Stuplje. Tada manastir ostaje napušten preko 200 godina. Ali opet, to mjesto je i dalje bilo sveto i posećeno, i tu se narod okupljao sa sveštenstvom. Godine 1746. osvetio je mitropolit Gavrilo, malo Jevanđelje i antimis za Liplje.[4] Obnovu tek u drugoj polovini 19. vijeka pokrenuo sveštenik Kosta Dušanić. Radovi na novoj obnovi su završeni 1879. godine. Dozvola — ferman od sultana za tu obnovu dobijena je 1858. godine, ali je obnova tek počela 1867. godine, jer su mjesni Turci namjerno odugovlačili. Mada je sultan Abdul Medžid han u fermanu izričito naredio svojim činovnicima da ne prave smetnje gradnji i da ne traže mito od naroda. Radovi su koštali, kako neki izvori navode 1700 dukata, a radovima su rukovodili sveeštenici: pop Kosta Dušanić (iz Pribinića), pop Risto Jungić — Pulija (iz Šnjegotine), pop Stojan Stanković — Špica (iz Čečave), kao i „težak iz Lipnja” Ilija Vuković. Po drugom izvoru, trošak gradnje je premašivao 2500 dukata, a nad desetogodišnjom radnjom bdio je „majstor-baša” Joso Maksimović[1] iz Banjaluke. Ikonostas za koji se kaže da je neznatne umjetničke vrijednosti, oslikao je drugi Banjalučanin, Lazar Jovanović. Godine 1922. uz fasadu je dozidan i zvonik, koji je kasnije uklonjen. Od tada je manastir imao ulogu parohijske crkve, sve do 1965. godine, kada ponovo počinje da djeluje kao manastir.[5]
Godine 1984. izvršeno je još jedno veće obnavljanje manastira. Tom prilikom je u unutrašnjosti manastira postavljena ploča sa sljedećim tekstom:
U slavu božju obnovljen je ovaj sveti manastir 1984. godine blagoslovom episkopa banjalučkog Jefrema, trudom jeromonaha Save i vjernika parohije lipljanske. Osvećenje su izvršili 5. avgusta 1984. godine episkop dalmatinski Nikolaj, episkop zvorničko-tuzlanski Vasilije, i episkop banjalučki Jefrem, uz sasluženje više sveštenika i prisustvo oko deset hiljada vjernika. Kum obnovljenog manastira je Svetislav Gavrić iz Liplja, sa domaćicom Nevenkom i sinom Nedeljkom.
Manastirski konak je 9. avgusta 1998. godine osvetio patrijarh srpski Pavle.[6]
Danas, bratstvo manastira čine tri monaha i jedna monahinja.
U manastiru je 1967. godine zamonašen i današnji episkop banjalučki Jefrem, a 2002. i episkop remezijanski Stefan [ Šarić] , gdje je i jedno vrijeme vršio mjesto namjesnika manastira.
Graditeljstvo[uredi | uredi izvor]
Manastir Liplje ima izražene dijelove raške škole gradnje koju odlikuju, jednobrodna osnova sa pravougaonim bočnim pjevnicama, kao i jednom unutrašnjom i spoljnom svetilišnom apsidom i paravougaonom pripratom. Primjetna je i kupola sa osmostranim tamburama, visoko postavljena, na visoko ukrašeno četvrtasto postolje. Kupola je postavljena na četiri noseća stuba, sa sistemom poluoblačastih lukova i svodova ne velikog raspona, ali izrazite visine koju podupiru kube.
Kada je u pitanju spoljašnjost manastira, zidovi su rađeni lomljenim kamenom, koji je u obnovama kasnije malterisan, što je bilo primjetno tokom posljednje obnove ove građevine. Pod je sačinjen od obrađenih kamenih ploča, što je vjerovatno rezultat naknadnog rada. Kao i gradnja, ukrasni dijelovi su vezani za raško predanje kao što su stepenasta profilacija oko lučno završenih prozora, plitke slijepe arkade na vijencima apside i slični dijelovi. Takođe, manastir je bio i freskopisan. Međutim, poslije austro-turskog rata 1690. godine, prilikom povlačenja Turci su skinuli olovni krov sa manastira i odnijeli. Narednih 180. godina manastir je bio bez krova te je freskopis zbog svih nepogoda uništen.
Vrijednosti bogomolje[uredi | uredi izvor]
Iako je manastir Liplje bio poznat po svom prepisivačkom radu, danas posjeduje samo manju zbirku starih knjiga. Danas je sačuvano vrlo malo primjerka tih rukopisa, a to su komadići „kanona Bogorodici” i „oktoih petoglasnik” sa dodatkom stihira i kanona. Od knjigopečaćenih knjiga tu su „Trebnik”, knjigopečaćen u mileševskoj knjigopečatnici 1546. godine, „Služebnik” u izdanju Božidara Vukovića iz 1519. godine i „Psaltir” od itog izdvača iz 1519. ili 1520. godine. Postoji još jedan pjesnevac u izdanju sina Božidara Vukovića, Vićenca, iz 1546. godine, kao i vlaška knjigopečaćena knjiga „Koresijev zbornik” iz 1579. godine.
Pošto manastir Liplje dijeli istu sudbinu sa manastirom Stuplje, to znači da je u toku ratnih dešavanja uništavan i napušten, pa su većina monaha prešli u manastor Orahovicu, i tom prilikom prenijeli spise, koji su čuvani u istom manastiru do 1991. godine. Dokaz za to jeste i rukopis u pjesnevcu (nedovršenom) sa sljedećim sadržajem: „Ovaj Psaltir je iz manastira Liplja, iz crkve Vavedenja…”. U istoj knjizi je zabilježeno sljedeće: „Ovaj Psaltir Hri(s)te Lipljana priloži se u manastir Orahovicu ua potrebe crkvenog bogosluženja. I svi su odreda rekli: ako se neko drzne da uzme iz bogomolje, pa makar bio taj i svještenik, đakon ili nastojatelj, neka je proklet i neka bude kažnjen zajedno sa onima koji su Hrista razapeli na krst”.
Pored knjiga, jedan od rijetkih sačuvanih dragocjenosti jeste i slikani antimins iz 1746. godine. Iz dva nađena zapisa se saznaje da je osvećen od strane mitropolita dabrobosanskog Gavrila Mihailovića, dok je za njegovu izradu bio zadužen arhiđakon Gerasim. Zapisi ne govore gdje je osveštan i kome je bio namijenjen. Na antiminsu je naslikano polaganje Hrista u grob, sa Josifom iz Arimateje i Nikodimom, dok je u pozadini veliki krst sa trnovim vijencem. U uglovima su naslikani medaljoni sa likovima jevanđelista i njihovih simbola, a po bočnim stranama su cvjetni prikazi sa krasopisnim člankom, preuziman iz renesansnih knjiga iz 15. vijeka.[7]
Vidi još[uredi | uredi izvor]
Slike[uredi | uredi izvor]
Izvori[uredi | uredi izvor]
- ^ a b v g „Pravda”, Beograd 1937. godine
- ^ Arhijerejsko namjesništvo Kotorvaroško: Parohija — Liplje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (4. mart 2016), Pristupljeno 3. mart 2013.
- ^ „Zastava”, Novi Sad 1883. godine
- ^ „Pravda”, Beograd 23. septembar 1937. godine
- ^ Ševo 2002, str. 95.
- ^ „Pravoslavlje: Manastir Liplje”. Radio-televizija Republike Srpske. 03. 11. 2011. Pristupljeno 06. 11. 2011.[mrtva veza]
- ^ Ševo 2002, str. 97.
Literatura[uredi | uredi izvor]
- Đurić, Aleksandar B. (2005). Pravoslavni manastiri u Bosni i Hercegovini: Duhovno-istorijski i turistički pregled. Bijeljina: Eparhija zvorničko-tuzlanskać.
- Kajmaković, Zdravko (1971). Zidno slikarstvo u Bosni i Hercegovini. Sarajevo: Veselin Masleša.
- Marković, Ignatije (2008). Pravoslavni manastiri u Bosni i Hercegovini. Gacko-Beograd: Filip Višnjić.
- Nilević, Boris (1990). Srpska pravoslavna crkva u Bosni i Hercegovini do obnove Pećke patrijaršije 1557. godine. Sarajevo: Veselin Masleša.
- Ševo, Ljiljana (2002). Pravoslavne crkve i manastiri u Bosni i Hercegovini do 1878. godine. Banja Luka: Glas srpski.
Spoljašnje veze[uredi | uredi izvor]
- Reklamni materijal, izdavač: Manastir Liplje • Banjolučka eparhija, 1992.
- Turizam Republike Srpske: Manastir Liplje Arhivirano na sajtu Wayback Machine (1. decembar 2021) (jezik: srpski)
- O manastiru na sajtu Manastiri-Crkve
- [1]
- [2]
- [3]
